تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : درباره ارتباط بين نماز استسقا و آمدن باران، گفتنى است كه در روايات وارد شده كه عدم بارش باران، ممكن است به علت شيوع گناهان، كفران نعمت‏ها، پايمال كردن حقوق، كم‏فروشى، ظلم، ترك امر به معروف و نهى از منكر، نپرداختن زكات و رعايت ننمودن عدالت باشد. نماز استسقا، دربردارنده توبه، استغفار، دعا و ذكرهاى مختلف مى‏باشد، به حدى كه مستحب است اطفال را از مادرانشان جدا كرده و همگى به گريه و زارى و توبه بپردازند و با پاى برهنه به صحرا روند و از آمدن كافران جلوگيرى كنند. كيفيت نماز استسقا مانند نماز عيد فطر و قربان است (يعنى دو ركعت؛ در ركعت اول پنج تكبير و قنوت و در ركعت دوم چهار تكبير و قنوت). V}براى آگاهى بيشتر از مستحبات و آداب آن ر.ك: تحريرالوسيله، امام خمينى، ج 1، قسمت نمازهاى مستحبى.{V

پاسخ : از حسن اعتماد شما به اين اداره سپاسگزاريم و از اين كه توانسته‏ايد بر نفس اماره خود غلبه كنيد خرسنديم و از اين كه نفس لوامه شما بيدار است و مانع غرق شدن در گناهان مى‏شود، شكرگزار خداوند باشيد و از اين كه در پى رسيدن به نفس مطمئنه هستيد و آرزوى دسترسى به كمالات معنوى را داريد جاى خرسندى بيشترى دارد. ولى همان طور كه خود شما نيز مى‏دانيد، طى كردن اين مسير سخت و طاقت‏فرسا نياز به يك برنامه عملى و مناسب و يك اراده قوى دارد. انسان نمى‏تواند به طور دفعى و بدون تلاش و پشتكار مستمر به كمترين موفقيت در هر زمينه‏اى دست يابد. بلكه هر حركتى و كسب هر درجه و مقامى در پرتو حركت تدريجى و تحمل رنج و مشقت‏هاى زياد، تحقق مى‏يابد. چه بسا افراد زيادى دچار مشكل چشم‏چرانى هستند و متأسفانه به آن توجهى نمى‏كنند و چه بسا آن را مشكل و خلاف تلقى نمى‏كنند ولى خوشبختانه شما ضمن آگاهى و شناخت از سوء بودن آن، در صدد حل آن هستيد. در اين باره ابتدا نكاتى را يادآور مى‏شويم و در پايان راه‏كار عملى مناسبى جهت تقويت اراده به عرضتان مى‏رسانيم، زيرا حل اين مشكل در گروه تقويت اراده است. {Tاما نكات ضرورى عبارتند از:T} 1- سعى كنيد در مكان‏ها و زمان‏هايى كه احتمال وقوع چشم‏چرانى بيشتر است حاضر نشويد. 2- در صورت مواجهه و لزوم تكلم و گفت‏وگو با جنس مخالف، سعى كنيد به حداقل سخن و مواجهه اكتفا كنيد. 3- سعى كنيد با مطالعه و پيدا كردن شناخت بيشتر در اين زمينه، ضررها، خطرات و آثار سوء چشم‏چرانى را در ذهن خود مجسم كنيد. 4- به تدريج خود را به سحرخيزى و نماز شب مقيد كنيد. 5- اين نكته را سعى كنيد به ذهن خود بسپاريد و آن را در مواقعى كه با چشم‏چرانى روبرو مى‏شويد، به ياد آوريد كه: «دوست ندارم ديگرى به ناموس من، خواهر، مادر و همسرم نگاه كنند و مورد چشم‏چرانى ديگران واقع شوند، بنابراين دوست نداشته باشم به ناموس ديگرى نگاه كنم و چشم‏چرانى كنم». جهت تقويت اراده و كنترل نگاه‏هاى غيرمشروع توصيه‏هاى زير را رعايت نماييد: الف) تلقين به خود به اين گونه كه هر روز صبح اين جمله را چندين بار به زبان آوريد و به خودتان تلقين كنيد: «من به خوبى قادر هستم اين عادت بد را از خود دور كنم». ب) هر روز صبح بعد از نماز با خداى خود شرط كنيد كه هرگز نگاه عمدى به نامحرم نكنيد و براى اين كار از خداوند استعانت جوييد. ج) در طول روز كاملاً مراقب خود باشيد و هرگاه دچار وسوسه شديد با به خاطر آوردن شرط و عهد خود در ابتداى روز، با آن مخالفت كنيد. د) شب قبل از استراحت و خواب، تعداد ارتكاب اين عمل را محاسبه كنيد ودر يك جدول، موارد تخلف و عدم تخلف را يادداشت نماييد. ه) نسبت به موارد عدم تخلف خداى را شكر كنيد و در موارد تخلف خود را تنبيه و سرزنش كنيد (مثلاً خود را تنبيه مالى كنيد و صدقه بدهيد و يا روزه‏اى بگيريد و يا هر نوع تنبيه ديگرى را بر خود الزام كنيد). ضمناً مى‏توانيد در طى يك برنامه‏اى درازمدت با خود شرط كنيد تعداد اين خلاف را هر روز يك مورد كاهش دهيد تا تعداد موارد در روز به صفر برسد. مثلاً اگر هم‏اكنون روزى 20 بار مرتكب اين خلاف مى‏شويد، روز دوم به 19 بار، روز سوم به 18 بار و يا شبيه اين برنامه، به تدريج تعداد موارد خلاف را كم كنيد، ليكن در اجراى برنامه كاملاً قاطع و جدى باشيد و هرگز از آن تخطى نكنيد. هم‏چنين جديت در اجراى برنامه زير پشتيبانى نيرومندى در رسيدن به مطلوب است: 1) داشتن مطالعاتى پيوسته پيرامون معاد و آثار و عواقب وخيم و دهشت‏زاى معاصى. در اين صورت حب گناه تدريجا اندك مى‏شود، و به فرض چنين نشود، خوف عذاب الهى مانع انجام گناه مى‏گردد. 2) اشتغال نفس به عبادات مانند نماز شب، روزه، دعاها و... . 3) حضور قلب در نماز و توجه به اين كه با چه كسى سخن مى‏گوييم و چه مى‏گوييم و در چه جايگاهى هستيم. يعنى، خود را بنده‏اى ذليل در پيشگاه رب‏الارباب ديدن و در قيام نماز چنان باشيم كه گويى قيام قيامت است. راهى كه صد درصد گناه نكردن در تمام زندگى را تضمين كند براى افراد عادى بشر چيز سهلى نيست؛ زيرا انسان موجودى مختار و داراى تمايلات گوناگون است. بلى با عزمى آهنين و مبارزه‏اى دائمى با نفس تدريجا مى‏توان به چنين جايگاه رفيعى دست يافت. موارد زير در اين زمينه بسيار سودمند است، ولى هيچ يك را تضمين قطعى نمى‏توان به حساب آورد. بلكه تضمين نهايى، در نفس و عزم راسخ خود انسان است. 4) ارتباط پيوسته و قلبى با خداوند، خواندن قرآن، دعاها، نماز شب و ... وليكن با توجه و حال. 5) داشتن حالت انابه، خضوع، و تضرع دائمى، توبه و استغفار. 6) دورى از عواملى كه انسان را به گناه متمايل مى‏سازد؛ مانند محيط هاى آلوده به گناه. 8) نشست و برخاست با انسان‏هاى مؤمن و خداترس واقعى.

پاسخ : به نظر مى‏رسد ريشه همه مشكلات شما در دست نيافتن به هدف صحيح زندگى باشد، چه اين كه اگر آدمى بداند براى چه به اين جهان آمده، در اين صورت چندان گرفتار تحير نخواهد شد. ولى اگر اين موضوع اساسى براى او روشن نباشد و يا دركى نادرست از آن داشته باشد، به اضطراب گرفتار شده و به بيراهه خواهد رفت. T}هدف زندگى چيست؟{T دغدغه داشتن در موضوع هدف زندگى و شيوه صحيح آن، نگرانى بسيار ارزشمند و سازنده‏اى است؛ چرا كه نداشتن چنين دغدغه‏اى نشانگر بى‏فروغى فطرت است. هر عاقلى مى‏خواهد بداند كه براى چه وجود دارد و بايستى در چه مسيرى حركت كند. اساساً مى‏توان گفت: وجود اين سؤال اساسى و تلاشى كه براى يافتن آن مى‏شود، نشان از آن دارد كه موضوع هدف حيات، موضوعى واقعى است كه پاسخى واقعى نيز دارد. دغدغه راه و روش نيز نشان از وجود راه و روشى دارد كه آدمى را به حقيقت واصل نمايد. نكته ديگر آن كه، در پاسخ به هر سؤال بايستى ميزان اهميت درجه پيچيدگى و سختى آن را نيز مد نظر قرار داد. مسلماً پاسخ به يك سؤال ساده با پاسخ به يك سؤال عميق برابر نيستند. گاه براى يافتن پاسخى مناسب براى يك سؤال، بايد سال‏ها وقت صرف كرد تا شايد پاسخ حاصل گردد. سؤال از هدف آفرينش و حيات انسان را، قطعاً بايستى از زمره پيچيده‏ترين پرسش‏ها دانست. ازاين‏رو نبايد در انتظار پاسخى ساده و آسان براى آن بود.P} روزها فكر من اين است و همه شب سخنم {E}‏ كه چرا غافل از احوال دل خويشتنم {P P}زكجا آمده‏ام، آمدنم بهر چه بود {E} به كجا مى‏روم آخر ننمايى وطنم‏{P حال براى رسيدن به اين مقصد بزرگ، بايد مقدماتى را مد نظر قرار داد: 1- باطل نبودن هستى؛ در مجموعه شگفت‏انگيز و سازمان هستى، هيچ نقطه‏اى بى‏حكمت و بدون هدف به چشم نمى‏خورد و هر چيز در جاى خود داراى فلسفه و غرض است. 2- انسان جزئى از مجموعه عظيم خلقت است كه طبعاً نبايد بدون هدف و منظور باشد. 3- هدف و فلسفه وجودى انسان، بايد چيزى متفاوت با نوع موجودات ديگر باشد؛ يعنى، نوع موجودات ديگر براى تأمين نيازهاى انسان آفريده شده‏اند؛ ولى انسان براى نياز موجودات ديگر آفريده نشده است. 4- براساس بند قبلى، بايستى هدف و منظور از آفرينش انسان، چيزى در درون او باشد نه بيرون از وجود وى. با توجه به موارد ياد شده، بايستى تكاپو كرد و هدف از به راه افتادن خيل عظيم انسانى را در طول تاريخ به دست آورد. به راستى در وراى اين همه حادثه (مانند جنگ‏ها، تمدن‏ها، ابزارها، هنرها، افكار و مكاتب و...) چه چيز نهفته است؟! براى اين منظور بايستى يكايك نتايج زندگى بشر را مورد بررسى قرار داد تا مشخص شود كه كدام يك داراى شرايط منطقى و قابل قبول براى «هدف حيات بودن» است. T}مره‏هاى حيات انسان: T} 1- آثار تمدن (مانند بناها، ابزارها و... به جاى مانده از تمدن‏هاى قديم ايران، روم، مصر و چين)؛ حال آيا بناى تئاتر رم، تخت جمشيد و ديوار چين را مى‏توان از اهداف خلقت بشر دانست؟! مسلماً نه، چرا؟ چون اين آثار حتى در زمان خود نيز هدف نوع بشر نبوده است؛ بلكه آثار قدرت يك سلسله و محل امن براى حكومت و فرمان‏روايى آنان بوده است. چه بسيار انسان‏هايى كه در راه بناى اين آثار به استثمار كشيده شده و جان خود را در اين راه از دست داده‏اند. از سوى ديگر اين مجموعه‏ها مسلماً فنا شدنى است؛ يعنى، آن كه اين آثار ماندنى نيست و نمى‏تواند هدف باشد؛ چرا كه هم از نظر حسى و هم از نظر علمى هر آنچه بر روى زمين است، از بين خواهد رفت. بنا بر نظريات اثبات شده علمى، كره زمين نيز در معرض نابودى است و روزى متلاشى خواهد شد. بنابراين، اين گونه اهداف نمى‏تواند تأمين كننده نياز عقلى و فطرى انسان به موضوع فلسفه آفرينش انسان باشد. 2- آثار فرهنگى و علمى (مانند كتاب‏ها، نوشته‏ها و موزه‏ها)؛ اين مجموعه نيز همانند مورد قبل ناپايدار و فناپذير است. 3- بدن و زيبايى‏ها و قدرت آن؛ ممكن است چنين انديشيده شود كه هدف حيات را بايد در بعد محسوس آدمى - كه همان تن و بدن او است - جست‏وجو كرد. اين هدف نيز نمى‏تواند غايتى مطلوب براى انسان باشد؛ چون اولاً؛ بقا ندارد و پايدار نيست و از سوى ديگر فطرت و عقل آدمى نمى‏تواند بپذيرد كه دوران كوتاهى كه به سرعت مى‏گذرد و بقا ندارد، هدف حيات انسان باشد؛ چرا كه بر اين مبنا دوره سوم زندگى انسان لغو مى‏نمايد و غايتى بر آن مترتب نخواهد بود. علاوه بر آن اتفاقاً طرح اين سؤال نوعاً در ايام جوانى و كمال جسمى است و اگر خود جوانى و كمال، پاسخ اين سؤال بود ديگر طرح آن در اين ايام معنا نداشت. از ديگر پاسخ‏هايى كه مى‏توان در اين زمينه مطرح كرد، ادامه نسل و تكثير آن است. آدمى آفريده شده است تا با تشكيل خانواده و تكثير نسل، جريان حيات او تداوم يابد. در بررسى اين پاسخ و نقد آن بايد گفت: فرض مى‏كنيم كه نسل بشر تا مدت معينى ادامه يابد، آن گاه چه نتيجه‏اى براى مجموعه اين رفت و شد مى‏توان مطرح كرد؟ اين پاسخ نمى‏تواند در اين ميدان چيزى براى عرضه داشته باشد، علاوه بر اين كه فطرت و عقل سليم نمى‏تواند اين معنا را بپذيرد كه تمامى حركت‏ها و تلاش‏هاى انسان صرفاً براى ادامه نسل او در زمين باشد؛ ادامه نسلى كه هيچ هدف خاصى را تعقيب نمى‏كند و هيچ فايده‏اى براى نسل قبل ندارد؛ زيرا ارتباط هر نسل با نسل بعد قطع مى‏گردد. با توجه به آنچه گفته شد نمى‏توان هدف آفرينش انسان را در اين مقوله‏ها جست‏وجو كرد و بايد زمينه‏اى ديگر را براى يافتن پاسخ منطقى و مناسب پيدا نمود. در وجود انسان عنصرى ثابت به نام «نفس» حضور دارد؛ يعنى، همان حقيقتى كه از روز اول آگاهى آدمى به خود، به عنوان «مَن» از او ياد مى‏شود و على‏رغم تغييرات گسترده در اندام ما و تغيير شكل آنها، از كودكى به نوجوانى و از نوجوانى به جوانى و ميان‏سالى و بالاخره پيرى و فرتوتى، همواره حضورى ثابت دارد. البته اين نفس در عين ثبات، حقيقتى رو به كمال است؛ جاهل است و عالم مى‏شود ناپخته است و پخته مى‏شود؛ بى‏ارزش است و ارزشمند مى‏گردد و... . برخلاف جسم كه دوران افول دارد و با ادامه عمر، رو به اضمحلال مى‏رود. نفس نوعاً رو به كمال است. اين كمال با فزونى علم، تجربه، اخلاق و... حاصل مى‏گردد. گرچه برخى از مردم سرمايه هستى خود را ارزان به هدر مى‏دهند و به جاى پيش رفتن، پس مى‏روند. ولى اين به جهت سستى خود آنها است؛ وگرنه هر كس در هر موقعيت كه قرار دارد، مى‏تواند در جهت تعالى نفس خود حركت كند و در اين زمينه استثنايى وجود ندارد. پس بايستى هدف را در اين عرصه جست‏وجو كرد؛ چرا كه ثابت و پايدار است و همواره مى‏تواند رو به كمال باشد. پس مى‏توان پذيرفت كه هدف زندگى كمال يافتن نفس است؛ كمالى كه از نخستين روزهاى تكون انسان آغاز گشته و تا پايان ادامه مى‏يابد. T}قرائت‏هاى مختف از كمال:{T مكاتب فكرى هر يك راهى براى كمال ارائه كرده‏اند كه شرح و بسط هر يك، مجالى وسيع مى‏طلبد. برخى كمال را در «لذت» دانسته‏اند و برخى در سركوب تمايلات و... . T}ديدگاه اسلام:{T اسلام كمال را در علم و عمل مى‏داند و به گونه‏اى تفكيك‏ناپذير، اين دو را همانند دو بال مى‏داند كه مى‏توانند آدمى را به سرمنزل مقصود برسانند. در اين مسير معرفت آدمى رو به تزايد مى‏گذارد و او با شناخت هستى و آفريننده آن، به شاه‏راه‏هاى معرفت گام مى‏نهد. حوادث، رويدادها، دگرگونى‏ها، مشكلات، آسانى‏ها، لذت‏ها، غم‏ها و... گويى يك مسير واحد دارند و آن فزونى معرفت آدمى است والبته در كنار آن عمل؛ عمل براى توسعه وجود خود. كسب مكارم اخلاق از قبيل: شجاعت، ايثار، حق‏گويى، عدالت‏خواهى و... جملگى درجات وجودى هستند كه آدمى با تخلق به آنها، وجود خويش را ارتقا مى‏بخشد: وَ لِكُلٍّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا،V} (انعام، آيه 132).{V دستورات اخلاقى و عبادى اسلام نيز، در جهت تسهيل وصول به كمال است. بنابراين تسليم شدن در برابر آن، ضامن سعادت و نيل به كمال است؛ كمال لايتناهى كه در اديان الهى مطرح است و دنيا و آخرت ظرف تحقق آن مى‏باشد. كمال انسان گسترش وجودى او در دو عرصه معرفت و عمل است. هر مقدار در اين دو عرصه كوشاتر باشد، به كمال نزديك‏تر شده است. در بينش اسلام، برترين حقيقت براى شناختن وجود حق است؛ چرا كه او مبدأ و منتهاى هستى است و گويا همه اجزاى هستى پيكان‏هايى هستند كه به طرف معرفت خداوند جهت گرفته‏اند، تا او به وحدانيت و احديت شناخته شود و رتبه او در هستى معلوم گردد. روشن است كه اين معرفت، اقتضائاتى را در عمل ايجاب مى‏كند. خداوندى كه به حكمت و علم شناخته شد، روشن است كه بندگان خود را بدون هدايت نيافريده است؛ بلكه همه اسباب را براى راه‏يابى او فراهم ساخته و آنچه كه بايسته است، از زبان پيامبران الهى و به واسطه وحى بيان كرده است. پس راه كمال «علم و عمل» است؛ شناخت آنچه كه بايد عمل كرد و عمل به آنچه كه شناخته مى‏شود. وَ اَلْعَصْرِ إِنَّ اَلْإِنْسانَ لَفِي خُسْرٍ إِلاَّ اَلَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصَّالِحاتِ‏{w1-12w}{I103:3-1I}... خلاصه آن كه دستورهاى قرآن و پيامبر، روشن‏ترين راه براى كمال آدمى است؛ حركت در بستر عبوديت خداوند و تلاش براى كسب فضايل اخلاقى و پرهيز از رذايل و آنچه كه موجب آلودگى جسم و روح انسان مى‏شود و... چرا كه: إِنَّ اَللَّهَ يُحِبُّ اَلتَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ اَلْمُتَطَهِّرِينَ‏{24-30}{I2:222I}خداوند بازگشت كنندگان به سوى او و پاكان را دوست دارد. در فراسوى اين راه، اوج كمال انسان قرار دارد كه همان «لقاءاللَّه» و برخوردارى از سعه وجودى و نعمت‏هاى بى‏پايان الهى است: فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُن-9w}{I32:17I}/}...A}؛ هيچ كس نمى‏داند كه پاداش نيكوكارى‏اش چه نعمت و لذت‏هاى بى‏نهايت است كه موجب روشنى دل و ديده مى‏گرددV} (سجده، آيه 17).{V بنابراين بايستى از وسايط گذشت و به غايات رسيد. تمام عوامل مادى زندگى، وسيله‏اى است تا ما را به آن مقصد برساند. زنهار كه در واسطه‏ها بمانيم و آنها را ارزش بدانيم! اگر كسى تمام خانه‏اش طلا باشد و همه انسان‏ها نيز خدمتگذار او باشند؛ ولى از ايمان و عمل خالى باشد، هيچ ارزش واقعى در او وجود ندارد؛ بلكه سرگرم اعتبارات و فرو رفته در منجلاب ماديات است. پس ارزش واقعى به آن چيزى است كه در درون آدمى شكل گرفته و ملكه او شده است. زندگى پيامبران و اولياى الهى، الگويى روشن براى اين گفته‏ها است. اميد آن كه ما و شما در مسأله توفيقات الهى، موفق به پيمودن راه كمال شويم. اميد است با تخلق به اخلاق كريمه و تسليم در برابر آن، بتوانيم هدف خلقت را تحقق بخشيم. هدف آدمى هر قدر متعالى‏تر باشد، به همان اندازه وصول به آن دشوارتر و راه آن طولانى‏تر و پر از پيچ و خم و سنگلاخ خواهد بود. از همين روست كه در مسير وصول به خداوند - كه مطلوب دل‏هاى روشن است - حال آدمى بر يك منوال باقى نمى‏ماند. اندكى غفلت آدمى را گام‏ها به عقب مى‏برد. گذشته از آن كه دل نيز نيازمند تغذيه و تدارك است و اگر به درستى تغذيه نشود رو به خموشى مى‏رود و ادبار پيش مى‏آيد. اين تغذيه گاهى با تفكر و تعقّل و انديشه كردن است و گاه موعظتى شنيدن و حضورى يافتن و درك كردن نفسى مسيحايى است. آنچه در اين وادى مهم است، طلب و از پاى ننشستن است؛ چه اينكه غايت و هدف، غايتى نامحدود و متعالى است. به گفته افلاطون: «قله معرفت بسى بلندتر از آن است كه هر پرنده‏اى به آن پرواز كند و سرادق بصيرت پنهان‏تر و پوشيده‏تر از آن است كه هر سالكى به آن راه يابد»، (شرح رساله زيتون كبير يونانى، صفحه 8 چاپ دكن). و ابن سينا گويد: «جناب حق بزرگ‏تر از آن است كه بسان نهر آبى هر واردى بدان دست يابد و گدار گيرد يا برآن اطلاع يابد، مگر او حدى از مردم»، (نمط نهم اشارات). حكيم سهروردى نيز گويد: «نواحى قدس جايى است كه جاهلان بدان راهى ندارند و براجساد ظلمت زده و تاريك حرام است كه به ملكوت آسمان‏ها راه يابند». سنايى گويد:P} بار توحيد هر كسى نكشد{E} طعم توحيد هر خسى نچشد{Pو ملاى رومى نيز چنين گفته است:P} ياد او اندر خور هر هوش نيست‏{E} حلقه او سخره هر گوش نيست{P‏ اين چند جمله از آن رو نوشته شد تا به صعوبت و عظمت اين راه اشاره گردد و دانسته شود كه اين راه، راهى است پر افت‏وخيز و اگر غير از اين بود عجيب بود. حشره‏اى در طلب نورى صدها بار از ستونى بالا مى‏رود و هربار پس از سقوط، مجدداً تلاش را از سر مى‏گيرد و مأيوس نمى‏شود. حال، آدمى براى درك معرفت و لقاى خداوند چه اندازه بايد همت كند وعوامل را به كار گيرد؟P} همى گويم و گفته‏ام بارها{E}بود كيش من مهر دلدارها{P P}چه فرهادها مرده در كوه‏ها{E} چه حلاج‏ها رفته بر دارها {P P}پرستش به مستى است در كيش عشق‏ {E} برونند زين حلقه هشيارها{P P}به شادى و آسايش و خواب و خور{E} ندارند كارى دل افكارها{P P}چه دارد جهان جز دل و مهر يار {E} مگر تو ده‏هايى و پندارها{P توصيه مى‏شود براى غناى فكرى خود كتاب‏هاى شهيد مطهرى را مطالعه فرماييد. در عين حال رها گشتن از چنگال يكنواختى زندگى تنها در گرو رشد علمى و آگاهى نيست، بلكه ارتباط وثيق با خدا و انس دايم و رابطه عاشقانه با او لازم و ضرورى است. از اين رو در كنار مطالعات خود به عبادات تزكيه نفس و انجام پاره‏اى از مستحبات و نيز انجام خدمات اجتماعى بپردازيد. اكنون در موضوع ازدواج نيز بايد اين اصول اساسى را در نظر داشته باشيد: اخلاق، ايمان، علاقه به كمال و پيشرفت معنوى و... . اگر فردى پيدا شد كه چنين صفاتى در او وجود دارد، در پاسخ مثبت به او ترديد نكنيد. البته علم و سطح تحصيلات، چيز بدى نيست؛ ولى نه اين كه ايمان و اخلاق تحت‏الشعاع آن قرار گيرد. در مورد بى‏ثباتى در تصميم‏ها گفتنى است كه اگر راه صحيح را در زندگى يافتيد، از اين بى‏ثباتى خلاص خواهيد شد. البته انعطاف در تصميم چيز خوبى است. بنابراين از آن سو افراطى نشويد و راه اعتدال را برگزينيد. سعى كنيد مشاور خوب و مطمئنى از افراد فاميل براى خود بيابيد و در امور خود با او مشورت كنيد. توكل بر خداوند و دعاى به درگاه او را نيز فراموش نكنيد.

پاسخ : احكام شرع مقدس اسلام، بدون علت و فلسفه نيستند بعضى از اين علت‏ها در قرآن كريم و يا روايات بيان شده است. بعضى را نيز خودمان حدس مى‏زنيم و احتمال مى‏دهيم كه علت آن چنين و چنان باشد. اما آيا لزوما علت و فلسفه حكم در خارج از ما محقق است؛ يعنى، در هر جايى كه حكمى وارد شده، به خاطر اين است كه در خارج از وجود انسان حقيقتى تحقق پيدا كند؟ يا اين كه حداقل بعضى از احكام شرعى و يا جنبه هايى از احكام شرعى، به گونه‏اى باشد كه علت آن در درون ما تحقق يابد؟ مثلاً مى‏تواند حداقل قسمتى از علت و فلسفه رعايت احكام طهارت و يا نماز، تحقق روح بندگى و عبوديت در ما باشد و بعيد است كه با نماز گزاردن امرى در خارج از ما تحقق يابد؛ بلكه با دگرگون شدن حقيقت وجودى، آثارى نيز در خارج بروز خواهد كرد؛ مثلاً از فحشا و منكر دورى كنيم و يا امنيت اجتماعى با تحقق روح بندگى در ما تأمين گردد. طهارت نيز مطمئنا آثارى در خارج دارد، مثلاً نجاست خوارى آثار سوئى در همين دنيا و از نظر جسمى بر شخص دارد. اما آيا اگر شخص از روى جهالت و يا از روى اضطرار، نجاست بخورد، عبوديتى كه شارع مقدس از او مى‏خواهد در وى تحقق نخواهد يافت و در او نابود و زائل خواهد شد. ولى آيا آن چيزى كه در آخرت پديدار مى‏گردد صرف عمل است، يا نيت و قصد هم مطرح است. مثلاً شخصى از روى تحقيق حكم خدا را طورى بفهمد؛ ولى در قيامت آشكار شود كه حكم خدا اين نيست، او به خاطر عمل خارجى دچار عواقب سوء و نتايج آن عمل نخواهد شد و آن آثار سوء از او دور خواهد شد. به هر حال گفتنى است كه: 1ـ احكام شرعى تابع مصالح و مفاسد است و فلسفه و علت و حكمت خاص خود را دارد. 2ـ بعضى از اين مصالح و مفاسد و علت‏ها، در آيات و روايات بيان شده است. 3ـ اين مصالح و مفاسد گاه خارجى و گاه درونى است. 4ـ اين مصالح و مفاسد تنها مربوط به تحقق فعل خاص خارجى نبوده؛ بلكه چه بسا طى طريق و چگونگى آن از اصل آن عمل خارجى مهم‏تر باشد. تطبيق مطالب گفته شده با پرسش شما نيز چنين است كه: اولاً اصل عليت، اصل مسلم و پذيرفته شده‏اى است. ثانيا علت و فلسفه احكامى (مانند طهارت) مى‏تواند امرى درونى و معنوى باشد. بنابراين هرچند طهارت خارجى و حقيقى را نتوانيم احراز كنيم، همين كه احكام طهارت را رعايت نماييم، در دنيا و آخرت براى ما كافى است و اگر احيانا عدم رعايت طهارت واقعى، آثار سوئى در دنيا داشته باشد، شارع مقدس آن را از طريق ديگر جبران نموده است. (مانند سهولت و راحتى در شرع مقدس كه موجب پايدارى ما در ديندارى مى‏گردد). در نتيجه اگر پنجاه درصد موارد طهارت واقعى از ما فوت شود، اما در عوض خوش‏بينى و علاقه‏مندى و دلبستگى به شرع مقدس در ما حفظ خواهد شد و اين نتيجه به مراتب از رعايت طهارت واقعى مهم‏تر است. در هر صورت رعايت احتياط خوب و مطلوب است، به شرط اين كه در زندگى آدمى اخلال نشود و به عسر و حرج و يا ضرر نينجامد و به گونه‏اى نباشد كه زندگى شخص و رفتار او از حالت عادى و متعارف خارج شود.

پاسخ : علل مختلفى ممكن است براى قضا شدن نماز صبح باشد، از جمله مى‏توان امور ذيل را مؤثر دانست: الف) بيدار ماندن و شب‏نشينى تا ديروقت و ديدن فيلم‏ها و برنامه‏هايى كه اكثر آنها فايده‏اى براى دنيا و آخرت انسان ندارد. ب ) پرخورى و يا خوردن غذاهاى سنگين و ديرهضم. ج ) خستگى بيش از حد و مشغله‏هاى فكرى كه اكثر افراد بدان مبتلا هستند. ح) جا نيفتادن اهميت و سرنوشت ساز بودن نماز در زندگي ايماني انسان. در هر صورت اگر انسان سعى كند زودتر استراحت كند و بدون كار ضرورى تا ديروقت بيدار نماند و هميشه با طهارت بخوابد و دعاهاى وارده را هم بخواند و بالاتر از همه احساس مسؤوليت نسبت به تكليف الهى داشته باشد، پس از مدتى كه خود را عادت داد، به موقع براى نماز بيدار مى‏شود.

پاسخ : ناكام ماندن در اجراى تصميمات به سه عامل بستگى دارد: 1- ضعف اراده، 2- عدم برنامه‏ريزى منطبق با واقعيت‏ها و توانايى‏ها. چنان كه: بسيارى از افراد هنگام برنامه‏ريزى بسيار گسترده وايده‏آل طرح ريزى مى‏كنند چون از اجراى آن در مى‏مانند به كلى آن را رها مى‏كنند. 3- وقوع حوادث پيش بينى نشده. بنابراين براى حل اين مشكل بايد: الف) برنامه‏ها را متناسب با امكانات و توانايى‏هاى خود تنظيم كنيم. ب ) پس از بررسى كامل صحت و درستى آنها عزم قاطع بر انجامش داشته باشيم و در هر موردى كه نفس به عللى ما را وسوسه نمود كه از آن دست بكشيم به شدت به مخالفت با آن برخاسته و در اجرايش جديت كنيم. ضمناً امورى كه براى تقويت اراده مى‏تواند ياراى ما باشد از قرار ذيل است: روزه، ورزش، مخالفت با هواهاى نفسانى، استعانت از خدا و استقبال از دشوارى‏ها و سختى‏ها. البته بايد دانست كه تقويت اراده امرى تدريجى است و با انجام امور فوق مى‏توان به تدريج از ضعف به قوت گراييد.

پاسخ : «تفكر» يكى از مهم‏ترين مراحل سلوك است و طبق نظر برخى از عارفان، اولين منزل است و اين چيزى نيست كه بزرگان از خودشان ارائه كرده باشند، بلكه مطلبى است كه آيات زيادى از قرآن ناظر به آن است. در روايات اسلامى هم تأكيد زيادى بر آن شده است. حضرت رسول(ص) مى‏فرمايند: «يك ساعت فكر و انديشيدن بهتر از شبى را به عبادت گذراندن است» و در روايت ديگر آمده است كه: «تفكر از يك سال عبادت بهتر است»، {V(ميزان الحكمه، ج 10 ، ص 4710)V}. مقصود از تفكر اين است كه: انسان لااقل در هر شبانه‏روز مقدارى - ولو خيلى كم - فكر كند: آيا مولاى او كه او را آفريده و تمام اسباب آسايش و راحتى را براى او فراهم كرده و بدن سالم و قواى صحيح - كه هر يك داراى منافعى است و عقل را حيران مى‏كند - به او داده است و اين همه نعمت و رحمت نسبت به او ارزانى داشته و از طرفى اين همه انبيا فرستاده و كتاب‏ها نازل كرده و راهنمايى‏ها نموده و دعوت‏ها كرده، آيا وظيفه ما با اين مولاى مالك الملوك چيست؟ آيا تمام اين بساط فقط براى همين حيات حيوانى و اداره كردن شهوت است، يا مقصود ديگرى در كار است؟! آيا انبياى كرام و اوليا و حكمای بزرگ و علماى هر ملت - كه مردم را به قانون عقل و شرع دعوت مى‏كردند و آنان را از شهوات حيوانى و دنياى فانى برحذر مى‏داشتند - با آنها دشمنى داشتند و دارند، يا راه صلاح ما بيچاره‏هاى فرورفته در شهوات را مثل ما نمى‏دانستند؟! اگر انسان عاقل لحظه‏اى فكر كند مى‏فهمد كه مقصود از اين بساط چيز ديگر است و منظور از اين خلقت عالم بالا و بزرگ‏ترى است...»، {V(چهل حديث امام خمينى، ص 6)V}.

پاسخ : عوامل شادكامى در زندگى را مى‏توان در بندهاى زير خلاصه كرد: خوشرويى، خوش‏زبانى، منطقى بودن، التزام به تعهدات، رعايت عفت، به كارگيرى تدبير، حسن نيت، صفا و صداقت و حقيقت‏گويى، و وفاى به عهد، چشم‏پوشى از خطاها، عذرخواهى و قبول خطا، آراستگى ظاهرى و نظافت، تعاون و هم‏كارى و هم‏دلى در امور، شكرگزارى و قدردانى از خدمات ديگران، توكل بر خدا، رضا به قضاى الهى، تلاش و جديت در حد معقول.

پاسخ : راى جلوگيرى و يا مبارزه با بخل ابتدا بايد علل آن را شناخت پس به مقتضاى هر يك از آن علل چاره مناسبى انديشيد: {Tالف) علل بخل: T} 1- حرص و حب دنيا. 2- عدم توكل بر خدا و غفلت از اين كه همه هستى از آن اوست و آنچه در اختيار آدمى نهاده امتحان و آزمايشى بيش نيست تا چه كسى با آن راه سعادت برگزيند و چه كسى بدان وابسته گردد و خود را به خاك هلاكت افكند. 3- غفلت از مرگ و نيازهاى اخروى انسان. {Tب ) راه درمان: T} 1- توجه به مفاسد و زيان‏هاى دنيوى و اخروى بخل از جمله اينكه از پيامبر اكرم(ص) منقول است: «بخيل دور است از خدا دور است از مردم دور است از بهشت و به آتش جهنم نزديك است»، {V(جامع السعادات ج 2 ص 10)V}. 2- بيرون راندن حب دنيا از نفس. 3- توكل بر خدا و اطمينان به اينكه تنها خداست كه در هر حال دستگير انسان است و جز او در مشكلات كارگشايى نيست. 4- ياد مرگ و احوال پس از آن و توجه به اينكه انسان با آنچه در دست دارد تا زنده است بايد ذخيره‏اى براى آخرت خود بيندوزد و با سرمايه‏هاى اين جهانى حيات ابدى خويش را آباد سازد: «برگ عيشى به گور خويش فرست كسى نيارد زپس تو پيش فرست». 5- توجه به آثار نيكوى سخاوت چنان چه از پيامبر اكرم(ص) نقل گرديده: «سخاوت درختى اندر بهشت است كه شاخه‏هايى در دنيا دارد و هر كس بر آن شاخه‏ها چنگ زند وارد بهشت خواهد شد»، {V(جامع‏السعادات، ج 2، ص 111)V}. 6- عمل بر خلاف بخل يعنى كسى كه گرفتار اين صفت ناپسند است لازم است با تكلف هم كه شده در موارد مختلف اقدام به بذل و بخشش كند و بدين‏گونه با بخل درونى خويش مبارزه كند تا كم كم ريشه بخل در او خشكيده و سخى‏الطبع گردد.

پاسخ : يكى از نشانه‏هاى نظام حكيمانه و مدبرانه جهان همين خلقت مرد و زن و وجود تفاوتهاى روحى و جسمى در آن دو است. دستگاه عظيم خلقت براى اينكه به هدف خود برسد و نوع را حفظ كند، جهان عظيم توليد نسل را بوجود آورده است و از آنجا كه بقاء و دوام نسل احتياج به همكارى و تعاون دو جنس مخصوصاً در نوع انسان دارد، آنها را طالب همزيستى با يكديگر قرار داده است و براى اينكه طرح كاملاً عملى شود و جسم و جان آنها را بهتر به هم بپيوندد تفاوتهاى عجيب جسمى و روحى در ميان آنها قرار داده است و همين تفاوتها است كه آنها را بيشتر به يكديگر جذب كرده، عاشق و خواهان يكديگر قرار مى‏دهد. اگر زن داراى جسم و جان و خلق و خوى مردانه بود محال بود كه بتواند مرد را به خدمت خود وادارد و مرد را شيفته وصال خودنمايد و اگر مرد همان صفات جسمى و روانى زن را مى‏داشت ممكن نبود زن او را قهرمان زندگى خود حساب كند. البته اين پندار غلط و باطلى است كه برخى گمان كرده‏اند آن چيزى كه زوجين را به يكديگر پيوند مى‏دهد منحصراً طمع و شهوت است و حس استخدام و بهره‏بردارى است. حال آنكه چنين نيست بلكه بر اساس ديدگاه اسلام اين «مودت و رحمت»، {V(روم، آيه 21)V} است كه پايه وحدت زوجين را تشكيل مى‏دهد و به فرموده علامه طباطبايى تداوم زندگى ميان زوجين در پرتو محبت است واين همان حقيقتى است كه آيه شريفه قرآن به آن اشاره دارد. V}براى آگاهى بيشتر ر.ك: الميزان (عربى)، ج 16، ص 166،{V علامه طباطبايى. اسلام هم بر مرد ارج نهاده است و هم زن را انسانى ارزشمند تلقى فرموده است ولى اين دو سنخ نواقصى هم دارند كه در پرتو وحدت و پيوند با يكديگر آن نواقص را مرتفع ساخته و به ارزشهاى خود تعالى مى‏بخشند، اين طور نيست كه مرد ارزشش بالاتر از زن و يا زن ارزشش برتر از مرد باشد بلكه هر يك از آن دو در حد خود، داراى ارزشها و نقايصى هستند كه بايد به رفع آنها در پرتو وحدت و يگانگى اقدام كنند. به بيان ديگر از ديدگاه اسلام، همان قدر كه زن نيازمند مرد است، مرد هم نيازمند زن است. و اين تنها در چارچوب مسائل شهوانى نيست. بلكه بر اساس نظام خلقت و مودت و محبت است.V} براى آشنايى بيشتر ر.ک: نظام حقوق زن در اسلام، شهيد مطهرى، صدرا، چاپ هشتم، تيرماه 1357 بخش هفتم، ص 165 - 190. {V ما مى‏پذيريم كه تا رسيدن به ايده‏آل و آنچه كه از ديدگاه اسلام مطلوب است، فاصله بسيار داريم و قبول داريم كه برخى به نام اسلام و مسلمان بودن عملكردى دارند كه نتيجه‏اش اثر وضعى نامطلوبى است كه مانند نقطه تاريكى روح تلطيف يافته زنان را آزار مى‏دهد و گاهى اين مسأله به حدى شدت مى‏يابد كه برخى از خواهران پاك انديش ما گمان مى‏كنند كه گويا نظر اسلام چنين است. اما حقيقت بدين صورت نيست، اگر به آموزه‏ها و تعاليم اسلام به صورت مجموعى و هندسى نگريسته شود نه ذره‏اى و جزئى در خواهيم يافت كه زن در چارچوب خاصى مى‏تواند به دستورات مرد تن دهد نه در همه جا و متوجه خواهيم گشت. چنانكه زنان در قبال مردان وظايفى دارند كه بايد به نحو مطلوب انجام دهند، مردان نيز در برابر زنان مسئوليتهايى چه از حيث اقتصادى چه از نظر فرهنگى و اخلاقى و چه ا ز لحاظ اجتماعى - دارند كه بايد عمل نمايند. در اين باب ر.ک: شهيد دكتر باهنر، محمد جواد، گفتارهاى تربيتى. ص 119 - 134 و كاشفى. محمد رضا، آيين مهرورزى، بخش ششم. در آخر متذكر اين نكته مي‏شويم كه اين از نقايص مردان است كه در ارضاء لذت شديد خود نيازمند به زنان‏اند و اين از ارزشهاى زنان است كه در دلبرى و جلب توجه مردان به خود هنرمندند. پس وجوب اطاعت زن از مرد در همه مورد نيست حتى زن مى‏تواند خانه را تميز نكند، غذا طبخ ننمايد و حتى بچه را شير ندهد و يا براى همه اين كارها از مرد طلب مزد كند بلكه بر مرد واجب است كه احتياجها و نيازهاى زن خويش را از قبيل مسكن، خوراك و پوشاك را تهيه نمايد، حتى اگر خانم او داراى درآمد و اموال فراوان باشد. بله در امر جنسى و زناشويى بر زن واجب است به مرد پاسخ مثبت دهد واين نكته يكى از لطيف‏ترين نكات اخلاق و روان‏شناسى است و با دقت به آن متوجه مى‏شويم اين حكم موجب استحكام كانون خانواده مى‏گردد. و اين مسئله از دو بعد قابل بررسى است. 1- مكانيزم جسمى مرد 2- مكانيزم روحى مرد از نظر جسمى نياز مرد به مسئله مذكور تند و آتشين و به تعبيرى اورژانسى است و اگر خانم او به هر دليلى از پاسخ مثبت دادن به همسرش سر باز زند ممكن است خداى ناخواسته او به گناه كشيده شود و كانون خانواده سست گردد و همين تيپ خلقت در به خدمت در آوردن مردان توسط همسرانشان نقش بسزايى دارد از طرفى هم با برآورده شدن خواست مرد نياز زن نيز برطرف مى‏گردد در حالى كه اگر تيپ خلقت برعكس بود ممكن بود حياء و خجولى زن مانع از ابراء و طلب وى گردد در نتيجه مشكلاتى در زندگى زناشويى آنان پديد آيد. از نظر روحى نيز اين حكم مهم است، زيرا مردى كه رسيدن به نيازهاى خود در كانون خانواده خويش را تضمين شده مى‏بيند وابستگى و دلبندى بيشترى به همسر و خانواده خويش پيدا مى‏نمايد. از طرفى هم چون خانم‏ها روحيه لطيف دارند طبعاً زودرنج‏تر از مردها هستند در نتيجه ممكن است زود زود اقدام به قهر كردن نمايند اما اگر مقيد به احكام اسلام باشند آن نياز مرد و اين تقيد زن به احكام اسلام موجب مى‏گردد تا قهر بودن و ناملايمت در زندگى آنها طولانى نگردد و بنياد خانواده مستحكم بماند. مسئله ديگر اينكه گفته بوديد در مسائل جنسى مرد بيش از زن لذت مى‏برد، اين حرف از نظر علمى درست نيست حتى برخى نظر عكس دارند گرچه ما معتقديم اين مسئله چيزى نيست كه بتوان مطلب قضاوت كرد بلكه بستگى به اشخاص و خصوصيات فردى آنها دارد، و آنچه هم كه در نهايت مهم است اندازه‏گيرى اين مسئله نيست، بلكه رفع نياز طرفين است. و اين مطلب هم كه در برخى كتابها نوشته‏اند كه زن از اين راضى است كه مرد راضى و ارضاء شده مربوط به موارد خاص و عمل‏هاى زناشويى غير كامل و ناصحيح است و اصل همين خصوصيت در زنان حكمت عجيبى دارد آنان هم موجب استحكام خانواده است، كه اينك جاى بسط آن نيست. براى اطلاع بييشتر ر.ك به: زن در آيينه جمال و جلال خدا، جوادى آملى‏