تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : الف) همانگونه كه خود مى‏دانيد موارد استفاده از عطر وادكلن تنها منحصر در استفاده‏هاى حرام نيست تا هزينه ساخت و تدارك فروش و تهيه مغازه و... جملگى بى‏مورد و عبث باشد بلكه استفاده‏هاى فراوان مجاز و حتى مستحب دارد كه موجب نيل به اجر و پاداش وافر مى‏گردد. بله اگر هيچ مورد استفاده مجاز نداشت جز استفاده حرام (همانند شراب) در اين صورت تمام سرمايه‏هاى هزينه شده در راه آن نه تنها بيهوده و عبث، بلكه حرام مى‏بود. همانگونه كه تدارك وسايل ساخت خمر حرام است چون استفاده‏اى جز ساخت خمر كه استفاده آن كاملاً حرام است ندارد. عطر وادكلن تنها يك مورد استفاده حرام و غيرمجاز دارد و موارد استفاده مجاز آن بسيار فراوان است و حتى يك مورد استفاده غيرمجاز در برابر انبوه استفاده مجاز آن قابل استناد نيست تا بگوييم بايد مغازه‏هاى فروش آنها را تعطيل نمود. ب ) لازم به يادآورى است كه معطر بودن هميشه خوب است و ثواب دارد، حتى براى خانمی که در داخل آشپزخانه مشغول طبخ غذاست يعنى معطر بودن پسنديده است و ثواب دارد، چه شخصى باشد چه نباشد ودر آداب همسردارى و خانواده، افزون بر معطر بودن، براى همسر خود بوى خوش استعمال كردن ثواب دارد و نيكو است. بنابراين خودمعطر بودن نيك است و اگر تحريم شده است آن هم استفاده از آن در مكان خاص تحريم شده است. به بيان ديگر اينگونه نيست كه استعمال عطر و ادكلن در مكانى مجاز و در مكان ديگر غيرمجاز و حرام باشد، بلكه حتى در پستوخانه و آشپزخانه نيز اگر براى خوشايندى ديگران (نامحرم) انجام بگيرد حرام است. يعنى استعمال آن در مواردى كه باعث خوشايندى و جلب توجه و استشمام نامحرم گردد حرام است هر چند در آشپزخانه باشد، لذا شما مى‏توانيد در هر مكانى از آن استفاده كنيد مگر جايى و يا به كيفيتى كه مورد استشمام و جلب نامحرم قرار بگيرد. ازاين‏روى استفاده برخى از عطرها كه فقط خود فرد بوى خوش آن را احساس مى‏كند (يعنى عطرهاى ملايم و خفيف) كه ديگران آن را احساس نمى‏كنند اشكال ندارد (به خصوص اگر چادر مى‏پوشيد) در واقع اگر ديگران (نامحرم) بوى خوش را احساس نكنند نه تنها مرتكب حرام نشده‏ايد بلكه به ثواب نيز نائل گشته‏ايد. كافى است از عطرها و ادكلن‏هاى خفيف و ملايم استفاده كنيد، به ويژه اینکه استعمال بوى خوش به هنگام نماز و براى همسر ثواب بسيار دارد كه اميدواريم با رعايت شرايط استعمال آن نه تنها مرتكب حرام نشده بلكه به ثواب مى‏رسيد. اگر دقت كنيد اين حالت اختصاص به عطر و ادكلن ندارد و وسيله و كارى اگر با رعايت شرايط به كار گرفته و استفاده شود پسنديده و الا ناپسند است.

پاسخ : با توجه به شرايط خاص دوران جوانى، طولانى بودن دوران تجرد غالب دانشجويان و خطرات جدى تمايلات آشكار و پنهان نفسانى، لازم است برادران و خواهران دانشجو روابط خود را از نظر كمى و كيفى دقيقاً تحت كنترل قرار دهند و در سطح ضرورت حفظ كنند. البته روابط با نامحرم تا آنجا كه به شكستن حريم احكام الهى منجر نشود اشكالى ندارد بنابراين گفتگو و نگاه‏هاى متعارف بدون ريبه اشكالى ندارد. روشن است كه هر فرد خود بهتر مى‏تواند تشخيص دهد كه كجا از مرز فراتر رفته است. {A{/Bبَلِ اَلْإِنْسانُ عَلى‏ نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ{w1-5w}{I75:14I}/}A}؛ {Mآدمى بر نفس خود آگاه و بيناست‏M}»، {V(قيامت ، آيه 14)V}. همچنين حتى‏الامكان لازم است در كلاس‏ها به گونه‏اى باشند كه كمترين اختلاط پديد آيد و در برخورد و گفت و گو، هنجارهاى شرعى زير رعايت شود: 1- قصد تلذذ و ريبه در كار نباشد. 2- از گفت و گوهاى تحريك كننده اخلاقى پرهيز شود. 3- از نگاه‏هاى آلوده خوددارى شود. 4- حجاب شرعى رعايت گردد. 5- دو نفر نامحرم در محيط بسته تنها نمانند.

پاسخ : كتاب ميزان‏الحكمه در اين مورد حديثى از امام صادق(ع) آورده است. {Hكل كذب مسؤول عنه صاحبه يوماً الا (كذباً) فى ثلاثة رجل، كائد فى حربه فهو موضوع عنه او رجل اصلح بين اثنين تلقى هذا بغير ماتلقى به هذا يريد بذلك الاصلاح ما بينهما، او رجل وعد اهله شيئاً و هو لايريد ان يتم لهم‏H}؛ {Mهر دروغى روزى از گوينده‏اش بازخواست شود مگردروغى كه در سه جا گفته شود، مردى كه در جنگ نيرنگ زند كه بر او گناهى نيست، يا مردى كه ميان دو نفر اصلاح و سازش دهد با اين يكى برخورد مى‏كند و با آن ديگرى برخورد ديگرى و هدفش از اين كار آشتى دادن ميان آن دو است، يا مردى كه به زن (يا خانواده) خود وعده‏اى دهد و قصد انجام آن را نداشته باشدM}»، {V(ترجمه ميزان‏الحكمه، ج 11، محمد محمدى رى‏شهرى، دارالحديث، نقل از كافى)V}. اين دروغ در موردى است كه مصلحت در كار باشد، نه اين كه هميشه مى‏توان به زن دروغ گفت. به عنوان مثال زن مى‏گويد فلان وسيله را براى خانه خريدارى كن و مرد با وجودى كه امكانات مالى آن را ندارد وعده مثبت مى‏دهد، زيرا مقابله آشكار با درخواست زن غالباً موجب نزاع و درگيرى خانوادگى مى‏شود اما مى‏توان با پذيرش درخواست آن از نزاع و درگيرى جلوگيرى كرد، سپس به تدريج او را از خواسته خود منصرف ساخت و يا در شكل ممكن آن را عملى ساخت. علامه مجلسى مى‏نويسد «بدان كه مضمون اين حديث مورد اتفاق خاصه و عامه (شيعه و سنى) است. مثلاً ترمذى از پيامبر(ص) روايت كرده است كه فرمود: دروغ گفتن روا نيست، مگر در سه جا: مرد براى خشنودى همسر خود سخن به او بگويد و دروغ گفتن در ميدان جنگ و دروغ گفتن براى آشتى دادن ميان مردم»، {V(همان)V}.

پاسخ : امام صادق(ع) فرمود: دوست دارم شخص مؤمن هرگاه به نماز واجب مى‏ايستد با دل خويش به خداوند رو كند و دلش را مشغول دنيا نگرداند زيرا هيچ دوستى نيست كه در نمازش روى دل به خدا كند مگر اين كه خداوند نيز به او توجه كند و خداوند عز وجل او را دوست بدارد و محبت دل‏هاى مؤمنان را نيز متوجه او گرداند و پيامبر(ص) فرمود: H} «يا اباذر ركعتان مقتصدتان فى تفكر خير من قيام ليلة والقلب...{H؛ اى اباذر دو ركعت ميانه كه با تفكر و تدبر همراه باشد بهتر است از شبى را تا صبح با دلى غافل نماز خواندن و پيامبر فرمود: گاه بنده نماز مى‏خواند اما يك ششم و يك دهم آن هم برايش نوشته نمى‏شود تنها آن مقدار از نماز بنده به حساب مى‏آيد كه با شناخت و توجه همراه باشد» ، V} (ترجمه ميزان‏الحكمه، ج 3119 و 3117){V.

پاسخ : همان طور كه امام صادق(ع) فرموده‏اند: H} «المتعة نزل بها القرآن و جرت بها السنة من رسول الله{H؛ حكم متعه (ازدواج موقت) در قرآن نازل شده و سنت رسول مكرم اسلام(ص) بر طبق آن جارى گرديده است» ، V} (الحرالعاملى، الشيخ محمد بن الحسن، وسايل الشيعه، ج 14، بيروت، دار احياء التراث العربى، ص 437، كتاب النكاح، باب 1 از ابواب المتعه){V. آيه مورد نظر «فما استمتعتم به منهن فاتوهن اجورهن فريضة...؛ زنانى را كه متعه مى‏كنيد، بر شما واجب است مهر آنان را بپردازيد» ، V} (نساء، آيه 24){V. اين قسمت از آيه به مسأله ازدواج موقت (متعه) اشاره دارد و از آن استفاده مى‏شود كه اصل تشريع ازدواج موقت قبل از نزول آيه براى مسلمانان مسلم بوده كه در اين آيه نسبت به پرداخت مهر آنها توصيه مى‏كند وديگر اين كه كلمه متعه كه «استمتعتم» از آن گرفته شده است، در اسلام به معنى ازدواج موقت است و از طرفى بزرگان اصحاب و تابعين - كسانى كه پس از اصحاب روى كار آمدند - مانند ابن عباس دانشمند و مفسر معروف اسلام و مجاهد و قتاده و امثال اينها و گروه زيادى از مفسران اهل تسنن و تمام مفسران اهل‏بيت(ع) همگى از آيه فوق حكم ازدواج موقت را فهميده‏اند و ائمه اهل‏بيت(ع) متفقا آيه را به همين معنى تفسير فرموده‏اند و روايات فراوان در اين زمينه نقل شده است. از جمله: از امام باقر(ع) نقل شده كه در پاسخ شخصى به نام عبدالله بن عمير ليثى فرمود: H} «احلّها الله فى كتابه على لسان نبيه فهى حلال الى يوم القيامة{H؛ خداوند آن را در قرآن و بر زبان پيامبرش حلال كرده است و آن تا روز قيامت حلال مى‏باشد» ، V} (نقل از تفسير نمونه، ج 3، ص 337 - 335){V. لذا مرحوم شيخ حر عاملى در كتاب نفيس وسايل‏الشيعه، حكم جواز متعه را از ضروريات مذهب شيعه دانسته است ، V} (الحر العاملى، پيشين، ص 441، ذيل حديث 32){V. اين كه آيا مى‏توان حكم خليفه دوم را از احكام حكومتى دانست يا نه: اولاً، احكام حكومتى داير مدار وجود مصلحت اهم اجتماعى است، بنابراين هر جا مصلحتى بالاتر از مصلحت موجود در حكم اولى الهى بوده و استيفاى آن مصلحت لازم باشد ولى در عين حال حكم اولى شرعى با آن تزاحم داشته باشد در اين صورت به طور موقت حكم حكومتى اعمال مى‏شود و بلافاصله پس از رفع تزاحم حكم اولى اعمال مى‏شودا. ثانيا، حكم حكومتى را كسى مى‏تواند بدهد كه از نظر شرعى ولايت او مورد قبول بوده و منصوب شارع باشد. ثالثا، از نگاه اهل سنت هم در صورت فقدان نص، مصلحت مى‏تواند به عنوان مستند و دليلى بر استنباط احكام شرعى به شمار آيد و به طريق اولى هم مى‏تواند منبع و محورى براى احكام حاكم باشد ولى در اين مورد نص شرعى وجود دارد. رابعا، در مصلحت بودن احكام حاكم هم بايد شرايطى را در نظر گرفت: 1- عدم مخالفت با احكام شرعى و اهداف شريعت، به اين معنا كه حكم حاكم با احكام ثابت شريعت تنافى و مخالفت نداشته باشد. 2- در قلمرو و اهداف و مقاصد شرع مقدس بلكه در جهت تحقق آن اهداف باشد. 3- در نظر داشتن اهم و مهم باشد، زيرا كه ترجيح اهم بر مهم از اساسى‏ترين ضوابط مصلحت‏انديشى است ، V} (مجموعه آثار، ج 7، امام‏خمينى و حكومت اسلامى، احكام حكومتى و مصلحت، 115، 118، 120){V. حكم خليفه دوم در رابطه با عقد موقت با شريعت تنافى داشت، زيرا اجتهادى بود در مقابل نص، و چه بسا برخلاف مصلحت مسلمين بود، چون اين حكم موجب گرديد كه مسلمين به عسر و حرج بيفتند و حكم مصلحتى حاكم - طبق گفته خود اهل سنت - اگر موجب عسر و حرج باشد، فاقد اعتبار است. افزون بر آن به فرض كه چنين بوده باشد، بايد از برادران اهل سنت پرسيد كه چرا حكم حكومتى خليفه را كه امرى موقت و گذرا است به مثابه يك حكم كلى شرعى دائمى گرفته و حكم قرآن و سنت پيامبر(ص) و اصحاب آن حضرت را كنار گذارده‏اند.

پاسخ : بنا بر گفته خود شما شكر هر نعمتى آن است كه از آن استفاده صحيح شود پس هر استفاده‏اى مطلوب نيست بلكه بايد حسن استفاده نمود. حال آيا آواز خواندن خانم در حضور مردان نامحرم كه مسلما موجب مفسده و تحريك شهوت و ايجاد زمينه گناه و فساد مى‏گردد شكر نعمت محسوب مى‏شود؟ يك خانم داراى صوت خوب مى‏تواند در جمع خانم‏ها و جلسات زنانه قرآن و دعا و شعرهاى آموزنده اخلاقى و مراثى و مدايح اهل بيت(ع) بخواند، مى‏تواند با خواندن دعاها و قرآن با صوت زيبا در منزل گامى مهم در تربيت فرزندان خود بردارد و روح آنها را با تلاوت كلام خدا تلطيف دهد و موجبات آرامش و معنويت را در كانون مقدس خانواده فراهم آورد. البته برخى از مراجع معتقدند كه اگر خواندن قرآن همراه با صوت توسط زن در حضور نامحرم مفسده‏اى نداشته باشد او مى‏تواند اين عمل را انجام دهد، (البته توجه به شرط آن بسيار مهم است) پس استفاده صحيح از صوت خوب خانم‏ها منحصر به خواندن در جلسه نامحرم نيست و اين كه در پايان گفته‏ايد پس لازم بود خداوند به همه خانم‏ها صوت خوب دهد، پاسخش اين است كه چنين لازمه‏اى وجود ندارد زيرا خداوند به هر شخصى چه زن و چه مرد نعمت يا نعمت‏هايى را عطا فرموده است و حتى به همه مردها نعمت‏هاى يكسان نداده است. علت جواز استفاده عمومى از صداى مرد نيز اين است كه صداى مرد انگيزش شهوانى چندانى ندارد، همچنين زنان كمتر از مردان از طريق صدا تحريك جنسى مى‏شوند، در حالى كه صداى زن براى مرد بسيار تحريك كننده و شهوت‏انگيز است.

پاسخ : فلسفه پوشاندن روي پا براي زن در برابر نامحرم چيزي غير از فلسفه پوشاندن ديگر قسمت هاي بدن نيست . به عبارت ديگر تمام بدن زن از جذابيت شديدي براي مرد برخوردار است و برهنه بودن آن لطمه شديدي به سلامت ديني و بهداشت معنوي بيننده وارد مي كند. ليكن در اين بين برخي امور استثنائ شده است و در واقع بايد از علت موارد استثنائ پرسيد. موارد استثنائ صورت و دو دست مي باشد و استثنائ شدن آنها نوعي تسهيل براي زن است , زيرا پوشاندن آن موجب دشواري افزون تري است . و به تعبير استاد مطهري »مباح اقتضايي « است يعني اقتضاي حرمت نگاه و وجوب پوشش را دارد, ولي شارع به جهت تسهيل چنين حكمي را صادر نكرده است . البته به فتواي فقها اين استثنائ نيز در صورتي است كه مشتمل بر زينت نباشد.

پاسخ : از آنجا كه شريعت مقدس اسلام براي زنان مسلمان حرمت فراوان قائل است و نمي خواهد كه خانم ها بازيچه دست افراد هوسباز و آلوده قرار گيرند براي مصون ماندن ايشان مقررات حجاب و عدم اختلاط بين زن و مرد را مقرر فرموده و از هر كاري كه موجب جلب توجه اجنبي گردد نهي نموده است كه از آن جمله استفاده از مواد خوشبو كننده در مقابل نامحرم است .

پاسخ : بدون شك همه تكاليف شرعي منوط به قدرت مكلفند و قدرت اقسامي دارد; از جمله قدرت عقلي و جسمي . نتيجه تحقيقات كارشناسان نشان مي دهد كه بلوغ عقلي و حتي جسمي در دختران خيلي زودتر از پسران است (هر چند ضعف هايي هم ممكن است داشته باشد) و همين بلوغ عقلي قدرت تكليف پذيري را در او بسيار پيش از پسران تقويت مي كند. خداوند نيز با توجه به همين خصوصيت او را زودتر مكلف نموده است . ضمنا با توجه به نكته فوق روشن مي شود كه اگر مثلا كسي بر اثر ناتواني جسمي قادر به انجام تكليفي ; مانند روزه گرفتن نباشد آن تكليف از او ساقط است و براي آن راه حل هايي در شريعت مقدس اسلامي پيش بيني شده است .

پاسخ : الف) در نظام خانوادگى در اسلام رياست بر خانواده و مديريت آن بر عهده مرد مى‏باشد. اين مسأله از سويى تكاليفى را بر دوش مرد مى‏گذارد، از جمله اين كه بايد در جهت تأمين نيازمندى‏هاى خانواده و ايجاد زمينه رشد، تعالى و سلامت مادى و معنوى آن تلاش كند. از طرف ديگر مسؤوليتى بر دوش ديگر اعضاء در برابر مرد ايجاد مى‏كند كه از جمله آنها كنترل‏پذيرى رفت و آمدها و هماهنگى آن با مرد است. ب ) انصافاً آيا وجود زن براى ديگر اجنبى‏ها حساستر است يا وجود مرد؟ زن ممكن است مورد تعرض و تجاوز قرار بگيرد و مرد به خاطر حفظ ناموس خويش اجازه نمى‏دهد همسرش بدون اطلاع او از خانه خارج شود. مرد براى اطمينان خاطر خويش و براى مصونيت زن بايد در جريان آمد و شد خانمش به خانه و خارج از آن قرار بگيرد. لذا با توجه به آسيب‏پذيرى زن در محافل و همنشينى‏ها، به مرد اين حق داده شد، تا براى كنترل همسر خويش به او اجازه خروج از خانه را بدهد يا ندهد. ج ) مسؤوليتى كه مرد براى تأمين نيازمندى‏هاى زندگى دارد به طور طبيعى و عادى او را به صحنه اجتماع مى‏كشاند، در حالى كه زن چنين وظيفه‏اى ندارد، بنابراين خروج مرد از خانه امرى الزامى است و استيذان در آن بى‏معنى است، برخلاف خروج زن. د ) خروج مرد از خانه نيز كاملاً رها شده و بى‏قيد و شرط نيست، بلكه داراى يكسرى قيود قانونى است. زيرا زن نيز حقوقى چون حق هم‏خوابگى و... دارد كه قانوناً مرد را مكلف به حضور نزد زن در شرايط لازم مى‏كند. ه ) چنين نيست كه همواره خروج زن از خانه نيازمند اذن شوهر باشد، بلكه در مواردى خروج زن از خانه جايز است، از جمله: 1- كسب علوم واجبه و يا انجام تكاليفى كه مستلزم خروج از خانه است، 2- احقاق حق، مانند دادخواهى و شكايت در دادگاه يا اداى شهادت و امثال آن، 3- براساس برخى از فتاوا در صورتى كه قبل از ازدواج استخدام در كارى بوده است، پس از ازدواج نيز به خاطر سابقه قرارداد استخدام بر ازدواج، مى‏تواند سر كار خود برود و ازدواج مانع آن نيست، 4- در صورتى كه به صورت شرط ضمن‏العقد به هنگام عقد ازدواج جواز خروج از خانه را شرط كرده باشد. براى آگاهى بيشتر ر.ك: 1- نظام حقوق زن در اسلام،شهيد مطهرى 2- زن از ديدگاه اسلام،ربانى خلخالى 3- زن در اسلام،علامه طباطبايى 4- احكام روابط زن و مرد،سيد مسعود معصومى