تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : درباره فرق زنا و صيغه موقت عرض مى‏شود كه صيغه موقت در واقع يك نوع ازدواج است، همان طور كه ازدواج دائم يك نوع ديگرى از ازدواج است و داراى شرايط و احكام خاص خود است. ازدواج موقت نيز شرايط خاص خود را دارد كه با اجراى صيغه ازدواج و بيان و تعيين مهريه و تعيين مدت ازدواج، انجام مى‏گيرد و به هنگام اتمام دوره آن نيز مثل فسخ نكاح دائم داراى عده مى‏باشد، اما زنا بدون توجه و رعايت قوانين و مقررات و احكام خاص و حقوق طرفين و بدون رعايت شرايط لازم و اجراى صيغه و لوازم آن كارى صورت مى‏گيرد. از جمله احكام ازدواج موقت پسر و دختر، اجازه پدر دختر و يا جد پدرى است كه در نتيجه اين كار با اطلاع خانواده و به دور از احساسات و پنهان‏كارى‏ها، انجام مى‏پذيرد. ديگر آن كه، در ازدواج موقت، مرد مسؤوليت‏پذير است و توابع اين ارتباط را از جهت فرزنددار شدن احتمالى مى‏پذيرد. و به طور كلى در ازدواج موقت «روابط» براساس «ضوابط» شكل مى‏گيرد و ارضاى جنسى به صورتى نظام‏مند، پاسخ داده مى‏شود.

پاسخ : براى اينكه بفهميد در تأثيرگذارى بر محيط خود چقدر مى‏توانيد نقش داشته باشيد چندين چيز را ملاحظه فرماييد: 1. درك نياز محيط خود: اين اوّلين گام است كه با مطالعه‏ى محيط خود و دقت در آن، نياز آنجا را درك كنيد، مثلاً اگر محيط شما ضعف اعتقادى يا اخلاقى يا... دارد ابتدا بايد نوع نياز شناسايى شود. 2. سنجش استعداد خود: در اين مرحله بايد استعداد خود را در راستاى برآوردن نياز محيط خود بسنجيد. مثلاً آيا استعداد ورود به وادى مسائل اعتقادى و بحث‏هاى نظرى اخلاقى را داريد يا نه؟ 3. شناخت توانايى‏هاى اجرايى: در اين مرحله بايد بدانيد كه آيا توانايى‏هاى لازم را براى عملى كردن و به فعليت رساندن آنچه را كه در خور استعداد شماست، به دست داريد يا نه؟ مثلاً تأثيرگذارى اعتقادى و اخلاقى صبر، حوصله و متانت را مى‏طلبد بايد بدانيد كه چنين توانايى در شما وجود دارد يا نه؟ 4. شناخت قالب‏هاى تأثيرگذارى: بايد با شيوه‏هاى تأثيرگذارى آشنا باشيد و اين خود به حسب افراد و محيطهاى گوناگون، متفاوت است، مثلاً در محيطى خاص تأثيرگذارى اعتقادى و اخلاقى از راه قلم فرسايى يا شعرسرايى ميسر است. در محيطى ديگر از راه مناظره و بحث‏هاى عقلى و برهانى ممكن است. در محيطى ديگر كلاس داراى ميسور است. در محيطى ديگر طرح دوستى و رفاقت‏هاى فرد كارساز است و... 5. شروع كردن از كم و مطالعه‏ى دقيق در نتيجه‏ى كار: از كم بايد شروع كرد و در نتيجه كار به دقت مطالعه كنيد تا كاستى‏هاى تأثيرگذارى بر محيط شناسايى گردد و سپس راه‏هاى علاج و برطرف ساختن كاستى‏ها اِعمال گردد در اين مرحله بايد نتيجه‏ى كار را دقيقاً ارزيابى كنيد و سپس براى از بين بردن نقصان تأثيرگذارى راهيابى كنيد.

پاسخ : شنيدن موسيقى مطرب و غنا حرام است و غنا عبارت است از: آوازى با آهنگ مطرب كه متناسب با مجالس لهو و خوشگذرانى است. گذشته از آثار زيان‏بارى كه موسيقى و غنا براى اعصاب و روان دارد اين تاثيرات را نيز دارد: الف) موجب فساد اخلاق مى‏گردد و ايمان حيا و عفت را از دل انسان بيرون مى‏برد و تجربه نشان داده است كه بسيارى از افراد تحت تاثير آهنگ‏هاى غنا راه تقوا و پرهيزكارى را رها كرده و به شهوات و فساد روى مى‏آورند. در تفسير «روح المعانى» سخنى از سران يكى از بنى‏اميه نقل مى‏كنند كه به آنها مى‏گفت: از غنا بپرهيزيد كه حيا را كم مى‏كند شهوت را مى‏افزايد شخصيت را درهم مى‏شكند و اگر مى‏بينيم كه در روايات اسلامى مكرر آمده كه غنا روح نفاق را در قلب پرورش مى‏دهد اشاره به همين حقيقت دارد. روح نفاق همان روح آلودگى به فساد و كناره‏گيرى از تحول و پرهيزكارى است. امام صادق(ع) فرمودند: «الغنا يورث النفاق و يعقب الفقر؛ غنا در دل روح نفاق را پرورش مى‏دهد و بدنبال خود بدبختى و فقر مى‏آورد»، (وسائل‏الشيعه، ج 17، ص 309). ب ) غافل شدن از ياد خدا و فراموش كردن خدا نيز يكى ديگر از آثار زيان بار غنا و موسيقى است. امام صادق(ع) در تفسير آيه شريفه «واجتنبوا قول الزور؛ از گفتار باطل و ناروا بپرهيزيد». فرمودند: مراد از قول زوردر آيه شريفه غناست. گفتار باطل و ناروا هر چيزى است كه انسان را از خدا دور مى‏كند و از راه درست منحرف مى‏كند. امام صادق (ع) فرمودند: «الغنا مجلس لاينظرالله الى اهله و هو مما قال الله عزوجل: «ومن الناس من يشترى لهوالحديث ليضل عن سبيل‏الله؛ مجلس غنا و خوانندگى مجلسى است كه خدا به اهل آن نمى‏نگرد و آنها را مشمول لطفش قرار نمى‏دهد. و اين مصداق همان چيزى است كه خداوند عز وجل فرموده: بعضى از مردم هستند كه سخنان بيهوده را خريدارى مى‏كنند تا مردم را از راه خدا گمراه سازند»، (كافى، ج 6، ص 433). در اين روايت امام (ع) غنا و موسيقى را يكى از مصداق‏هاى گفتار بيهوده‏اى دانسته كه انسان‏هارا از راه خدا گمراه مى‏كند. به صورت يك حكم كلى نمى‏توان گفت كه موسيقى مباح مخل به عرفان است ليكن چون عارف وسالك الى الله همواره بايد بكوشد از غير خدا و آنچه غير خدايى است روى برتابد و همواره از بسيارى مباحات سرگرم كننده چشم بپوشد تا ذره‏اى از ياد حق غافل نشود بهتر است از سرگرم شدن به اين گونه امور خوددارى ورزد.

پاسخ : اولا" بايد دانست امور عبادي بيشتر جنبه تعبدي دارد و نبايد به واسطه همانندي غسل جنابت و ساير اغسال در شكل ظاهري , آثار و احكام را نيز يكسان پنداشت . در تعبديات آن چه كه مهم است تسليم شدن در برابر خداوند متعال و اظهار بندگي مهم است و اين اختلافات خود منشائ امتحان بندگي است چنان كه در مورد تعداد مائموران جهنم خداوند متعال خبر مي دهد آنها 19 نفر هستند و اين خبر را ما به امتحان موئمنين از منافقين و اهل شك مي داند, V} (مدثر, آيات 30 و 31){V. ثانيا", براساس روايات نقل شده از اهل بيت (ع ) يك سري تفاوت هايي بين غسل جنابت و ساير غسل ها به چشم مي خورد كه همين مسائله مي تواند منشائ اختلاف آثار آنها باشد و آن اين كه غسل جنابت رافع حدث اكبر مي باشد. ثالثا", اين حكم يعني »كافي بودن غسل جنابت از وضو و عدم آن در مورد ساير غسل ها« مورد اتفاق نظر همه علما نيست بلكه فتواي برخي مراجع تقليد اين است كه برخي ديگر از غسل ها و حتي برخي غسل هاي مستحبي نيز جايگزين وضو مي شود.

پاسخ : همان طور كه مي دانيد »نيت قربت « به دل است و همين مقدار كه در هنگام وضو قصد مي كنيد كه با طهارت باشيد و به خدا نزديك شويد و اگر هنگام نماز فرا رسيد, نماز بخوانيد كافي است و وضوي شما براي نماز اشكالي ندارد و علاوه بر نماز تمام كارهايي كه نياز به وضو دارد مي توانید انجام دهيد. اما با توجه به دقت در مسائل علمي فقه بايد دانست كه وجوب وضو به عنوان مقدمه براي نماز واجب است و تا هنگامي كه وقت نماز فرا نرسيده هنوز نمازي واجب نشده تا وضوي آن واجب باشد. به همين جهت گفته شده است كه وضو به نيت نماز واجب بايد بعد از فرا رسيدن وقت و يا نزديك وقت باشد.

پاسخ : در رابطه با مسائله اختلاف قرائت از دين توجه به چند نكته لازم است : 1- همه معارف ديني اختلاف بردار نيستند; بلكه اساسا" معارف ديني را مي توان به دو بخش عمده تقسيم كرد: الف ) ضروريات و قطعيات دين : مسائل ضروري و قطعي دين جاي هيچ گونه تكثر و اختلاف قرائت ندارد. اين امور بسيار زياد است ; از جمله آنها: اصل توحيد; يعني , اعتقاد به وجود خداوند, يكتايي ذات خدا, توحيد در خالقيت , توحيد در ربوبيت تكويني , توحيد در ربوبيت تشريعي و توحيد در عبادت و پرستش , اصل نبوت , اصل معاد, وجوب نماز, روزه و جمع بسياري از مسائل ديگر. ب ) مسائل غيرقطعي و غيرضروري : اين امور غالبا" در جزئيات پديد مي آيد و ريشه اين اختلافات عمدتا" ابهامات يا احيانا" و تعارض روايات است كه منشائ اين امور نيز قضاي خفقان زاي حكومت ستمگران نسبت به ائمه (ع ) و شيعيان آنان بوده است به نحوي كه نوشتن يا نقل حديث تا ساليان متمادي جرم محسوب مي شده است . مثلا" همه مي دانند كه نماز صبح دو ركعت است و آن را بايد بين الطلوعين به جا آورد و حمد و سوره در آن بايد جهرا" قرائت شود; اما آيا مي توان در قنوت آن دعا را به غير زبان عربي خواند يا نه ؟ اين مسائله قطعي و ضروري نيست و ممكن است دلايل معتبر كشف و استنباط حكم ابهاماتي را براي متخصص در استنباط پديد آورد و لاجرم موجب دو استنباط متفاوت يا عمل به احتياط شود. بنابراين اگر اختلافي هست , در حوزه غير ضروريات و غيرقطعيات است . البته اين امور نيز درجات مختلفي دارند و برخي ادله ظني معتبر نسبتا" واضح و روشني دارند كه مانع اختلاف فهم واستنباط مي شود; ولي هر اندازه يك موضوع فاصله بيشتري با قطعيات پيدا كند و ابهامات افزون تري داشته باشد, به طور طبيعي در دام اختلاف برداشت بيشتري قرار مي گيرد. ليكن بايد توجه داشت كه در اين صورت هم بايد مجموع ادله شرعي را از طريق منطق و روش فهم ديني بررسي كرد و متخصصانه و كارشناسانه در باب آن نظر داد. 2- وجود اختلاف در پاره اي از فهم ها و قرائت ها لزوما" به معناي حقانيت يا بطلان همه آنها و به تعبير ديگر به معناي ارزش صدق مساوي و يكسان نيست . چقدر اشتباه است كه برخي از انديشه هاي فيلسوفان واسلام شناسان برجسته اي چون علامه طباطبائي , شهيد مطهري ... را با پندارهاي شاگردان مكتب پوپر و هايدگر, گرويچ و... برابر نهاده و مي گويند اين يك قرائت و آن يك قرائت ديگر است !! به طور قطع در ميان دو فهم متناقض يكي صادق و ديگري كاذب است . نه هر دو را صادق توان دانست و نه هر دو را كاذب . 3- هر رشته اي از معارف و دانش ها داراي منطق و روش شناسي خاص خويش است . معرفت ديني نيز بايد از رهگذر متد و مباني مضبوط آن فراچنگ آيد و بر همان اساس مورد نقد و داوري قرار گيرد. پشت كردن به اين مطلب در پي آورنده دو خطر بزرگ در باب معرفت ديني است : 1- آنارشيزم معرفتي : هنجارشكني و گريز از منطق فهم دين - كه در كتاب و سنت پيامبر(ص ) و ائمه معصومين (ع ) تبيين شده است و عالمان دين در طول تاريخ به تدوين و تنقيح و تفريع فروع آن همت گماشته اند گشاينده باب تفسير به رائي و تحميل منويات خويش بر كتاب و سنت است . در اين صورت آشفتگي و هرج و مرج بزرگي در حوزه فهم دين رخ خواهد نمود و غبار آرا ناشيانه وانديشه هاي نادرست بر چهره دين مي نشيند و حقيقت زيباي آن را در زير خود مدفون خواهد ساخت و هر كس هر چه را بخواهد, به نام دين و قرائتي از آن به خورد مردم خواهد داد. 2- نسبيت و شكاكيت : مجال گشايي نامضبوط و هنجارگريز براي هر تغيير و قرائتي از دين , زمينه ساز نفي هرگونه معرفت اعتمادپذير و لاجرم سلب امكان اثبات آموزه ها و تعاليم حقيقي دين است . استاد مصباح يزدي در اين باره مي گويد: »حاصلش اين است كه هر چه شما خواستيد كه به يك آيه اي , به يك روايتي , به يك دليل شرعي اي , به يك دليل قطعي اي استناد كنيد خنثي مي شود و مي گويند اين يك قرائت است , آن يك قرائت ديگر. پس تمام استدلالات شما در مورد دين خنثي مي شود, انگار هيچ دليلي بر حقانيت هيچ مطلبي از مطالب دين وجود ندارد...«, V} (هفته نامه پرتو, شماره 23, چهارشنبه 29 دي 1378, ص 8){V. خلاصه آن كه : اولا"; اختلاف استنباط در همه مسائل اسلامي نيست و تنها در برخي از امور است . ثانيا"; در اموري نيز كه اختلاف هست دين احتمال هرگونه برداشتي را برنمي تابد. مسائله اختلاف فتاواي فقها نيز اختلاف در فروع و جزئيات احكام , آن هم در مسايل غيرضروري است و با مسائله اي كه امروزه به نام اختلاف قرائت در دين مطرح مي كنند, آن را به تمام ابعاد دين توسعه مي دهند, فاصله بسياري دارد. زيرا همه اين تفاوت ها در دايره يك قرائت واحد از دين ; يعني , قرائت »ثقلين « قرار دارد. ثالثا"; قرائت هاي احتمالي مختلف همه هم سطح نيستند, برخي صحيح و برخي سقيمند. 3- اختلاف نظر بين متخصصان و كارشناسان هر فني , امري طبيعي و رايج است ; مثلا" چند پزشك متخصص و ماهر در مورد يك بيماري مشخص با علايم و آثار معين , نظرهاي متعدد و مختلفي ابراز مي كنند. اجتهاد و استنباط در احكام شرعي نيز از اين قاعده مستثني نيست و خبرگان و كارشناسان امور ديني (مجتهدان جامع الشرايط) بعد از رجوع به مدارك احكام ; يعني , قرآن , سنت (گفتار و رفتار و روش پيامبر(ص ) و ائمه معصومين (ع «, اجماع و عقل , در بعضي از مسائل استنباط ها و برداشت هاي مختلفي پيدا مي كنند و فتاواي گوناگوني مي دهند و بدين سبب لازم است كه تقليد هميشه از فردي باشد كه فتواي او از نظر شرعي براي ما حجت باشد و آن مجتهد جامع الشرايط است كه صلاحيت فتوا را دارد. در اين صورت نه ما و نه آن مجتهد ضرري نخواهيم كرد و در قيامت حجت شرعي خواهيم داشت . از طرفي هرگز فقيهي تا به حال نگفته است آنچه من به آن رسيده ام حتما" حكم الهي است ; بلكه آنها معتقدند بر اساس ادله و استنباطي كه از آيات و روايات دارند, حكم شرعي ظاهرا" اين است از اين رو مي گويند: H} »للمصيب اجران و للمخطائ اجر واحد«{H يعني , اگر كسي حكمي را بيان كرد و اتفاقا" همان در واقع حكم الهي بود دو ثواب مي برد; اما گر حكمي را بر اساس استفاده از روايات و آيات به دست آورد ولي في الواقع مخالف حكم الهي بود, در اين صورت يك اجر و ثواب مي برد. البته بايد توجه داشت نوع اختلاف نظرات در امور جزئي است و در امور مهم و ضروريات دين اختلافي نيست .

پاسخ : خواندن سوره‏هاى «الم تنزيل»، «حم سجده»، «والنجم» و «اقرأ» در نماز موجب بطلان نماز مى‏شود زيرا در نماز فريضه خواندن يك سوره كامل واجب است و چون در سوره‏هاى مذكور آيه سجده دارد و اگر در نماز خوانده شود سجده كردن واجب مى‏شود و اين خود باعث زيادت در سجده مى‏شود (يعنى سه سجده) دو سجده براى نماز (در هر ركعت) و يك سجده نيز براى آن آيه سجده و از طرف ديگر چون افزودن سجده عمدى موجب بطلان نماز مى‏شود؛ بنابراين خواندن اين سوره‏ها در نماز، باعث بطلان آن نماز مى‏شود.

پاسخ : اگر منظور شما از جدى بودن اين است كه انسان تا چه حد بايد در انجام مسئوليتهاى مختلف به تلاش بپردازد و از اهمال‏كارى اجتناب كند، پاسخ روشنى است كه نبايد در انجام وظايف محوله، سستى به خرج دهد و اهمال‏كارى نكرده بلكه با پشتكار زياد در راه رسيدن به اهداف صحيح خود از هيچ گونه تلاشى دريغ نورزد و كار امروز را به فردا نياندازد. زيرا وقت بسيار ارزشمند است اما اگر منظورتان لزوم داشتن انعطاف و سخت‏گير نبودن و كم مؤنة بودن در زندگى است، بايد گفت طبق دستورات اخلاقى و دينى داشتن انعطاف شرط كنار آمدن با مشكلات و مسائلى است كه از توان حل فرد خارج است و براى سازگار شدن با محيط با توجه به شرائط و امكانات موجود لازم است انسان انعطاف داشته باشد و از سخت‏گيرى‏هاى بى مورد و در مواردى كه اصول و قواعد كلى اخلاقى و عقلى و دينى زير پا گذاشته نمى‏شود و مخدوش نمى‏شود بايد اجتناب كرد. اين موضوع در روابط اجتماعى بيشتر جلوه‏گر است. ولى آنجا كه اصلى از اصول اخلاقى يا يكى از اصول اعتقادى و دينى لطمه مى‏خورد بايد بر آن پافشارى كرد و تا آنجا كه به ما دستور داده‏اند مقاومت و ايستادگى كرد. كه البته تشخيص اين نكته و مرز بين آنها، نيازمند شناخت و دقت كافى است.

پاسخ : دانشجوى عزيز، ما اين حالات معنوى كه شما هنگام مطالعه احاديث، نهج‏البلاغه يا خاطرات شهدا داريد تبريك مى‏گوييم. سعى كنيد با حفظ اين حالات معنوى همواره به جان و روح خود صفا بخشيد و با اجتناب از معاصى و گناهان و انجام واجبات باعث تقويت روحى و معنوى خود باشيد. اين حالات حاكى از ضمير و باطنى پاك و باصفاى شماست و ارتباط وثيق شما را با ولايت و اهل‏بيت را نشان مى‏دهد. آرى هر كسى عشق به ولايت داشته باشد جان و روح آشنا و مأنوس با كلمات گوهر با آنهاست. اما آنچه به عنوان مشكل مطرح كرديد و فرموديد كه آن حالاتى كه در تنهايى داريد در مجالس عمومى وقتى شركت مى‏كنيد كمتر مى‏توانيد داشته باشيد. د ر اينجا نيز بايد عرض كنيم همين كه شما از اين كه نمى‏توانيد در مجالس عمومى دعا آن حالت معنوى را در خود ايجاد كنيد نگران هستيد بسيار امرى پسنديده است. چه اين كه خود اين حالت نگرانى حاكى از اين است كه شما به فكر حالات درونى خود هستيد و دوست داريد در اين مجالس نيز آن حالاتى را پيدا كنيد كه در تنهايى داريد ما به اين حالات معنوى شما غبطه مى‏خوريم ، ولى در عين حال براى رفع نگرانى واميدوار شدن شما توجه شما را به نكاتى چند جلب مى‏نماييم: 1- نكته اول اين كه انسان‏ها از جهات گوناگون با هم تفاوت دارند از جمله همين حالات روحى بعضى از افراد هستند كه در تنهايى هرگز نمى‏توانند آن حالاتى كه شما هنگام مطالعه احاديث معصومين(ع) داريد را داشته باشند ولى در مجالس عمومى كه شركت مى‏كنند حالت بهتري پيدا مى‏كنند بايد توجه داشته باشيد اين حالات امرى طبيعى است و جاى نگرانى ندارد. 2- نكته دوم اين كه مجالس عمومى دعا بسيار مفيد و سازنده است و صرف حضور در اين مجالس مى‏تواند سازنده باشد چه اين كه چه بسا افراد دل‏شكسته‏اى در ميان جمع حضور داشته باشند و موجب نزول بركات الهى شوند بركاتى شامل حال همه افراد در آن مجلس مى‏شود زيرا خداوند دعاى دسته‏جمعى را دوست دارد و حتماً چنين جلساتى مورد عنايت بارى‏تعالى است، لذا تا آنجايى كه امكان دارد در اين مجالس شركت كنيد. 3- نكته ديگر اين كه مجالس عمومى در عين حال كه بسيار با بركت است ولى ممكن است عواملى مزاحم وجود داشته باشد كه موجب حواس‏پرتى انسان شود بايد اين عوامل را شناسايى كرد و با حذف آنها زمينه را براى ايجاد حالات معنوى در خود فراهم نمود. 4- گاهى اوقات شيطان با القاء اين‏گونه افكار در صدد محروم كردن انسان از بركات معنوى است او وسوسه مى‏كند كه شما براى چى شركت مى‏كنيد. فايده‏اى كه به حال تو ندارد. در چنين مواردى براى مقابله با وسوسه‏هاى شيطانى بايد برخلاف ميل درونى و آن وسوسه‏هاى شيطانى عمل كنيد و الا شيطان يك گام به پيش و شما يك گام عقب‏نشينى كرديد و شما اين فرصت را بايد از او بگيريد. 5- نكته ديگر اين كه انسان نمى‏تواند هميشه حالت ثابتى داشته باشد و حالات روحى انسان فراز و نشيب دارد و بسيارى از انسان‏ها اين‏گونه‏اند و اين جاى نگرانى نيست بلكه شايد خوب هم باشد، چه اين كه باعث ايجاد حالت خوف و رجاء در انسان مى‏شود و يكى از ويژگى‏هاى مؤمنين واقعى داشتن حالت خوف و رجاء است. 6- براى اين كه در مجالس عمومى دعا و مراسم مذهبى بهره بيشترى ببريد رعايت نكات زير مفيد است: - حتماً با وضو به اين گونه مجالس وارد شويد. - بعداز اين كه با انجام وضو حالت طهارت كسب كرديد سعى نماييد با ذكر استغفار و ذكر «لااله الا الله» بگوييد. - از نگاه كردن به اطراف خوددارى كنيد. - حالت تمركز پيدا كنيد. - گناهان خود را به ياد بياوريد. - حالت محزون به خود بگيريد. - به معناى ادعيه و احاديث توجه كنيد و معانى آنها را در ذهن خود مرور كنيد. - از منفى‏بافى و بدبينى نسبت به حالات خود اجتناب كنيد. - در صورت شركت در اين مجالس سعى كنيد از خداوند تشكر كنيد و با خود بگوييد خداوند مرا دوست دارد كه توفيق شركت در اين مجالس را داده است. - احساس كنيد محبوب خداوند هستيد و شما نيز محبت به خدا را در دلتان زنده كنيد.

پاسخ : «مجتهد» كارشناس دين است و نه چيزى را از نزد خود حلال مى‏كند و نه حرام. البته اين اختيار را خداوند به پيامبر(ص) و ائمه(ع) نيز نداده است: {A{/Bوَ ما يَنْطِقُ عَنِ اَلْهَوى‏ إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحى‏{w1-10w}{I53:4-3I}/}A}، {V(نجم، آيه 3)V}. اين آيه درباره رسول مكرم اسلام(ص) است كه آن حضرت هرگز بر اساس خواسته‏هاى نفسانى خود، سخن نمى‏گويد؛ بلكه اين سخنان، وحى الهى است كه به آن حضرت القا مى‏شود. نكته ديگر آن كه براى دريافت احكام الهى، رجوع به قرآن كفايت نمى‏كند. اين منطق غير قابل پذيرش و محكوم است؛ زيرا اولاً در قرآن جزئيات و تفصيل بديهى‏ترين احكام دينى (مانند نماز و روزه) نيامده است. اين كه نماز چند ركعت است، چگونه بايد خواند و ساير شرايط آن در كجاى قرآن بيان شده است؟! ثانياً خداوند خواسته كه علاوه بر قرآن، به مفسران آن؛ يعنى اهل بيت پيامبر(ص) براى دريافت و فهم اين مسائل نيز، رجوع شود. ثالثاً به اتفاق شيعه و سنى، پيامبر اكرم(ص)، در حديث متواتر «ثقلين» شرط نجات از انحرافات را تمسّك به قرآن و عترت دانسته است. از اين رو بايد علاوه بر قرآن، به روايات نقل شده در اين موضوع نيز رجوع گردد. علاوه بر آن كه آيات در مورد حجاب، منحصر به آنچه كه شما ذكر كرديد نيست، بلكه در آيات ديگر، به ابعاد مختلف آن نيز اشاره شده است. 1. خداوند متعال در سوره «نور»، آيه 31، مى‏فرمايد: «اى پيامبر! به زنان با ايمان بگو... روسرى‏هاى خود را بر سينه خود افكنند [تا گردن و سينه با آن پوشانده شود] ({H{/Bوَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى‏ جُيُوبِهِنَ‏{w18-22w}{I24:31I}/}H}). «خُمُر» جمع خِمار است و خِمار به معناى وسيله و پوششى است كه با آن سر خود را مى‏پوشانند، {V(مفردات راغب)V}. يعنى، همان روسرى و مقنعه. آيا با روسرى، بينى و يا گردن و سينه خود را مى‏پوشانند و يا موى خود را؟! بلكه همان طور كه مفسران سنى و شيعه بيان كرده‏اند و شأن نزول آيات، آن را تاييد مى‏كند، زنان عرب قبل از نزول آيه، اطراف روسرى خود را به شانه‏ها يا پشت سر مى‏افكندند، به طورى كه گردن و كمى از سينه آنان نمايان مى‏شد. از اين رو قرآن دستور مى‏دهد كه به گونه‏اى روسرى را بر سر خود بيندازيد كه كاملاً بدن شما پوشيده باشد (تعبير «ضَرْب» با «عَلى‏» به معناى القا و افكندن با شدّت است و اين تعبير تأكيد بر پوشش كامل است). يكى از محققان گويد: در اين آيه سخن از پوشش سر نكرده است، اما اين امرى طبيعى است؛ چرا كه اين مسأله مسلّم و مفروغ عنه بود و كسى در آن ترديدى نداشت. زنان عرب قبل از اين آيات نيز سر خود را مى‏پوشاندند و اصلاً معناى روسرى و خِمار اين است و لذا نيازى به بيان و توضيح نداشت، {V(المصطفوى حسن، التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، ج 3، قم: نشر الكتاب، 1397 ه، ص 130 و ص 358)V}. 2. در روايتى كه از امامان معصوم(ع) در تفسير اين آيه وارد شده است و نيز طبق بيان مفسران صدر اسلام (مانند ابن عباس و...) مقصود اين است كه زنان بايد موهاى خود را بپوشانند. علاوه بر آن كه روسرى‏ها را به گونه‏اى بپوشانند كه به پشت سر خود نيز نيفكنند تا گردن و سينه‏هايشان پيدا باشد و تنها مواضعى از بدن زن - كه ديدن غير گناه آلود آن براى بيگانگان (نامَحرم) جايز است - پوشيده نباشد. براى مرد نگاه به صورت و دست‏هاى زنان تا مچ اشكال ندارد، البته به شرط اين كه به قصد تلذّذ نگاه نكند و ريبه (خوف از اين كه به خاطر نگاه شهوانى و تحريك‏آميز باشد و او را به فتنه اندازد) نباشد، و گرنه هم بر مرد حرام است به اين مواضع نگاه كند و هم بر زن واجب است آنها را بپوشاند، {V(ر.ك: العروس، الحويزى عبدعلى، تفسير نور الثقلين، ج 3، قم: اسماعيليان، صص 589 - 590)V}. 3. در آيه 60 سوره نور فقط به زنان سالمند - كه از جهت مسائل نكاح و مسائل شهوانى از كار افتاده‏اند - اجازه داده شده كه لباس‏هاى رويين خود را بر زمين گذارند. البته به شرط اين كه در برابر مردم خودآرايى نكنند، در عين حال هم از نظر مفسران و هم بر اساس روايات وارده از ائمه معصومين(ع)، مقصود جواز كشف حجاب فقط در خصوص روسرى و چادر است. پس مورد استثنا نيز بيانگر اين است كه در حكم اصلى، پوشش سر و گردن و سينه مورد نظر بوده است. 4. در مورد جلباب نيز، يك پوشش شبيه چادر (بلندتر، بزرگ‏تر و كامل‏تر از روسرى و خمار)، مورد نظر است. چنانكه با مراجعه به كتاب‏هاى تفسير و لغت آشكار مى‏شود. براى اطلاع بيشتر: ر.ك: 1. كتاب‏هاى تفسير قرآن؛ مانند: مجمع البيان اثر طبرسى؛ الميزان، اثر علامه طباطبائى؛ نمونه اثر مكارم شيرازى و همكاران؛ كشاف اثر زمخشرى؛ التفسير الكبير، اثر فخر رازى؛ الصافى اثر مولى محسن فيض كاشانى. 2. كتاب‏هاى لغت؛ به ويژه لغات قرآنى مانند المفردات فى غرائب القرآن، اثر راغب اصفهانى؛ قاموس قرآن اثر سيد على اكبر قرشى. 3. مسأله حجاب، شهيد مطهرى. 4. مجله پرسمان، شماره دى ماه 1380 (بحث چرايى پوشش).