تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : T}10. علامه طباطبايى‏{T سيد محمدحسين طباطبايى در سال 1321 ه ق در تبريز در خانواده‏اى اصيل متولد شد در پنج سالگى مادر مهربان و با فضيلت خود را از دست داد و اندوه بى مادرى او را رها نكرده بود كه گرد يتيمى بر وجودش سنگينى كرد و از ديدن روى پدر محروم شد. بعد از دوران طفوليت و گذارندن دروس مكتب به درسهاى حوزوى نزد مرحوم شيخ محمدعلى سرابى مشغول شد و بعد از آن با گامى بلند و همّتى فراتر سطوح عالى در فقه، اصول، فلسفه و كلام را در زادگاه خود نزد اساتيد آن خطّه فرا گرفت، و خوشنويسى را از آقا ميرزا على‏نقى فرا گرفت علامه از روزگار تحصيل خود چنين بازگو مى‏كند: «در اوايل تحصيل كه به نحو و صرف اشتغال داشتم علاقه زيادى به ادامه تحصيل نداشتم و از اين روى هر چه مى‏خواندم نمى‏فهميدم... پس از آن يك بار عنايت خدايى دامنگيرم شده عوضم كرد، در خود يك نوع شيفتگى و بى تابى نسبت به تحصيل كمال حسّ نمودم به طورى كه از همان روز تا پايان تحصيل كه تقريبا هيجده سال كشيد هرگز نسبت به تعليم و تفكر احساس خستگى و دلسردى نكردم و زشت و زيباى جهان را فراموش كردم... در خورد و خواب و لوازم ديگر زندگى به حداقل ضرورى قناعت نموده، باقى را به مطالعه مى‏پرداختم، بسيار مى‏شد به ويژه در بهار و تابستان كه شب را تا طلوع آفتاب با مطالعه مى‏گذراندم...» سيد محمدحسين براى ادامه تحصيل راهى نجف اشراف شد و در همان روزهاى اول شخصيت وارسته‏اى چون حاج ميرزاعلى آقا قاضى‏رحمه الله به سراغ وى آمده و خطاب به او اينگونه مى‏گويد: «كسى كه به قصد تحصيل به نجف مى‏آيد خوب است علاوه بر تحصيل از فكر تهذيب خود غافل نماند» كيمياى وجود مرحوم قاضى روح و روان او را دگرگون كرد و برنامه‏اى روشن و نورانى براى آينده او ترسيم نمود علامه مدت يازده سال در كنار مرقد نور آفرين اميرالمؤمنين‏عليه السلام كسب علم كرد، و از محضر بزرگانى چون آية اللّه نائينى، سيد ابوالحسن اصفهانى، سيد حسين بادكوبه‏اى، سيد ابوالقاسم خوانسارى، حجّت، حاج ميرزاعلى ايروانى و ميرزاعلى‏اصغر ملكى كسب فيض نمود ولى سر سلسله اساتيد ايشان مرحوم قاضى بود علامه در سال 1314 ه ش به زادگاهش تبريز مهاجرت كرد و مدت 7 سال در آنجا به تدريس و تأليف پرداخت سپس به قم رفت تا فرصت طلايى تاليف تفسير شريف الميزان فراهم آيد، اين كتاب ثمره‏اى كم نظير از 20 سال تلاش شبانه روزى علامه است - شهيد مطهرى 60 سال يا 100 سال ديگر را زمان درك عمق و ارزش اين كتاب مى‏داند. آثار ارزشمند ديگرى از اين مرد علم و عمل به يادگار مانده كه بداية الحكمه - نهاية الحكمة، اصول فلسفه و روش رئاليسم حاشيه بر اسفار ديوان شعر فارسى و ده‏ها اثر ديگر از آن جمله است علاوه اينكه ده‏ها نفر از بزرگان و فرهيختگان كنونى از حوزه علميه از جمله شاگردان علامه مى‏باشند كه به تنى چند از آنان اشاره مى‏شود، ا شهيد مطهرى 2- شهيد بهشتى 3- امام موسى صدر 4- ناصر مكارم شيرازى 5- شهيد مفتح 6- مصباح يزدى 7- ابراهيم امينى 8- يحيى انصارى 9- حسين نورى همدانى 10- حسن زاده املى، 11- عبداللّه جوادى آملى 12- سيد مهدى روحانى 13- على احمدى ميانجى و... علامه طباطبايى ارادت شگفتى به اهل بيت عليهم السلام داشت - او حداقل هفته‏اى يك بار به حرم حضرت معصومه مشرف مى‏شد و تابستانها كه غالبا به مشهد مقدس مى‏رفتند شبها به حرم امام رضا رفته، در بالاى سر مى‏نشست و با حال خضوع و خشوع به دعا و زيارت مى‏پرداخت و براى مصائب اهل بيت شديد اشك مى‏ريخت علامه در ماه مبارك رمضان روزه خود را با بوسه بر ضريح مقدّس حضرت معصومه‏عليها السلام افطار مى‏كرد، ابتدا به حرم مشرّف مى‏شد، ضريح مقدس را مى‏بوسيد سپس به خانه مى‏رفت» ايشان موفقيت خويش را مرهون همين توسّلات مى‏دانست، طهارت باطن استاد زبانزد خاص و عام بود، بسيارى از شبها را تا صبح به عبادت و بيتوته مى‏پرداخت، در ماه رمضان فاصله بين غروب آفتاب تا سحر را به تهجّد ذكر مشغول بود سرانجام بعد از 81 سال عمر با بركت و زندگى پر تلاش روح پاك و الهى آن حكيمم عارف و مفسّر وارسته به ديار قدس و ملكوت رهسپار شد و پيكرش در جوار حضرت معصومه‏عليها السلام به خاك سپرده شد.

پاسخ : T}1. آية اللّه العظمى شيخ عبدالكريم حائرى (مؤسّس حوزه علميه قم){T ايشان در سال 1267 ه ق در روستاى مهرجرد يزد ديده به جهان گشود - در كودكى سالها در مدرسه بزرگ محمد تقى خان يزد به تحصيل علوم دينى پرداخت و در سن 18 سالگى به سرزمين عراق مهاجرت نمود عبدالكريم ابتدا چند سالى در حوزه علميه كربلا در محضر آية اللّه فاضل اردكانى بود و با نامه ايشان به محضر ميرزاى بزرگ شيرازى شناخت مى‏گويند ميرزا وقتى نامه فاضل اردكانى را خواند رو به عبدالكريم كرد و فرمود «من به شما اخلاص پيدا كردم» از همين رو آن طلبه جوان و پرتلاش را در منزل خود جاى داد، عبدالكريم بعدها در خاطرات خود نقل مى‏كند كه: سرداب خانه ميرزاى شيرازى هم محلّ مطالعه‏ام بود و هم محل استراحتم و در ماه مبارك رمضان سحرى را نيز در آنجا مى‏خوردم اما براى افطار به خانه ميرزا باز نمى‏گشتم بلكه به علت گرماى طاقت فرساى هوا به سوى فرات رفته آب مفصلى مى‏خوردم و شنا مى‏كردم». او دوازده سال در سامرّا در محضر ميرزاى شيرازى و آية اللّه سيد محمد فشاركى و آية اللّه محمد تقى شيرازى و آية اللّه شيخ فضل اللّه نورى به تحصيل علم پرداخت و بعد از رحلت ميرزاى شيرازى راهى نجف گرديد و در آنجا رحل اقامت افكند اما به زودى دريافت كه حوزه علميه كربلا اكنون به وجود او نياز بيشتر دارد زيرا حوزه علميه كربلا رونق خود را از دست داده بود و هيچ جنب و جوشى در مدرسه‏هاى عليمه به چشم نمى‏خورد، لذا اين شهر را انتخاب كرد و اينجا بود كه او لقب حائرى را براى خود برگزيد (زمين كربلا را حائر مى‏خوانند)، آية اللّه حائرى به مدت هشت سال در اين حوزه بر مسند تدريس تكيه زد و در كنار مسئوليت سنگين مرجعيت از پرورش و شكوفايى استعدادهاى طلاب جوان نيز لحظه‏اى غافل نبود و علماى فراوانى را در دامان پر مهر و محبّت پدرانه خود پرورش داد. ولى او دريافت قم كه محل تأسيس حوزه‏هاى علمية توسط محدثان و روات قبيله اشعرى بود و شخصيتهاى بزرگى چون كلينى و صدوق را در خود پرورش داده بود خالى از عالمان شده و از قرن ششم هجرى تا دوران صفويه ديگر رونق ندارد و بر حجره‏هاى مدارس آن گرد غربت و تنهايى نشسته است - گرچه در اوايل قرن يازدهم ه ق چند سالى شخصيتهاى بزرگى چون صدرالدين شيرازى، فياض لاهيجى و فيض كاشانى و بعدها ميرزاى قمى در مدارس اين شهر به بحث و اشاعه علوم اسلامى پرداخته بودند، اما اينك حجره‏هاى مدرسه فيضية خالى از محصلان علوم دينى شده و بر قفسه‏هاى كتاب گرد فراموشى نشسته است - مدرسه بزرگ دارالشفا محلّ اسكان فقراى شهر يا زائران شده است و بعضاً كسبه اطراف حرم از حجره‏هايش به عنوان انبار اجناس استفاده مى‏كردند، او با ديدن اين وضع بسيار افسرده شد و بارها از او شنيدند كه مى‏گفت: «چه مى‏شد اگر حوزه علميه قم سر و سامان مى‏گرفت» او در اين زمان به اداره حوزه عليمه اراك مشغول بود ولى به همراه فرزند بزرگش حاج شيخ مرتضى حائرى و آية اللّه محمد تقى خوانسارى به شهر قم سفر نمود و با تشكيل جلساتى از علماء و بازاريان قم تصميم گرفت حوزه عليمه قم را مجدداً احياء كند - بعد از نماز صبح در حرم حضرت معصومه‏عليها السلام به دعا و نيايش ايستاد و به قرآن روى آورد و خود را به مشيت الهى سپرد كه آيه‏اى زيبا و مناسب حالش «و اتونى باهلكم اجمعين، پدر و همه كسان خود را به نزد من بياوريد يوسف آية 93» خط مش آينده او را ترسيم نمود لذا شاگردان خود را از اراك به قم فراخواند مدارس عليمه را تعمير نمود و در راه رواج علم و تقوا گامهاى بلندى برداشت، و امروزه كه بيش از هفتاد سال از آن تلاش مى‏گذرد حوزه علميه قم بزرگترين دانشگاه علوم اسلامى است، مرحوم حاج شيخ توانست شخصيتهاى بارزى را به جهان اسلام تقديم دارد كه از ميان آنان مى‏توان از امام خمينى، آية اللّه العظمى گلپايگانى، آية اللّه العظمى اراكى و آية اللّه العظمى مرعشى نجفى نام بُرد او خدمات فراوانى نيز به اهالى شهر مقدس قم نمود از قبيل تاسيس چند بيمارستان، تعطيل كردن قبرستان گرد حرم مطهر و انتقال قبرستان به قبرستان نو در آن سوى رودخانه و تاسيس خانه فقرا و چندين خدمت ديگر. زهد و ساده زيستى و دلسوزى و مهربانى مرحوم حاج شيخ از خصوصياتى بود كه زبان زد خاص و عام بود. گاهى در دمادم سحر براى سركشى و شناخت طلاب پركار و سحرخيز راهى مدارس علميه مى‏شد و در رفع مشكلات مالى و رفاهى آنان همواره تلاش مى‏كرد - بارها مى‏شد كه به صاحبان مغازه‏هاى اطراف حرم مراجعه مى‏كرد و بدهى طلابّى را كه از آنها اجناس نسيه برده بودند ادا مى‏نمود. فراموش نشود كه خدمات مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حائرى مصادف با روى كار آمدن رضاخان پهلوى و به دنبال آن ماجراى كشف حجاب و تحت فشار قرار دادن طلاب علوم دينى و علماى اسلام بود، او با صبر و بردبارى در آن زمان خطير حوزه علميه را حفظ نمود و معروف است كه پس از ماجراى كشف حجاب و كشتار مسجد گوهر شاد ايشان هيچ گاه حال و روز خوشى نداشت و اين اندوه را تا پايان عمر در دل داشت. بالاخره اين شخصيت علمى و الهى در 81 سالگى در سال 1315 شمسى به ديار ابدى شتافت و در جوار مرقد قدسى حضرت معصومه‏عليها السلام به آغوش خاك سپرده شد. دعاى خيرش بدرغه همه حوزه‏هاى علمية و مجامع علمى و فرهنگى و دانشگاهى كشور باد.

پاسخ : T}2. سيّد محمد تقى خوانسارى‏رحمه الله {T او در سال 1267 ق در شهر خوانسار ديده به جهان گشود، تبار سيد همگى از علماء برجسته زمان خويش بودند، بعد از تحصيل علوم مقدماتى به نجف اشرف مهاجرت نمود و طولى نكشيد كه از شاگردان برجسته آخوند خراسانى و سيد محمد كاظم يزدى و ميرزاى نائينى و آقا ضياء عراقى محسوب گرديد در جنگ جهانى اول كه بصره به تصرّف قواى انگليسى درآمد آقاى خوانسارى كرسى درس و تحقيق را رها كرد و در صف رهسپاران جهاد قرار گرفت و با اشغال بغداد كه مقارن با پيروزى‏هاى ديگر متفقين بود پايان جهاد فرا رسيد، از آن سو اشغالگران در تعقيب نيروهاى مقاومت برآمدند، دستگيريهاى وسيعى آغاز گشت و سرانجام آقاى خوانسارى جوان هم كه در نبرد از قسمت پا مجروح شده بود دستيگر شد - انگليسى‏ها اسرا را در بندر بصره جمع نموده آنها را با كشتى‏هايى به اسارتگاههاى خود در مستعمراتشان فرستادند و آقاى خوانسارى و قريب چهارصد تن ديگر از اسراء به جزيره سنگاپور برده شدند - چهار ماه طول كشيد تا كشتى آنان در آن سرزمين پهلو گرفت - در سنگاپور اسراء در زندانى صحرايى قرار داده شدند ولى اين سيد مجاهد و عالم در مدت چهار سال اسارتش در آن ديار غريب و روزگار سخت به فعاليت علمى پرداخت و علاوه بر تدريس منطق و حكمت خود نيز به آموختن زبان انگليسى از يك شخص هندى پرداخت. بعد از آزادى از اسارت به زادگاهش خوانسار سپس به حوزه علميه سلطان آباد اراك مهاجرت كرد و به احترام آية اللّه حائرى در درس ايشان شركت جست و خود نيز جداگانه به تدريس فقه، اصول و حكمت پرداخت، و در هيأت استفتايى آية اللّه شيخ عبدالكريم حائرى قرار گرفت به طورى كه بعد از رحلت آية اللّه حائرى مؤسس حوزه علمية قم سه تن مورد توجه مردم قرار گرفتند، آية اللّه صدر و آية اللّه حجت و آية اللّه خوانسارى، و آية اللّه سيد ابوالحسن اصفهانى در نجف احتياطات خويش را به ايشان ارجاع داد - البته او و دو يار ديگرش با مطرح نمودن آية اللّه بروجردى مسئوليت مرجعيت و رياست حوزه را به فقيه بروجردى واگذار نمودند، يكى از شاگردان برجسته آية اللّه خوانسارى آية اللّه محمد على اراكى (ره) بود، او علاوه بر اقامه جماعت مدرسه فيضية نماز جمعه را نيز در مدرسه فيضة برپا نمود و اين سنت رسول خدا را از مهجور بودن در آورد كه در اثر استقبال فراوان مردم قم به مسجد بزرگ امام حسن عسكرى‏عليه السلام انتقال يافت، T}نماز باران {T يكى از حوداث مهم كه از آثار شهودى آقاى خوانسارى از نگاه دينى است نماز بارانى مى‏باشد كه وى اقامه نمود در شهريور 1320 كه متفقين در ايران به طور انبوه حضور يافتند موجى از قحطى و نابسامانى در كشور به راه افتاد و با گذشت دو ماه بهارى در سال 1323 هيچ بارانى در شهر نباريده بود و خشكسالى موقعيت بحرانى به وجود آورده بود، مردم از آية اللّه سيد محمد تقى خوانسارى تقاضاى نماز باران نمودند - ايشان قبول نمود - اطلاعيه‏اى در سطح شهر نصب گرديد كه آقاى خوانسارى در روز جمعه نماز استسقاء خواهد خواند تبليغات بدى توسط بهائيان و نيروهاى متفقين كه در قم بودند شروع شد - آنان همه چيز را به استهزاء مى‏گرفتند. افزون بر بيست هزار نفر در نماز باران آن روز شركت نمودند اما اثرى از اجابت ديده نشد فرداى آن روز او بعد از پايان درس از شاگردانش خواست اين بار فقط طلّاب وى را همراهى كنند و نماز بارانى ديگر بخوانند - روز يكشنبه نماز خوانده شد و غروب همان روز بعد از نماز مغرب و عشاء باران مفصّلى آمد اين باران چنان گسترده و بى امان بود كه تا آن وقت چنين بارشى را كسى سراغ نداشت - خبر اين حادثه شگفت توسط نيروهاى متفقين به جهان مخابره شد و در مدتى كوتاه پس از تأييد آن از طرف مقامهاى رسمى لندن و آمريكا، از طريق راديو انعكاس جهانى يافت، آية اللّه خوانسارى در هفتم ذى حجة 1371 ه ق نداى حق را در سفرى كه به شهر همدان داشت لبيك گفت و به سراى جانان شتافت و بعد از آوردن پيكر پاكش به قم هم آغوش استادش حائرى‏رحمه الله مدفون گرديد و بدين ترتيب رؤياى آية اللّه بروجردى نيز تعبير گشت‏ او در رؤيايى در همان شبهاى قبل از وفات آن فقيه نامدار ديده بود كه سيد مرتضى رحلت كرده و او را به شهر قم مى‏آورند.

پاسخ : T}3. آية اللّه سيد صدرالدين صدر{T ايشان فرزند آية اللّه حاج سيّد اسماعيل صدر بودند كه در سال 1299 ه ق در كاظمين متولد شدند و با 30 پشت به امام هفتم مى‏رسند و همه خاندان آنها مردان علم و كمال و با زهد و تقوا بوده‏اند پس از خاتمه تحصيلات به مشهد مقدس هجرت و به تدريس و ارشاد مشغول و بزرگترين مقام روحانيت خراسان را حائز شدند و در سال 1354 ه ق به قم هجرت و ساليانى دراز در بحران‏ترين اوقات حوزه عليمه را سرپرستى نمودند مخصوصاً بعد از رحلت يگانه مرجع شيعيان جهان در آن وقت يعنى سيد ابوالحسن اصفهانى آيات ثلاث (صدر، حجت و خوانسارى) و در تعليم و تربيت فضلاء كوشش بسيار كردند تحولى شگفت در علم و تدريس و فتوى‏ در عصر خود به وجود آورده و جهان اسلام را به خوبى رهبرى نمودند اين مرد بزرگ در فنون اسلام استاد نمونه و كامل بودند، داراى حسن خلق و قلبى پاك و بى‏آلايش بود و آثار خير فراوانى در نقاط مختلف از وى به يادگار ماند كه بيش از 30 كتاب در علوم مختلف از جمله آنها است علاوه اينكه در فن بيان و نظم و نثر به زبان عربى و فارسى بسيار توانا بود به طورى كه سخنانش مانند ضرب المثل به عنوان گواه مورد استشهاد قرار مى‏گرفت آية اللّه صدر بالاخره در سال 1372 ه ق اين جهان را بدرود گفتند تا به ملاقات يگانه معبود خود نائل آيند. T}4. آية اللّه سيد محمدرضا گلپايگانى‏رحمه الله‏{T ايشان در سال 1316 ه ق در بخش «گوگد» گلپايگان ديده به جهان گشود پدر آية اللّه گلپايگانى آقا سيد محمد باقر امام، عالمى معروف به زهد و تقوا و پاى بند به مستحبات دينى و كوشا در امر به معروف و نهى از منكر بود، محمدرضا در سه سالگى مادر و در نه سالگى پدرش را از دست داد و دوران كودكى را با مشكلات و سختى‏هاى فراوان سپرى كرد و تحصيلات ابتدايى را در مكتب خانه گذراند. در نوجوانى نزد آية اللّه سيد محمد حسن خوانسارى برادر آية اللّه العظمى سيد احمد خوانسارى زانوى ادب به زمين زد و ادبيات و بخشى از سطوح را نزد وى آموخت. نوزده ساله بود كه به سوى حوزه علميه اراك رفت و در مدرسه آقا سيد ضياءالدين به تكميل سطوح عاليه پرداخت سپس افتخار حضور در درس خارج فقه و اصول حضرت آية اللّه العظمى حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى را پيدا نمود و در بيست و چهار سالگى در پى مهاجرت استادش آية اللّه حائرى به قم و تاسيس حوزه علميه در اين شهر مقدس به قم آمده و در مدرسه فيضيه سكونت گزيد و با آية اللّه سيد احمد خوانسارى درسها را به مباحثه نشست - استاد با مشاهده استعداد و فهم شاگرد سخت كوش خود به او بسيار علاقه‏مند شد او را در شمار اصحاب خاص و هيأت استفتاء قرار داد و تصحيح «كتاب الصلاة» خود را به او و آية اللّه اراكى واگذار نمود. از ديگر استادان ايشان مى‏توان به آيات عظام شيخ محمدرضا مسجد شاهى اصفهانى، حاج شيخ ابوالقاسم كبير، آية اللّه بروجردى، آقا ضياء عراقى و شيخ محمد حسين غروى اصفهانى نام برد وى از آية اللّه حائرى اجازه اجتهاد دريافت نمود، خدمات علمى اين مرد علم و عمل به حوزه علميه قم بيش از آن است كه در چند سطر بتوان بدان اشاره نمود همين مقدار بس كه كمتر عالمى از معاصرين را مى‏توان يافت كه از محضر درس اين فقيه سترگ بهره‏مند نشده باشد از جمله شاگردان او مى‏توان به شهيد مطهرى - شهيد بهشتى - شهيد مفتح - على مشكينى - ناصر مكارم شيرازى - جعفر سبحانى - حسن زاده آملى - رضا استادى - سيد محسن خرازى - على پناه اشتهاردى نام برد ايشان در طول 32 سال مرجعيت يكى از اركان فقاهت در حوزه‏اى علميه بودند و ده‏ها تأليف فقهى و اصولى از وى به يادگار مانده است آية اللّه العظمى گلپايگانى از بدو حركت شجاعانه روحانيت به رهبرى امام راحل به مبارزات پيگير و بى امان خويش با ديو استبداد پرداخت و نخستين اعلاميه اعتراض به لايحه سنگين «انجمنهاى رياستى و ولايتى» در مهر ماه 1341 ه ش از سوى ايشان صادر شد و به دنبال آن بود كه پيامها و بيانيه‏هاى ايشان تا سقوط رژيم پهلوى ادامه يافت، هميشه از ملاقات با شاه و نخست وزيران و فرستادگان دربار سرباز زد و به مخالفت صريح با حزب رستاخيز پرداخت امام راحل به ايشان فرموده بودند: اعلاميه هايى كه حضرت عالى به تنهايى صادر مى‏كنيد نقش بسزايى در پيشبرد مبارزات ملت مسلمان دارد». مزدوران رژيم پهلوى دوبار در مدرسه فيضيه به سوى ايشان حمله ور شدند و قصد ضرب و جرح آن مرجع بزرگ را داشتند، پس از پيروزى انقلاب اسلامى نيز همواره در جهت تاييد مواضع امام راحل و حمايت مادى و معنوى از رزمندگان اسلام در طول جنگ تحميلى تلاش مى‏نمود. اين مرجع بزرگ شيعه علاوه بر تدريس و تربيت عالمان دين، تاليف، فتوا و روشنگرى جامعه شيعه، به بنيان نهادن دهها مؤسسه فرهگى و دينى در گوشه و كنار جهان و آبادانى صدها مسجد و مدرسه و بيمارستان در سراسر كشور اقدام نمود كه دارالقرآن الكريم اولين مؤسسه قرآنى كشور) يكى از آن نمونه است كه در سال 1352 تاسيس گشت. سرانجام آن عبدصالح خدا پس از عمرى سرشار از توفيق در سن 96 سالگى در سال 1372 ه ش نداى حق را لبيك گفت و در جوار تربت استادش مؤسس حوزه علميه قم در مسجد بالاسر مرقد مطهر حضرت معصومه به خاك سپرده شد، رهبر معظم انقلاب اسلامى حضرت آية اللّه خامنه‏اى در بخشى از پيام خويش چنين فرمودند: اين شخصيت والاى كهنسال در ميان مراجع عظام تقليد يكى از موفق‏ترين و سعادتمندترين‏ها بودند، 32 سال مرجع تقليد، حدود 70 سال مدرّسى حوزه علميه قم و حدود 85 سال سرگرم فراگرفتن و آموختن فقه آل‏محمدعليهم السلام بودند اولين مدرسه علوم دينى به سبك جديد را ايشان در قم تأسيس نمودند، اولين مؤسسه بزرگ قرآن را ايشان در قم بنيان نهادند، اولين فهرست بزرگ فقهى و حديثى با استفاده از دانش و اختراعات جديد بشرى را پديد آوردند... و بالاتر از همه با منش و رفتار پرهيز كارانه و با طهارت و تقوايى كه مى‏توانست براى علما و فقها الگويى زنده و ملموس باشد، عمرى پر بركت را به نزاهت كامل گذرانيد، آن بزرگوار يكى از استوانه‏هاى انقلاب و نظام جمهورى اسلامى ايران به شمار مى‏آيد و در دوران اختناق و در مقابله با حوادث سهمگين سالهاى تبعيد امام خمينى قدس سره مواردى پيش آمد كه صداى اين مرد بزرگ تنها صداى تهديد كننده‏اى بود كه از حوزه علميه قم برخاست و به نهضت شور و توان بخشيد... فقدان اين بقيةالسلف اعاظم و اين ملجأ و مرجع مؤمنان ثلمه‏اى بزرگ و ضايعه‏اى جبران‏ناپذير است».

پاسخ : T}5. آية اللّه بهاءالدينى «ره»:{T سيد رضا بهاءالدينى در سال 1287 ه ش در شهر مقدس قم به دنيا آمد، نسب نياكان ارجمند وى به امام سجاد مى‏رسد و اجداد و پدران والامقام او هر يك بسان گوهر تابناكى در دوران ظلمت درخشش خاصى داشتند، برخى از آنان عهده‏دار توليت حرم فاطمه معصومه‏عليها السلام بودند، مادر سيد رضا فاطمه سلطان معروف به زن آقا بانويى مخلص و مؤمن بود وى از نوادگان ملاصدراى شيرازى بوده است، اوان كودكى سيدرضا همراه با نشانه‏هايى چون حافظه فوق العاده، استعداد بسيار و درك جهان اطراف بوده است به طورى كه خود درباره آن دوران اين چنين مى‏فرمايد: «يك ساله كه بودم افراد پاك طينت و نيكو سرشت را دوست داشتم... خير و شر را مى‏فهميدم...» چون به دو سالگى رسيد به مكتب خانه پاى گذاشت و در شش سالگى دوران مكتب تمام شد، خبر موفقيت‏هاى او به گوش آية اللّه سيد ابوالقاسم قمى «ره» رسيد و ايشان با تشويقهاى پى در پى در صدد تربيت اين نونهال استثنايى پرداخت به طورى كه بيش از دوازده سال نداشت كه آمادگى خود را براى امتحان نزد حاج شيخ عبدالكريم حائرى مؤسس حوزه علميه قم اعلام كرد و موفقيت تحسين برانگيز وى در مقابل حاج شيخ شروعى خجسته براى ارتباط صميمى با ايشان گرديد او بيش از 16 ساعت در روز به تلاش علمى مى‏پرداخت به طورى كه از دوره مقدمات تا عالى‏ترين سطوح را تدريس نمود، وقتى با اصرار دوستان براى پذيرفتن مرجعيت مواجه مى‏شد مى‏فرمود: «بالاتر از اينها فكر كنيد گيرم نام بنده بر سر زبانها افتاد وقتى پيش خدا دستم خالى است آن شهرت براى من چه سودى دارد؟ نام بنده موضوعيت ندارد» رسيدگى به محرومان را سر لوحه خدمات اجتماعى خويش قرار داد و همواره مى‏فرمود: «كمكها را شب انجام دهيد رعايت آبروى افراد را بكنيد، به گونه‏اى كمك كنيد كه شما را نشناسند مبادا فردا شما را ببينند و خجالت زده گردند». همچنين مى‏فرمودند: «ما تجربه زيادى به دست آورده‏ايم و وجدان نموده‏ايم كه براى رهايى از مشكلات راه‏هايى هست كه بهترين آنها را خود حس كرده‏ايم و به كمك آنها به حاجت‏هايمان رسيده‏ايم، نذر كردن گوسفند براى فقرا، خواندن حديث كساء به طور پى در پى، پرداخت صدقه و ختم صلوات» روزى صحبت از شعر و شاعرى به ميان آمد، با جمله‏اى كوتاه فرمودند: «بنده اشعار زيادى درباره اهل بيت‏عليهم السلام بويژه حضرت على شنيده‏ام ولى براى من هيچ شعرى همچون اشعار شهريار تبريزى جذابيت نداشته است به همين جهت او را دعا كردم بعداً ديدم برزخ را از وى برداشته‏اند». روزى فرمودند: «راضى ام كه رزق و روزى خود را به عهده خداوند متعال گذاشتم و از فكر شغل دوم و توسعه زندگى بيرون آمدم، بسيار خوشحالم كه تنها و تنها به تحقيق جذب شدم و امور مادى نتوانست مرا به طرف خود جذب كند، آنچه رزق ما بود خدا رسانده است». و همچنين فرمودند: «بنده قبل از سال 42 درس خارج فقه داشتم - يك سال هنگام شروع احساس كردم ساعت درس بنده با درس آقا روح اللّه (امام خمينى‏رحمه الله) همزمان است، به خاطر تقويت درس ايشان و احترام به آن بزرگوار درس خود را تعطيل كردم، پس از پيروزى انقلاب چون در دادگاههاى كشور به نظر آقا روح اللّه عمل مى‏شد بنده درس خارج قضا را تعطيل كردم، مبادا نتيجه بحث ما مخالف با نظرهاى ايشان تلقى شود و موجب اختلاف و يا تضعيف نظام گردد... رهبرى را در آقاى خامنه‏اى مى‏ديدم چرا كه ايشان ذخيره الهى براى بعد از امام بوده است بايد او را در اهدافش يارى كنيم، بايد توجه داشت كه مخالفت با ولايت فقيه كار ساده‏اى نيست... بعد از امام اگر بشود به كسى اعتماد كرد به اين سيّد (آية اللّه خامنه‏اى) است ايشان از همه افراد به امام نزديكتر است بايد به او كمك كرد كه تنها نباشد....» وجود آن پير طريقت روشن بخش دل همه طالبان معنويت، طلاب و فضلاء و اهل ذكر بود، ديدار او قوّت بخش كسانى بود كه مى‏خواستند كسى را ببنند كه با ديدن او به ياد خدا افتند و دمى چند از دغدغه‏هاى مادى آسايش يابند و به فكر ساختن آخرتى آباد و سراسر نور باشند ولى دريغ اينكه هر آفتابى غروبى است و آفتاب حوزه علميه ما نيز از اين قاعده مستثناء نبود و عاقبت غم و اندوه فراق او بر دل شيفتگان عرفان و معنويت نشست. يادش گرامى و راهش پر رهرو باد.

پاسخ : T}6. آية اللّه العظمى اراكى قدس سره‏{T او در سال 1312 ه ق در اراك ديده به جهان گشود، پدرش حجة الاسلام حاج احمد آقا از علماى مشهور آن سامان بود مادرش نيز از نوادگان امامزاده سيد حسن واقف است، وى پس از يادگيرى خواندن و نوشتن در نوجوانى وارد حوزه علميه اراك شد - دروس سطح حوزه را نزد آية اللّه العظمى سيد محمد تقى خوانسارى به خوبى پشت سر گذراند و سالها در درس آية اللّه العظمى شيخ عبدالكريم حائرى يزدى شركت كرد و از دانش و تقواى آن مرجع بزرگ بهره‏ها برد و به دنبال هجرت آية اللّه العظمى حائرى يزدى به قم وارد حوزه علميه قم شد، آية اللّه اراكى در اين سالها با امام خمينى آشنا شد و علاقه خاصى به امام داشت و هماره از فعاليتهاى سياسى ايشان عليه رژيم پهلوى پشتيبانى مى‏نمود - عكاسى هُما عكسى از امام در خيابان ارم زده بود، آية اللّه اراكى كه از فيضيه برمى‏گشتند وقتى نگاهشان به آن عكس افتاد فرموده بودند قسم مى‏خورم كه صاحب اين عكس اگر در كربلا مى‏بود در ركاب امام حسين‏عليه السلام به شهادت مى‏رسيد، آية اللّه اراكى در طول بيش از 35 سال تدريس در حوزه علميه قم پيچيده‏ترين مباحث علمى را با گفتارى شيوا و بيانى رسا مطرح مى‏كرد و بيش از 12 اثر فقهى و اصولى از وى به يادگار مانده كه تقريرات فقه و اصول مرحوم مؤسس حوزه علمية از آن جمله است. يكى از باصفا و پر معنويت‏ترين نمازهاى جماعت نماز جماعت ايشان در مدرسه فيضيه بود كه تا سالهاى آخر عمر با بركت آن مرد الهى ادامه داشت - مايه دل گرمى و قوّت روحيه طلاب علوم دينى و فضلاء و علما حوزه علميه بود و نصايح واندرزهاى اخلاقى او هميشه جان تازه‏اى به كالبد محصلين علوم دينى مى‏بخشيد، در اخلاص و صفاى باطن كم نظير بود - واقعاً مجسمه تقوا و بندگى خدا بود و با وجودى كه هيچ قدمى براى شهرت خويش برنداشت در دل آحاد مسلمين و شيعيان و علما جاى داشت تا اينكه روح بلند آن فقيه وارسته در سال 1373 ه ش به ملكوت پيوست و دار فانى را وداع گفت و پيكرش با تشييع با شكوه مردم قم در حرم حضرت معصومه‏صلى الله عليه وآله وسلم به خاك سپرده شد، رضوان و رحمت خدا بر او باد

پاسخ : T}8. آية اللّه سيد حسين بروجردى قدس سره‏{T ايشان در سال 1292 ه ق در بروجرد ديده به جهان گشود - تحصيلات مقدماتى را در مدرسه نوربخش وطن خود به پايان رسانيد و براى ادامه تحصيلات خويش به حوزه علميه اصفهان سفر نمود و در حجره پسر عموى خود آقا نوح‏الدين در مدرسه صدر اقامت گزيد و نه سال تمام از محضر اساتيدى چون آقا سيد محمدباقر دُرچه‏اى، ملاّمحمد كاشى، ابوالمعالى كلباسى، سيد محمدتقى مدرس و ميرزا جهانگير قشقايى بهره‏ها برد استادان گرانمايه‏اى كه هر يك به گونه‏اى سيد حسين را از عنايت خويش بهره‏مند ساختند و در شكل‏گيرى شخصيت گوهر گرانبهاى خاندان طباطبايى دخالت داشتند، او در 22 سالگى به امر پدر بزرگوار خويش ازدواج كرد و براى تكميل اندوخته‏هاى خود در حالى كه مجتهدى جوان شمرده‏مى‏شد در 28 سالگى عازم حوزه علميه نجف اشرف گشت و خود را در برابر تابش مستقيم آفتاب دانش مرجع وارسته آية اللّه العظمى محمدكاظم آخوند خراسانى قرار داد به زودى نظرهاى بجا و قابل تأمل او توجه استاد بزرگ حوزه نجف را جلب كرد و ميان آنها پيوندى ناگسستنى پديد آورد، آن بزرگمرد 8 سال در حريم حضرت اميرعليه السلام اقامت گزيد و علاوه بر آخوند خراسانى از بزرگانى چون شيخ الشريعه اصفهانى و سيد محمدكاظم يزدى بهره كافى برد و در سال 1329 ه ق با استقبال پرشور مردم به زادگاهش گام نهاد و در بروجرد بساط تدريس و ارشاد مردم گسترد و مرجعيت آن مرد الهى در منطقه گسترش يافت همزمان با اوج‏گيرى اعتراضهاى مؤمنان عليه رضاخان و هجرت اعتراض آميز روحانيان كشور به قم او به يارى روحانيت شتافت و با بلند شمردن شأن مؤسس حوزه علميه قم آية اللّه العظمى حائرى (ره) همه جا او را مطرح مى‏نمود و به دولتيان گفت شما با ايشان تماس بگيريد من هم اگر كارى داشتم از طريق آن جناب با شما در ميان مى‏نهم، با ورود حاج آقا حسين قمى به تهران و امر به معروف و نهى منكر ايشان نسبت به كردار دولت به تهران تلگراف زد كه: اگر دولت سخن آية اللّه قمى را نپذيرد به پايتخت خواهد رفت و مسئوليت فرجام چنين اقدامى تنها به عهده دولت است، در سال 1363 ه ق بيمار شد و هفتاد روز در بيمارستان فيروز آبادى تهران بسترى گرديد چون او از بند بيمارى رهايى يافت با دو پيشنهاد روبرو شد از يك سو نمايندگان بروجرد براى باز گرداندنش پياپى به تهران مى‏شتافتند و از سوى ديگر دانشوران ساكن قم او را به زندگى در حريم حضرت معصومه فرا مى‏خواندند كه سرانجام آفتاب رخشان فقاهت در چهاردهم محرم 1364 ه ق از افق قم برآمد و جهان را از نور دانش و گرماى معنويت خود سرشار ساخت، با رحلت مرجع بزرگوار حضرت آية اللّه العظمى سيد ابوالحسن اصفهانى مرجعيت گوهر يگانه بروجرد فراگير شد و مؤمنان از هر سو به آن فقيه وارسته مراجعه كردند بدون شك اين مرد الهى و مجتهد بزرگ زير باران پيوسته امدادها و عنايتهاى فرا مادى قرار داشت‏ براى مثال حضرت آية اللّه حاج شيخ على‏اكبر نهاوندى كه خود از بزرگان روحانيت شيعه به شمار مى‏آمد پس از واگذار نمودن محراب خويش به آية اللّه بروجردى به نجف شتافت، مرجع شيعيان جهان حضرت آية اللّه سيد ابوالحسن اصفهانى كه از بيمارى رنج مى‏برد به ناگاه جناب نهاوندى را به جاى خود براى اقامه جماعت فرستاد شيخ نهاوندى مى‏گويد: شب اوّلى كه به جاى ايشان براى خواندن نماز جماعت رفتم وقتى بر سجاده قرار گرفتم آوايى شنيدم كه فرمود: «عظَّمْت وَلَدى عظمتُك» فرزندم را بزرگ داشتى من نيز تو را بزرگ داشتم، برگشتم به همه سو نگاه كردم مردم در صفهاى جماعت نشسته بودند كسى جز من پيام غيبى را در نيافته بود، كردار آن مرجع وارسته به ويژه در سالهاى زندگى قم دليل روشنى بر معنويت و همراهى پيوسته تأييد الهى با فقيه فروتن بروجرد است و شاگردان آن سيد بزرگ از نسل امام سجاد از كرامات و شگفتى‏هاى معنوى فراوانى پرده برداشته‏اند آية اللّه بروجردى خدمات فراوانى به مسلمانان سراسر جهان نمود كه تأسيس بيش از هزار مسجد، مدرسه، بيمارستان، كتابخانه، گرمابه در ايران، عراق، لبنان، آفريقا و اروپا از آن جمله شمرده مى‏شود او مرجع شيعيان جهان گشته بود و حتى بزرگترين عالمان حوزه‏هاى علميه مخصوصاً حوزه علميه قم كه در رأس آنها آية اللّه سيد محمدتقى خوانسارى و سيد صدرالدين صدر و آية اللّه حجت بودند امور را به ايشان واگذار نموده بودند شاهان شيعه و سنى برايش هديه مى‏فرستادند به عنوان مثال زمانى ملك سعود پادشاه حجاز يك چمدان بزرگ حاوى پانزده نسخه قرآن كريم، قطعاتى از پرده خانه خدا و چيزهاى گرانبهاى ديگر نزد آن دانشمند وارسته گسيل داشت، سرور فقيهان شيعه تنها قرآنها و پرده كعبه را پذيرفت و باقى را همراه نامه‏اى به ملك سعود بازگرداند و گفت چون هديه نمى‏پذيرم اين را نيز نمى‏توانم قبول كنم ولى ناگزير قرآن و پرده كعبه را مى‏پذيرم و باقى را به رسم هديه به شما باز مى‏گردانم تا هنگام دعا به يادم باشيد، بيش از 19 اثر علمى ارزشمند از آية اللّه بروجردى به جاى مانده كه كتاب گران سنگ «جامع احاديث شيعه» در 20 جلد يكى از آنها است، خدمات علمى آن عالم بزرگ به حدّى بود كه به جرأت مى‏توان گفت اكثر علماء و مراجع تقليد اين زمان از خرمن علم او خوشه چينى كرده‏اند، آية اللّه العظمى اراكى، گلپايگانى و امام خمينى(قدس) از آن جمله‏اند. سرانجام آن مرد سراسر نور و معنويت در سن 93 سالگى در سيزدهم شوّال 1380 ه ق برابر با دهم فروردين 1340 ه ش براى هميشه چشم از جهان فرو بست و در مسجد اعظم قم كه خود بنياد نهاده بود در جوار بارگاه ملكوتى حضرت معصومه‏عليها السلام به خاك سپرده شد.

پاسخ : T}9. آية - سيد احمد خوانسارى‏{T او در سال 1309 ه ق در شهر خوانسار متولد گرديد و در سه سالگى پدر بزرگوار خود سيد يوسف را از دست داد و تحت سرپرستى برادر گرانقدرش سيد محمّدحسن قرار گرفت - تا پايان دوره سطح را در خوانسار گذراند و سپس به حوزه علميه اصفهان مهاجرت نمود و با گذشت چهار سال به حوزه پُر بركت نجف اشرف رفت و شش سال را نيز در آنجا به تحصيل علوم دينى پرداخت و از شاگردان پارساى آخوند خراسانى و سيد محمدكاظم يزدى و مرحوم نائينى و آقا ضياءالدين عراقى محسوب مى‏گشت‏ آية اللّه شهيد مطهرى و امام موسى صدر نيز از شاگردان آية اللّه سيد احمد خوانسارى محسوب مى‏شدند از تأليفات مهم وى مى‏توان به جامع المدارك در شرح كتاب مختصر النافع محقق حلى در 6 جلد نام برد سيد احمد خوانسارى در زهد و ساده زيستى زبان زد همه كسانى بود كه او را مى‏شناختند - با وجودى كه مبالغ فراوانى از مخارج حوزه‏هاى علمية را به عهده داشت ولى تا آخر عمر در منزل استيجارى زندگى كرد هميشه در مجلس دو زانو مى‏نشست و از تكيه زدن خوددارى مى‏نمود تا ادب و تواضع را در محضر حضار به نحو تمام رعايت كرده باشد از كرامات او اين بود كه وقتى نياز به عمل جراحى پيدا كرد - اجازه نداد او را بيهوش كنند و سوره‏اى در قرآن را شروع كرد تا سوره‏اش تمام شد عمل جراحى نيز پايان يافت بدون آنكه نشانه‏اى از احساس درد در سيماى ملكوتى‏اش نمايان شود آية اللّه العظمى حائرى درباره‏اش مى‏گفت «اجتهاد را به هر معنى تفسير كنيم آيةاللّه - خوانسارى مجتهد بود و عدالت را به هر گونه معنى كنيم او عادل بود» آية اللّه بروجردى او را به تهران فرستاد تا در مسجد سيد عزيز اللّه اقامه جماعت نمايد و به تبيين معارف دين بپردازد او مسجد سيد عزيز اللّه را به پايگاه مبارزه عليه طاغوت تبديل كرد و اطلاعيه‏هاى متعددى در امر به معروف و نهى از منكر دولت طاغوت صادر نمود سرانجام اين ستاره تابناك در 96 سالگى بعد از طى عمرى پُر بركت غروب نمود و در مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه‏عليها السلام به خاك سپرده شد

پاسخ : T}11. شهيد آية اللّه مرتضى مطهرى‏{T شهيد مطهرى در سال 1298 ه ش در استان خراسان ديده به جهان گشود، در دوازده سالگى وارد حوزه علميه مشهد شد و چنان پرتلاش و منظم به تحصيل مشغول شد كه باعث شگفتى اهل بصيرت گرديد در سال 1316 ه ش در زمانى كه حكومت سياه رضاخان بيداد مى‏كرد و ظلمت همه جا را فر گرفته بود به دنبال نور و فضيلت راهى حوزه علميه قم شد تا روح تشنه‏اش رااز كوثر قرآن و زمزم عترت سيراب كند، آن شخصيت فرهيخته از محضر استادانى چون امام خمينى‏رحمه الله - سيد صدرالدين صدر - آية اللّه گلپايگانى - سيد احمد خوانسارى - سيد محمدتقى خوانسارى - سيد محمد حجّت - سيد محمد محقق يزدى معروف به داماد و ميرزا مهدى آشتيانى و آية اللّه مرعشى نجفى در علوم گوناگون بهره‏مند شد مطهرى تحصيل رسمى علوم عقلى و فلسفى را در سال 1323 ه ش آغاز كرد، شرح منظومه حكيم سبزوارى و مبحث نفس از اسفار اربعه صدرالمتألهين شيرازى را در محضر حضرت امام خمينى آموخت و در درس فقه و اصول آية اللّه بروجردى شركت كرد، در سال 1329 ه ش در محضر درس استاد علامه سيد محمدحسين طباطبايى حاضر شد استاد مطهرى همچنين در دوره تحصيل همفكر و يار و ياور سازمان انقلابى و اسلامى فدائيان اسلام بود كه از سوى روحانى مبارز سيد مجتبى نواب صفوى تشكيل شده بود او بسيارى از كتابهاى دروس عالى حوزه را تدريس نمود و در سال 1331 ه ش در حالى كه مدرسى مشهور بود به تهران هجرت كرد و حضور مطهرى در تهران و در جمع دانشگاهيان و روشنفكران، سراسر خير و بركت و مايه تربيت و هدايت شد - سخنرانيهاى روشنگر و مفيد استاد همزمان با تدريس در مدرسه مروى در تهران آغاز شد او توجه بسيارى به حلّ شبهات و پاسخگويى به سؤالهاى موجود درباره معارف اسلامى داشت و با مطالعه - تحقيق، دقت، تلاش و اخلاص در اين راه موفق شد و در سال 1333 تدريس در دانشگاه تهران را شروع كرد - استاد در دانشكده معقول و منقول (الهيات و معارف اسلامى) آن دانشگاه بيش از بيست سال به مبارزه عالمانه با جهل ماديگرى و غربزدگى پرداخت و دوره‏هاى ليسانس و دكتراى كليات علوم اسلامى و فلسفه را تدريس مى‏كرد. استاد مرتضى مطهرى بعد از حدود سى سال كه از زمزم قرآن و كوثر عترت سيراب شد و دم مسيحايى تقوا به او زندگى جديدى بخشيد قدم در سنگر نويسندگى گذارد و سلاح قلم را به دست گرفت و مرزبان حماسه جاويد شد و در سال 1336 به همت جمعى از دانشمندان حوزه علميه قم در نشريه مكتب تشيّع شروع به فعاليت نمود و مقالات بسيار مفيدى از وى به چاپ مى‏رسيد و با تأسيس انجمن اسلامى پزشكان در سال 1337 استاد مطهرى چراغ آن انجمن شد، و در سال 51 تا 57 بنابر توصيه حضرت امام خمينى هفته‏اى دو روز به قم مى‏رفته و در حوزه علميه به تدريس مباحث مهم معرفتى و فلسفى پرداختند آثار منتشر شده استاد بيش از 50 كتاب است كه هر يك در سطح خود خدمت بزرگى به طالبان علم و حقيقت مى‏باشد و از جمله معدود نويسندگانى مى‏باشند كه آثارشان بدون استثناء مفيد است، يكى از عالمانى كه در هدايت و راهنمايى مردم در قيام 15 خرداد نقش اساسى و سازنده داشت استاد مطهرى بود او در سخنرانى آتشين و انقلابى خود در شب عاشورا خطاب به روحانيت گفت « بايد واقعيت را بگوئيد و در مقابل همه نوع حادثه و گرفتارى بايستيد» بعد خطبه امام حسين‏عليه السلام (... مَن رأى سلطاناً جائراً...) را مطرح كرد و به طور صريح و قاطع به محمدرضا پهلوى حمله كرد» استاد مطهرى يكى از اعضاى شوراى رهبرى حزب سياسى اسلامى و نظامى هيأتهاى مؤتلفه اسلامى بود كه توانست بعد از تبعيد امام خمينى به ترور حسنعلى منصور نخست وزير وقت اقدام نمايد استاد مرتضى مطهرى در تاريخ 12 ارديبهشت 58 به دست يكى از اعضاى گروهك فرقان به آرزوى ديرينه خويش كه شهادت بود نائل آمد گرچه محافل علمى و انقلابى و عموم امت مسلمان در غم فراغش همواره بى‏تابند. راهش پُر رهرو باد

پاسخ : T}قبرستان شيخان: {T T}1. ذكريابن‏ادم القمّى رحمة اللّه عليه {T شهر مقدس قم هماره پايگاهى مهم براى تشيع و پيروان و دوست داران اهل بيت عصمت و طهارت بوده است، اين شهر گرچه در طول تاريخ شرائط يكسان و همگون از نظر علمى و فرهنگى و مذهبى نداشته ولى هيچ گاه از حاميان مذهب و عالمان دين پژوه و راويان حديث خالى نبوده است و به همين جهت نقش ارزشمندى را در پيشبرد فرهنگ شيعى ايفا نموده است. تا به جاى كه امام صادق‏عليه السلام فرمودند: قم پايگاه ال محمد است، از جمله اشخاص بزرگى كه در اين مسئله مهم سهم بسزايى دارد زكريا ابن ادم قمّى است او از اصحاب امام رضا عليه السلام و راويان بزرگ و مورد اعتماد است كه از خاندان اشعرى قمى است‏ رجالى بزرگ مرحوم نجاشى در حق وى فرموده: زكريا ابن ادم ثقه‏اى جليل القدر است كه مقام و منزلت بالايى نزد امام رضاعليه السلام داشته و داراى كتاب روايت است عبداللّه بن صلت قمى مى‏گويد خدمت امام جواد رسيدم در حالى كه حضرت روزهاى پايان عمر شريف خود را مى‏گذراند، از ايشان شنيدم كه فرمودند خداوند به صفوان بن يحيى و محمدبن سنان و ذكريا بن ادم به خاطر خدمتشان به من جزاى خير دهد آنان به عهد خود با امام خويش وفا كردند، زكريا ابن ادم مى‏گويد به امام رضاعليه السلام عرض كردم من مى‏خواهم از خاندان خويش دورى گزينم زيرا بسيارى از آنان نادان مى‏باشند، حضرت رضا به من فرمودند اين كار را مكن زيرا خاندانت به وسيله تو از نادانان و نادانى نجات مى‏يابند همانگونه كه اهل بغداد به وسيله امام كاظم عليه السلام از نادانى نجات پيدا مى‏كردند. و مهمتر از همه كلامى است كه على بن مسيّب در مقام و منزلت زكريا ابن ادم از امام رضاعليه السلام نقل كرده. او مى‏گويد به امام رضا عليه السلام عرض كردم محل زندگى من از شما دور است (او در قم زندگى مى‏كرد) و امكان اينكه در هر وقت نياز خدمت شما برسم و معارف دينم را بپرسم وجود ندارد، در چنين مواقعى از چه كسى علوم دين خود را بپرسم؟ حضرت فرمودند: از زكريا بن ادم قمّى او امانت دار دين و دنياى شما است، على بن مسيّب مى‏گويد هنگامى كه به قم برگشتم به حضور زكريا بن ادم رسيدم و هر آنچه را كه نياز داشتم از او پرسيدم. برخى از بزرگان قمّى بعد از وفات زكريا بن ادم در مسير تشرّف به حج نامه‏اى از معصوم دريافت كردند كه در آن نوشته شده بود: من از خبر قضاى الهى راجع به وفات زكريا بن ادم اطلاع دارم، خدا او را رحمت كند روزى كه دنيا آمد و روزى كه قبض روح شد و روزى كه مبعوث مى‏شود بدرستيكه او در زمان زندگيش عارف به حق و قائل به حق بود، اهل صبر و حفظ حق بود و هميشه سعى داشت آنچه را كه خدا و رسولش دوست دارند اجرا كند، او در حالى از دنيا رفت كه هيچ گاه عهد شكنى نكرد و احكام خدا را تغيير نداد خداوند جزاى خيرش دهد و بهترين آرزوهايش را برآورده كند...» اين مرد بزرگ و يار با وفاى اهل بيت‏عليهم السلام سرانجام بعد از رحلت در قبرستانى در نزديكى حرم مطهر حضرت معصومه‏عليها السلام به خاك سپرده شد كه امروزه به قبرستان شيخان معروف است و مورد توجه و زيارت اهل علم و معرفت مى‏باشد،