تبیان، دستیار زندگی

خانه تاریخی زند را شاید خیلی ها نشناسند؛ خانه ای تاریخی بازمانده اواخر عصر قاجار در دل قم که معماری اصیل ایرانی را به نمایش در آورده است.
خانه زند که امروزه به موزه مردم‌شناسی شهرت دارد در مرکز بافت قدیمی شهر قم(محله گذرقلعه) در کوچه باریکی واقع شده است. در دو طرف این خانه دو تابلوی متفاوت به چشم می‌خورد؛ بر روی یکی سال ثبت ملی خانه یعنی ۱۳۷۷ درج شده و دیگری در نقطه مقابل، سال ثبت خانه را در فهرست آثار ملی، ۱۳۷۹ هجری شمسی نشان می‌دهد.
وارد خانه که شوید دو حیاط می بینید که مربوط به خانه دو برادر از بازماندگان قاجار با نام های حاجی خان و حاج علی هستند که قدمت شان به ۱۳۰ سال قبل یعنی اواخر دوره قاجار باز می گردد.
مجموعه موزه مردم شناسی قم شامل این دو خانه می شود که دارای ۱۴ اتاق، ۳۶ درب و پنجره چوبی از جنس گردو و ون و ۱۴ ستون سنگی است.

  این بنا با توجه به مواد و مصالح موجود در منطقه که شامل سنگ، خشت، چوب، آجر و گچ بنا شده که شاخصه معماری عصر قاجار بوده و نشان از مصالحی است که در دل کویر ایران بیش از هرچیز در ساخت و ساز و معماری مورد استفاده قرار می گرفته که البته چند باری در طول تاریخ مرمت شده ولی بافت اصیل آن دست نخورده باقی مانده است.
در بدو ورود به خانه وارد حیاطی می شوی که بر آجر فرش های منظم و مربعی شکل گام های گذاشته می شود و اولین چیزی که به چشم می آید حوضی هشت ضلعی با قوسی هایی در چهار ضلع فرعی و کاشی های فیروزه ای رنگ در کف و فواره ای در مرکز حوض که درست در مرکز حیاط خودنمایی می کند
شاخصه معماری عصر قاجار استفاده فراوان از آجر است که در این بنا نیز به وفور به چشم می خورد و در زیر تاقی دور ساختمان یک ردیف خشت آبی رنگ به چشم می خورد که این رنگ آبی لعاب و یا رنگ نیست بلکه رنگ این نوع خاک است که با درجه معینی حرارت در کوره های آجرپزی به رنگ آبی در می آید.
در این بنا ستون هایی می بینید که هیچکدام از نظر طرح با دیگری یکی نیست و هرکدام طرحی متفاوت با سایر ستون ها دارد. پایه ستون های ساختمان هم دستی را که دسته گلی را گرفته نمایش می دهد و بیانگر خوش آمدگویی بخش شاه نشین در لحظه ورود شاه به ساختمان بوده است.
در بدو ورود به خانه وارد حیاطی می شوی که بر آجر فرش های منظم و مربعی شکل گام های گذاشته می شود و اولین چیزی که به چشم می آید حوضی هشت ضلعی با قوسی هایی در چهار ضلع فرعی و کاشی های فیروزه ای رنگ در کف و فواره ای در مرکز حوض که درست در مرکز حیاط خودنمایی می کند، که با چهار باغچه یک متری در چهار سوی حوض محصور شده و گل های سرخ آن نشان از روح لطیف و دوستدار طبیعت ساکنان این خانه است.
این خانه دو سال پس از خرید خانه حاجی خان خریداری و در سال ۱۳۷۹ شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 روبری ورودی خانه یک ردیف پله پنج تایی دیده می شود که به دو اتاق تو در تو منتهی شده که امروزه قسمتی از بخش اداری موزه مردم شناسی می باشد؛ در ضلع میانی حیاط ردیفی دیگر از پله وجود دارد که با طی شش پله عریض به ایوانی یک متری می رود که ۱۶ درب چوبی مستطیلی در دو جانب ایوان به چشم می خورد که به چهار اتاق راه می یابد.
اتاق های ضلع میانی با چهار ویترین که نمایشگر ابزار و سلاح های مفرغی، ظروف مسی و مفرغی و… هستند، در دو جانب این راهرو قرار دارند. اتاق انتهایی که کوچک و کمی نامتقارن است با پلانی ذوزنقه ای که بر دورتا دور دیوارهای اتاق قاب عکس های قم کهن را نمایش می دهد. در اتاق دیگر رفته زنی با لباس های عصر قاجار با دستانی پینه بسته در حال آسیاب کردن گندم با سنگ ساب و هاون دستی است، در مجاورت او مردی گیوه دوز نشسته که نگاه خسته اش از مشقت سوزن زنی برای دوخت گیوه ها  حکایت می کند که سوی چشمانش را به زوال می برد، مرد دیگری با لباس محلی و قدی خمیده با گاوآهن چوبی در حال شخم زدن زمین کشاورزی خود است همه این ها حکایت از مشاغلی دارد که ساکنین قم قدیم به آنها مشغول بوده اند.
ضلع دیگر بنا که به ورودی خانه متصل است با هشت درب چوبی کوچک به دو اتاق متصل بهم ختم می شود که در اتاق اول دو لنگه درب امامزاده باوره کهک قرار دارد که برای نگهداری آنها را به این موزه منتقل کردند که قدمتی ۴۰۰ ساله دارد و دیگر اثری که در این اتاق دیده می شود منبر مسجد روستای وشنوه، که متعلق به ۶۰۰ سال قبل است و در گوشه اتاق نیز ماکت بنا به چشم می آید.
در اتاق میانی مردی سفالگر را نشان داده که با ظرف و اشیا ساخته شده اش شغل خود را با توجه به مصالح موجود در منطقه معرفی می کند که پشت چرخ سفالگری در حال ساخت اشیا و ظروف سفالی برای فروش است.

 از اتاق که بیرون میایی پس از عبور از سومین ردیف پله های خشتی به حیاط می رسی که با کمی چرخش به سمت راست و عبور از چند پله به درب چوبی مشبکی می رسی که به زیر زمین راه می یابد؛ سه تخت برای نشستن و گلیم هایی آویز شده بر دیوارها چیزهایی است که در نگاه اول در زیرزمین خانه به چشم می خورد؛ فضای میانی زیرزمین صحنه ای از قهوه خانه های قدیم را نشان می دهد که جایی برای رفع خستگی، تبادل اخبار و اطلاعات شهر و روستا میان ساکنین و عرصه ای برای نمایش پهلوانی و جوانمردی بوده که امروزه این نکته در قهوه خانه ها به فراموشی سپرده شده است.
سمت چپ دالان ورودی خانه چهار اتاق تودرتو دیده می شود که در راهروهای میانی چهارخمره سفالی که بیش از ۸۰۰ سال قدمت دارد با طرح های ساده پشت شیشه درها به نمایش گذاشته شده است.
با عبور از دو پله کوچک به دالانی با طاق قوسی قدم می گذارد که در بخشی با یک رشته پله کم عرض که پیخ خورده به پشت بام راه می یابد و قسمت دیگر به اتاق های تودر تو ختم می شود.

 بر دیوار اولین اتاق این ضلع ساختمان قاب هایی از نسخ خطی دیده می شود پس از آن با عبور از راهرویی کوتاه که در آن زنی ایرانی با طرحی از لباس های اصیل زنان قدیم با پارچه های رنگارنگ به نمایش گذارده شده و روبروی آنهم خمره ای بزرگ سفالین دیده می شود.
اتاق بعدی با قاب هایی از لباس، کف پوش و گیوه، و پارچه های قدیمی که نشانگر پوشش و جنس پارچه منطقه در دوران تاریخی است، به نمایش درآمده است و اما اتاق آخر این ردیف محفلی است قرآنی که زنان با لباس هایی پوشیده چارقدهای بلند در حال قرائت قرآن و سواد آموزی به سبک قرآنی هستند.
با عبور از در چوبی مشبک و هلالی به حیاط می رسی و با گذر از شش ردیف پله به ایوان مجاور راه می یابد که دو ستون و پنج درب مستطیل چوبی دیده می شود که این درها به دو اتاق منتهی می شود.
اتاقی که نمایشگر سبک و سیاق زندگی مردم ایران قدیم است؛ لحاف کرسی نقطه گرما بخش زندگی ساکنین شهر و روستا؛ محفل عشق و یادآور خوشی و مرارت های زندگی ایران قدیم؛ مکانی برای گردهمایی و بحث و هم صحبتی اهالی خانه با یکدیگر و…

 اتاق پشتی این بخش بازنمایی از مکتب خانه های قدیم است که مکانی آموزشی برای فرزندان بوده و معلم مکتب با کمک قرآن و دیوان حافظ و مولوی به بچه ها سواد می آموزد و در صورت نیاز برای تنبه آنها از چوب و فلک استفاده می کرده که در اینجا این وسیله تنبیه و اصلاح بچه نیز به چشم می خورد و با دیدنش درد را ناخودآگاه در کف پاهای خود حس می کنی؛ گویی تو به جای آن طفل خبط کرده ای و در حال مجازات و تنبیهی!
آخرین ضلع خانه نیز با با سه در دیده می شود که با دو پله و عبور از دالانی کوتاه به اتاق مشرف بر حیاط منتهی می شود که درب این اتاق به راهرو ورودی ساختمان راه می یابد.

بدخلق می‌شوید و نمی‌دانید ماجرا از کجا آب می‌خورد؛ روزها بدون آنکه کاری کنید، خسته می‌شوید و همان اوایل شب ناگهان به خواب می‌روید. گاهی گرسنگی وقت و بی‌وقت سراغتان می‌آید و در جسمتان اتفاقاتی می‌افتد که دلیلش را نمی‌شناسید. اما متخصصان می‌گویند بسیاری از اوقات، گناه این اتفاقات برگردن هورمون‌های مترشحه غدد داخلی است که در تنظیم فعالیت‌های مختلف دستگاه‌های بدن و همین‌طور تنظیم روان ما نقش دارند.

شاید شما هم مثل بسیاری از آدم‌های دیگر، علائم روانپزشکی را تجربه می‌کنید که می‌تواند منشا غدد داخلی داشته باشد، اما بدون اینکه به منشا هورمونی این علائم توجه کنید، به‌خاطر این علائم زجر می‌کشید یا می‌خواهید با خوردن داروهای روانپزشکی خودتان را تسکین دهید. اگر شما هم به مشکلاتی از این دست دچار شده‌اید، در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

تیروئید

گرمازدگی، تپش قلب و بی‌خوابی

افزایش ترشح هورمون تیروئید که پرکاری تیروئید نامیده می‌شود، باعث افزایش متابولیسم و سوخت‌و‌ساز در بدن می‌شود. تپش قلب، افزایش فشارخون،‌ افزایش نبض، لرزش دست‌ها، کم‌تحملی در برابر گرما،‌ تعریق زیاد، افزایش اشتها و… از نشانه‌های ترشح نامتعادل این هورمون است. علائم افسردگی در میان ۳۰درصد بیماران دیده می‌شود. علائم افسردگی می‌تواند به صورت خلق پایین، بی‌خوابی، کاهش وزن، خستگی و کاهش میل جنسی تظاهر پیدا کند. همچنین می‌تواند در ۱۰ تا ۲۰درصد موارد با علائم اضطرابی همراهی داشته باشد. علائم شیدایی یا خلق بالا در این اختلال شیوع کمتری دارد، همچنین علائم روان‌پریشی مثل توهم و هذیان ممکن است سراغ فرد بیاید. مشکلات شناختی به صورت کاهش سرعت پردازش اطلاعات مغزی، اختلال در حافظه فوری،‌ مشکلات توجه و تمرکز هم در بعضی از این بیماران دیده می‌شود.

اضطراب، سرمازدگی و یبوست

کم‌کاری تیروئید به مواردی گفته می‌شود که ترشح هورمون تیروئید کم شده باشد. در این شرایط سوخت‌و‌ساز متابولیسم پایه بدن کاهش می‌یابد.

خستگی،‌ افزایش وزن، یبوست، کم تحملی در برابر سرما، پرش و گرفتگی عضلانی، ریزش مو، کاهش دمای بدن و… می‌تواند با این اختلال همراه شود. تغییرات روانی ناشی از کم‌کاری تیروئید در ۵۰درصد موارد رخ می‌دهد. در بیمارانی که کم‌کاری تیروئید دارند، بیشتر مهارت‌های حرکتی، حافظه و درک بنیانی مورد تاثیر قرار می‌گیرد و همچنین نقض در تمرکز و توجه هم وجود دارد. افسردگی در ۴۰درصد موارد کم‌کاری تیروئید دیده می‌شود. خلق پایین، خستگی،‌ عدم لذت بردن از زندگی، کاهش تمرکز و پرخوابی شایع‌ترین علائم افسردگی در کم‌کاری تیروئید است.

غده هیپوفیز /پرولاکتین

ناتوانی جنسی، پرخاشگری و روان‌پریشی

پرولاکتین هورمونی است که از غده هیپوفیز ترشح می‌شود. ترشح زیاد ‌از حد آن در زنان باعث قطع قاعدگی، ترشح شیر از سینه در زنان و ناتوانی جنسی در مردان می‌شود. در مورد عوارض روانی آن هنوز شواهد اثبات‌شده‌ای یافت نشده است اما در بعضی تحقیقات به پرخاشگری، افسردگی،‌ اضطراب و علائم روان‌پریشی اشاره شده است. لازم به تذکر است که عملکرد تمامی غدد فوق‌الذکر تحت‌تاثیر غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس در مغز است، بنابراین افزایش یا کاهش ترشح هورمون‌های گفته شده می‌تواند عوارض ثانویه مشکلات در غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس باشد، بنابراین در مواردی که شک به بدکاری این هورمون‌ها داریم لازم است با آزمایش‌های مناسب و گاهی تصویربرداری منشا این بی‌نظمی هورمونی پیدا شود و سپس درمان لازم که در موارد کم‌کاری غدد، جایگزینی هورمون‌ها از طریق خوراکی یا تزریقی و‌ درموارد پرکاری غدد، سرکوب ترشح هورمون‌هاست، انجام شود.

غدد جنسی/استروژن و پروژسترون

خونریزی شدید قاعدگی، بی‌حوصلگی

در زنان تخمدان‌ها تولیدکننده هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون هستند. کفایت تولید استروژن و پروژسترون باعث صفات ثانویه جنسی و سیکل قاعدگی منظم و باروری طبیعی می‌شود. این مشکل در زمانی که ترشح هورمون پروژسترون دچار اشکال می‌‌شود یعنی بعد از یائسگی فقدان قاعدگی و باروری اتفاق می‌افتد. شایع‌ترین علائم یائسگی عبارتند از: ناپایداری عروقی که باعث گرفتگی می‌شود، نازک شدن پوست و مخاط دستگاه ادراری و تناسلی، کاهش اندازه سینه‌ها و پوکی استخوان.

در زنان جوان اختلال عملکرد هورمون‌های استروژن و پروژسترون می‌تواند باعث به هم زدن سیکل قاعدگی (خونریزی‌های شدید یا فقدان قاعدگی، قاعدگی‌های نامنظم) و ناباروری شود.

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

چاقی، افسردگی و بی‌خوابی

بیماری شایعی که در زنان جوان و در سنین باروری دیده می‌شود، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است. در این بیماری کیستیک‌های کوچک در تخمدان به وجود آمده و درآن افزایش ترشح اندروژن‌ها (یا هورمون‌های جنسی مردانه) اتفاق می‌افتد. این بیماری به دلیل عدم تخمک‌گذاری یکی از علل شایع ناباروری در زنان است. سایر علائم شامل اختلال در قاعدگی، موهای زائد، چاقی، الگوی طاسی مردانه است. شایع‌ترین اختلال‌ها در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، افسردگی، تحریک‌پذیری، بی‌خوابی، کاهش میل جنسی یا افزایش موهای زائد بدن است. گاهی این علائم روانی در مصرف خارجی هورمون‌های جنسی به صورت قرص‌های مخصوص باروری یا قرص‌های ضدبارداری هم دیده می‌شود.

تستوسترون

پرخاشگری، تحریک‌پذیری و ناتوانی‌جنسی

تستوسترون هورمونی است که از غدد جنسی مردان (بیضه‌ها) ترشح می‌شود و مسئول ایجاد صفات ثانویه جنسی در مردان (مثل رویش مو در صورت و…) و باروری در مردان است.کاهش تستوسترون در مردان باعث افسردگی، بی‌خوابی، تحریک‌پذیری و کاهش میل جنسی می‌شود. بعضی مردان به دلیل ضعف در قوای جنسی سرخود، آمپول‌های تستوسترون را بدون تجویز پزشک مصرف می‌کنند که این مسئله نه تنها باعث افزایش میل جنسی یا درمان ناتوانی جنسی نمی‌شود بلکه با برهم زدن تنظیم این هورمون مشکل اولیه را تشدید می‌کند.افزایش هورمون تستوسترون در بدن می‌تواند باعث مشکلات رفتاری مثل عصبانیت و پرخاشگری شود.

غده آدرنال یا فوق کلیوی/کورتیزول

خستگی، ضعف و افسردگی

از قسمت سطحی غده فوق کلیوی هورمون کورتیزول ترشح می‌شود. پرکاری قشر غده فوق کلیوی با افزایش کورتیزول یا سندرم کوشینگ همراه است. کوشینگ سندرمی است که با چاقی تنه، افزایش فشارخون، ضعف و خستگی، فقدان قاعدگی، پرمویی در زنان، خطوط ارغوانی رنگ در شکم، پوکی استخوان، وجود قند در ادرار مشخص می‌شود.

علائم روانپزشکی شامل افسردگی در ۷۰درصد بیماران وجود دارد و بیشتر در زنان دیده می‌شود. علائم افسردگی می‌تواند قبل از علائم فیزیکی در فرد به وجود آید. افسردگی می‌تواند به عنوان یک بیماری ثانویه همراه با تغییرات بدنی مثل چاقی، پرمویی در زنان ایجاد شود و منجر به انزوای اجتماعی فرد شود. اضطراب معمولا در همراهی با افسردگی دیده می‌شود و در ۵۰درصد موارد وجود دارد. مشکلات جنسی در زنان به صورت قطع قاعدگی و کاهش میل جنسی و در مردان به صورت کاهش میل جنسی و ناتوانی جنسی رخ می‌دهد. علائم خلق بالا و شیدایی در ۱۰درصد دیده می‌شود. در موارد نادر توهم و هذیان و اغتشاش شعور هم دیده می‌شود و نقض عملکرد شناختی که شامل نقض در حافظه کلامی، توجه و تمرکز و نقض در عملکرد بینایی و حرکتی است در ۵درصد موارد دیده می‌شود.

زندگی آپارتمانی دردسرهای زیادی برای بچه های این روزگار درست کرده اما شما به عنوان والدین این بچه ها، مراقب باشید تا دردسرهایشان را بیشتر نکنید! اگر جزو آن دسته از پدر و مادرهایی هستید که مرتب به فرزندتان می گویید ندو، بازی نکن، نپر، بنشین و دوست دارید بچه سرش را با تلویزیون و بازی های کامپیوتری گرم کند، باید بگوییم سخت در اشتباهید. چون روانشناسان می گویند بازی کودکان موجب کنترل خشم، ترس و اضطراب آ‌نان می‌شود.

بازی، وسیله‌ای بسیار مهم برای از بین بردن مشکلات هیجانی و عاطفی فرزندان از جمله خشم‌، ترس و اضطراب است. بسیاری از بازی‌ها باعث تخلیه هیجانات کودک می‌شود و خشم او را می‌کاهد. وقتی فرزند شما هنگام بازی در نقش قهرمانی خوب ظاهر می‌شود و با موجودی پلید مبارزه می‌کند، در حقیقت خشم خود را کنترل می‌کند. او وقتی نقش هیولا را بازی می‌کند، در واقع ترس خود از هیولان را کاهش می‌دهد و زمانی نیز با ایفای نقش فردی شجاع در بازی و مبارزه با بدی‌ها و زشتی‌ها، بر تشویش درونیش پیروز می‌شود.

وقتی کودک در دکتر بازی عروسک خود را معاینه و به آن آمپول تزریق می‌کند، در حال کاهش ترس خود از پزشک و آمپول است و هنگام ترس از دزد، نقش پلیس و زمان ترس از آتش، نقش آتش‌نشان را بازی می‌کند. کودک در بازی، به علت وقوع رخدادها پی‌می‌برد و خود این آگاهی عاملی برای کاهش ترس است؛ برای مثال وقتی با سوزن بادکنکی را می‌ترکاند، یاد می‌گیرد که سوراخ شدن و ترکیدن بادکنک با صدا همراه است و از آن پس کمتر از صداها می‌ترسد. والدین نیز می‌توانند از طریق بازی با کودک، در کاهش مشکلات هیجانی- عاطفی او از جمله ترس موثر باشند.