تبیان، دستیار زندگی

من از کودکی عاشقت بوده ام

قبولم نما گر چه آلوده ام

به هنگام پیری مرانم زپیش

گهی صرف تو کردم جوانی خویش

االلهم محیای محیا محمد وال محمد و مماتی ممات محمد وال محمد (صلی الله علیه واله )

این حسین کیست که عالم همه دیوانه اوست

این چه شمعیست که جانها همه پروانه اوست

هرکجا می نگرم نور رخش جلوه گر است

هر کجا می گذرم جلوه مستانه اوست

این چه داغیست فراموش نگردد هرگز

این چراغیست که خاموش نگردد هرگز

اللهم ارزقنی شفاعه الحسین یوم الورود

از طرف علقمه ، بوی گل یاس آمد ، بوی گل یاس آمد               

نفخهء روح افزا از پیکر سقّا آمد ، پیکر سقّا آمد      

تو دلربائی ، ابالفضل        تو دلربائی ، ابالفضل        

اُمید مائی ، ابالفضل ، اُمید مائی ، ابالفضل

سقّای کودکانم ، بر لب رسیده جانم        بر لب رسیده جانم ـ بر لب رسیده جانم                     جان اخا ، برادر ، از بادهء تو مستم      چه غم ، اگر جدا شد ، از عشق تو دو دستم                از علقمه می آید بوی غم جدایی ،        سقّا به خون نشسته ، امّ البنین کجائی ؟       

حسین ، حسین ، حسین                   جا دارد از خجالت ، سقّا اگر بمیرد     

از دست خالی من ، حسین بوسه بگیرد      حسین ، حسین ، حسین       

بیا مرا کمک کن، ای آشنا به دردم           تا دور مادرت من ، پروانه وار  ِ گردم                حسین ، حسین ، حسین

دوشادوش امام حسن علیه‏ السلام

دوران سراسر رنج امیرالمؤمنین علیه ‏السلام در سحرگاه شب 21 رمضان، سال 40 هجرى به پایان رسید. امام پیش از شهادت به فرزند برومندش، عباس علیه ‏السلام توصیه‏ هاى فراوانى مبنى بر یارى رساندن به برادران معصوم و امامان او به ویژه امام حسین علیه ‏السلام نمود. و در شب شهادتش، عباس علیه‏ السلام را به سینه چسبانید و به او فرمود: پسرم! به زودى چشمم به دیدار تو در روز قیامت روشن مى ‏شود. به خاطر داشته باش كه در روز عاشورا به جاى من، فرزندم حسین علیه‏ السلام را یارى كنى.⁽¹⁾ و این گونه از او پیمانى ستاند كه هرگز از رهبرى برادران خود تخطى نكند و همواره دوشادوش آنان به احیاى تكالیف الهى و سنت نبوى صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله در جامعه بپردازد.

او در جریان توطئه صلحى كه از سوى معاویه به امام حسن مجتبى علیه ‏السلام تحمیل شد، همواره موضعى موافق با امام و برادر معصوم و مظلوم خویش اتخاذ نمود، تا آنجا كه حتى برخى از دوستان نیز از اطراف امام متوارى شدند و نوشته ‏اند «سلیمان بن صرد خزاعى» كه پس از قیام امام حسین علیه ‏السلام ، قیام توابین را سازماندهى كرد و از یاران و دوستان امام على علیه ‏السلام به شمار مى ‏رفت، پس از انعقاد صلح، روزى امام مجتبى علیه‏ السلام را «مُذِلُّ المؤمنین» خطاب نمود؛⁽²⁾ اما با وجود این شرائط نابسامان، حضرت عباس علیه‏ السلام دست از پیمان خود با برادران و میثاقى كه با پدرش، على علیه ‏السلام در شب شهادت او بسته بود، بر نداشت و هرگز پیش‏تر از آنان گام برنداشت و اگرچه صلح هرگز با روحیه جنگاورى و رشادت او سازگار نبود، اما ترجیح مى ‏داد اصل پیروىِ بى ‏چون و چرا از امام بر حق خود را به كار بندد و سكوت نماید.

در این اوضاع نابهنجار حتى یك مورد در تاریخ نمى ‏یابیم كه او على ‏رغم عملكرد برخى دوستان، امام خود را از روى خیرخواهى و پنددهى مورد خطاب قرار دهد. این گونه است كه در آغاز زیارت‏نامه ایشان كه از امام صادق علیه‏ السلام وارد شده است، مى‏ خوانیم: « اَلسَّلامُ عَلَیْكَ اَیُّها الْعَبْدُ الصّالِحُ، اَلْمُطیعُ لِلّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَلاِءَمیرِالْمُؤْمِنینَ وَالْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ صَلّى اللّه‏ُ عَلَیْهِمْ وَسَلَّمَ ؛⁽³⁾ درود خدا بر تو اى بنده نیكوكار و فرمانبردار خدا و پیامبر خدا و امیرمؤمنان و حسن و حسین كه درود و سلام خدا بر آنها باد!»

البته اوضاع درونى و بیرونى جامعه هرگز از دیدگان بیدار او پنهان نبود و او هوشیارانه به وظائف خود عمل مى ‏كرد. پس از بازگشت امام مجتبى علیه‏ السلام به مدینه، عباس علیه ‏السلام در كنار امام به دستگیرى از نیازمندان پرداخت و هدایاى كریمانه برادر خود را بین مردم تقسیم مى ‏كرد. او در این دوران لقب «باب الحوائج» یافت⁽⁴⁾ و وسیله دستگیرى و حمایت از محرومین جامعه گردید. او در تمام این دوران در حمایت و اظهار ارادت به امام خویش كوتاهى نكرد، تا آن زمان كه دسیسه پسر ابوسفیان، امام را در آرامشى ابدى، در جوار رحمت الهى سكنا داد. آرى، به آن نیز بسنده نكردند و بدن مسموم او را آماج تیرهاى كینه ‏توزى خود قرار دادند. آنجا بود كه كاسه صبر عباس علیه‏ السلام لبریز شد و غیرت حیدرى‏ اش به جوش آمد. دست بر قبضه شمشیر برد، اما دستان مهربان امام حسین علیه ‏السلام نگذاشت آن را از غلاف بیرون آورد و با نگاهى اشك آلود، برادر غیور خود را باز هم دعوت به صبر نمود.⁽⁵⁾

^{--------------------------------------------------------}

نخستین بارقه‏ هاى جنگاورى

شركت در جنگها ، نمونه ‏هاى بارزى از شجاعت

1. آب‏رسانى ، تجربه پیشین

2. اهتمام امیرالمؤمنین علیه ‏السلام در تقویت روحیه جنگاورى عباس علیه ‏السلام

3. درخشش در جنگ صفین

به حق، امیرالمؤمنین علیه ‏السلام بیشترین سهم را در این بروز و اتصاف این ویژگى برجسته و كارآمد روحى در عباس علیه ‏السلام بر عهده داشت و تیزبینى امیرالمؤمنین علیه ‏السلام در پرورش عباس علیه‏ السلام ، از او چنان قهرمان نام ‏آورى در جنگ هاى مختلف ساخته بود كه شجاعت و شهامت او، نام على علیه ‏السلام را در كربلا زنده كرد. روایت شده است كه امیرالمؤمنین علیه ‏السلام روزى در مسجد نشسته و با اصحاب و یاران خود گرم گفتگو بود. در این لحظه، مرد عربى در آستانه درب مسجد ایستاد، از مركب خود پیاده شد و صندوقى را كه همراه آورده بود، از روى اسب برداشت و داخل مسجد آورد. به حاضران سلام كرد و نزدیك آمد و دست على علیه‏ السلام را بوسید و گفت: مولاى من! براى شما هدیه ‏اى آورده ‏ام و صندوقچه را پیش روى امام نهاد. امام در صندوقچه را باز كرد. شمشیرى آب دیده در آن بود.

در همین لحظه، عباس علیه ‏السلام كه نوجوانى نورسیده بود، وارد مسجد شد. سلام كرد و در گوشه ‏اى ایستاد و به شمشیرى كه در دست پدر بود، خیره ماند. امیرالمؤمنین علیه ‏السلام متوجه شگفتى و دقت او گردید و فرمود: فرزندم! آیا دوست دارى این شمشیر را به تو بدهم؟ عباس علیه ‏السلام گفت: آرى! امیرالمؤمنین علیه‏ السلام فرمود: جلوتر بیا! عباس علیه‏ السلام پیش روى پدر ایستاد و امام با دست خود، شمشیر را بر قامت بلند او حمایل نمود. سپس نگاهى طولانى به قامت او نمود و اشك در چشمانش حلقه زد. حاضران گفتند: یا امیرالمؤمنین! براى چه مى ‏گریید؟ امام پاسخ فرمود: گویا مى ‏بینم كه دشمن پسرم را احاطه كرده و او با این شمشیر به راست و چپ دشمن حمله مى ‏كند تا اینكه دو دستش قطع مى ‏گردد... .⁽¹⁾

و این گونه نخستین بارقه‏ هاى شجاعت و جنگاورى در عباس علیه ‏السلام به بار نشست.

شركت در جنگها ، نمونه ‏هاى بارزى از شجاعت

شاید اولین تجربه حضور عباس در صحنه سیاسى، شركت او در جنگ جمل بوده است؛ اما از تلاش هاى او در این جنگ، اسناد چندان معتبرى در دست نیست. احتمال آن مى ‏رود كه كم سن و سال بودن این نوجوان تلاشگر، سبب شده تا فعالیتهاى او از حافظه تاریخ پاك شود؛ اما حضور پُررنگ او در جنگ صفین، برگ زرینى بر كتاب نام ‏آورى او افزوده است. در این مجال به بررسى گوشه‏ هایى از اخبار این جنگ پرداخته مى ‏شود.

1. آب‏رسانى ، تجربه پیشین

پس از ورود سپاه هشتاد و پنج هزار نفرى معاویه به صفین، وى به منظور شكست دادن امیرالمؤمنین علیه ‏السلام عده زیادى را مأمور نگهبانى از آب راه فرات نمود و «ابوالاعور اسلمى» را بدان گمارد. سپاهیان خسته و تشنه امیرالمؤمنین علیه ‏السلام وقتى به صفین مى ‏رسند، آب را به روى خود بسته مى ‏بینند. تشنگى بیش از حد سپاه، امیرالمؤمنین علیه ‏السلام را بر آن مى‏ دارد تا عده ‏اى را به فرماندهى «صعصعة بن صوحان» و «شبث بن ربعى» براى آوردن آب اعزام نماید. آنان به همراه تعدادى از سپاهیان، به فرات حمله مى ‏كنند و آب مى ‏آورند.⁽²⁾ در این یورش امام حسین علیه ‏السلام و اباالفضل العباس علیه ‏السلام نیز شركت داشتند و مالك اشتر این گروه را هدایت مى ‏نمود.⁽³⁾

به نوشته برخى تاریخ‏ نویسان معاصر، هنگامى كه امام حسین علیه‏ السلام در روز عاشورا از اجازه دادن به عباس علیه‏ السلام براى نبرد امتناع مى ‏ورزد، او براى تحریص امام حسین علیه‏ السلام خطاب به امام عرض مى ‏كند: «آیا به یاد مى ‏آورى آن‏گاه كه در صفین آب را به روى ما بسته بودند ، به همراه تو براى آزاد كردن آب تلاش بسیار كردم و سرانجام موفق شدیم به آب دست یابیم و در حالى كه گرد و غبار صورتم را پوشانیده بود، نزد پدر بازگشتم...»⁽⁴⁾

2. اهتمام امیرالمؤمنین علیه ‏السلام در تقویت روحیه جنگاورى عباس علیه ‏السلام

در جریان آزادسازى فرات توسط لشكریان امیرالمؤمنین علیه ‏السلام ، مردى تنومند و قوى هیكل به نام «كُرَیْب بن ابرهة» از قبیله «ذى یزن» از صفوف لشكریان معاویه براى هماورد طلبى جدا شد. در مورد قدرت بدنى بالاى او نگاشته ‏اند كه وى یك سكه نقره را بین دو انگشت شست و سبابه خود چنان مى‏ مالید كه نوشته‏ هاى روى سكه ناپدید مى ‏شد.⁽⁵⁾ او خود را براى مبارزه با امیرالمؤمنین علیه ‏السلام آماده مى ‏سازد. معاویه براى تحریك روحیه جنگى او مى ‏گوید: على علیه ‏السلام با تمام نیرو مى ‏جنگد [و جنگجویى سترگ است] و هر كس را یاراى مبارزه با او نیست. [آیا توان رویارویى با او را دارى؟]. كریب پاسخ مى ‏دهد: من [باكى ندارم و] با او مبارزه مى ‏كنم.

نزدیك آمد و امیرالمؤمنین علیه‏السلام را براى مبارزه صدا زد. یكى از پیش‏مرگان مولا على علیه‏السلام به نام «مرتفع بن وضاح زبیدى» پیش آمد. كریب پرسید: كیستى؟ گفت: هماوردى براى تو! كریب پس از لحظاتى جنگ او را به شهادت رساند و دوباره فریاد زد: یا شجاع‏ترین شما با من مبارزه كند، یا على علیه‏السلام بیاید. «شرحبیل بن بكر» و پس از او «حرث بن جلاّح» به نبرد با او پرداختند، اما هر دو به شهادت رسیدند. امیرالمؤمنین علیه ‏السلام كه این شكست هاى پى‏ در پى را سبب از دست رفتن روحیه جنگ در افراد خود و سرخوردگى یاران خود مى‏ دید، دست به اقدامى عجیب زد. او فرزند رشید خود عباس علیه ‏السلام را كه در آن زمان على‏ رغم سن كم جنگجویى كامل و تمام عیار به نظر مى ‏رسید،⁽⁶⁾ فراخواند و به او دستور داد كه اسب، زره و تجهیزات نظامى خود را با او عوض كند و در جاى امیرالمؤمنین علیه ‏السلام در قلب لشكر بماند و خود لباس جنگ عباس علیه ‏السلام را پوشید و بر اسب او سوار شد و در مبارزه ‏اى كوتاه اما پر تب و تاب، كریب را به هلاكت رساند... و به سوى لشكر بازگشت و سپس محمد بن حنفیه را بالاى نعش كریب فرستاد تا با خونخواهان كریب مبارزه كند.⁽⁷⁾

امیرالمؤمنین علیه ‏السلام از این حركت چند هدف را دنبال مى ‏كرد. هدف بلندى كه در درجه اول پیش چشم او قرار داشت، روحیه بخشیدن به عباس علیه ‏السلام بود كه جنگاورى نو رسیده بود. در درجه دوم او مى ‏خواست لباس و زره و نقاب عباس علیه ‏السلام در جنگها شناخته شده باشد و در دل دشمن ترسى از صاحب آن تجهیزات بیندازد و برگ برنده را به دست عباس علیه‏ السلام در دیگر جنگها بدهد تا هرگاه فردى با این شمایل را دیدند، پیكار على علیه ‏السلام در خاطرشان زنده شود. و در گام واپسین، امام با این كار مى ‏خواست كریب نهراسد و از مبارزه با على علیه ‏السلام شانه خالى نكند⁽⁸⁾ و همچنان سرمست از باده غرور و افتخارِ به كشتن سه تن از سرداران اسلام، در میدان باقى بماند و به دست امام كشته شود تا هم او و هم همرزمان زرپرست و زورمدارش، طعم شمشیر اسلام را بچشند.

اما نكته دیگرى كه فهمیده مى ‏شود این است كه با توجه به قوت داستان از جهت نقل تاریخى، تناسب اندام عباس علیه‏ السلام چندان تفاوتى با پدر نداشته كه امام مى ‏توانسته بالاپوش و كلاهخود فرزند جوان یا نوجوان خود را بر تن نماید. از همین جا مى ‏توان به برخى از پنداره اى باطل كه در برخى اذهان وجود دارد، پاسخ گفت كه واقعا حضرت عباس علیه ‏السلام از نظر جسمانى با سایر افراد تفاوت داشته است و على رغم اینكه برخى تنومند بودن عباس علیه ‏السلام و یا حتى رسیدن زانوان او تا نزدیك گوشه اى مركب را انكار كرده و جزو تحریفات واقعه عاشورا مى‏ پندارند، حقیقتى تاریخى به شمار مى ‏رود. اگر تاریخ گواه بر وجود افراد درشت اندامى چون كریب با شرحى كه در توانایى او گفته شد، در لشكر معاویه بوده باشد، به هیچ وجه بعید نیست كه در سپاه اسلام نیز افرادى نظیر عباس علیه ‏السلام وجود داشته باشند؛ چرا كه او فرزند كسى است كه درب قلعه خیبر را از جا كند و بسیارى از قهرمانان عرب را در نوجوانى به هلاكت رساند؛ آن سان كه خود مى ‏فرماید: «من در نوجوانى بزرگان عرب را به خاك افكندم و شجاعان دو قبیله معروف «ربیعه» و «مُضَر» را در هم شكستم... .»⁽⁹⁾

3. درخشش در جنگ صفین

در صفحات دیگرى از تاریخ این جنگ طولانى و بزرگ كه منشأ پیدایش بسیارى از جریان هاى فكرى و عقیدتى در پایگاههاى اعتقادى مسلمانان بود، به خاطره جالب و شگفت‏انگیز دیگرى از درخشش حضرت عباس علیه‏السلام بر مى ‏خوریم. این‏گونه نگاشته ‏اند: در گرماگرم نبرد صفین، جوانى از صفوف سپاه اسلام جدا شد كه نقابى بر چهره داشت. جلو آمد و نقاب از چهره ‏اش برداشت، هنوز چندان مو بر چهره‏اش نروییده بود، اما صلابت از سیماى تابناكش خوانده مى‏ شد. سنّش را حدود هفده سال تخمین زده‏ اند. مقابل لشكر معاویه آمد و با نهیبى آتشین مبارز خواست. معاویه به «ابوشعثاء» كه جنگجویى قوى در لشكرش بود، رو كرد و به او دستور داد تا با وى مبارزه كند. ابو شعثاء با تندى به معاویه پاسخ گفت: مردم شام مرا با هزار سواره نظام برابر مى ‏دانند [اما تو مى‏ خواهى مرا به جنگ نوجوانى بفرستى؟] آن‏گاه به یكى از فرزندان خود دستور داد تا به جنگ حضرت برود. پس از لحظاتى نبرد، عباس علیه ‏السلام او رادر خون خود غلطاند. گرد و غبار جنگ كه فرو نشست، ابو شعثاء با نهایت تعجب دید كه فرزندش در خاك و خون مى ‏غلطد. او هفت فرزند داشت. فرزند دیگر خود را روانه كرد، اما نتیجه تغییرى ننمود تا جایى كه همگى فرزندان خود را به نوبت به جنگ با او مى ‏فرستاد، اما آن نوجوان دلیر همگى آنان را به هلاكت مى ‏رساند. در پایان ابو شعثاء كه آبروى خود و پیشینه جنگاورى خانواده ‏اش را بر باد رفته مى‏ دید، به جنگ با او شتافت، اما حضرت او را نیز به هلاكت رساند، به گونه ‏اى كه دیگر كسى جرأت بر مبارزه با او به خود نمى ‏داد و تعجب و شگفتى اصحاب امیرالمؤمنین علیه ‏السلام نیز برانگیخته شده بود. هنگامى كه به لشكرگاه خود بازگشت، امیرالمؤمنین علیه ‏السلام نقاب از چهره فرزند رشیدش برداشت و غبار از چهره او سترد... .⁽¹⁰⁾

^{--------------------------------------------------------------}

خاستگاه تربیتی

حضرت ابالفضل العبّاس (ع) پیش از کربلا

زندگانى حكمت ‏آمیز و غرور آفرین پیشوایان معصوم علیهم ‏السلام و فرزندان برومندشان، سرشار از نكات عالى و آموزنده در راستاى الگوگیرى از شخصیت كامل و بارز آنان بوده و نیز درسهاى تربیتى آنان نسبت به فرزندان خویش، در تمامى زمینه‏ هاى اخلاقى و رفتارى، سرمشق كاملى براى تشنگان زلال معرفت و پناهگاه استوارى براى دوستداران فرهنگ متعالى اهل بیت عصمت علیهم‏ السلام و به ویژه براى نسل جوان، خواهد بود.

زندگانى پرخیر و بركت اهل بیت علیهم ‏السلام در بردارنده دو اصل استوار «حماسه و عرفان» است و پرداختن به بُعد حماسى و عرفانى زندگانى آنان و فرزندانشان كه در معرض پرورش و تربیت ناب اسلامى قرار داشته ‏اند، براى عامه مردم و بویژه جوانان، جذّاب و گام مؤثرى در عرصه تبلیغ دینى خواهد بود.

این نوشتار سعى دارد با بررسى زندگانى حضرت عباس علیه‏السلام پیش از رویداد روز دهم محرم سال 61 هجرى، با نگاهى به فعالیتهاى دوران نوجوانى و شركت وى در جنگها، چهره روشن‏ ترى از ابعاد حماسى شخصیت آن حضرت را به تصویر كشد.

ویژگی  حضرت مهدی (علیه السلام)

«تَعْرِفُونَ الْمَهْدِی  بِالسَّكینَةِ وَ الْوَقارِ وَ بِمَعْرِفَةِ الْحَلالِ وَ بِحاجَةِ النّاسِ إِلَیْهِ وَ لا یَحْتاجُ إِلی  أَحَد.»:

درباره حضرت مهدی (علیه السلام) فرموده:شما مردم، آن حضرت را به داشتن آرامش و متانت و به شناخت حلال و حرام و به رو آوردن مردم به او و بی نیازی  او از مردم می شناسید.
                   

                                                         حضرت امام حسین علیه السلام