به
انباشته شدن غیر عادی چربی در بدن چاقی می‌گویند. زمانی كه كالری دریافتی
بیشتر از كالری مصرفی باشد، به چربی تبدیل شده و در بدن ذخیره می‌شود.
اضافه وزن و چاقی با ذخیره بیش از حد انرژی به صورت چربی در بدن ظاهر
می‌شود. در ایران اضافه وزن و چاقی در افراد بزرگسال (25 تا 60 سال) بسیار
شایع است و در كودكان و نوجوانان نیز روند رو به افزایشی را طی می‌كند.
هر فرد با توجه به سن،
جنس و قدی كه دارد باید از وزن ایده آل خاص خود برخوردار باشد. اگر وزن
فرد مناسب سن و قدش نباشد و در واقع بیشتر از استانداردها باشد این فرد
مبتلا به اضافه وزن یا چاقی است.
چه عواملی در بروز چاقی نقش دارند؟
عوامل بسیار زیادی در بروز چاقی موثر هستند. علت‌های شناخته شده به طور عمده عبارتند از:
- عوامل ژنتیكی: عامل ارث
در بروز چاقی موثر است. مواردی مانند سوخت و ساز پایین، عدم سوخت و ساز
كامل چربی و تمایل زیاد بدن برای استفاده از كربوهیدرات‌ها (مواد قندی) از
علل ژنتیكی چاقی است.
- عوامل محیطی: ماشینی
شدن زندگی و كاهش تحرك بدنی از دلایل عمده اضافه وزن و چاقی در دنیای امروز
است. استفاده از اتومبیل، آسانسور، پله برقی، ماشین‌های لباسشویی و
ظرفشویی، دستگاه‌های كنترل از راه دور و هزاران مورد دیگر همگی انسان را از
تحرك واداشته و از طرف دیگر مصرف غذاهای آماده (فست فودها)، غذاهای چرب و
سرخ شده، انواع سس‌های چرب مایونز، مواد قندی، شیرینی، شكلات و
نوشابه‌های گازدار از عوامل موثر در بروز اضافه وزن و چاقی هستند.
- بیماری‌ها: بسیاری از
بیماری‌ها با توجه به مكانیسم آنها باعث چاقی می‌شوند. كم كاری غده
تیروئید سبب كاهش هورمون‌های تیروئیدی می‌شود. این هورمون‌ها نقش بسیار
مهمی در سوخت و ساز مواد غذایی در بدن دارند و كم شدن آنها باعث ذخیره
سازی چربی و در نتیجه چاقی می‌شود. بیماریهای دیگر مانند اختلال‌های عصبی -
عضلانی، بیماریهای استخوان و مفاصل به صورت غیر مستقیم و از طریق كاهش
فعالیت بدنی باعث چاقی می‌شوند. اختلال در هورمون‌های جنسی چه در زنان و چه
در مردان ممكن است تعادل متابولیكی بدن را بر هم زده و خود را با چاقی
نشان دهند.
- داروها: بسیاری از
داروها در افزایش وزن نقش دارند. این اثرات ممكن است مستقیم باشد مانند
داروهای ضد بارداری یا كورتون‌ها و یا در اثر پیامدهای ناشی از دارو مانند
داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب باشد كه با ایجاد خواب آلودگی و بی تحركی
سبب كاهش مصرف انرژی و در نتیجه اضافه وزن و چاقی می‌شوند.
- اختلالات عصبی و مشكلات
روانی: در این نوع اختلالات به دلیل ماهیت بیماری یا اثرات داروهای مختلف
معمولا افراد غیر فعال و كم تحرك شده و به دنبال آن دچار اضافه وزن و چاقی
می‌شود.
زیان‌های چاقی چیست؟
- شانس بیشتر برای ابتلا به بیماریهای قلبی - عروقی، سكته‌ها، بیماری قند و انواع سرطان.
- رسوب چربی در جدار سرخرگ‌ها، گرفتگی رگ‌ها در نهایت سكته.
- درد و سفتی در مفاصل، تخریب غضروف مفصلی و سایش مفصل‌ها.
- توقف تنفس در خواب.
- بیماری كبد و نهایتا نارسایی كبدی (سیروز).
- سنگ كیسه صفرا.
معیار تشخیص چاقی چیست؟
با محاسبه نمایه توده
بدنی و مقایسه آن با مقادیر استاندارد می‌توان به اضافه وزن و چاقی پی برد.
برای این كار وزن و قد اندازه گیری شده و سپس با استفاده از فرمول: وزن
تقسیم بر مجذور قد نمایه توده بدنی محاسبه می‌شود.
توزیع چربی بدن نقش بسیار
مهمی در خطرات چاقی دارد. چاقی مركزی در مقایسه با چاقی محیطی به مراتب
خطرناك‌تر است. به همین دلیل شاخص دور كمر شاخص بسیار مهمی برای مشخص كردن
خطرات بیماریهای قلبی - عروقی، پرفشاری خون و دیابت است.
توصیه‌ها و راهنمایی‌های مفید برای پیشگیری از اضافه وزن و چاقی
- به كودكان و دانش
آموزان توصیه كنید از میان وعده‌های سالم و با ارزش غذایی مانند میوه،
سبزی، شیر، لقمه‌های خانگی مانند نان و پنیر و گردو، نان و تخم مرغ و ...،
انواع میوه‌ها مانند سیب، پرتقال، نارنگی، هلو ...، سبزی‌ها مانند هویچ،
كاهو، خیار و ... و شیر و لبنیات كم چرب استفاده كنند. همچنین از خوردن
شیرینی و شكلات بیش از حد، چیپس و میان وعده‌های چرب خودداری كنند.
- مصرف غذاهای چرب، سرخ شده، شیرین و شور را محدود كنید.
- سرعت غذا خوردن خود را كاهش دهید. هر لقمه غذا را برای مدت طولانی‌تر بجوید.
- غذا را در ظرف كوچكتری بكشید. در رستوران غذای نیم پرس سفارش دهید.
- غذا خوردن را همزمان با سایر فعالیت‌ها مانند تماشای تلویزیون یا خواندن كتاب انجام ندهید.
- همه غذای تهیه شده را
سر میز نگذارید. بهتر است به همان اندازه كه می‌خواهید مصرف كنید، در ظرف
خود غذا بكشید و دوباره سراغ غذا نروید.
- مواد غذایی نامناسب مانند نوشابه، چیپس، سس مایونز، شیرینی و ... را نخرید.
- مصرف فست فودها مانند:
سوسیس، كالباس، پیتزا، سیب زمینی سرخ شده و انواع ساندویچ‌ها كه در بیرون
از خانه و با مواد چرب و نامرغوب تهیه می‌شود را محدود كنید.
- برای میان وعده از میوه‌ها و سبزی‌های تازه استفاده كنید.
- از شیر و لبنیات كم چرب
(كمتر از 5/1 درصد) و یا بدون چربی استفاه كنید. در مورد كودكان مصرف شیر و
لبنیات بدون چربی توصیه نمی‌شود.
- مراقب باشید بی جهت غذا نخورید. مثلا وقتی به بچه‌ها غذا می‌دهید باقی مانده را خودتان مصرف نكنید.
- فعالیت بدنی خود را افزایش دهید.
- بچه‌هایی كه ساعت‌های
زیادی را به تماشای تلویزیون می‌پردازند چاق‌تر هستند چون هم تحركشان كم
می‌شود و هم در هنگام تماشای تلویزیون اغلب تنقلات كم ارزش و چاق كننده
می‌خورند. به كودكان توصیه كنید در روز بیش از دو ساعت از وقتشان را به
تماشای تلویزیون نگذارنند.
- سه روز در هفته، 30 دقیقه پیاده‌روی تند انجام دهید.
