مقاومت نسبت به آنتي‌بيوتيک‌ها فقط در آمريکا، مي‌تواند سالانه تا 30 ميليارد دلار هزينه به نظام سلامت اين كشور وارد كند. اين نتيجه يك مطالعه تازه است كه در آمريكا كلي سر و صدا به پا كرده.
30 ميليارد دلار پول كمي نيست، اما نكته اين است كه اين خسارت هنگفت، يك دليل ساده دارد؛ مصرف بي‌رويه و نادرست آنتي‌بيوتيك‌ها.طبق آمار سازمان جهاني بهداشت، كشور ما به لحاظ مصرف دارو، جزو ۲۰ كشور نخست دنياست و در آسيا بعد از چين مقام دوم را دارد. بعضي‌ها البته معتقدند اين آمار دقيق نيست و ما در اين زمينه هم در دنيا رتبه اول را كسب كرده‌ايم. چنان كه به گفته دكتر منتصري معاون غذا و داروي دانشگاه علوم پزشكي شيراز، ايران بالاترين رتبه مصرف سرانه دارو در جهان را دارد.
آمار رسمي وزارت بهداشت مي‌گويد در ۸ سال گذشته، متوسط تعداد داروهاي تجويز شده در هر نسخه، بيش از چهار قلم بوده است كه در حال حاضر متوسط كشوري آن به ۶/۳ قلم رسيده است. اين در حالي است كه ميانگين جهاني در اين زمينه كمتر از دو قلم در هر نسخه است.
طبق آمار اعلام شده از طرف معاون غذا و داروي وزارت بهداشت، 5 داروي اول پرمصرف كشور آنتي‌بيوتيك است و ايرانيان در سال 85 معادل 150 ميليارد تومان آنتي‌بيوتيك مصرف كرده‌اند که حدود30 ميليارد تومان آن براي مصرف آموكسي‌سيلين هزينه شده است.
خيلي از ما وقتي مريض مي‌شويم، تا صد جور قرص و کپسول نخوريم و چندتا آمپول ويتامين ب، مسکن يا پني‌سيلين نزنيم، انگار حالمان خوب نمي‌شود. اگر هم پزشکمان اصرار کند براي بهبودي نيازي به مصرف اين داروها نيست، با خودمان مي‌گوييم: «اين دکتره هم بي‌سواد است اصلاً نمي‌فهمد من چه وضعي دارم.» بعد هم مي‌رويم سراغ يک پزشک ديگر و آنقدر اين در و آن در مي‌زنيم تا بالاخره يکي حاضر شود دفتر بيمه ما را همانطوري که انتظار داريم سياه کند. در بين داروهاي تجويز شده‌مان حتماً بايد يکي از انواع آنتي‌بيوتيک وجود داشته باشد.
دبير انجمن داروسازان ايران، سيدجمال سعيد واقفي معتقد است: آنتي‌بيوتيك‌ها در بين تمام داروها، فروش بيشتري دارند. البته از نظر تيراژ فروش، مسكنها در رتبه اول فروش قرار دارند؛ اما از نظر فروش ريالي، آنتي‌بيوتيك‌ها رتبه اول را كسب كرده‌اند. او علت فروش زياد آنتي‌بيوتيك‌ها را تقاضاي بالاي مردم و پايين بودن قيمت آن مي‌داند.
معاون غذا و داروي وزارت بهداشت هم معتقد است داروها و بخصوص آنتي‌بيوتيک ها در کشورمان به طرز غير منطقي مصرف مي‌شوند. دکتر ديناروند با اشاره به اينکه در سال گذشته 150 ميليارد تومان هزينه مصرف آنتي‌بيوتيک شده؛ بخشي از غيرمنطقي بودن مصرف دارو در كشور را ناشي از غير منطقي بودن تجويز دارو و بخشي را هم مربوط به نحوه مصرف دارو مي‌داند.
شايد بتوان گفت اگر چه تجويز نابجا و غيرضروري آنتي‌بيوتيک توسط پزشک در اين مسئله بي تاثير نبوده، اما مصرف بي‌رويه و بدون نسخه آنتي‌بيوتيك و همچنين كامل نكردن دوره درمان سبب شده كه اين دارو جزو پرمصرف‌ترين داروها در كشور محسوب شود. به‌طوري که در سال گذشته آنتي‌بيوتيک توسط نزديک به 46 درصد از بيماران مورد مصرف واقع شده.
صرفه‌جويي هميشه اقتصادي نيست!
لابد مي‌پرسيد مصرف بدون نسخه آنتي‌بيوتيک‌ها چطور ممکن است؟ خيلي ساده. فقط کافي است که ما يک همسايه يا فاميل پزشک داشته باشيم، آن‌وقت است که با کوچکترين سرفه و گلودرد پيش آقا يا خانم دکتر رفته و مصرانه از او خواهش مي‌کنيم برايمان فلان چرک خشک‌کن را بنويسد، يعني همان دارويي که نوبت قبلي ما را درمان کرده بود و اصلاً هم به خرجمان نميرود که اين سرماخوردگي فعلي با ذات‌الريه قبلي کلي توفير دارد.
پزشک بيچاره هم يا با رودربايستي تن به درخواست ما مي‌دهد و يا سفت و سخت جلوي ما مي‌ايستد و با صدجور توضيح مسئله زير بار کار نادرست و درمان غلط نميرود. ما هم با گفتن اين جمله زير لب كه «عجب فاميلي که حاضر نشد همين يک کار کوچک را برايم انجام دهد!» مي‌رويم سراغ يک آشناي ديگر!
کامل نکردن دوره درمان هم در نهايت مکمل اين واقعه تلخ مي‌شود: وقتي دو سه روز چرک خشک‌کن کذايي را نوش جان کرديم و کمي حالمان بهتر شد، بدون توجه به اينکه دوره درمان هنوز کامل نشده و بايد چند روز ديگر هم به خوردن دارو ادامه دهيم؛ آن‌را در سبد يا کيسه داروهاي اضافي مي‌اندازيم؛ غافل از اينکه کامل نکردن دوره مصرف آنتي‌بيوتيک چه تاثيري روي مقاومت عوامل بيماري‌زا نسبت به دارو مي‌گذارد.
بعد هم کيسه دارو را در يک جاي به خيال خودمان مناسب نگه مي‌داريم تا دفعه ديگر که احساس درد در گلو کرديم بتوانيم با استفاده از همين آنتي‌بيوتيک‌هاي اضافه، خوددرماني کرده و ديگر پول دوا و دکتر ندهيم.
ممکن است از خودتان بپرسيد: خب، چه اشکالي دارد. صرفه‌جويي در خريد دارو و پرداخت حق ويزيت دکتر که کار بدي نيست. خيلي هم اقتصادي است! بله، در ظاهر چنين به نظر مي‌رسد، اما وقتي با نگاهي موشکافانه‌تر به اين مسئله نگاه کنيم و نيم‌نگاهي هم به عواقب کار و آينده جامعه داشته باشيم، متوجه مي‌شويم که مصرف غير منطقي دارو چه تاثيراتي بر سلامت و اقتصاد کل جامعه مي‌گذارد. ت
حقيقات نشان داده که مقاومت نسبت به آنتي‌بيوتيک‌ها فقط در آمريکا سالانه بين 100ميليون تا 30ميليارد دلار هزينه دارد. مطالعه ديگري حداقل هزينه پولي و زماني براي درمان عفونت‌هاي مقاوم به درمان را دوبرابر عفونت‌هاي حساس به درمان مي‌داند.
و بترسيم از مقاومت دارويي!
اثر مصرف بي‌رويه آنتي‌بيوتيک نه تنها تک‌تک افراد را متضرر مي‌کند، بلکه براي جامعه نيز زيان‌آور است. وقتي که يک فرد اين داروها را مصرف مي‌کند، نه تنها ارگانيسم عامل بيماري در بدن او مورد هدف قرار مي‌گيرد، بلکه تمام فلور ميکروبي بدن که به طور طبيعي براي بدن لازم است هم از بين مي‌رود. (به عنوان مثال باکتري‌هايي که در ساختن ويتامين‌ها در روده نقش دارند) اينجاست که اگر آنتي‌بيوتيک نابجا مصرف شود، ممکن است التهاب روده (کوليت) و اسهال ايجاد کند.
بنابراين بجاي اينکه مصرف غيرضروري اين دارو به نفع ما باشد، به ضررمان تمام مي‌شود. تازه اين دارو بالاخره از طريق ادرار و مدفوع از بدن ما خارج شده و وارد طبيعت مي‌شود و با اثر بر محيط‌زيست هم مي‌تواند بر سلامت جامعه تاثير بگذارد.
ژن‌هاي مقاوم به راحتي منتشر مي‌شوند. اطلاعات آزمايشگاه‌هاي مختلف در دهه اخير نشان مي‌دهد افزايش و انتقال ژن‌هاي مقاوم در انتروکوک‌ها و بسياري از انواع باکتري‌هاي گرم مثبت و منفي وجود دارد.
علاوه بر اين مايکو باکتري‌ها هم از انتروکوک‌ها و استافيلوکوک‌ها ژن مقاوم به تتراسيکلين را گرفته‌اند. اين مسئله نشان مي‌دهد که نه تنها باکتري‌ها ژن‌هاي خود را مستقيماً با هم تعويض مي‌کنند، بلکه اين کار را از طريق انسان، حيوانات و گياهان هم مي‌توانند انجام دهند. مشکل مقاومت آنتي‌بيوتيکي وقتي ايجاد مي‌شود که تعداد باکتري‌هاي بيماري‌زاي مقاوم به حد بالايي برسد.
در اين صورت نمي‌توان جلوي گسترش مقاومت دارويي را گرفت و بيماران دچار عفونت‌هاي مقاوم به درمان مي‌شوند. آمار نشان مي‌دهد امروزه شانس ابتلاي يک کودک به يک عفونت پنوموکوکي مقاوم به چند نوع آنتي‌بيوتيک ميليون‌ها بار بيشتر از 10-15 سال قبل است.
اگر چه اکتساب ژن مقاومت، اتفاق نادري براي باکتري محسوب مي‌شود (يک در 10ميليون باکتري) اما اگر در يک باکتري رخ دهد، آن باکتري بطور طبيعي انتخاب و تکثير شده و گسترش مي‌يابد. به اين ترتيب تنها راه خلاصي از شر عفونت‌هاي مقاوم به درمان اين است که ميزان مصرف آنتي‌بيوتيک را کم کرده يا ژن‌هاي مقاوم را از بين ببريم.
حتماً شما هم با ما موافقيد که روش دوم به راحتي امکان‌پذير نيست، چون براي اين‌کار نياز به تهيه و ساخت داروهاي جديد و قويتري است که هزينه زيادي را طلب کرده و ممکن است خود مقاومت‌هاي تازه‌اي را بوجود آورد. پس ساده‌ترين راه براي حل اين مشکل، کاهش مصرف آنتي‌بيوتيک و در واقع مصرف به جاي آن است.
3 توصيه طلايي
1) هيچ‌گاه خودسرانه و بدون تجويز پزشک آنتي‌بيوتيک مصرف نکنيد. ممکن است علائم بيماري‌ها مشابه باشند اما درمان آنها متفاوت است و تشخيص اين امر مسئوليتي بر عهده پزشک است؛ نه شما.
2) دوره درمان با آنتي‌بيوتيک را کامل کنيد حتي اگر علائم بيماري شما از بين رفته باشد. درمان غيرمسئولانه و خودسرانه مي‌تواند بدون ريشه‌کن کردن عفونت باعث پيدايش عفونتي جدي‌تر و خطرناکتر گردد.
3) اغلب علائم سرماخوردگي و گلودرد ناشي از عفونت‌هاي ويروسي است که آنتي‌بيوتيک در درمان آن بي‌تاثير است و معمولاً علائم پس از 3تا 5 روز خودبه‌خود بهبود مي‌يابد. بنابراين اگر پزشک تجويز آنتي‌بيوتيک را براي درمان شما لازم ندانست، توصيه او را بپذيريد. اگر علائم شما بعد از يک هفته از بين نرفت، مجددا نزد او رفته و براي حل مشکل با او مشورت کنيد.
دكتر مهشيد چايچي
