استان گلستان تا سال 1316 با عنوان ایالت یا ولایت گرگان (استرآباد)
نامیده می‌شد که البته سرزمین پهناورتری را دربر می‌گرفت. از سال 1316
همراه با استان‌های کنونی تهران، مازندران، قم و سمنان بخشی از استان دوم
ایران به‌شمار آمد. این استان تا سال 1376 بخشی از استان مازندران بود و در
این سال به‌صورت استانی مستقل با نام گلستان که نام جنگل شرقی استان است،
در عرصه سیاسی و اداری مطرح شد و شهر گرگان به عنوان مرکز آن برگزیده شد.
در طول تاریخ نام‌های گوناگونی بر این سرزمین نهاده شده است از جمله ورکانه، هیرکانیا، استرآباد و گرگان.
این سرزمین در اوستا به‌صورت «هرکانه»، در کتیبه بیستون «ورکانه» و در کتب
پهلوی «وورکان» ضبط شده است. نویسندگان قدیم یونانی، نام آن را «هیرکانیا»
نوشته‌اند.
ذبیحی در این خصوص نوشته است:
«در داستان‌های ملی ایران، نام دو گروه آمده است که گرگساران و سگساران
باشند، گرگساران را باید، مردم ناحیه کنونی گرگان و سگساران را همان سکه‌ها
(مردم سگستان، سگزستان)، سیستان نامید.»
در گویش محلی منطقه، وِرک یا وِرگ به معنای گرگ آمده، به‌نظر می‌رسد تشابه ورگ با ورکانه در درستی این نظر تردیدی باقی نمی‌گذارد.
درباره ساخت شهر گرگان، ابن اسفندیار، آن را ساخته گرگین میلاد می‌داند.
اما برخی دیگر، ساخت آن را متعلق به یزید بن مهلّب می‌دانند. سر پرسی سایکس
این شهر را ساخته انوشیروان؛ پادشاه ساسانی دانسته است.
با ورود اعراب مسلمان به ایران، گرگان معرّب شد و جرجان نام گرفت و تا عصر
مغول این نام دوام یافت و تبرستان (تپورستان) نیز به‌صورت طبرستان نوشته
شد. این شهر در حملات مکرر مغولان و جانشینان آن‌ها مانند بسیاری از مناطق
دیگر ایران، ویران شد. پس از خاموشی جرجان، استرآباد جایگزین آن شد.
استرآباد که دومین شهر ایالت بود، ترقی کرد و نام آن به همه ایالت، تعمیم
داده شد. برخی نام استر را برگرفته از اَستر به معنی اسب و برخی دیگر
برگرفته از نام اِستر که برادرزاده مردخای یهودی بوده، می‌دانند. گفته
می‌شود شهر باستانی استرآباد را خشایارشا به یادبود زن یهودی خود، كه او را
اِستر (ستاره) نام نهاده بود، ساخت. داستان اِستر در روایت‌های یهودیان
آمده که مقبره‌ای نیز به همین نام در همدان دارد.
استرآباد در سال 1316 خورشیدی، به دنبال تغییر اسامی، تغییر نام داد و به
اشتباه، گرگان نام گرفت و گرگان واقعی به سبب وجود گنبد قابوس در آن، به
گنبدکاووس مشهور شد.
رابینو می‌نویسد: «شهر گرگان را در زمان صفویه دارالملک می‌گفتند و در دوره قاجار به سبب وجود سادات به دارالمؤمنین مشهور شد.»
