انسان با استفاده از روش های مختلف درجه حرارت بدن خود را در محدوده 37درجه سانتی گراد حفظ می نماید. هرگونه اختلال در آن منجر به افزایش یا کاهش درجه حرارت مرکزی بدن شده که دراین شرایط اعضای مختلف بدن در ارایه وظایف خود ناتوان می شوند. حفظ درجه حرارت بدن در محدوده طبیعی توسط عوامل دافع حرارت تنظیم می شود. هر فردی می تواند از طریق تعریق تا یک لیتر آب در هر ساعت از دست دهد و همراه با آن گرمای اضافی را نیز دفع نماید.
بدن چگونه گرمای تولید شده را حفظ می کند؟
حدود 80تا85درصد گرمای بدن از راه پوست دفع می شود .کاهش درجه حرارت پوست به از دست رفتن بیشتر گرمای بدن منجر می شود.
دربرخورد با محیط گرم و افزایش درجه حرارت داخلی بدن عروق خونی پوست گشاد شده و خون بیشتری به پوست می رسد و در نتیجه گرمای بیشتری از بدن دفع می شود و بالعکس در شرایط سرما و کاهش درجه حرارت داخلی بدن عروق خونی پوست تنگ شده و خون کمتری به پوست می رسد و گرما دربدن حفظ می شود. آسیب های ناشی از گرما یکی از شایع ترین مراجعه های اورژانسی است. در فصل تابستان و مناطق گرم کشور مثل خوزستان، سیستان و بلوچستان و...و یا در موسم حج در عربستان افراد دچار گرمازده بسیار به چشم می خورند.
ورزشکاران، کارگران ساختمانی، کارگران نانوایی و افراد مسن و بیماران مبتلا به بیماریهای قلبی و عروقی افراد چاق بچه های کم سن و سال و... درخطر گرما زدگی قرار دارند.
گرما و رطوبت فراوان با فعالیت زیاد و عدم استفاده از مایعات و تامین آب و نمک ازدست رفته بدن زمینه ساز گرمازدگی هستند. آسیب های ناشی از گرما در سه گروه قرار می گیرند. خستگی گرمایی حمله گرمایی گرفتگی عضلانی.
خستگی گرمایی
شایع ترین شکل آسیب ناشی از گرما است و در اثر فعالیت زیاد در محیط بسیار گرم ایجاد می شود. در نتیجه تعریق فراوان و از دست رفتن آب و نمک حجم خون کاهش یافته و اعضای مهم بدن مانند مغز و قلب و ریه ها تحت تاثیر قرار می گیرند
علایم و نشانه های خستگی گرمایی
سردرد ،سرگیجه، ضعف شدید، تهوع و گاهی استفراغ تعریق شدید بی اشتهایی ،خستگی ،اسهال، اختلال هوشیاری، گشاد شدن مردمک ها، نبض تند و ضعیف، تندی نفس،رنگ پریدگی وسردی پوست، گرفتگی عضلانی و اشکال در راه رفتن .
حمله گرمایی
حمله گرمایی یک اورژانس تهدید کننده زندگی بوده و در 20تا70درصد موارد به مرگ افراد مبتلا به گرما زدگی منجر می شود. این حادثه زمانی اتفاق می افتد که راه های دفع گرما از بدن نتوانند به اندازه کافی گرما دفع کرده وبدن را خنک کنند . با توجه به این که در نیمی از بیماران امکان تعریق نیز وجود ندارد در نتیجه دمای بدن به شدت بالا می رود که موجب آسیب های سلول های مغزی شده و خطر مرگ را در پی دارد . حمله گرمایی عمدتاً درهوای بسیار گرم همراه با رطوبت بالا ایجاد می شود.
علایم و نشانه های حمله گرمایی
سردرد، سرگیجه ،بی قراری ،دمای بالاتر از 40درجه سانتی گراد،پوست خشک و قرمز(عمدتاً خشک)، نبض تند و ضعیف، تنگ شدن مردمک ها ،تندی نفس ،خشکی دهان، تهوع، استفراغ، بی اشتهایی ،ضعف عمومی، لرزش بدن، کاهش نسبی فشار خون و در موارد شدید تشنج و کاهش سطح هوشیاری .
نکته
خستگی گرمایی شایع تر از حمله گرمایی است و در صورت عدم تشخیص و درمان صحیح خستگی گرمایی امکان بروز حلمه گرمایی وجود دارد .
تفاوت های خستگی گرمایی و حمله گرمایی
دو تفاوت عمده وضعیت پوست ودرجه حرارت است . در حمله گرمایی پوست برافروخته و در لمس داغ است ولی در خستگی گرمایی پوست مرطوب رنگ پریده و سرد است. دمای بدن درحمله گرمایی می تواند به بالاتر از 41برسد ولی در خستگی گرمایی معمولاً در محدوده طبیعی است.
گرفتگی عضلانی
درنتیجه از دست رفتن مقادیر زاید نمک به دلیل تعریق فراوان و مصرف آب زیاد فرد گرمازده دچار گرفتگی عضلانی در عضلات بازو ،ساق پا و شکم می شود . برای بروز گرفتگی عضلانی نیازچندانی به هوای بسیار گرم نیست و آن چه مهم است اختلال در تعادل آب و نمک است.
علایم ونشانه های آن عبارت اند از:
گرفتگی و درد عضلات (شکم درد)،سرگیجه،خستگی فراوان ،تهوع و استفراغ و سطح هوشیاری طبیعی.
اقدامات ضروری
گرما زدگی را بلافاصله با سرد کردن بدن درمان کنید.
-فرد گرمازده را به محل خنک وسایه منتقل کنید.
-به وضعیت تنفس گردش خون و علایم حیاتی فرد گرمازده توجه کنید .
-لباس های شخص گرمازده را خارج کنید. لباس های خیس مانع از دفع گرما از بدن می شود.
-کیسه آب یخ و یا حوله مرطوب روی سر و بدن فرد گرمازده قرار دهید.
-در صورت عدم دسترسی از ملافه یا حوله خیس جهت سرد کردن فرد گرمازده استفاده کنید.
-تا رسیدن درجه حرارت بدن به زیر 38درجه عمل سرد کردن بدن فرد گرمازده را ادامه دهید .
-درصورت دسترسی به فرد اکسیژن کافی بدهید.
-سروشانه بیمار را بالاتر قرار دهید.
-در موارد خفیف گرمازدگی(خستگی گرمایی)خنک کردن فرد گرمازده و تجویز مایعات در بسیاری از موارد به بهبودی منجر می شود. هر15دقیقه نصف لیوان آب حاوی نصف قاشق چای خوری نمک به فرد بدهید و بعد از یک ساعت بر حسب وضعیت و تمایل به مصرف مایعات توسط فرد تنظیم شود.
چند نکته
-هرگز به این بیماران صرفاً قرص نمک تجویز نشود.
-هرگزعضلات دچارگرفتگی را ماساژندهید
-بعد ازکاهش درجه حرارت فر از او به مدت 2تا3روز در جای خنک مراقبت کنید.
-سرعت عمل بسیار مهم است. هرچه زودتر اقدامات درمانی صحیح شروع شود چه احتمال بروز عوارض مغزی جبران ناپذیرکمتر می شود.
منبع:نشریه تغذیه و سلامتی ،شماره 75