سریال مادرانه بهانه ای شده تا مروری بر کارنامه کاری بازیگران زنی داشته باشیم که در این سال ها نقش یک معتاد را بازی کرده اند و در یاد و خاطره مخاطبان ماندگار شده اند. اولین کسی که در سینمای ایران پس از انقلاب نقش زن معتاد را ایفا کرد، فریماه فرجامی است. او با حضور در فیلم «تیغ و ابریشم» از سال ۶۴ تا به امروز در ذهن بسیاری از ایرانیان ماندگار شده است. در ادامه نگاهی داریم به ۷ چهره برتری که در این سال ها نقش ماندگاری از حضور خود بر صفحه تلویزیون و پرده سینما بر جای گذاشته اند.
فریماه فرجامی؛ تیغ و ابریشم، متولد ۱۳۳۰
با ساخت فیلم «تیغ و ابریشم» کاراکتر زن معتاد به شکلی جدی وارد سینمای ایران شد و فریماه فرجانی، نقش زنی معتاد را که سرخورده از برآورده نشدن رؤیاهایش در آن سوی مرزها به اعتیاد کشیده شده است به خوبی در این اثر ایفا می کند. چهره مغموم و خاص فرجامی همراه با کارگردانی مسعود کیمیایی که خود پیش از آن یکی از ماندنی ترین شخصیت های معتاد در سینمای ایران را پرورانده بود (با بازی بهروز وثوقی در نقش سید در فیلم تحسین شده «گوزن ها») به یک بازی بیرونی کنترل شده برای نمایش رنج دیدگی این زن تبدیل شد؛ رنج دیدگی باورپذیری که راهی جز خودکشی برایش باقی نگذاشت.
فرزاد مؤتمن درباره این نقش می گوید:
فرزاد مؤتمن که هنوز بسیاری از افراد فیلم «شب های روشن» او را به یاد دارند در مورد بازی خانم فرجامی در این فیلم می گوید: «تیغ و ابریشم، خاطره بسیار دوری است. من این فیلم را در همان سال های ۶۴، ۶۵ دیدم و پس از آن دیگر موقعیت بازبینی اش را پیدا نکردم اما هنوز به خاطر دارم که در آن دوره وقتی فیلم را می دیدم بازی فریماه فرجامی یکی از نقاط قوت فیلم به نظر می رسید زیرا تصویری خیلی باورپذیر و ملموس را از یک زن معتاد ارائه می داد. شاید در خوب بودن کار خانم فرجامی ذکر همین نکته کافی باشد که بگویم بعد از گذشت این همه سال وقتی درباره کارکترهای معتاد فکر می کنم، یکی تصویر فریماه فرجامی به ذهنم می آید و یکی بهروز وثوقی در فیلم گوزن ها».
پانته آ بهرام؛ مسافر، متولد ۱۳۴۸
یکی از پرمخاطب ترین سریال های تلویزیون چه در زمان خودش و چه در سال های پس از آن، «مسافر» بود؛ اثری که به لحاظ داستانی و بازی بازیگرانش توانسته هنوز هم در یاد و خاطر ایرانیان بماند. «مسافر» به دلیل بازی خاص پانته آ بهرام در نقش یک دختر معتاد به نام منیژه و لحن و ادای دیالوگ، جایگاه متفاوتی در میان کارهای او دارد. بهرام در این سریال چهره جدیدی از یک زن معتاد را که به خاطر اعتیادش همه چیز را از دست می دهد، ارائه کرد. او که در این سریال با ابوالفضل پورعرب همبازی بود، در بسیاری از مواقع بازی همسطح و در پاره ای موارد بالاتر از او را به نمایش گذاشت. بهرام در آن سال ها چهره جدیدی در تلویزیون بود و همین امر هم به او کمک کرد تا نقشش را برای بیننده باور پذیر کند.
مهران احمدی درباره این نقش می گوید:
مهران احمدی که در چندین اثر با پانته آ بهرام همکار بوده در مورد ایفای نقش اش در سریال «مسافر» می گوید: «خانم بهرام در سریال «مسافر» مانند همیشه از عهده ایفای نقش شان به خوبی برآمدند و یکی از نوابغ بازیگری هستند. به نظرم یکی از بهترین نقش های فرد معتاد را خانم بهرام در این اثر، ایفا کرده اند. نمی دانم بگویم متاسفانه یا خوشبختانه اما اکثر بازیگران خانم ما به کارکتری که می خواهند بازی کنند، خیلی اهمیت می دهند و پذیرای هر نقشی نیستند. وقتی قرار است شما نقش یک فرد معتاد را ایفا کنید، طبیعی است که چهره تان دستخوش تغییرات زیادی می شود و زیبایی اش را از دست می دهد و به همین دلیل همه خانم ها چنین نقشی را نمی پذیرند. اما خانم بهرام از جمله بازیگرانی است که برای رسیدن به نقش اش و ملموس کردن آن برای مخاطب از هیچ تلاشی دریغ نمی کند و در مسافر هم دیدیم که چنین اتفاقی رخ داد. در کنار اینکه فراموش نکنید بازی کردن در نقش یک فرد معتاد بسیار سخت است زیرا باید مراقب باشید که تبدیل به تیپ و کلیشه نشوید. خانم بهرام در این کار یکی از غیر کلیشه ای ترین نقش ها را ایفا کرد. من ۲ نقش معتاد را هرگز فراموش نمی کنم؛ یکی نقش خانم بهرام در سریال «مسافر» و دیگری نقش باران کوثری در فیلم «خون بازی»؛ این دو بی نظیرند».
ستاره اسکندری، داستان یک شهر، مرگ تدریجی یک رؤیا، متولد ۱۳۵۰
یکی از بهترین بازی های ستاره اسکندری در سال ۷۸ و زمانی بود که در یکی از اپیزودهای مجموعه «داستان یک شهر» نقش دختر معتادی را بازی کرد که پدرش در سن پایین او را به اجبار به عقد مردی میانسال و معتاد درآورده بود. اصغر فرهادی زمانی این قصه را می سازد که تا پیش از آن هنوز تصویری از یک زن معتاد در تلویزیون نشان داده نشده بود. اما این کارگردان موفق می شود یکی از بهترین بازی ها را از اسکندری در این نقش بگیرد؛ نقشی که اگرچه کوتاه بود اما در ذهن بسیاری ماندگار شد. ستاره یک بار دیگر نیز در مجموعه «مرگ تدریجی یک رؤیا» به کارگردانی فریدون جیرانی نقش یک زن معتاد را به خوبی به تصویر می کشد و با اینکه غالبا تا پیش از آن نقش های مثبتی را ایفا کرده اما شخصیت منفی ساناز را خیلی خوب به مخاطب معرفی می کند.
ستاره اسکندری درباره این نقش می گوید:
خود اسکندری هم این نقش ها را به خوبی به یاد دارد و در خصوص نقشی که در «داستان یک شهر» ایفا کرده، می گوید:«زمانی که من این نقش را بازی کردم در تلویزیون به این شکل به موضوع و حضور یک زن معتاد پرداخته نشده بود و به همین دلیل این نقش را خیلی دوست داشتم. بسیاری این تصور را داشتند که تصاویر فیلم، مستند است. در مورد «مرگ تدریجی یک رؤیا» هم باید بگویم همیشه دوست دارم نقش های متفاوتی را ایفا کنم. ممکن است در نگاه کلی نقش هایم تفاوت چندانی با هم نداشته باشند، اما در جزئیات از هم فاصله دارند. من تجربه بازی با لهجه های متعدد و آدم هایی در طبقات اجتماعی مختلف را دارم و مثبت یا منفی بودن شخصیت ها برایم خیلی فرقی ندارد».
باران کوثری؛ خون بازی، متولد ۱۳۶۴
بدون شک یکی از بهترین نقش هایی که تا به امروز باران کوثری ایفا کرده است، در فیلم سینمایی «خون بازی» به کارگردانی مادرش، رخشان بنی اعتماد بوده است. باران در این فیلم نقش سارا، دختر معتادی را بازی می کند که قرار است نامزدش برای ازدواج با او از کانادا بازگردد. مادر سارا که بیتا فرهی نقش اش را ایفا می کند، سعی دارد او را با خود به شمال ببرد تا مصرف مواد مخدر را ترک کند. شاید نقش سارا در «خون بازی» از آن نقش هایی است که هر بازیگری دوست دارد آن را برای یک بار هم که شده، تجربه کند. شخصیت سارا در این فیلم ضد همه کلیشه هایی بود که در سینمای ایران تا به آن روز از یک شخص معتاد به تصویر کشیده شده؛ تصویری جدید اما واقعی و باورپذیر که کوثری به خوبی از عهده ایفای آن برآمد.
مهران احمدی درباره این نقش می گوید:
مهران احمدی که سابقه همکاری با باران کوثری را نیز دارد، می گوید: «یکی از ماندگارترین نقش هایی که این بازیگر ایفا کرده در فیلم «خون بازی» است. به نظرم تمامی خصایصی که خانم پانته آ بهرام در «مسافر» داشتند، خانم کوثری نیز در فیلم «خون بازی» از خودشان نشان دادند. خانم کوثری جزو آن دسته بازیگرانی است که وقتی نقشی را می پذیرد، ساعت ها و روزها برایش زمان می گذارد و با آن شخصیت به اصطلاح قاطی می شود و بی اهمیت از کنار آن عبور نمی کند تا شخصیتی را که قرار است نقش اش را ایفا کند، برای مخاطب باورپذیر کند. شخصیت سارا در «خون بازی» به خاطر روحی که خانم کوثری به آن داده بود، کاملا برای مخاطب به شکل ملموس درآمده بود. در کنار اینکه کلیشه ای نبود و تماشاگر می توانست باورش کند».
طناز طباطبایی؛ مرهم، متولد ۱۳۶۲
طناز طباطبایی از آن دسته بازیگرانی است که کم کار می کند اما در انتخاب نقش هایش همیشه وسواس زیادی به خرج می دهد و نمی توانید نمونه ای از کارهایش را ببینید و به توانایی اش در بازیگری خرده بگیرید. یقینا یکی از ماندگارترین آثاری که در کارنامه کاری طناز برای همیشه پررنگ می ماند، فیلم «مرهم» است که علیرضا داودنژاد آن را کارگردانی کرده و از دریچه ای نو به معضل اعتیاد پرداخته است. طباطبایی در این فیلم نقش یک دختر معتاد را بازی می کند که خانواده ای سنتی دارد؛ خانواده ای که هیچ گاه نتوانسته با آن ارتباط برقرار کند و تنها مادربزرگ پیرش به رغم سن بالایی که دارد می تواند او را درک کند. نقشی که طباطبایی در این فیلم بازی می کند در کنار ضد کلیشه بودنش توانایی این بازیگر جوان را نیز به تصویر می کشد.
طناز طباطبایی درباره این نقش می گوید:
طناز طباطبایی به خوبی نقش زیبایی را که در «مرهم» به تصویر کشیده در خاطر دارد و در این باره می گوید: «من همیشه به ایفای نقش هایی که بیانگر معضلات اجتماعی است، علاقه مندم و به نظرم نقش های جذابی می آیند. اعتیاد نیز یکی از این معضلات است که شخص نادانسته به آن مبتلا می شود و فکر می کنم وظیفه من و سایر سینماگران است که با استفاده از موقعیت کاری مان پیش آگاهی هایی در این زمینه به افراد بدهیم. اینکه بدانند اگر به اعتیاد مبتلا شوند چه آینده ای انتظارشان را می کشد. من در «مرهم» نقش معتادی را بازی کرده ام که اعتیادش به دراگ های مخدر نیست بلکه دراگ محرک مصرف می کند؛ چیزی که این روزها در بین افراد معتاد بیشتر شاهدش هستیم و این خوش بینی در ذهن اشخاص شکل گرفته که دراگ های محرک مانند دراگ های مخدر آسیب رسان و اعتیادآور نیستند در حالی که تحقیقات ثابت کرده اند دراگ های محرک به خاطر آسیب هایی که به روان افراد می رساند، مضرتر هستند و فرد را بیشتر درگیر خودشان می کنند.
اما متاسفانه این آگاهی وجود ندارد و بسیاری از جوانان ما درگیر این مسئله می شوند. نمی دانم گفتن این حرف صحیح است یا نه اما گاهی پیش می آید که برخی از ما به خاطر بی انگیزگی، بی هدفی و بی برنامگی برای آینده مان دچار ناامیدی می شویم و فکر می کنیم با مصرف مواد مخدر یا محرک، حتی اگر شده به شکل تفریحی و مقطعی می توانیم مشکلات مان را حل و فصل کنیم در حالی که این کار خودش یک مشکل بر مشکلات ما اضافه می کند».
بهاره افشاری؛ تسویه حساب، متولد ۱۳۶۳
از زمانی که بهاره افشاری پا به دنیای بازیگری گذاشته، تقریبا توانسته ازعهده ایفای تمام نقش هایش به خوبی برآید و یکی از این بهترین کارهایش فیلم «تسویه حساب» تهمینه میلانی است. افشاری در این فیلم نقش لیلا، دختر معتادی را بازی می کند که از کودکی به خاطر محیطی که در آن رشد کرده رو به سیگار و اعتیاد آورده و در سن جوانی با دنیایی از مشکلات و سختی روبه روست اما آنچه جالب توجه است این است که او در حالی شخصیت یک فرد معتاد را برای مخاطبش باورپذیر می کند که در زندگی روزانه حتی با کشیدن سیگار هم بیگانه است.
بهاره افشاری درباره این نقش می گوید:
بازیگر نقش لیلا در خصوص روزهایی که فیلمبرداری «تسویه حساب» را پشت سر می گذاشت، می گوید: «این کار اولین کار سینمایی ام بود و از مدیوم سینما شناخت چندانی نداشتم. شخصیت لیلا مابازای خارجی داشت و خانم میلانی از این شخصیت ایده گرفته و یک مصاحبه و فیلم مستندی نیز در مورد این شخصیت داشتند و خیلی دقیق و ظریف آن را می شناختند و تمام اطلاعات را در مورد زندگی این فرد به من دادند. اما موضوعی که برای من کمی سخت بود این بود که باید در تمام طول فیلم سیگار می کشیدم در حالی که قبل از آن اصلا تجربه سیگار کشیدن را نداشتم و باید این کار را به شکل حرفه ای هم انجام می دادم تا مخاطب باور کند لیلا، دختری است که از ۹ سالگی این کار را شروع کرده و به همین خاطر هم وقتی برخی از دوستان فیلم را دیدند، متوجه شده بودند که من اصلا این کار را بلد نیستم!
در کل بیشتر از اینکه من تلاشی کنم، خانم میلانی زحمت زیادی برای نزدیک شدنم به شخصیت لیلا کشیدند. من از یک ماه قبل فیلمبرداری، هر روز بعدازظهر به منزل خانم میلانی می رفتم و با ایشان تمرین می کردم. اما مشکل ترین جای کار ۲ سکانس بود که با تدبیر خانم میلانی و اینکه هر دو را در یک روز فیلمبرداری کردند، راحت تر توانستم از عهده اش برآیم؛ یکی سکانسی بود که با خانم لادن مستوفی دعوا می کردم و باید کل گذشته ام را برای مخاطب می گفتم و دیگری سکانسی است که مربوط به خانه سالمندان می شود؛ زمانی که به دیدار مادرم می روم. این دو از برایم سخت تر از بقیه کار بود».
