تبیان، دستیار زندگی

بر عجز دشمن رحمت مکن که اگر قادر شود بر تو نبخشاید .

دشمن چو بینی ناتوان لاف از بروت خود مزن

مغزیست در هر استخوان مردیست در هر پیرهن

چون در امضای کاری متردد باشی آن طرف اختیار کن که بی آزارتر برآید .

با مردم سهل خوی دشخوار مگوی

با آنکه در صلح زند جنگ مجوی

سخن میان دو دشمن چنان گوی که گر دوست گردند شرم زده نشوی.

میان دوکس جنگ چون آتش است 

سخن چین بدبخت هیزم کش است 

کنند این و آن خوش دگرباره دل

وی اندر میان کوربخت و خجل

میان دو تن آتش افروختن 

نه عقل است و خود در میان سوختن

در سخن با دوستان آهسته باش

تا ندارد دشمن خونخوار گوش

پیش دیوار آنچه گویی هوش دار

تا نباشد در پس دیوار موش

هرآن سری که داری با دوست در میان منه چه دانی که وقتی دشمن گردد ؛ و هر گزندی که توانی به دشمن مرسان که باشد که وقتی دوست شود . 

رازی که نهان خواهی با کس در میان منه وگرچه دوست مخلص باشد که مران دوست را نیز دوستان مخلص باشد ، همچنین مسلسل . 

خامشی به که ضمیر دل خویش 

با کسی گفتن و گفتن که مگوی

ای سلیم آب زسرچشمه ببند 

که چو پر شد نتوان بست به جوی

به دوستی پادشاهان اعتماد نتوان کرد و بر آواز خوش کودکان که آن به خیالی مبدل شود و ای« به خوابی متغیر گردد. 

معشوق هزار دوست را دل ندهی

ور می دهی آن به دل جدایی بدهی

رحم آوردن بر بردان ستم است بر نیکان . عفو کردن از ظالمان جورست بر درویشان. 

خبث را چو تعهد کنی و بنوازی 

به تولت تو گنه می کند به انبازی

سه چیز پایدار نماند : مال بی تجارت و علم بی بحث و ملک بی سیاست 

علم از بهر دین پروردن است نه از بهر دنیا خوردن . 

هرکه پرهیز و علم و زهد فروخت

خرمنی گرد کرد و پاک بسوخت

دو کس رنج بیهوده بردند و سعی بی فایده کردند : یکی انکه اندوخت و نخورد و دیگر آنکه آموخت و نکرد . 

علم چندان که بیشتر خوانی 

چون عمل در تو نیست نادانی 

نه محق بود نه دانشمند 

چارپایی بر او کتابی چند 

آن تهی مغز را چه علم و خبر

که بر او هیزم است یا دفتر

حضرت موسى علیه السلام قارون را نصیحت کرد که احسن کما احسن الله الیک ، نشنید و عاقبتش شنیدی . 

آنكس كه دینار و درم خیر نیندوخت

 

سر عاقبت اندر سر دینار و درم كرد

 

خواهى كه ممتع شوى از دین و عقبى

 

با خلق ، كرم كن چو خدا با تو كرم كرد

 

عرب مى گوید:

جد ولا تمنن فان الفائدة الیك عائدة 

بخشش و منت نگذار كه نگذار كه نفع آن به تو باز مى گردد.

درخت كرم هر كجا بیخ كرد

 

گذشت از فلك شاخ و بالاى او

 

گر امیدوارى كز او برخورى

 

به منت منه اره بر پاى او

 

شكر خداى كن كه موفق شدى به خیر

 

ز انعام و فضل او نه معطل گذاشتت

 

كنت منه كه خدمت سلطان كنى همى

 

منت شناس از او كه به خدمت بداشتت