تبیان، دستیار زندگی

در سال دهم بعثت دو حادثه دردناك و جانسوز بر پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله وارد گشت، چنان كه در تاریخ آمده است: «وَردَ عَلَی رَسولِ الله أمْران شدیدانِ عَظیمانِ وَ جَزَعَ جَزَعاً شدیداً؛ دو امر بزرگ و سخت بر پیامبر وارد شد به گونه‌ای كه فریاد و ناله شدید حضرت بلند شد.» آن دو امر یكی رحلت جانسوز ابوطالب بود که در 26 رجب سال دهم بعثت و یا هفتم رمضان، همان سال واقع شد، و دیگری وفات یار فداكار آن حضرت، خدیجه كبری بود كه در دهم رمضان همان سال اتفاق افتاد.
آنچه در پیش رو دارید نگاهی است گذرا، به مقامات خدیجه كبری، بانوی فداكار و صبور اسلام، در پیشگاه الهی و نزد پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله.[1]
«عائشه می‌گوید: رسول خدا از خانه بیرون نمی‌رفت، مگر این كه خدیجه را به نیكی یاد می‌كرد و برای او استغفار می‌نمود. روزی از او یاد كرد، من حسد بردم و گفتم: خداوند جایگزین آن پیرزن به تو عطا کرده است!! پیامبر شدیداً خشمگین شد.»
و ادامه می‌دهد كه: رسول خدا فرمود: « خدیجه و كجاست مثل خدیجه؟ او مرا تصدیق كرد آنگاه كه مردم مرا تكذیب نمودند و با مال خود مرا بر دین خدا كمك و یاری كرد.»

ریشه مقامات و فضائل خدیجه سلام الله علیها :

قطعاً فضائل و مقامات حضرت خدیجه بدون اسباب و علّت نمی‌تواند باشد. عقل و عنایات و الطاف الهی، ریشه فضائل و مقامات اوست.
در كلمات برخی موّرخان به این جملات برمی‌خوریم: «کانَتْ خَدیجَةُ إمْرَأةً عاقِلَةً شَریفَةً مَع ما أرادَ اللهُ بِها مِنَ الكرامَةِ وَالْخَیْرِ وَ هِیَ یَوْمَئذٍ أفْضَلُهُمْ نَسَباً وَ أعْظَمُهُم شَرَفاً وَ أكْثَرُهُمْ مالاً؛ خدیجه با آنچه خداوند از بزرگی و خیر كه نسبت به او اراده كرده بود، بانوی خردمند شریفی بود. او در آن دوران از برترین افراد در نسب و بزرگترین شخصیت در شرف و ثروتمندی بود.»[2]
ایمان خدیجه به پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و انتخاب او به عنوان همسر آینده، در كنار درایت و لطف الهی نقش تعیین كننده‌ای در فضائل و مقامات خدیجه سلام الله علیها دارد.
جالب این است كه راهب نصرانی این مسئله را قبل از رسالت پیامبر و ازدواج او با خدیجه به خوبی پیش بینی كرد كه اگر خدیجه پیغمبر را رها نكند به مقامات و فضائل عظیمی دست خواهد یافت؛ آنجا كه به میسره غلام خدیجه گفت: «ای میسره به خانم و مولای خود سلام مرا برسان و به او اعلام كن كه به آقای مردم [حضرت محمد] دست یافته است. و به زودی برای او (خدیجه) شأن و جایگاهی خواهد بود و بر تمامی خاص و عام برتری می‌یابد و بترسان او را از این كه نزدیك شدن به این آقا (محمد صلی الله علیه و آله) را از دست بدهد؛ زیرا خداوند بلند مرتبه به زودی نسل او را از نسل محمد قرار خواهد داد و نام [نیكش] تا آخر الزمان خواهد ماند.» [3]
این پیش بینی نشان می‌دهد كه در كتب آسمانی گذشته و یا در بیانات انبیاء، كاملاًً مقام و منزلت خدیجه سلام الله علیها بیان شده بود، از این رو راهب نصرانی به خوبی و با دقت تمام آن را بیان و پیش‌بینی كرد. و جالب‌تر این كه زنان قریش از جمله صفیّه دختر عبدالمطلب در شب ازدواج خدیجه و جشن عروسی او نیز به این امر اشاره كرد كه: «ای خدیجه! در این شب به چیزی اختصاص یافتی كه هیچ كس غیر از تو بدان دست نیافته است، و جز تو از قبائل عرب و عجم به آن نرسیده است، پس گوارایت باد به آنچه به تو داده شد و از عزّت و بزرگی به تو رسید.» [4]
البته خدیجه هم به خوبی برای استقبال از این مقام و منزلت سرمایه گذاری نمود. در آغاز، تمام اموال و هستی خویش را تقدیم حضرت محمد صلی الله علیه و آله نمود. خدیجه به عمویش ورقه گفت: « این اموال را بگیر و نزد محمد ببر و به او بگو همه این اموال هدیه است برای او و ملك او می‌باشد، هر گونه خواست در آن تصرف نماید، و به او بگو كه تمام اموال و برده‌های من، و تمامی كنیزها و آنچه در تحت تصرّف من است به محمد صلی الله علیه و آله هبه كردم، به خاطر احترام و تجلیل از او. پس ورقه بین زمزم و مقام (ابراهیم) ایستاد و با صدای بلند اعلام كرد: ای گروه عرب! خدیجه شما را شاهد گرفته است بر این كه خود و مالش، و بردگان و كنیزان و خادمان، و چهار پایان و مهریه و هدایای او همه برای محمد صلی الله علیه و آله است، و این هدیه به خاطر تجلیل و تعظیم از او و به جهت علاقه به اوست، شما نیز بر این امر شاهد باشید.» و بعد از بعثت پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله با ایمان خویش، مقامات و فضائل خود را بیمه نمود.
خدیجه كبری سلام الله علیها در لحظات احتضار «اسماء بنت عمیس» را به نزد خویش طلبید و در مورد دخترش فاطمه زهرا سلام الله علیها به او سفارشاتی كرد. آنگاه فاطمه را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله واسطه قرار داد كه از رسول خدا، خواهش كند تا یكی از لباس‌های خود را كفن خدیجه قرار دهد. وقتی فاطمه نزد پدر رفت و درخواست مادر را مطرح كرد، اشك از چشمان حضرت جاری گشت، چیزی نگذشت كه جبرئیل نازل شد در حالی كه كفنی از بهشت همراه خویش داشت كه خداوند آن را برای خدیجه فرستاده بود.

الف. مقام خدیجه در پیشگاه الهی

خداوند متعال بارها موقعیت و مقام خدیجه را از طرق گوناگون آشكار نموده، و از منزلت رفیع او در درگاه الهی پرده برداشته است كه به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
1. سلام خاص الهی
بارها سلام سفارشی و مؤكّد ربوبی توسط جبرئیل به محضر خدیجه رسیده است. ابو هریره نقل كرده است كه: «أتی جَبْرَئیلُ النَّبیَّ صلی الله علیه و آله، فَقالَ: هذِهِ خَدیجَةُ قَدْ أتَتْكَ مَعَها إناءٌ مُغطّی فیه إدامٌ أوْ طَعامٌ أوْ شَرابٌ فَإذا هِیَ أتَتْكَ فَاقْرَأ عَلَیْهاالسَّلامَ مِنْ رَبِّها، وَ مِنِّی السَّلام ... [5]؛ جبرئیل نزد پیامبر آمد و گفت: خدیجه همراه با ظرفی سر پوشیده كه در آن خورشت یا غذا یا نوشیدنی است نزد تو می‌آید، پس هرگاه آمد، سلام پروردگارش و سلام من را به محضر او برسان.»
در روایت دیگری می‌خوانیم: «إنَّ جَبْرَئیلَ أتی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقالَ إقْرَءْ خَدیجَةَ مِنْ رَبِّها السَّلامَ فَقالَ رَسولُ الله صلی الله علیه و آله: یا خَدیجَةُ هذا جَبْرَئیلُ یُقْرِئُكَ مِنْ رَبِّكِ السلامَ، قالَتْ خَدیجَةُ: اللهُ السَّلامُ وَ مِنْهُ السَّلامُ وَ عَلی جَبْرئیلَ السَّلامُ [6]؛ به حقیقت جبرئیل نزد پیامبر آمد پس گفت: به خدیجه از طرف پروردگارش سلام برسان، پس حضرت فرمود: ای خدیجه این جبرئیل است كه از طرف پروردگارت سلام می‌رساند. خدیجه گفت: خدا سلام است و سلام [و سلامتی] از اوست و بر جبرئیل سلام باد.»
امّا سلام سفارشی جبرئیل علاوه بر آنچه كه در ضمن روایات قبلی اشاره شد در روایت دیگری با سند صحیح از طریق بزرگان رواة شیعه، به این صورت نقل شده است: «عَنْ زُرارة وَ حَمْران بنِ أعْیَنْ وَ مُحَمَّد بن مُسْلِمْ عَنْ أبی جَعْفَر علیه السلام، قالَ: حَدّثَ أبو سَعید الخِدِری أنَّ رَسولَ الله قال: إنَّ جَبْرَئیلَ أتانی لَیْلَةً اُسری بی فَحینَ رَجَعْتُ قُلْتُ: یا جَبْرَئیلُ هَلْ لَكَ مِنْ حاجَةِ؟ قالَ: حاجَتی أنْ تَقْرَءَ عَلی خَدیجَةَ مِنَ اللهِ وَ مِنِّی السّلامَ وَ حَدَّثَنا عِنْدَ ذلِكَ أنَّها قالَتْ حینَ لَقِیَها نَبیُّ الله فَقال الَّذی قالَ جَبْرَئیلُ فقالَتْ: إنَّ الله هُوَ السَّلامُ وَ مِنْهُ السَّلامُ وَ إلَیْهِ السَّلامُ وَ عَلَی جَبْرَئیلَ السَّلامُ[7]؛ امام باقر علیه السلام به زراره و حمران و محمد بن مسلم چنین روایت كرد كه ابوسعید خدری نقل كرد كه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آن شبی كه در معراج بودم، به هنگام بازگشت جبرئیل نزد من آمد. به جبرئیل گفتم: ای جبرئیل! آیا حاجتی داری؟ پاسخ داد: حاجت من این است كه از طرف خدا و من به خدیجه سلام الله علیها سلام برسانی. و نقل كرد كه: چون رسول خدا پیغام جبرئیل را به خدیجه رسانید، خدیجه پاسخ داد: همانا خدا سلام است و سلام ‍]و سلامتی] از اوست و سلام به سوی اوست و بر جبرئیل سلام باد.»
2. فرستادگان ویژه الهی
هر كس در مسیر الهی حركت كند، خداوند هرگز او را رها نكرده و تنها نخواهد گذاشت. نمونه بارز آن سرگذشت خدیجه كبری سلام الله علیها است. هنگامی كه وضع حمل آن بانو نزدیك گشت، به زنان قریش و بنی‌هاشم پیغام داد كه مرا در این امر یاری نمایید، ولی آنان پاسخ دادند: ای خدیجه! چون تو در ازدواجت از سخنان ما سرپیچی نمودی، و محمد یتیم را به همسری برگزیدی، ما نیز تو را یاری نمی‌كنیم. خدیجه از این جواب سخت غمگین گشت، در این هنگام چهار زن همانند زنان بنی‌هاشم وارد شدند در حالی كه خدیجه از دیدن آنان هراسان بود، یكی از آن چهار زن به خدیجه گفت: غمگین مباش، پروردگارت ما را برای یاری تو فرستاده است. ما خواهران و یاوران تو هستیم. من «ساره» هستم، این «آسیه دختر مزاحم » رفیق بهشتی تو است و این هم «مریم دختر عمران» است و این یكی «كلثوم خواهر موسی بن عمران» است. خدا ما را برای كمك به تو فرستاده است تا یاور و پرستار تو باشیم[8]...» راستی كه باید گفت: ﴿ألَیْسَ اللهُ بِكافٍ عَبْدَهُ﴾[9]؛ آیا خداوند برای [حمایت و دفاع از] بنده‌اش كافی نیست؟»
3. كفن بهشتی
خدیجه كبری سلام الله علیها در لحظات احتضار «اسماء بنت عمیس» را به نزد خویش طلبید و در مورد دخترش فاطمه زهرا سلام الله علیها به او سفارشاتی كرد. آنگاه فاطمه را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله واسطه قرار داد كه از رسول خدا، خواهش كند تا یكی از لباس‌های خود را كفن خدیجه قرار دهد. وقتی فاطمه نزد پدر رفت و درخواست مادر را مطرح كرد، اشك از چشمان حضرت جاری گشت، چیزی نگذشت كه جبرئیل نازل شد در حالی كه كفنی از بهشت همراه خویش داشت كه خداوند آن را برای خدیجه فرستاده بود.[10]
آری انسانی كه تمام ثروت خویش را دو دستی در راه خدا تقدیم نموده است، در پیشگاه الهی این عظمت را پیدا می‌كند كه خداوند كفن بهشتی برای او بفرستد، و اینگونه از ایثار و انفاق او تقدیر به عمل آورد.
4. در قصری از بهشت
قبل از رحلت خدیجه كبری، خداوند متعال بارها توسط پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله از جایگاه ویژه خدیجه در بهشت خبر داد، از جمله «عکرمه» از «ابن عباس» نقل می‌كند كه رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اَفْضَلُ نِساءِ أهْلِ الجَنَّةِ خَدیجَةُ بِنْتُ خویلدْ، وَ فاطِمَةُ بِنْتُ مُحمَدٍ وَ مَرْیَمُ ابْنَتَ عِمْرانَ وَ آسِیَةُ بَنْتُ مزاحِمْ ...؛ بهترین زنان بهشت اینانند، خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمّد و مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم (همسر فرعون).»[11]
و از عبدالله جعفر نقل شده است كه رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «أمِرْتَ أنْ أُبَشِّرَ خَدیجَةَ بِبَیْتٍ مِن قَصَبٍ لاصَخَبَ فیهِ ولا نَصَبَ؛ دستور داده شده‌ام كه خدیجه را به خانه طلایی كه در آن زحمت و خصومت، وجود ندارد بشارت دهم.»[12] و همین مضمون نیز از عبدالله بن ابی اوفی از رسول اكرم صلی الله علیه و آله نقل شده است.[13]
آنگاه كه رسول اكرم در حال احتضار قرار گرفت، فاطمه زهرا علیهاالسلام درباره جایگاه آن حضرت در قیامت پرسش‌هایی كرد، از جمله پرسید: «أیْنَ والِدَتی خَدیجَةُ؛ [در آن روز] مادرم خدیجه كجاست؟» حضرت فرمود: «فی قَصْرٍ لَهُ أرْبَعَةُ أبْوابٍ إلی الجَنَّةِ؛ [خدیجه] در قصری است كه چهار در به سوی بهشت دارد.[14]»

ب. منزلت خدیجه در نزد پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله

هر گاه انسانی در پیشگاه الهی از چنان مقامی برخوردار باشد، نگفته پیدا است كه در نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نیز دارای منزلتی رفیع است چنانكه تاریخ نیز گواهی می‌دهد كه محبوب‌ترین همسران پیامبر اكرم نزد او، خدیجه كبری علیهاالسلام بود.[15]
حضرت 24 سال با حضرت خدیجه زندگی كرد و تا زنده بود به احترام او همسر دیگری اختیار نكرد.
«جان دیون پورت انگلیسی» می‌گوید: «با وجود این كه خدیجه در چنان سن و سال [بالایی] بود و به حسب قائده بایستی زیبایی دوران جوانی خود را از دست داده باشد، با این حال محمد تا آخرین دقیقه حیات خدیجه، نسبت به او وفادار ماند و تا زنده بود همسر دیگری اختیار نكرد.»[16]
جبرئیل نزد پیامبر آمد و گفت: به خدیجه از طرف پروردگارش سلام برسان، پس حضرت فرمود: ای خدیجه این جبرئیل است كه از طرف پروردگارت سلام می‌رساند. خدیجه گفت: خدا سلام است و سلام [و سلامتی] از اوست و بر جبرئیل سلام باد.»
بعد از رحلت آن بانوی گرامی نیز پیامبر صلی الله علیه و آله او را فراموش نكرد و دائماً به یاد او بود كه به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
1. یاد خدیجه
« عائشه می‌گوید: رسول خدا از خانه بیرون نمی‌رفت، مگر این كه خدیجه را به نیكی یاد می‌كرد و برای او استغفار می‌نمود. روزی از او یاد كرد، من حسد بردم و گفتم: خداوند جایگزین آن پیرزن به تو عطا کرده است!! پیامبر شدیداً خشمگین شد.»
و ادامه می‌دهد كه: رسول خدا فرمود: «خَدیجَةُ وَ أیْنَ مِثْلُ خَدیجَةَ، صَدَّقَتْنی حِینَ كَذَّبَنی النَّاسُ وَ وَازَرَتْنی عَلی دینِ اللهِ وَ أعانَتْنی بِمالِها؛ خدیجه و كجاست مثل خدیجه؟ او مرا تصدیق كرد آنگاه كه مردم مرا تكذیب نمودند و با مال خود مرا بر دین خدا كمك و یاری كرد.» [17]
این قضیه بارها تكرار شده است؛ از جمله روزی پیامبر اكرم در جمع همسران خویش حضور داشت و از خدیجه یاد نمود و در فراق او گریست. عائشه گفت: بر پیرزن سرخ روی از تیره بنی‌اسد می‌گریی؟ رسول خدا فرمود:
«صَدَّقَتْنی اِذا کَذَّبْتُمْ وَ آمَنَتْ بی اِذْ کَفَرْتُمْ وَ وَلِدَتْ لی اِذْ عَقِمْتُمْ. قالَتْ عائِشَةُ: فَما زِلْتُ اَتَقَرَّبُ اِلی رَسُولِ اللهِ صلّی الله علیه و آله بِذِکْرِها؛[18] خدیجه روزی كه شما مرا تكذیب كردید، تصدیق نمود و روزی كه كفر ورزیدید او به من ایمان آورد و فرزند برای من آورد و شما نازا بودید. عایشه اضافه می‌كند: همیشه این گونه بود كه من با بیان خوبی‌های خدیجه به پیامبر خدا تقرّب می‌جستم.»
2. اظهار محبّت به دوستان خدیجه
از آنجا كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله شدیداً به خدیجه محبّت و ارادت داشت، نسبت به دوستان و آشنایان او نیز اظهار محبّت و دوستی می‌كرد. به همین جهت هنگام ذبح قربانی می‌فرمود: از گوشت آن برای دوستان خدیجه نیز ببرید؛ چرا كه «إنّی لَأُحِبُّ حَبیبَها؛ من دوستان خدیجه را نیز دوست می‌دارم.[19]»
و نیز روایت شده روزی پیرزنی بر پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله وارد شد، پیامبر او را مورد لطف و مهربانی قرار داد، پس از رفتن او عائشه علت آن همه لطف را جویا شد، حضرت فرمود: این بانو در زمان خدیجه بر من وارد می‌شد.[20]
آری آنهایی كه در راه خدا قدم برداشتند و تلاش خود را در مسیر او قرار دادند، هرگز از یادها و خاطره‌ها نمی‌روند.
هرگز نمیرد آنكه دلش زنده شد به عشق
ثبت است بر جریده عالم دوام ما
به همین جهت به اعتراف عائشه، هرگز پیامبر اكرم از یاد خدیجه و گفتن مدح او خسته نشد. «قالَتْ: كانَ رَسولُ اللهِ إذا ذَكَرَ خَدیجَةَ لَمْ یَسْأَمْ مِنْ ثَناءٍ عَلَیْها وَاسْتِغْفارٍ لها؛ عائشه گفت: رسول خدا همیشه این گونه بود كه هرگاه خدیجه را یاد می‌كرد، از گفتن ثنای او و استغفار برای او خسته نمی‌شد.»[21]

پی‌نوشت‌ها:

1- قابل ذکر است که در شماره 59 مجله مبلّغان بخش اول مقاله، تحت عنوان «فضائل خدیجه کبری سلام الله علیها» بیان، و اکنون در بخش دوم، مقامات آن حضرت بیان می¬شود.
2- تاریخ خمیس، ج1، ص263.
3- بحار الانوار، همان، ج16، ص44.
4- همان، ج16، ص 71، ذیل صفحه.
5- همان، ج16، ص8، به نقل از مسند احمد بن حنبل.
6- همان، ص 11، روایت ابن هشام، و ر.ك: ص 8 .
7- بحار الانوار، ج18، ص385، ح90.
8- همان، ج16، ص80، و ج43، ص2 ـ 4؛ امالی، الصدوق، ص 475.
9- زمر / 36.
10- به نقل از واعظ محترم جناب آقای یثربی.
11- همان، ج16، ص 2؛ اسد الغابة، ج5، ص 437؛ استیعاب، ج4، ص 1821.
12- بحار الانوار، همان، ج16، ص7، ح 12.
13- همان، ص 7.
14- بحار الانوار، ج 22، ص 510.
15- همان.
16- عذر تقصیر به پیشگاه محمد، ص 25.
17- سفینة البحار، ج1، باب خاء، ص 380؛ قاموس الرجال، ج10، ص 432.
18- بحار الانوار، ج 16، ص 8 ؛ كشف الغمة، ج2، ص 131.
19- ریاحین الشریعة.
20- سفینة البحار، ج1، ص 379 ـ 381.
21- بحار الانوار، همان، ج 16، ص 12.

منبع:سید جواد حسینی

پدر او: خو یلد بن عبد الغری بن قُصَی بن كلاب است.
مادر او: فاطمه دختر زائده بن أصَم است.
تولد: سال 68 پیش از هجرت
فرزندان: قاسم، عبدا...، زینب، ام كلثوم، فاطمه و رقیه می باشند.
لقب: طاهره
وفات: در ماه رمضان سال دهم بعثت و پس از سه روز بعد از وفات ابوطالب است.
پیغمبر(صلی الله علیه اله) او را در حجون دفن كرد و خود او را در قبر گذاشت و سال وفات او عام الاحزان (سال اندوه ها) نامیده شده است و خدیجه به هنگام وفات 65 سال داشت.
حضرت خدیجه سلام الله علیها یکی از چهار زن کامل دنیا، اولین و بهترین همسر رسول خدا صلّی الله علیه وآله و سلّم و مادر فاطمه زهرا و طاهر* است.
کنیه او «ام هند» است و قبل از رسول خدا دو شوهر به نام‌های «عتیق بن عائذ» و «عمرو الکندی» داشت و از آنها فرزندانی به دنیا آورده بود.
جریان خواستگاری و ازدواج رسول خدا صلّی الله علیه وآله و سلّم با خدیجه خواندنی و مفصّل است. خدیجه به رسول خدا گفت:«من برای شما زنی را در نظر گرفته‌ام.»
رسول خدا فرمود:«او کیست؟»
خدیجه عرض کرد:« او کنیز شما خدیجه است.»
خدیجه که یکی از ثروتمندان عرب به شمار می آمد و نوشته اند هشتاد هزار شتر و پول های فراوانی در دست افراد مختلف برای تجارت داشت، وقتی می خواست با رسول خدا ازدواج کند، گفت:«به خدا قسم ای محمـد، اگر مال تو کم است، مال من زیاد است. کسی که خودش را در اختیار تو می‌گذارد، چگونه مالش را در اختیارت نگذارد؟! من با تمام اموال و کنیزانم در اختیار توام.»
خدیجه بعد از ازدواج با رسول خدا به عمویش، ورقه، فرمود:« این اموال مرا بگیر و نزد محمـد ببر و به او بگو من تمام اموال و بردگان و آنچه را در اختیار من است به او هدیه می‌کنم.»
ورقه این خبر را در بین زمزم و مقام ابراهیم با صدای بلند به گوش همه مردم رسانید و آنها را شاهد گرفت.
در جریان کناره گیری رسول خدا از خدیجه قبل از ایجاد نطفه فاطمه علیهاالسلام، پیامبرعمار یاسر را نزد خدیجه فرستاد و فرمود به او بگو:«ای خدیجه گمان مبر که کناره گیری من از توست. نه، خداوند به من چنین امر فرموده است. گمانی جز خیر مبر و بدان، خداوند هر روز چندین بار به ملائکه اش به تو مباهات و فخر می‌کند.»
خدیجه علیه اسلام در هنگام زایمان فاطمه علیهاسلام تنها بود و زن های مکه و قریش از او کناره گرفته بودند. خدیجه را غم و اندوه فرا گرفته بود که ناگهان چهار زن بلندقامت شبیه زن‌های بنی هاشم وارد اتاقش شدند.
خدیجه ترسید. آنها عرضه داشتند:« محزون مباش ای خدیجه. ما فرستادگان پروردگار توایم. ما خواهران توایم: ساره و آسیه و مریم و صفرا. آمده ایم تا تو را کمک کنیم ».
امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی خدیجه علیهاسلام وفات کرد، فاطمه علیهاسلام به رسول خدا پناه برد. به دور پیامبر می‌چرخید و می‌گفت:«پدر جان، مادر من کجاست؟»
جبرئیل علیه السلام نازل شد و عرضه داشت:«ای رسول خدا، پروردگارت امر فرمود به فاطمه سلام برسان و بگو مادرش در خانه ای است از یاقوت و زبرجد که اطاق‌هایش از طلا و ستون‌هایش از یاقوت قرمز ساخته شده و با آسیه و مریم همنشین است ».
آخرین سخن خدیجه، به هنگامی كه بر بستر مرگ خفته بود، از درد و رنج هائی كه در راه پیامبر(ص) دیده بود كم ارج تر نبود. لحظه ای كه شبح مرگ بر چهره او سایه افكنده بود به پیامبر چنین می گوید:
« ای رسول خدا ...... من در حق تو كوتاهی كردم و آنچه شایسته تو بود، انجام ندادم.از من در گذر و اگر اكنون، دل در طلب چیزی داشته باشم, خشنودی توست.»
كلمات بر لبان پاكش می لغزد و آخرین نفسهایش را با خشوع و ایمان بر می آورد ...... خدا خدیجه را رحمت كند. آن نمونه بارز زن مسلمان كه برای عقیده و رسالتش پیكار كرد.
طاهر پسر رسول خدا و خدیجه بود که پس از بعثت به دنیا آمد ولی مانند دیگر پسران پیامبر در مکه فوت کرد .
ابن عباس گفته است: رسول خدا (صلی الله علیه واله) بر روی زمین چهار خط كشید و گفت آیا می دانید این چیست؟
گفتند: خدا و رسولش داناترند.
پس رسول خدا (صلی الله علیه واله) گفت: بهترین زنان اهل بهشت چهار تن هستند: خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمد (صلی الله علیه واله)، مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم زن فرعون.
مناقب خدیجه فراوان است و او از میان زنان كسی است كه به مرحله كمال رسیده است. او خردمند و با جلال و متدین و پاكدامن و بزرگوار و از اهل بهشت بود. پیغمبر (صلی الله علیه واله) او را ستایش می كرد و بر دیگر زنان مؤمن برتری می داد و او را بسیار بزرگ می داشت تا جائیكه عایشه می گفت: به زنی رشك نبردم آنچنان كه به خدیجه حسد ورزیدم زیرا كه پیامبر (صلی الله علیه واله) بسیار زیاد از او یاد می كرد.

منابع:

1-بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۱-۲-۳-۷-۸-۱۲-۵۴-۵۵-۵۶-۷۱-۷۸-۸۰.
2ـ زنان صدراسلام / به قلم محمد علی بحر العلوم / ترجمه محمد علی امینی/ اسفند 58
3ـ خدیجه (سلام الله علیها) (از زنان بزرگ اسلام 1)/ به قلم علی محمد علی دخیل / ترجمه دكتر فیروز حریرچی/ 1361

خدیجه ، دختر خُوَیْلِدِ بْنِ اَسَدِ بْنِ عَبْدِ العُزّى بْنِ قُصَّىِ بْنِ كِلاب است . مادرش فاطمه ، دختر زائِدَة بـْنِ اَصَّمْ مـى بـاشـد. مـشـهـور اسـت كـه او قـبـل از ازدواج بـا رسـول اللّه (صلی الله علیه و اله) دو بـار ازدواج كـرده بـود. اوّل ، هـمسر عَتیقُ بْنِ عائِذ مخزومى بود و پس از مرگ او به نكاح ابو هاله تمیمى در آمد.
استاد جعفر مرتضى در كتاب (الصّحیح من سیرة النّبى (صلی الله علیه و اله) گوید: بـعـضـى روایـات بـر ایـن دلالت مـى كـنـد كـه پـیـامـبـر (صلی الله علیه و اله) با هیچ دخترى جز عایشه ازدواج نـكـرد.روایـات دیـگـرى دلالت دارد كـه خـدیجه ، قبل از پیامبر، دو ازدواج كرده بود، ولى ما در صـحـّت ایـن روایـات شك داریم . اول اینكه ابن شهر آشوب گفته : احمد بلاذرى و ابوالقاسم كـوفـى در كـتـابهایشان و سیّد مرتضى در شافى و ابو جعفر در تلخیص ، روایت كرده اند كه پـیـامـبـر(صلی الله علیه و اله) بـا خـدیـجـه ازدواج كـرد در حالى كه باكره بود. دوم اینكه ـ هیچ بعید نیست كه خدیجه در این مدت طولانى ، ازدواج نكرده باشد؛ چون پدرش در (جنگ فِجار) كشته شد و ولّى او بـه انـدازه پـدر، بر وى تسلّط نداشت ، كه بتواند او را به ازدواج با كسى اجبار كند، و در ایـن مـدت ازدواج نكرده بود و بزرگانى را كه به خواستگارى او آمده بودند، ردّ كرده بود تا كسى را كه داراى صفات عالى و شاءن ممتاز باشد، بیابد. سنّ حضرت خدیجه به هنگام ازدواج نـیـز، مـورد اخـتـلاف واقـع شـده ، اگـر چـه مـشـهـور ایـن اسـت كـه ایـشـان چـهـل سـال داشـتـه ، ولى اقـوال دیـگـرى هـم مـطـرح اسـت كـه 25، 28، 30، 35 و 45 سال نیز، گفته شده است .(1)
خـدیـجـه ، داراى ثـروت فـراوانـى بـود و هـمـه ساله ، عده زیادى را اجیر مى كرد، یا از طریق (مـضـاربـه) بـه تـجـارت مـى فـرسـتـاد. او عـلاوه بـر ثـروت ، از جـمـال و كـمـال بـى نـظـیـرى ، بـرخـوردار بـود. اخـلاق عـالى و صـفـات كمال او زبانزد خاص و عام بود. و به همین جهت در مكه به لقب (طاهره) معروف شده بود.
ابو طالب (علیه السلام) در خواستگارى او را چنین توصیف كرد:
اى جـمـع حـاضـر، بـدانـیـد كـه بـرادر زاده مـا، مـحمد فرزند عبداللّه ، كریمه شما (قریش) را خـواسـتـگار است . بانوى مشهور و معروف به سخاوت و عفّت ، بانویى كه فضیلتش مشهور و زبانزد خاص و عام و شاءنش عظیم و بزرگ است .(2)
استاد جعفر مرتضى مى نویسد: خـدیـجـه (سلام الله علیها) ، از بـهـترین ، شرافتمندترین ، ثروتمندترین و زیباترین زنان قریش بود و بـه لقب (طاهره) و سیّده قریش خوانده مى شد و همه بزرگان قوم ، بر ازدواج با او حریص بودند.
بـزرگـان قـریـش از او خـواسـتـگـارى كـرده و حـاضـر شـدنـد بـراى مـهـریـه او، امـوال فـراوانـى بـپـردازنـد كـه از آن جـمـله عُقْبَةِ بن اَبى مُعَیْط، صَلْتِ بن ابى یَهاب ، ابو جـهـل و ابـو سـفـیـان بـودنـد، ولى ایـن بـانـوى بـزرگ ـ كـه مـطـلوبـش فـضائل انسانى بود، نه بزرگى ظاهرى و نه اموال فراوان ـ دست ردّ به سینه همه آنها زد و رسول خدا (صلی الله علیه و اله) را به خاطر فضایل اخلاقى ، شرافت ، عزت نفس و صفات پسندیده انسانى ، اختیار كرد.(3)
(ابوالحسن تكبرى) مى نویسد:
روزى ، خدیجه بنت خویلد در جمع كنیزان و خدمتكارانش نشسته و دانشمندى از دانشمندان یهود، در مجلس حاضر بود. رسول خدا (صلی الله علیه واله) از آنجا عبور كرد. عالم یهودى ، چون حضرت را دید، شناخت و از خدیجه خواهش كرد كه حضرت را به آن مجمع ، دعوت كند. خدیجه كنیزى را در پى حضرت فـرسـتـاد و از ایـشـان دعـوت كـرد كـه در آن جـمع حاضر شود. عالم یهودى ، علامتى را بر كتف حضرت مشاهده كرد، و گفت : به خدا قسم ، این (خاتم نبوّت) است .
خدیجه گفت : اگر عموهایش بدانند كه تو بدن او را تفتیش كرده اى ، تو را تنبیه خواهند كرد؛ چون آنها از علماى یهود، نسبت به جان او بیمناكند.
یـهـودى گـفـت : چه كسى قادر است نسبت به او بدى كند؟ به حقِ كلیم خدا، او پیامبر آخر الزّمان اسـت . پـس خـوشا به حال كسى كه این بزرگوار، همسر او باشد كه چنین زوجه اى ، همانا به شـرف دنـیـا و آخـرت نـایـل شـده اسـت . از هـمـیـن جـا خـدیـجـه مـحـبـت رسول خدا (صلی الله علیه و اله) را به دل گرفت .(4)
بـا گـذشـت زمـان ، عـشـق و علاقه خدیجه نسبت به پیامبر زیادتر مى شد؛ چه او هر روز، شاهد كـمالات وجودى و صفات نیكوى آن حضرت بود، تا اینكه با خبر شد كه ابوطالب ، قصد دارد حـضـرت مـحـمـد (صلی الله علیه و اله) را بـه سـفـر تـجـارتـى بـفـرسـتـد، از ایـن رو زودتـر پـیـشـنهاد داد كه رسول خدا با اموال او به تجارت شام رود و دو برابر سودى كه به دیگران مى پردازد، به پیامبر بپردازد. پیامبر نیز پذیرفت . خدیجه غلام خود، (مَیْسَرَه) را نیز به خدمت آن حضرت گماشت .
پـس از مـراجـعـت از شـام ، مـیـسـره تـمـام رویـدادهـاى عـجـیـب و كـرامـات پـیـامـبـر در طول مسیر را كه حاكى از قدر و منزلت پیامبر بود، براى بانویش تعریف كرد و در آخر، پیام (راهب نصرانى) را به او رساند، كه به میسره گفته بود: اى مـیسره ! از من به مولایت خدیجه ، سلام برسان و به او بگو: به (سیّد بشر) دست یافته و شـأن عـظـیـمى پیدا كرده اى . نسبت به سایر خلق ، برترى خواهى داشت ، از اینكه همنشینى این آقا از دستت برود، بر حذر باش .(5)
پس از شنیدن این سخنان ، محبت خدیجه نسبت به پیامبر (صلی الله علیه و اله) بیش از پیش افزون گشت ، و به خـاطـر شـكـر ایـن نـعـمـت ، مـیـسـره ، همسر و اولادش را آزاد كرده ، سرمایه اى نیز، براى شروع زندگى در اختیارشان گذاشت (6).
روز بعد، وقتى كه رسول خدا (صلی الله علیه و اله) براى محاسبه تجارت مراجعه كرد، خدیجه با سؤ الاتى از آن حضرت دریافت كه حضرت محمد (صلی الله علیه و اله) اراده ازدواج دارد؛ بدین جهت عرض كرد:
آیا راضى هستى كه من براى شما زنى را كه مورد پسند خودم باشد، عقد كنم ؟ پیامبر فرمود: آرى .
خدیجه گفت : براى شما زنى از اهل مكه یافته ام كه از قوم شماست ـ از قریش كه بهترین قبیله هـاى عـرب اسـت ـ ثـروتـمـنـدتـریـن ، زیـبـاتـریـن ، بـا كمال ترین ، عفیف ترین ، بخشنده ترین و پاكیزه ترین آنهاست . شما را در كارت یارى مى دهد و بـه كـمـتـریـن چیزى ، از شما راضى مى شود، و در زندگى با شما، سرسازگارى دارد، در حالى كه اگر دیگران براى او مال فراوان عطا كنند راضى نمى شود ....
و در آخر اضافه كرد: آن زن ، مملوك و كنیز شما، خدیجه است .
رسـول خـدا (صلی الله علیه و اله) كـه خـدیـجـه را زنـى پـاكـدامن ، عفیف و با فضیلت مى دانست ، پیشنهاد وى را پـذیـرفـت و بـا او ازدواج نـمـود(7) . ثـمـره این ازدواج ، دو پسر به نام (قاسم) و (عبداللّه) و چهار دختر، از جمله حضرت زهرا بود.(8).

الف ـ خدیجه اُسوه :

اقـدام خـدیـجـه براى ازدواج با رسول خدا (ص)، معیارى است در انتخاب همسر كه باید سرمشق زنـان مـسـلمـان بـاشـد. خـدیـجـه خـواسـتـگـاران فـراوانـى داشـت كـه از مـال و مـقـام دنـیـا در حـدّ عـالى بـرخـوردار بـودنـد، و حـاضـر مى شدند كه براى مهر خدیجه ، ثـروتـهـاى فراوانى بپردازند، ولى خدیجه به چیزى بالاتر از اینها، فكر مى كرد و براى این ارزشهاى ظاهرى ، قدر و قیمتى قائل نبود.
او بـا حـضـرت مـحـمـد (صلی الله علیه و اله) كـه جـوانى بود، بى بهره از امكانات مادّى و بدون منصب ظاهرى ، ازدواج كرد. خـدیـجـه ؛ فـضیلت ، انسانیّت ، كرم و بزرگوارى را انتخاب كرد. وى پیامبر را كه آینه تمام نـمـاى فـضـایـل بـود، بـه عـنـوان همسرى برگزید، و به خاطر این انتخاب و پشت پازدن به مـعـیـارهاى غلط و مرسوم جامعه آن روز، مورد بى مهرى كسانى قرار گرفت كه ارزش را در دنیا مى دیدند و ملاك انتخابشان ظواهر پر زرق و برق مادّى بود.
بـا انـتخاب و ازدواج خدیجه ، سرزنشها و خرده گیریها شروع شد. ایراد آنها این بود كه چرا دست ردّ بر سینه بزرگان قریش ‍ زدى و با جوانى كه یتیم و فقیر است ازدواج كردى ؟
در هـمـان مـجلس عقد و ازدواج ، وقتى دیو سیرتان دیدند كه خدیجه سلام اللّه علیها خود هزینه عـقـد ازدواج را بـه عـهـده گـرفـتـه اسـت و مـهـریـه را از اموال خود مى پردازد، زبان به سرزنش گشودند.
ابو جهل گفت :
چه مى بینیم ؟ مردان براى زنان مهریه مى دهند یا زنان براى مردان ؟
ابو طالب (علیه السلام) او را جواب گفت :
اى احمق مردمان ، و اى سركرده اراذل و اوباش ، همچون محمّد را شایسته است كه هدیه ها و پولها نـثـار قـدمـش كـنـنـد و همچون تویى را شایسته است كه عطایایش را نپذیرند و او را همچون سگ برانند.(9)
این ملامتها آن قدر اوج گرفت كه ناچار، خدیجه زنان قریش را جمع كرد و گفت :
(اى زنـان قـریـش ! بـه مـن خـبـر رسیده است كه شوهران شما بر اینكه من محمد (صلی الله علیه و اله) را اختیار نـموده ام ، عیب مى گیرند. من از شما سؤ ال مى كنم كه آیا مانند او در بین شما وجود دارد؟ آیا در مـكـّه مـثـل او از نظر جمال ، كمال ، فضل و اخلاق پسندیده پیدا مى شود؟ بدانید كه من وى را به خـاطـر فـضـایلى كه در او دیدم انتخاب كردم و در مورد او چیزهایى شنیده ام و دیده ام كه از هیچ كس مشاهده نشده است . پس ‍ در چیزى كه نمى دانید مداخله نكنید و سخن نگویید.(10)
خـدیـجـه كـه تـا آن زمـان ، بزرگ زنان قریش بود؛ به خاطر این اقدام ، مورد بى مهرى قرار گرفت و زنان قریش از او كناره گیرى كردند.
امام صادق علیه السلام مى فرماید:
(وقـتـى كـه خـدیـجه (سلام الله علیها) با پیامبر ازدواج كرد، زنان مكّه از او دورى گزیدند، و دیگر با او رفت و آمد نمى كردند، به او سلام نمى گفتند و اجازه نمى دادند كه زنان دیگر نیز با او رفت و آمد داشته باشند.بدین جهت ، دلتنگى به آن بانوى بزرگ ، دست داد. این وضع ادامه داشت ، تا اینكه به حضرت زهرا (سلام الله علیها) حامله شد. از آن به بعد، جنین ، در شكم با مادر صحبت مى كرد و او را دلدارى مـى داد. خـدیـجـه ، در مـوقـع ولادت حـضـرت زهـرا (سلام الله علیها) ، دنبال زنان قریش فرستاد و از آنها خواست كه كارهاى قابلگى او را عهده دار شوند، ولى آنها پـیـام دادنـد كـه چـون تـو از راءى مـا سرپیچى كردى ، و با محمد (صلی الله علیه و اله) كه یتیم ابى طالب و فقیر و تهیدست بود، ازدواج نمودى ، تو را یارى نمى دهیم .(11) سرزنشها در اعتقاد خدیجه نسبت به پیامبر (صلی الله علیه و اله) خللى ایجاد نكرد.
او آگـاهـانـه ، رسـول خـدا را به خاطر فضایل نفسانى آن حضرت انتخاب كرده و به انتخابش پـایـبـنـد بـود. از لحـظـه ازدواج ، خـود را كـنیز رسول اللّه معرفى كرد و با ایمان به او، تا آخـریـن لحـظـه حـیـات یـاورش بـود. همه اموالش را به پیامبر بخشید، و در هنگام رسالت او را تصدیق كرد، و در برابر اذیتها و تكذیبهاى قریش آن حضرت را دلگرمى مى داد.
خدیجه ، به عمویش (ورقه) گفت :ایـن امـوال را خـدمـت حـضـرت مـحـمـد (صلی الله علیه واله) بـبـر و بـه آن حـضـرت بـگـو كـه هـمـه ایـن امـوال را بـه شـمـا هـدیه نمودم ؛ هر طور كه مى خواهید، در آن تصرّف كنید و از جانب من در جمع مردم ، بین زمزم و صفا اعلام كن كه خدیجه ، خود، ثروت ، بندگان ، خدمتكاران ، اَحشام ، صداق ، هـدایـاى عـروسـى و هـر چـه به او بذل شده را به محمد (صلی الله علیه و اله) بخشید تا او را بزرگ شمرده باشد. وسپس مردم را بر این هبه ، شاهد بگیر.
عموى خدیجه ، طبق دستور او در جمع مردم حاضر شد، و آنچه را كه خدیجه گفته بود به مردم اعلام كرد.(12) در مورد اموال خدیجه ابوالحسن بكرى مى گوید: خـدیـجـه در تـمـامـى نواحى ، بندگان و اموال فراوان داشت . بطورى كه گفته شده او بیش از هـشـتـاد هـزار شـتـر مـاده داشـت كـه در مـناطق مختلف پراكنده بود و در مصر و حبشه و جاهاى دیگر مال التجاره داشت .(13)

ب ـ فضایل خدیجه (سلام الله علیها)

خـدیـجـه ، اوّلیـن زنـى بـود كـه رسـالت رسـول خـدا را تـصـدیـق كـرد. هـنـگـامـى كـه رسـول اللّه تـكـذیب قریش را مى شنید و مورد اذّیت آنها واقع مى شد، غمگین و افسرده به خانه مـى آمـد. در خـانـه ، تـبـسـّم خـدیـجـه ، سـنـگـیـنـى درد و انـدوه را از دل پیامبر (صلی الله علیه و اله) بر مى داشت . وجود خدیجه براى پیامبر (صلی الله علیه و اله) بحدّى ارزشمند بود، كه وقتى حـضـرت خـدیـجـه از دنـیـا رفـت ، رسـول خـدا(صلی الله علیه و اله)، سـال وفـاتـش را كـه مـصـادف بـا سـال وفـات عـمـویـش (ابـوطـالب) بـود، (عـام الحـزن) یـعـنـى سـال غـم نامید و تا آخر عمر، او را فراموش ‍ نكرد. همیشه ، او را به یاد مى آورد و براى او دعا مـى كـرد و بستگان او را احترام مى نمود. اموال خدیجه ، كلید شكست (محاصره اقتصادى) بود. پیامبر با این اموال ، مواد مصرفى را به چند برابر قیمت مى خرید تا اینكه سالهاى محاصره اقتصادى سپرى شد.(14)
از شاءن خدیجه همین بس كه خداوند، بر او سلام مى رساند.
پیامبر (صلی الله علیه و اله) فرمود:
(در شـب مـعـراج ، وقـتـى مـراجـعـت كـردم ، هـنـگـام خـداحـافـظـى بـا جـبـرئیـل ، گـفـتـم : آیـا حاجتى دارى ؟ گفت : حاجت من ، این است كه به خدیجه ، از طرف خدا و من سلام برسانى .(15)
و به نقل دیگر، پیامبر (صلی الله علیه و اله) به خدیجه فرمود:
(خداى عزّوجلّ، در هر روز چندین بار، به تو بر ملائكه مُباهات مى كند.) (16)
وقتى بعضى از همسران پبامبر اسلام (صلی الله علیه و اله) به او اعتراض كردند، كه چرا همیشه خدیجه را یاد مى كنى ؟ آن حضرت ، سخت عصبانى شد و فرمود: (او هنگامى مرا تصدیق كرد كه شما تكذیب مى كردید و وقتى به من ایمان آورد كه شما كفر مى ورزیدید و براى من فرزند آورد در حالى كه شما عقیم هستید.)(17)
در روایت دیگرى آمده است ، كه عایشه گفت : (خـداونـد، بهتر از او را به شما داده است .پیامبر (صلی الله علیه و اله) ناراحت شد و فرمود: نه ، سوگند به پـروردگـار، خـداونـد بـهـتـر از او عـوض نـداده است . او به من ایمان آورد، هنگامى كه مردم كفر ورزیـدنـد، و مـرا تـصدیق نمود آن گاه كه مردم مرا محروم ساختند و پروردگار، مرا تنها، از او به ولادت فرزند روزى داد.)(18)
وقتى خدیجه از دنیا رفت ، فاطمه (سلام الله علیها) گریه مى كرد و از تنهایى و غم از دست دادن مادر، به پیامبر پناه مى برد. جبرئیل (علیه السلام) نازل شد و گفت :
(اى رسول خدا! پروردگارت امر مى كند كه به فاطمه سلام برسان و به او بگو، مادرت در خـانـه اى از زمـرد، بـیـن آسیه و مریم است كه پایه هاى آن خانه از طلا و ستونهایش از یاقوت قرمز است .)(19)
خـدیـجـه (سلام الله علیها) ، در ماه رمضان سال دهم بعثت چشم از جهان فرو بست و سه روز بعد از وفات او، ابـوطـالب دومـیـن حـامـى بـزرگ پـیامبر نیز دارفانى را وداع گفت . پیامبر خدیجه را در حجون (20) دفن كرد.
حضرت خود، ابتدا وارد قبر شد و به دست خود خدیجه را در قبر نهاد.(21)

پی نوشت :

1ـ الصـحـیـح مـن سـیـرة النـبـى الاعـظـم ، ج 1، ص 121، 126، بـا دخل و تصرف .
2ـ بحار الانوار، ج 16، ص 69.
3ـ الصـحـیـح مـن سـیـرة النـّبـى ، ج 1، ص 112، بـا دخل و تصرّف .
4ـ بحار الانوار، ج 16، ص 20، با دخل و تصرف .
5 ـ بـحـار الانـوار، ج 16 ص 22 و 44، بـا دخل و تصرف .
6 ـ بحار الانوار، ج 16، ص 52، با دخل و تصرف .
7ـ بحار الانوار، ج 16، ص 54.
8 ـ بـرخـى گفته اند: فاطمه (س) تنها دختر خدیجه است و دختران دیگر، فرزندان هاله ـ خواهر خدیجه ـ بوده اند، كه تحت سرپرستى خدیجه ، زندگى مى كرده اند (الصحیح من سیرة النبى الاعظم ، ج 1، ص 121).
9ـ بحار الانوار، ج 16، ص 70.
10ـ بحار الانوار، ج 16، ص 71.
11ـ همان مدرك ، ص 80، با دخل و تصرف .
12ـ بحارالانوار، ج 16، ص 71.
13ـ همان مدرك ، ص 22.
14ـ خـدیـجـه ، عـلى مـحـمـد عـلى دخـیـل ، تـرجـمـه ، حـریـرچـى ، ص 16، بـا دخل و تصرف .
15ـ بحارالانوار، ج 16، ص 7.
16ـ همان مدرك ، ص 78.
17ـ همان مدرك ، ص 8.
18ـ خدیجه ، ص 22.
19ـ بحارالانوار، ج 16، ص 1.
20ـ نـام كوهى است ، بالاى مكّه ، و قبرستانى نیز به همین نام در كنار كوه وجود داشته است (معجم البلدان ، ج 2، ص 225).
21ـ بـحـارالانـوار، ج 16، ص 13 و سـیـره حـلبـى ، ج 1، ص 347، بـا دخل و تصرف .

فضیلت خدیجه (سلام الله علیها) درگفتار بزرگان

در روایات اسلامی كه از طریق شیعه و اهل تسنن نقل شده، و نیز در كلام بزرگان و اندیشمندان، در شأن و مقام ارجمند ام المومنین حضرت خدیجه كبری (سلام الله علیها) سخن فراوان با تعبیرات گوناگون به میان آمده است.
به گفته صاحب مستدرك سفینةالبحار، «فضائل حضرت خدیجه (سلام الله علیها) كه در ابواب مختلف روایات آمده، بیش از آن است كه (قابل) شمارش باشد».(1) حاصل توجه به این روایات پی بردن به راز عظمت او، و شناخت شایستگیهای او است.
از رسول اكرم (صلی الله علیه واله) نقل است كه :
«خیر نسائها خدیجة و خیر نسائها مریم ابنة عمران» «بهترین زنان دنیا خدیجه (سلام الله علیها) و مریم دختر عمران هستند»(2) «خیرنساء العالمین مریم بنت عمران، و آسیه بنت مزاحم، و خدیجة بنت خویلد و فاطمة بنت محمد(صلی الله علیه واله)» بهترین زنان جهانیان عبارتند از: مریم دختر عمران، آسیه دختر مزاحم، خدیجه دختر خویلد و فاطمه (سلام الله علیها) دختر حضرت محمد(صلی الله علیه و اله)(3) ابن عباس میگوید: روزی رسول خدا (صلی الله علیه واله) چهار خط كشید. آنگاه پرسید: آیا میدانید این خطها چیست؟ گفتیم: خدا و رسولش داناتر است. فرمود:
«خیر نساء الجنة مریم بنت عمران، و خدیجة بنت خویلد و فاطمة بنت محمد، و آسیة بنت مزاحم امراة فرعون:
بهترین زنان بهشت، مریم دختر عمران، خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمد (صلی الله علیه واله) و آسیه دختر مزاحم، همسر فرعون است»(4) پیامبر (صلی الله علیه و اله) به عایشه كه در حال برتری جویی به فاطمه (علیها السلام) بود فرمود:
«او ما علمت ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران و علیا و الحسن و الحسین و حمزه و جعفرا و فاطمة و خدیجة علی العالمین.
آیا نمیدانی كه خداوند، آدم، نوح، آلابراهیم، آلعمران، علی (علیه والسلام)، حسن (علیه السلام)، حسین (علیه السلام)، حمزه، جعفر، فاطمه (علیها السلام) و خدیجه (علیها السلام) را بر جهانیان برگزید».(5) پیامبر (صلی الله علیه واله ) فرمود: جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای رسول خدا! این خدیجه (علیها السلام) است، هرگاه نزد تو آمد، براو از سوی پروردگارش و از طرف من، سلام برسان:
«و بشرها ببیت فی الجنة من قصب لاصخب و لانصب؛ «و او را به خانهای از یك قطعه (زبرجد) در بهشت كه در آن رنج و ناآرامی نیست مژده بده»(6) «اربع نسوة سیدات سادات عالمهن مریم بنت عمران، و آسیة بنت مزاحم، و خدیجة بنت خویلد، و فاطمة بنت محمد، و افضلهن عالما فاطمة؛ چهار زن سرور زنان جهان خود میباشند كه عبارتند از: مریم دختر عمران، آسیه دختر مزاحم، خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمد (صلی الله علیه و اله)، و بهترین آنها در جهان فاطمه (علیها السلام) است» (7) «حسبك من نساء العالمین مریم بنت عمران، و خدیجة بنت خویلد، و فاطمة بنت محمد (صلی الله علیه واله) و آسیة بنت مزاحم.
درمیان بانوان دو جهان، در فضیلت و كمال كافی است: مریم، خدیجه، فاطمه و آسیه (علیهن السلام)»(8) پیامبر اكرم (صلی الله علیه واله) در تفسیر (آیه 22 مطففین) «عینا یشرب بها المقربون، همان چشمه بهشتی كه مقربان از آن مینوشند.» فرمود:
«المقربون السابقون؛ رسول الله، و علی بن ابیطالب و الائمة، فاطمة و خدیجة»(9) روزی پیامبر (صلی الله علیه واله) به علی (علیه السلام) فرمود: «تو همسری مانند فاطمه (سلام الله علیها) داری كه من چنان همسری ندارم، تو مادر زنی مثل خدیجه (سلام الله علیها) داری كه من چنین مادرزنی ندارم.»(10) روایت شده است ؛ روزی جبرئیل به حضور پیامبر (صلی الله علیه واله) آمد و جویای خدیجه شد، پیامبر (صلی الله علیه واله) او را نیافت، جبرئیل گفت: «وقتی كه او آمد، به او خبر برده كه پروردگارش به او سلام میرساند.»(11) پیامبر اكرم (صلی الله علیه واله) در چهل شبانه روز اعتزال از خدیجه (علیها السلام) توسط عمار یاسر به خدیجه چنین پیام داد: «ان الله عز وجل لیباهی بك كرام ملائكته كل یوم مرارا؛ همانا خداوند متعال به افتخار وجود تو هر روز به طور مكرر به فرشتگان بزرگش افتخار میكند»(12) روزی رسول خدا (صلی الله علیه واله) در مسجد در حضور مردم در شأن حسن و حسین (علیه السلام) مطالبی فرمود، از جمله چنین گفت: «ایها الناس الا اخبركم بخیر الناس جدا و جده؛ ای مردم! آیا شما را خبر ندهم به بهترین انسانها ازجهت جد و جده؟» حاضران عرض كردند: «آری، خبر بده!» فرمود:
«الحسن و الحسین، جدهما رسولالله و جدتهما خدیجة بنت خویلد؛ آنها حسن و حسین (ع) هستند كه جدشان رسول خدا محمد (صلی الله علیه واله) است و جده آنها خدیجه (علیها السلام) دختر خویلد میباشد»(13) در آن هنگام كه پیامبر (صلی الله علیه واله) در بستر رحلت قرار گرفت، حضرت زهرا(سلام الله علیها) بسیار پریشان و گریان بود، پیامبر (صلی الله علیه واله) حضرت زهرا را به وجود پربركت مولاعلی دلداری داد، و در فرازی ضمن یاد از خدیجه (علیها السلام) فرمود: «دل خوش دار كه: ان علیا اول من آمن بالله عزوجل و رسوله من هذه الامة، هو و خدیجة امك؛ همانا علی (علیه السلام) نخستین شخص از این امت است كه به ذات پاك خدا و رسولش ایمان آورد، او و خدیجه (سلام الله علیها) مادر تو اولین افرادی هستند كه به اسلام پیوستند.»(14) پیامبر اكرم بعد از وفات خدیجه كبری (علیها السلام) همواره از خاطرات شیرین و ایثار آن بانوی گرامی به نیكی یاد میكرد و هرگاه به یاد او میافتاد، اشك فراق بر دیدگانش جاری میشد از جمله:
روزی پیامبر (صلی الله علیه واله) در نزد چند از نفر از همسران خود بود، ناگاه سخنی از حضرت خدیجه (سلام الله علیها) به میان آمد، پیامبر (صلی الله علیه واله) آن چنان آشفته و پراحساس شد كه قطرههای اشك ازچشمانش سرازیر گشت.
عایشه به آن حضرت گفت: «چرا گریه میكنی؟ آیا برای یك پیرزن گندمگون از فرزندان اسد، باید گریه كرد؟» پیامبر در پاسخ به او فرمود: «صَدَقَتنی اذ كَذّبتُم، و آمنَت بی اذكَفَرتُم، و وَلَدَت لی اذ عَقَمتُم؛ او هنگامیكه شما مرا تكذیب میكردید، تصدیق كرد و هنگامیكه كافر بودید، او به من ایمان آورد؛ و برای من فرزندانی آورد در حالی كه شما نازا هستید.»(15) نیز روایت شده:
روزی پیرزنی نزد رسول اكرم (صلی الله علیه واله) آمد، آن حضرت او را مورد لطف سرشار قرار داد، وقتی آن پیرزن رفت، عایشه علت آن همه مهربانی به پیرزن را از پیامبر (صلی الله علیه واله) پرسید، او در جواب فرمود:
«انهاكانت تاتینا فی زمن خدیجة، و ان حسن العهد من الایمان؛ این پیرزن در عصر زندگی خدیجه(علیها السلام)، به خانه ما میآمد و از كمكها و الطاف سرشار خدیجه(علیها السلام) برخوردار بود، همانا نیك نگهداری عهد و سابقه، از ایمان است.»(16) و مطابق روایت دیگر عایشه گفت: «هرگاه پیامبر (صلی الله علیه واله) گوسفندی ذبح میكرد، میفرمود: از گوشتش برای دوستان خدیجه (علیها السلام) بفرستید، یك روز در این باره با آن حضرت سخن گفتم، فرمود:
«انی لاحب حبیبها: من دوست خدیجه (علیها السلام) را دوست دارم.»(17) یاد خدیجه در خواستگاری حضرت زهرا در جریان مراسم خواستگاری مولا علی (علیه السلام) از حضرت زهرا پس از آن كهام سلمه به همراه امایمن كنیز آزاد شده و برخی دیگر از همسران پیامبر نزد وی رفتند تا او را در جریان درخواست امام علی (علیه السلام) برای همسری با فاطمه الزهرا (سلام الله علیها) قرار بدهند، در بخشی از گفتار خود به حضرت خدیجه اشاره نمودند و آرزو كردند ای كاش آن مادر یگانه در این مراسم حضور مییافت و میتوانست در مراسم ازدواج جگرگوشهاش حاضر باشد.
تا سخن به نام خدیجه رسید ناگهان پیامبر اكرم (صلی الله علیه و اله) به صدای بلند شروع به گریستن نمود؛ سپس فرمودند: «خدیجة و أین مثل خدیجة صدقتنی حین كذبنی الناس، و وازرتنی علی دین الله و اعانتنی علیه بمالها، ان الله عزوجل امر فی ان أبشر خدیجة ببیت فی الجنة من قصب لا صخب فیه و لانصب؛ خدیجه! كجاست همانند خدیجه؟ در آن هنگام كه مردم مرا تكذیب میكردند، او مرا تصدیق كرد، و او برای دین خدا با من همكاری و همیاری نمود، و با ثروت خود مرا برای پیشبرد دین كمك كرد، خداوند متعال به من فرمان داده است كه خدیجه (سلام الله علیهاا) را به داشتن خانهای از یك گوهر در بهشت كه رنج و ناآرامی در آن نیست مژده بدهم.» خدیجه در احادیث معراج نبی ابوسعید خدری میگوید: رسول خدا (صلی الله علیه واله) فرمود: وقتی كه در شب معراج، جبرئیل مرا به سوی آسمانها برد و سیر داد، هنگام مراجعت به جبرئیل گفتم: «آیا حاجتی داری؟» جبرئیل گفت: «حاجت من این است كه سلام خدا و سلام مرا به خدیجه(ع) برسانی» پیامبر (ص) وقتی كه به زمین رسید، سلام خدا و جبرئیل را به خدیجه(ع) ابلاغ كرد، خدیجه گفت: «ان الله هو السلام، و منه السلام، و الیه السلام، و علی جبرئیل السلام؛ همانا ذات پاك خدا سلام است، و از او است سلام، و سلام به سوی او باز گردد و بر جبرئیل سلام باد.»(18) گفتار انبیای الهی، ائمه و اصحاب صدر اسلام ابنسعد مورخ عرب از قول آدم (علیه السلام) چنین میگوید:
«آدم در بهشت به حوا گفت یكی از مزایایی كه خدا نصیب رسولالله كرد این بود كه جفتی چون خدیجه نصیب او نمود و خدیجه پیوسته برای انجام رسانیدن مشیت خداوند به محمد كمك میكرد در صورتی كه حوا سبب گردید كه من در بهشت بر خلاف اراده خداوند رفتار نمایم.»(19) امام حسین (علیه السلام) در روز عاشورا در ضمن خطبهای كه خود را به دشمن معرفی میكرد، فرمود: «شما را به خدا سوگند، آیا میدانید كه جده من خدیجه(ع) دختر خویلد است؟»(20) و نیز خطاب به دشمن فرمود: «آیا میدانید كه من فرزند همسر پیامبر شما خدیجه (ع) هستم؟»(21) امام سجاد (علیه السلام) در مجلس شاهانه یزید در دمشق در خطبه معروف خود، این چنین خود را معرفی میكند: «انا بن خدیجة الكبری؛ من پسر خدیجه بانوی بزرگ اسلام هستم.»(22) حضرت زینب (سلام الله علیها) در كربلا در روز یازدهم محرم سال 61 هـ. ق هنگامی كه كنار پیكرهای پاره پاره شهیدان آمد، و مطالبی جانسوز گفت، از جمله در آنجا پس از ذكر پیامبر (ص) و علی (ع) از خدیجه یاد كرد و فرمود: «بابی خدیجة الكبری: پدرم به فدای خدیجه بانوی بزرگ باد.»(23) زیدبن علی (علیه السلام) كه انقلاب و شورش عظیمی بر ضد حكومت طاغوتی هشامبن عبدالملك نمود و سرانجام به شهادت رسید، در سخنی در برابر دشمن، چنین احتجاج میكند:
«و نحن احق بالمودة، ابونا رسولالله وجدتنا خدیجة...؛ و ما سزاوارتر به مودت و دوستی هستیم، چرا كه پدر ما رسول خدا (ص) وجده ما خدیجه (ع) است.»(24) عبدالله ابنزبیر با آن كه با خاندان رسالت دشمنی كرد در گفتگویی باابنعباس، به خدیجه(ع) به عنوان عمهاش افتخار نموده و میگوید:
«الست تعلم ان عمتی خدیجة سیدة نساء العالمین؛ آیا نمیدانی كه عمهام خدیجه (ع) سرور بانوان جهان است؟»(25) «در عصر امامت امام حسن (علیه السلام) پس از آنكه معاویه بر اوضاع مسلط شد، به كوفه آمد و چند روز در كوفه ماند، و از مردم برای خود بیعت گرفت، پس از پایان كار بر بالای منبر رفت و خطبه خواند و در آن خطبه آنچه توانست به ساحت مقدس امیرمومنان علی (علیه السلام) جسارت كرد و ناسزا گفت، با این كه امام حسن (ع) و امام حسین (ع) در مجلس حاضر بودند، حسین (ع) برخاست تا پاسخ معاویه را بدهد، امام حسن (ع) دست او راگرفت و نشانید و خود برخاست و فرمود: «ای آنكه علی (ع) را به بدی یاد كردی؟ منم حسن و پدرم علی (ع) است، و تویی معاویه و پدرت ضحر میباشد، مادر من فاطمه علیها سلام الله و مادر تو هند جگرخوار است، جد من رسول خدا (صلی الله علیه واله) است جد تو حرب است، «و جد تیخدیجة و جدتك فتیله...؛ جده من خدیجه (بانوی بزرگ اسلام) ولی جده تو فتیله (زن زشتكار جاهلیت) است. خداوند لعنت كند از ما آنكس كه نامش پلید و حسب و نسبتش پست و سابقهاش بد، و دارای كفر و نفاق است.»(26) در حدیث موثقی از حضرت زهرا (سلام الله علیها) منقول است كه چون خدیجه از دنیا رفت فاطمه علیهاالسلام بر گرد پدر بزرگوار خود میگردید و میگفت: «ای پدر! مادر من كجاست؟ پس جبرئیل نازل شد و گفت: پروردگارت تو را امر میكند كه فاطمه را سلام برسانی و بگویی كه مادر تو در خانهای است ازنی كه كعب آنها از طلا است و به جای پی، عمودها از یاقوت سرخ میباشد و خانة او در میان خانه آسیه و مریم دختر عمران است؛ چون حضرت رسول (صلی الله علیه واله) پیغام حق تعالی را به فاطمه (سلام الله علیها) رسانید. فاطمه (سلام الله علیها) گفت: خدا است سالم از نقصها و از اوست سلامتیها و به سوی او برمیگردد تحیتها»(27) خدیجه (علیها السلام) در ادعیه، زیارتنامه ها، و واژگان مقدس كتاب مقدس تورات حضرت خدیجه (س) را به نهر آبی تشبیه نموده است كه آب آن، آب حیات است، و در دوطرف كنار آن آب، درخت حیات وجود دارد، آن درخت دارای دوازده نوع میوه است، و برگهای آن درخت، موجب شفای امتها است.(28) در یكی از زیارتنامه های رسول خدا (صلی الله علیه واله) چنین آمده است:
«السلام علی ازواجك الطاهرات الخیرات، امهات المومنین، خصوصا الصدیقة الطاهرة، الزكیة الراضیه المرضیة، خدیجة الكبری ام المومنین؛ سلام بر همسران پاك و نیك تو، مادران مومنان به خصوص سلام بر بانوی راستین و پاك و پاكیزه، خشنود و پسندیده، خدیجه بانوی بزرگ، مادر مومنان.»(29) در یكی از زیارتنامههای دیگر از خدیجه (ع) چنین تعبیر شده: «السلام علی خدیجة سیدة نساء العالمین؛ سلام بر خدیجه (ع) سرور زنان جهانیان.»(30) حضرت خدیجه (ع) ارتباط عمیق و بسیار بالایی با درگاه خداوند داشت، از این رو دارای قوت قلب محكم واستوار بود. آن بانوی بزرگوار اسلام برای خود دارای حرز (كلمات پرمحتوای پناهندگی به خدا) بود و در پرتو آن همواره رابطه خود را با خدا برقرار میساخت.
سیدبن طاووس در كتاب مهجالدعوات دو حرز را نقل كرده كه این چنین است:
1ـ «بسم الله الرحمن الرحیم، یا حی یا قیوم، برحمتك استغیث فاغثنی ، ولا تهلكن الی نفسی طرفة عین ابدا، و اصلح لیشائب كله؛ به نام خداوند بخشنده بخشایشگر! ای خدای زنده و استوار! به رحمتت پناهنده شدم، به من پناه بده، و مرا هرگز به اندازه یك چشم برهم زدن به خودم وانگذار، همه حال و زندگی مرا سامان بخش.» 2ـ «بسمالله الرحمن الرحیم، یا الله یا حافظ یا حفیظ یا رقیب؛ به نام خداوند بخشنده بخشایشگر! ای خدا، ای نگهبان، ای نگهدارنده و ای مراقب و پاسدار.» خدیجه در كلام اندیشمندان و بزرگان معاصر دانشمند عرب (سنیه قراعد): تاریخ در مقابل عظمت امالمومنین خدیجه(ع) سر فرود میآورد، و در برابرش متواضعانه دست بسته میایستد، نمیداند نام این بانو را در كدام شناسنامه بزرگان ثبت نماید.»(39) سلیمان كتانی، نویسنده عرب: خدیجه ثروتش را به محمد بخشید. ولی این احساس را نداشت كه میبخشد، بلكه این احساس را داشت كه از او هدایت را كه بر همه گنجهای سراسر جهان برتری دارد، كسب مینماید، او احساس میكرد محبت و دوستی را به حضرت محمد (ص) اهدا میكند، ولی در عوض همه ابعاد سعادت را از او كسب میكند.»(32) عالم بزرگ شیخ حرعاملی متوفی به (1140 هـ.ق) صاحب كتاب وسایل الشیعه شعری در وصف او سورده است.
زوجتة خدیجه و فضلها ابان عند قولها و فعلها بنت خویلد الفتی المكرم الماجد الموید المعظم لها من الجنة بیت من قصب لاصخب فیه ولالها نصب و هذه مورة لفظ الخبر عنالنبی المصطفی المطهر «همسر پیامبر خدیجه كه فضل و برتری او از گفتار و رفتارش آشكار است، دختر خویلد آن جوانمرد بزرگوار، و ارجمند تایید شده و بلند مقام برای خدیجه و در بهشت خانهای از یك قطعه گوهر بلورین آماده شده است كه در ناآرامی و رنج نیست.
این موضوع عین سخن پیامبر برگزیده پاك خدا است كه خدیجه در بهشت دارای چنین خانهای میباشد».
بنت الشاملی نویسنده عرب: آیا دیگری غیر از خدیجه را میشناسید كه با عشقی آتشین، و مهر و ایمانی استوار بیآن كه اندك تردیدی به دل راه دهد یا ذرهای از باورش به بزرگداشت همیشگی خدا و پیغمبر بكاهد، دعوت دین را از غار حرا پذیرا شود».(33)

پی نوشت :

1ـ خدیجه، اسطوره مقاومت و ایثار، صفحه 186، اشتهاردی، محمدمهدی
2ـ صحیح بخاری، ج 4، ص 164.
3ـ الاستیعاب، ج 2، ص 720.
4ـ بحارالانوار، ج 13، ص 162، ج 16، ص 2.
5ـ خدیجه؛ اسطوره مقاومت و ایثار، ص 187، نقل از بحار ج 37، ص 63.
6ـ اسدالغابه، ج 5، ص 438.
7ـ ذخائر العقبی، ص 44.
8ـ كشف الغمه، ج 2، ص 71.
9ـ مجمع البیان، ج 10، ص 320.
10ـ بحار، ج 40، ص 68 به نقل از خدیجه؛ اسطوره مقاومت و ایثار ص 190.
11ـ همان، ج 16، ص 8.
12ـ كشفالغمه، ج 2، ص 72.
13ـ بحار، ج 43، ص 302، به نقل از خدیجه، اسطوره مقاومت و ایثار، ص 198.
14ـ بحار، ج 22، ص 502.
15ـ همان، ج 16، ص 8.
16ـ خدیجه اسطوره ایثار و مقاومت، ص 207.
17ـ ریاحین الشریعه، ج 2، ص 206.
18ـ كشفالغمه، ج 2، ص 133.
19ـ محمد پیغمبری كه از او باید شناخت، كنستان ویرژیل گئورگیو، ترجمه ذبیحالله منصوری، ص 50.
20ـ بحار، ج 44، ص 318.
21ـ همان، ج 45، ص 6.
22ـ همان، ج 44، ص 174.
23ـ همان، ج 45، ص 59.
24ـ خدیجه، اسطوره ایثار و مقاومت، ص 200.
25ـ شرح نهج البلاغه، ابن ابیالحدید، ج 9، ص 325.
26ـ خدیجه (ع) اسطوره مقاومت و ایثار، ص 201.
27ـ حیوهالقلوب، علامه محمدباقر مجلسی، ج 3، ص 218.
28ـ كتاب مقدس، عهد جدید، مكاشفه یوحنا، باب 22.
29ـ بحار ج 100، ص 189.
30ـ همان، ج 102، ص 272.
31ـ نساء محمد (ص)، ص 38.
32ـ خدیجه (ع)، علی محمد دخیل، ص 32.
33ـ حیاةالائمه، هاشم معروف الحسنی، ص 67.

ماجراى این ازدواج میمون و مبارك از اینجا شروع شد كه بنا به پیشنهاد جناب ابو طالب، یا درخواست ‏خدیجه ، رسول خدا«ص‏» بصورت اجیر یا بعنوان مضاربه براى خدیجه به ‏سفرى تجارتى اقدام كرد، و بخاطر سود فراوانى كه در اثر تدبیر و درایت آنحضرت از این سفر نصیب خدیجه شد آن بانوى مكرمه‏علاقمند به این وصلت گردید و مقدمات این ازدواج فراهم شد...
كه البته اصل داستان و پاره‏اى از خصوصیاتى كه در آن ذكر شده‏ مورد نقد و بررسى است كه بعدا خواهیم گفت.
و از پاره‏اى روایات دیگر نیز استفاده مى‏شود كه این علاقه‏و اشتیاق پیش از آن سفر تجارتى در دل خدیجه پیدا شده بودو جریان سفر مزبور، بر فرض صحت، به این عشق و علاقه كمك‏كرد.
ابن شهر آشوب‏«ره‏»در كتاب مناقب خود روایت كرده كه‏در روز عیدى زنان قریش در مسجد گرد هم جمع شده بودند كه‏مردى یهودى در برابر آنها آمده و گفت:«لیوشك ان یبعث فیكن نبى فایكن استطاعت ان تكون له ارضا یطاها فلتفعل‏».
-نزدیك است در میان شما پیامبرى برانگیخته شود پس‏هر یك از شما زنان كه بتواند زمین خوبى براى گام زدن او باشد حتما اینكار را بكند...
زنان قریش در برابر این گستاخى و جسارتى كه به آنها كرده‏بود او را با مشتهاى سنگریزه از نزد خود راندند ولى این گفتار مرد یهودى بارقه‏اى در دل خدیجه كه در جمع آن زنان حضور داشت‏ایجاد كرد و محبتى از پیامبر گرامى اسلام در قلب او جایگیر ساخت... (1)
البته باید براى توضیح بیشتر این مطلب را به این حدیث اضافه‏كرد كه طبق روایات پسر عموى خدیجه یعنى ورقة بن نوفل نیز كه از ادیان آسمانى و انبیاء الهى اطلاعاتى داشت و كتابهائى رادر این زمینه خوانده بود خبرهائى از ظهور آنحضرت داده بود، و درپاره‏اى از اوقات آن روایات را بر آنحضرت منطبق مى‏دانست...
بشرحى كه در داستان سفر تجارتى رسول خدا«ص‏» خواهد آمد و همچنین روایات و خبرها و پیشگوئیهاى دیگرى كه در اثر آن خبرها خدیجه در حد زیادى امیدوار شده بود كه آن پیامبر مبعوث‏محمد«ص‏»خواهد بود، و البته جریان آن مسافرت نیز كه نقل‏شده ممكن است ‏به این علاقه و امید كمك كرده باشد...
و اما داستان سفر تجارتى رسول خدا«صلی الله علیه واله» براى خدیجه به‏ اجمال و تفصیل نقل شده و در كتابهاى شیعه و اهل سنت روایت ‏شده ، و ما تفصیل آنرا در كتاب زندگانى رسولخدا «ص‏» ذكركرده‏ایم كه ذیلا از نظر شما مى‏گذرد ، و سپس به تجزیه و تحلیل‏و نقد و بررسى آن مى‏پردازیم:

سفر تجارتى رسول خدا« صلی الله علیه واله ‏» براى خدیجه:

اینان نوشته‏اند روزى كه رسولخدا « صلی الله علیه واله ‏» عازم سفر شام ‏و تجارت براى خدیجه گردید، و هنگامى كه مى‏خواستند حركت‏كنند خدیجه غلام خود«میسرة‏»را نیز همراه آنحضرت روانه كرد و بدو دستور داد همه جا از محمد«ص‏» فرمانبردارى كندو خلاف دستور او رفتارى نكند.
عموهاى رسولخدا « صلی الله علیه واله ‏» و بخصوص ابوطالب نیز در وقت‏ حركت ‏بنزد كاروانیان آمده و سفارش آنحضرت را به اهل كاروان‏كردند و بدین ترتیب كاروان بقصد شام حركت كرد و مردمى كه ‏براى بدرقه رفته بودند بخانه‏هاى خود بازگشتند.
وجود میمون و با بركت رسولخدا « صلی الله علیه واله ‏» كه بهر كجا قدم میگذارد بركت و فراخى نعمت را با خود بدانجا ارمغان مى‏برد موجب شد كه اینبار نیز كاروان مكه مانند چند سال قبل، از آسایش و سود بیشترى برخوردار گردد و آن تعب و رنج و مشقتهاى ‏سفرهاى پیش را نبیند ، و از اینرو زودتر از معمول بحدود شام‏رسیدند.
مورخین عموما نوشته‏اند: هنگامى كه رسولخدا «ص‏» بنزد یكى شام-یا همان شهر بصرى-رسید از كنار صومعه‏اى عبوركرد و در زیر درختى كه در آن نزدیكى بود فرود آمده و نشست.
صومعه مزبور از راهبى بود كه‏«نسطورا»نام داشت، و با«میسرة‏»كه در سفرهاى قبل از آنجا عبور میكرد آشنائى پیدا كرده‏ بود.
«نسطورا» از بالاى صومعه خود قطعه ابرى را مشاهده كرده‏بود كه بالاى سر كاروانیان سایه افكنده و هم چنان پیش رفت‏تا بالاى سر آندرختى كه محمد« صلی الله علیه واله ‏» پاى آن منزل كرد ایستاد.
میسرة كه بدستور بانوى خود همه جا همراه رسولخدا« صلی الله علیه واله ‏» بود، و از آنحضرت جدا نمى‏شد ناگهان صداى نسطورا را شنید كه‏او را بنام صدا میزند!
میسرة برگشت و پاسخ داده گفت:«بله‏»!
نسطورا-این مردى كه پاى درخت فرود آمده كیست؟
میسرة-مردى از قریش و از اهل مكه است! نسطورا بمیسرة گفت:بخدا سوگند زیر این درخت جز پیغمبر فرود نیاید، و سپس سفارش آنحضرت را به میسرة و كاروانیان ‏كرد و از نبوت آنحضرت در آینده خبرهائى داد.
كار خرید و فروش و مبادله اجناس كاروانیان بپایان رسید و آماده مراجعت‏ بمكه شدند، میسرة در راه كه بسوى مكه‏ مى‏آمدند حساب كرد و دید سود بسیارى در این سفر عائد خدیجه ‏شده از اینرو بنزد رسولخدا «ص‏» آمده گفت: ما سالها است‏ براى‏ خدیجه تجارت مى‏كنیم و در هیچ سفرى این اندازه سود نبرده‏ایم، و از اینرو بسیار خوشحال بود و انتظار میكشید هر چه زودتر بمكه‏برسند و خود را بخدیجه رسانده و این مژده را به او بدهد.
و چون به پشت مكه و وادى‏«مر الظهران‏»رسیدند بنزد رسولخدا آمده گفت: خوب است‏شما جلوتر از كاروان بمكه‏بروید و جریان مسافرت و سود بسیار این تجارت را به اطلاع‏ خدیجه برسانید!
نزدیك ظهر بود و خدیجه در آن ساعت در غرفه‏اى كه مشرف ‏بر كوچه‏هاى مكه بود نشسته بود ناگاه سوارى را دید كه از دور بسمت‏ خانه او مى‏آید و لكه ابرى بالاى سر او است و چنان است‏كه پیوسته بدنبال او حركت مى‏كند و او را سایبانى مى‏نماید.
سوار نزدیك شد و چون بدر خانه خدیجه رسید و پیاده شد دید محمد« صلی الله علیه واله ‏»است كه از سفر تجارت باز مى‏گردد.
خدیجه مشتاقانه او را بخانه درآورد و حضرت با بیان شیرین ‏و سخنان دلنشین خود جریان مسافرت و سود بسیارى را كه عائد خدیجه شده بود شرح داد و خدیجه محو گفتار آنحضرت شده بو دو پیوسته در فكر آن لكه ابر بود و چون سخنان رسولخدا« صلی الله علیه واله ‏»تمام شد پرسید:
-میسرة كجاست؟
-فرمود: بدنبال ما او هم خواهد آمد.
خدیجه: كه مى‏خواست ‏به بیند آیا آن ابر براى سایبانى او دوباره میآید یا نه.گفت: خوبست ‏بنزد او بروى و با هم بازگردید!
و چون حضرت از خانه بیرون رفت ‏خدیجه بهمان غرفه رفت‏ و بتماشا ایستاد و با كمال تعجب مشاهده كرد كه همان ابر آمد و بالاى سر آنحضرت سایه افكند تا از نظر پنهان گردید.
بدنبال این ماجرا میسرة هم از راه رسید و جریان مسافرت ‏و آنچه را دیده و از نسطوراى راهب شنیده بود براى خدیجه شرح‏ داد و با مشاهدات قبلى خدیجه و چیزهائى كه از مرد یهودى ‏شنیده بود او را مشتاق ازدواج با رسولخدا « صلی الله علیه واله ‏» كرد و شوق ‏همسرى آنحضرت را به سر او انداخت.
خدیجه بعنوان اجرت چهار شتر به رسولخدا داد میسره را نیز بخاطر مژده‏اى كه به او داده بود آزاد كرد و آنگاه بنزد ورقة بن نوفل‏كه پسر عموى خدیجه بود و بدین مسیح زندگى میكرد و مطالعات ‏زیادى در كتابهاى دینى داشت رفت و داستان مسافرت ‏محمد« صلی الله علیه واله ‏»را بشام و آنچه را دیده و شنیده بود همه را براى‏ او تعریف كرد.
سخنان خدیجه كه تمام شد ورقة بن نوفل بدو گفت: اى‏ خدیجه اگر آنچه را گفتى راست ‏باشد بدانكه محمد پیامبر این‏ امت‏ خواهد بود، و من هم از روى اطلاعاتى كه بدست آورده‏ام‏ منتظر ظهور چنین پیغمبرى هستم و میدانم كه این امت را پیامبرى‏ است كه اكنون زمان ظهور و آمدن او است. این جریانات كه بفاصله كمى براى خدیجه پیش آمده بود او را بیش از پیش مشتاق همسرى با محمد« صلی الله علیه واله ‏» كرد و با اینكه‏بزرگان قریش آرزوى همسرى او را داشتند و بخواستگارانى كه‏فرستاده بودند پاسخ منفى داده و همه را رد كرده بود در صدد برآمد تا بوسیله‏اى علاقه خود را به ازدواج با محمد« صلی الله علیه واله ‏» باطلاع‏ آنحضرت برساند ، و از اینرو بدنبال‏«نفیسه‏»-دختر«منیة‏» كه ‏یكى از زنان قریش و دوستان خدیجه بود-فرستاد و بطور خصوصى درد دل خود را به او گفت و از او خواست تا نزد محمد« صلی الله علیه واله ‏» برود و هرگونه كه خود صلاح میداند موضوع را به آن حضرت بگوید.
نفیسه بنزد محمد« صلی الله علیه واله ‏» آمد و به آنحضرت عرض كرد:
-اى محمد چرا زن نمى‏گیرى؟
حضرت پاسخ داد:
-چیزى ندارم كه به كمك آن زن بگیرم!
نفیسه گفت:
اگر من اشكال كار را برطرف كنم و زنى مال دار و زیبا از خانواده‏اى شریف و اصیل براى تو پیدا كنم حاضر به ازدواج‏ هستى؟
فرمود: از كجا چنین زنى مى‏توانم پیدا كنم؟
گفت: من اینكار را خواهم كرد و خدیجه را براى اینكار آماده‏ مى‏كنم سپس بنزد خدیجه آمد و جریان را گفت و قرار شد ترتیب كار را بدهند.
موضوع از صورت خصوصى بیرون آمد و به اطلاع عموهاى ‏رسولخدا« صلی الله علیه واله ‏» و عموى خدیجه عمرو بن اسد و دیگر نزدیكان رسید و ترتیب مجلس خواستگارى و عقد داده شد.
و در پاره‏اى از نقل‏ها مانند روایت ابن اسحاق در سیره نامى از«نفیسه‏» و وساطت او در اینباره ذكر نشده، و پیشنهاد آن پس از این سفر، از طرف خود خدیجه و بدون واسطه نقل گردیده، و عبارت سیره اینگونه است:
«...و كانت‏ خدیجه امراة حازمة شریفة لبیبة، مع ما اراد الله بها من كرامته، فلما اخبرها میسرة بما اخبرها به‏ بعثت الى رسول الله صلى الله علیه و سلم، فقالت له-فیما یزعمون-یابن عم: انى قد رغبت فیك لقرابتك، وسطتك فی‏قومك، و امانتك و حسن خلقك و صدق حدیثك، ثم عرضت‏ علیه نفسها، و كانت‏ خدیجه یومئذ اوسط نساء قریش نسبا و اعظمهن شرفا، و اكثرهن مالا ، كل قومها كان حریصا على ذلك منها لو یقدر علیه‏» (2) یعنى: خدیجه زنى دور اندیش و شریف و خردمند بود، گذشته ‏از آنكه خداى سبحان نیز اراده بزرگوارى آنزن را فرموده بود،و بدین جهت‏بود كه چون میسرة آن گزارش را بدو داد بنزد رسول‏خدا« صلی الله علیه واله ‏» فرستاد و چنانچه گفته‏اند پیغام داد كه اى عموزاده:
من بخاطر خویشاوندى و شرافت‏ خانوادگى شما و امانت و حسن‏خلق و راستگوئى كه در شخص شما وجود دارد به ازدواج با شما علاقمند شده‏ام.. و بدین ترتیب خود را بر آنحضرت عرضه ‏داشت، و خدیجه در آنروز از نظر نسب در میان زنان قریش از دیگران برتر و شرافتمندتر و از نظر ثروت ثروتمندتر بود، و همه‏مردان مكه علاقمند به ازدواج با او بودند...
كه البته این روایت‏با نقلهاى دیگر قابل جمع است كه‏در آغاز براى استمزاج و نظر خواهى نفیسه را نزد آنحضرت فرستاده، و پس از جلب رضایت رسول خدا«ص‏»خود او مستقیما پیشنهاد ازدواج را داده باشد، چنانچه برخى گفته‏اند.
و این بود اصل داستان و دنباله آن تا مراسم مجلس عقد، ولى ‏تذكر چند مطلب بعنوان نقد و بررسى در این داستان لازم است:

نقد و بررسى این داستان:

1-نخستین مطلبى كه مورد بحث واقع شده، صحت و سقم‏ اصل این داستان و اثبات وقوع آن از نظر تاریخى است، زیرا این‏داستان نیز همانند داستان سفر قبلى رسولخدا«ص‏» بهمراه ‏ابوطالب مورد خدشه و تردید است و روایت متقن و مسندى در اینباره بدست ما نرسیده جز همان روایاتى كه یا بدون سند و یا بصورت مرفوع از ابن اسحاق و جابر و خزیمه نقل شده كه از نظر حدیث ‏شناسان چندان اعتبارى ندارد، چنانچه بر اهل فن پوشیده‏ نیست، و همان خدشه‏هائى كه در حدیث ‏بحیراى راهب و سفر قبلى رسول خدا«ص‏» بود در اینجا نیز وجود دارد، و خلاصه این داستان در حدیث معتبرى نقل نشده...
2-در عموم این روایات این جمله به چشم مى‏خورد كه‏ خدیجه رسول خدا« صلی الله علیه واله ‏» را اجیر كرد...و همین ماجرا سبب این‏ازدواج گردید در صورتى كه در حدیث دیگرى كه از عمار بن یاسر نقل شده و یعقوبى در تاریخ خود آنرا روایت نموده، عمار بن یاسرگوید: داستان ازدواج ربطى به سفر رسول خدا«ص‏» و اجیرشدن آنحضرت براى خدیجه نداشته، و اساسا رسول خدا«ص‏»در طول زندگى خود نه اجیر خدیجه و نه اجیر احدى از مردم دیگرنشد...
و روایت عمار بن یاسر اینگونه است كه مى‏گوید:
«انا اعلم بتزویج رسول الله‏« صلی الله علیه واله ‏» خدیجه بنت‏ خویلد ، كنت ‏صدیقا له فانا لنمشى یوما بین الصفا و المروه اذ بخدیجه بنت‏ خویلد و اختها هاله، فلما رات رسول الله‏« صلی الله علیه واله ‏» جائتنى هاله اختها، فقالت:
یا عمار ما لصاحبك حاجه فی خدیجة؟ قلت: و الله ما ادرى! فرجعت‏ فذكرت ذلك له ، فقال: ارجع فواضعها وعدها یوما تاتیها... »
یعنى-من از داستان ازدواج رسول خدا«ص‏» با خدیجه دخترخویلد آگاه‏ترم من كه با آنحضرت دوست نزدیك بودم روزى‏ بهمراه رسول خدا میان صفا و مروه مى‏رفتیم كه ناگهان خدیجه‏ و خواهرش هاله پدیدار شدند، و چون خدیجه رسول خدا« صلی الله علیه واله ‏» را دیدار كرد خواهرش هاله بنزد من آمد و گفت:
اى عمار دوست تو را در خدیجه نیازى نیست؟(و علاقه به ‏ازدواج با او ندارد؟)
گفتم: بخدا سوگند اطلاعى ندارم. و پس از این گفتگو بازگشته و مطلب را براى آنحضرت باز گفتم، رسولخدا « صلی الله علیه واله ‏» : برگرد و(براى گفتگو در اینباره) با او وعده دیدارى را در روزى قرار بگذار تا نزد او برویم...
و در پایان این روایت اینگونه است كه مى‏گوید:
«...و انه ما كان مما یقول الناس انها استاجرته بشى‏ء و لا كان ‏اجیرا لاحد قط‏» یعنى: جریان اینگونه كه مردم مى‏گویند نبود و خدیجه رسول‏خدا« صلی الله علیه واله ‏»را براى كارى اجیر نكرد، و آنحضرت هیچگاه اجیركسى نشد.
و البته این روایت هم در بى‏اعتبارى همانند روایات قبلى‏است، و یعقوبى نیز آن را به این صورت نقل كرده كه‏«روى‏ بعضهم عن عمار بن یاسر...»
و در متن روایت هم جمله‏اى هست كه قابل خدشه است ولى مى‏تواند آن روایات كم اعتبار قبلى را نیز كم اعتبارتر كندو موجب تردید بیشترى در صحت آنها گردد...
مگر آنكه كسى پاسخ دهد كه كارگرى رسول خدا« صلی الله علیه واله ‏» براى خدیجه بصورت مضاربه و شركت در سود حاصله بوده نه‏اجاره اصطلاحى، چنانچه در برخى از روایات نیز بدان تصریح‏شده مانند روایت كشف الغمه كه در بحار الانوار نقل شده‏و عبارت آن چنین است:
«...كانت ‏خدیجه بنت ‏خویلد امراة تاجرة ذات شرف و مال‏تستاجر الرجال فی مالها، و تضاربهم ایاه بشی‏ء تجعله لهم‏ منه...» (3) و عبارت سیره ابن هشام نیز بدون كم و زیاد همین گونه‏است (4) كه از این عبارت مى‏توان استفاده كرد كه تعبیر به‏«اجیر» و«استیجار»نیز در روایات دیگر ممكن است ‏به همین ‏معناى مضاربه باشد و به اصطلاح تسامحى از این نظر در عبارت شده باشد...
3-چنانچه از روایات قبلى و همین روایت عمار بن یاسر استفاده شد بر فرض صحت اصل داستان، ارتباط آن با ازدواج خدیجه و آنحضرت نیز ثابت نشده، و از این جهت نیز این روایات‏قابل بحث و بررسى است و خالى از خدشه نخواهد بود.
سن پیامبر(صلی الله علیه واله) و خدیجه (سلام الله علیها) در هنگام ازدواج
درباره سن رسول خدا(ص) در هنگام ازدواج عموما گفته‏اند: آنحضرت در آن هنگام بیست و پنج‏سال از عمرشریفش گذشته بود.
ولی درباره سن خدیجه علیها السلام اختلافی در روایات‏دیده می‏شود که مشهور در آنها نیز آن است که خدیجه در آن‏هنگام چهل سال داشت.
و در برابر این قول مشهور اقوال دیگری نیز هست مانند قول‏25 سال و 28 سال و 30 سال و 35 و 45 سال... (الصحیح من السیره ج 1 ص 126) و از برخی نقل‏شده که قول نخست را ترجیح داده‏اند ولی دلیلی برای آن ذکرنکرده است (الصحیح من السیره ج 1 ص 126) ،و شاید توجیه دیگری را که برخی از نویسندگان‏کرده‏اند بتواند دلیل و یا تاییدی بر این قول و یا قول‏های دوم وسوم نیز باشد که گفته‏اند:
...با توجه به فرزندانی که خدیجه بدنیا آورده می‏توان‏ احتمال داد که سن خدیجه کمتر از چهل سال بوده و تاریخ‏نگاران عرب رقم‏«چهل‏»را بدلیل آنکه رقم کاملی است ‏انتخاب کرده‏اند (تاریخ تحلیلی اسلام ج 1 ص 31-32).
نگارنده گوید: تایید دیگر این گفتار نیز حمل فاطمه‏سلام الله علیها و ولادت آن بانوی محترمه در سال پنجم بعثت‏می‏باشد که انشاء الله در جای خود بطور تفصیل روی آن بحث‏خواهد شد و اکنون بطور اجمال بیان گردید،که چون طبق‏روایات معتبر محدثین شیعه رضوان الله علیهم فاطمه علیها السلام ‏مولود اسلام بوده و در سال پنجم بعثت رسول خدا(ص)بدنیا آمده‏موجب ایراد برخی از برادران اهل سنت که ولادت آن بانوی ‏عالمیان را پنج‏سال قبل از بعثت دانسته‏اند قرار گرفته، و موجب ‏استبعاد آنان شده چون روی روایات شیعه و قول مشهور درباره‏سن حضرت خدیجه در وقت ازدواج با رسول خدا(ص) لازم آید که خدیجه در سن 60 سالگی به فاطمه علیها السلام حامله شده ‏باشد، و این مطلب روی جریان طبیعی و عادی بعید است، که ‏البته این استبعاد پاسخهای دیگری هم دارد و یکی از آنها همین‏است که شنیدید و بقیه را هم انشاء الله تعالی در جای خود ذکر خواهیم کرد...و بهر صورت مشهور همان است که خدیجه در آن‏هنگام چهل ساله بوده ولی قول به اینکه بیست و هشت‏ساله بوده‏نیز خالی از قوت نیست چنانچه در چند حدیث آمده است، (مناقب آل ابیطالب-ط قم-ج 1 ص 159) و الله‏اعلم.
این را هم بد نیست ‏بدانید که:
برخی عقیده دارند خدیجه سلام الله علیها در هنگام ازدواج با رسول خدا (ص) باکره بوده و قبلا شوهری نکرده بود،و در این‏باره به حدیثی که ابن شهر آشوب در مناقب روایت کرده تمسک‏ جسته‏اند که می‏گوید:
«...و روی احمد البلاذری و ابو القاسم الکوفی فی‏کتابیهما و المرتضی فی الشافی،و ابو جعفر فی التلخیص:
ان النبی-صلی الله علیه و آله-تزوج بها و کانت‏عذراء...».
«یؤکد ذلک ما ذکر فی کتابی الانوار و البدع:ان رقیه‏و زینب کانتا ابنتی هاله اخت‏خدیجه‏». (بحار الانوار ج 16 ص 10 و ص 12)
یعنی-احمد بلاذری و ابو القاسم کوفی در کتابهای خود و سید مرتضی در کتاب شافی و شیخ ابو جعفر طوسی در کتاب‏ تلخیص روایت کرده‏اند که هنگامی که رسول خدا(ص) با خدیجه ازدواج کرد آن بانوی محترمه باکره بود،و تایید این گفتارمطلب دیگری است که در کتابهای الانوار و البدع روایت‏ شده‏که رقیه و زینب دختران‏«هاله‏»خواهر خدیجه بوده‏اند نه خود خدیجه...
و نیز به گفتار صاحب کتاب الاستغاثه استشهاد کرده‏اند که‏گوید:
«...همه کسانی که اخبار نقل کرده و روایات ازآنها بجای مانده از شیعه و اهل سنت اجماع دارند که ‏مردی از اشراف قریش و رؤسای آنها نمانده بود که به‏خواستگاری خدیجه نرود و در صدد آن برنیاید. و خدیجه همه آنها را بازگردانده و یا پاسخ رد به آنها دادو چون رسول خدا(ص)او را به همسری خویش درآورد زنان قریش بر او خشم کرده و از او کناره‏گیری کردندو به او گفتند:بزرگان و اشراف قریش از تو خواستگاری کردند و به همسری هیچیک از آنها در نیامدی و به همسری محمد، یتیم ابوطالب که مرد فقیری‏است و مالی ندارد درآمدی؟و با اینحال چگونه اهل‏فهم می‏توانند بپذیرند که خدیجه به همسری مردی‏اعرابی از بنی تمیم درآمده و بزرگان قریش را نپذیرفته‏باشد؟...و این مطلبی است که مردم صاحب نظر آنرا نمی‏پذیرند...» (الاستغاثه ج 1 ص 70).
و بدنبال آن این بحث عنوان شده که آیا رقیه و ام کلثوم که ‏به همسری عثمان درآمدند و هم چنین زینب که همسر ابو العاص‏بن ربیع گردید دختران صلبی و واقعی رسول خدا(ص) بودند و یا ربیبه آنحضرت بوده‏اند... (قاموس الرجال ج 10 ص 431).
ولی بنظر نگارنده روایت ابن شهر آشوب با توجه به اینکه‏ می‏تواند معنای دیگری داشته باشد که نمونه‏اش درباره برخی ازبزرگ زنان عالم نیز وارد شده و اکنون جای توضیح و بحث‏ بیشتردر آن باره نیست نمی‏تواند در برابر آن شهرت بسیاری که درباره‏ازدواج خدیجه قبل از مفتخر شدن به همسری رسول خدا با دو شوهر خود بود، مقاومت کند...
و چنانچه علامه شوشتری در قاموس الرجال گوید: اصل این‏نسبت نیز مورد تردید است و ابو القاسم کوفی نیز مرد فاسدالمذهب و بی‏عقلی بوده و سید و شیخ رحمهما الله تعالی نیز احتمالا قول همان ابو القاسم کوفی را نقل کرده‏اند نه اینکه‏ مختار خودشان بوده... (الصحیح من السیره ج 1 ص 122-126).
و هم چنین استبعادی که در گفتار صاحب کتاب الاستغاثه بود نیروی برابری با آن شهرت را ندارد.

پی نوشت :

1-مناقب ابن شهر آشوب ج 1 ص 41(ط قم)و نظیر این حدیث را ابن حجر نیزدر كتاب الاصابه ج 4 ص 274 بسند خود از ابن عباس روایت كرده است.
2-سیره ابن هشام ج 1 ص 189
3-بحار الانوار ج 16 ص 9
4-سیره ابن هشام ج 1 ص 187

منبع: کتاب درسهایى از تاریخ تحلیلى اسلام اسلام جلد 2 صفحه16