آنها تمام سعی و تلاش خود را می کنند، هر یک به شیوه خودشان. اما هیچ کدام از این راه ها درنهایت نتیجه ای ندارد و او هنوز به فکر پیدا کردن قهرمانان زندگی اش است؛ قهرمانانی که در ذهنش ساخته و می خواهد زندگی اش را هم درست مانند زندگی آنها بسازد. همیشه و همه جا به دنبال این قهرمانان است. می خواهد بداند آنها از کجا خرید می کنند تا او هم همان فروشگاه را برای خرید لوازم مورد نیازش انتخاب کند. دوست دارد، همان کفش و لباسی را بپوشد که شخصیت مورد علاقه اش می پوشد و حتی حواسش به مارک آنها هم هست تا دقیقا همان را بخرد؛ به قیمت و زیبایی اش هم خیلی کاری ندارد، همین که شخصیت محبوبش از آنها استفاده می کند، کافی است و دلیلی موجه برای او به حساب می آید. او نوجوان است و متاسفانه پدر و مادرش این موضوع را چندان مهم نمی دانند.
در حالی که باید ویژگی های این دوران را بشناسند و بدرستی با فرزندشان برخورد کنند تا چنین مشکلاتی بدون بروز آسیبی حل شود. البته این رفتارها و الگوبرداری از شخصیت های متفاوت هم یکی از ویژگی های این دوران است و راه حل های خودش را دارد.
اجبار و تحمیل نظرات نتیجه معکوس دارد
«هر برنامه ای که داشته باشند و هر کاری که بخواهند انجام دهند، از قبل باید در مورد آن با من یا مادرشان صحبت کنند. آنها هنوز بچه هستند و نمی توانند خوب و بد زندگی شان را تشخیص دهند.» این حرف های پدر دو فرزند نوجوان است. دختر و پسر او که هر دو در سنین نوجوانی به سر می برند، زیر ذره بینش هستند و حق ندارند بدون مشورت با او حتی آب بخورند. البته او فکر می کند فرزندانش را بخوبی تربیت کرده و آنها هیچ وقت فکر کارهایی را که او نمی پسندد نیز نمی کنند. در حالی که این موضوع خیلی هم واقعیت ندارد و محمد که پسر بزرگ تر اوست، گاهی تصاویر ورزشکاران یا خواننده های مورد علاقه اش را از همکلاسی ها می گیرد و دور از چشم پدر داخل کتاب و دفترهایش می چسباند. او آرزو دارد روزی بتواند این تصاویر را به دیوار اتاقش نصب کند یا آلبوم خوانندگان مورد علاقه اش را داشته باشد اما چون پدرش مخالف است، چیزی نمی گوید. با این که پدر محمد می خواهد فرزندانش بهترین مسیر را انتخاب کنند و با مشکلی مواجه نشوند اما نمی داند این اجبار و تحمیل نظرات نتیجه ای معکوس دارد. شاید فرزندانش هیچ وقت در حضور او یا مادر درباره شخصیت های محبوب شان حرفی نزنند یا هیچ وقت تصاویر آنها را به در و دیوار اتاق شان نچسبانند اما این رفتار لزوما به معنای این نیست که به این موضوعات فکر هم نمی کنند. در ضمن، اگر پدر و مادر اجازه دهند فرزندان درباره علایق شان براحتی و در حضور آنها صحبت کنند، در صورتی که مشکل یا بیراهه ای سر راه شان وجود داشته باشد نیز آنها بهتر و در زمان مناسب تری می توانند آن را تشخیص داده و جلوی بروز مشکل را بگیرند.
دکتر ناظمی در این زمینه توضیح می دهد: هر وقت پدر و مادر فرزند نوجوان شان را برخلاف میلش به انجام کاری وادار کنند، به او فشار زیادی بیاورند یا واکنشهای شدیدی در برابر خواسته هایش نشان دهند باید منتظر نتیجه معکوس باشند. در واقع هر چه فشارها بیشتر باشد، فرزند نوجوان هم بیشتر به سمتی که خلاف میل خانواده است، سوق داده خواهد شد. پس به جای اجبار و تحمیل نظرات خودتان که فقط موجب می شود فرزندتان از شما دورتر شود و هرچه بیشتر فاصله بگیرد، بهتر است او را به شیوه ای دوستانه همراهی و راهنمایی کنید.
برای انتخاب شغل زود است
هنرپیشه های تلویزیون و سینما را که می بیند، با خودش فکر می کند دیگر تصمیم نهایی اش را گرفته است. کار تمام شده و او حالا به طور قطع می داند قرار است در آینده چه شغلی داشته باشد. با همین فکر و خیال ها هم خوشحال است و سرحال اما چند روز بعد که می شنود آلبوم جدید خواننده ای فروش فوق العاده ای داشته است، دوباره تصمیمش را ارزیابی می کند و احتمال می دهد که شاید اشتباه کرده باشد. چند روزی قرار است خواننده شود تا وقتی که تیم فوتبال مورد علاقه اش به پیروزی می رسد و لذت بردشان را حس می کند و می گوید بازیکن فوتبال بودن بهتر از خواننده بودن است و...
این تصمیم ها هر روز و هر هفته و هر ماه ممکن است تغییر کند. گاهی هم دیگر طرفدار شخصیت های محبوب و معروف نمی شود و از دوستان و آشنایان یا معلم ها و دیگر اعضای خانواده اش الگوبرداری می کند یا می خواهد مانند پزشکی شود که هفته قبل برای معالجه به او مراجعه کرده بود و... او تمام تلاشش را می کند تا در آینده بتواند شخصی شود درست مانند آنها. تمام دقیقه های روز را هم با خیال این افراد سپری می کند و در تلاش است هرچه زودتر و بهتر به جایگاه فعلی آنها برسد.
دکتر ناظمی در این باره می گوید: در سنین نوجوانی نمی توانیم انتظار داشته باشیم نوجوان بدرستی شغل آینده اش را انتخاب کند. در این سنین ممکن است بچه ها دائم نظرشان را تغییر دهند و با دیدن فردی که به آن علاقه مند می شوند، شغل جدیدی را انتخاب کنند. در سنین تقریبا 17 یا 18 سالگی است که انتظار می رود فرد تا حدودی درباره شغل و حرفه اش تصمیم بگیرد . البته این تصمیم گیری هم نهایی نخواهد بود و فقط تا حدودی می تواند اتفاق بیفتد.
بنابراین والدین هم نباید خیلی نگران شوند و فرزندشان را سرزنش کنند. در این مواقع با آگاهی دادن به نوجوان و افزایش میزان اطلاعات او می توان انتظار داشت چنین مسائلی بدون کوچک ترین مشکلی برطرف شود.
شما چه پیشنهادی دارید؟
می گوید عاشق بستکبال و بسکتبالیست هاست. تمام اتاقش هم پر شده از تصاویر بازی های بسکتبال و توپ و سبدی تزئینی که گوشه اتاق قرار گرفته. تمام فکرش این است که روزی بتواند مثل بازیکنان مورد علاقه اش بسکتبال بازی کند. برای همین هم به باشگاه های ورزشی می رود و هر روز هیکلش را با هیکل های عضلانی و قد بلند آن ورزشکاران مقایسه می کند. مادرش که نگران سلامت اوست و می داند دوستانش هم پیشنهاد کرده اند از پودرها و قرص های مخصوص بدنسازی استفاده کند، گیج شده است و نمی تواند تصمیم درستی بگیرد. یک بار فکر می کند بهتر است او را از این کار منع کند و به طور جدی با او حرف بزند اما چند روز بعد پشیمان می شود و تصمیم می گیرد از در دیگری وارد شود. با مهربانی و آرامش کنارش می نشیند و درباره مضرات این روشها با او صحبت می کند اما این کار هم بی فایده است چون پسر نوجوانش نظرات مادر را قبول ندارد و می گوید می خواهد مانند پسرهای هم سن و سال خودش زندگی کند و درباره کارهایش هم خودش تصمیم می گیرد. او فکر می کند هدف نهایی زندگی اش را پیدا کرده است و همین که می خواهد مانند این ورزشکاران شود، دلیل خوبی است برای این که هر طور دوست داشته باشد، رفتار کند.
در چنین مواقعی دکتر ناظمی توصیه می کند والدین قبل از مخالفت یا رد کردن نظر فرزندشان، به فکر پیدا کردن جایگزینی مناسب برای آنچه از نظر نوجوان محبوب و دوست داشتنی است، باشند. این جایگزین باید از نظر نوجوان هم قابل قبول بوده و در ذهن و زندگی اش بتواند جای عشق و علاقه قبلی را بگیرد. البته برای مطرح کردن پیشنهادها هم باید راه درستی را در پیش بگیرید. به این معنی که نباید با لجبازی و اجبار، فرزندتان را وادار کنید کاری انجام دهد که شما می خواهید بلکه می توانید به طور غیرمستقیم و در میان گفت وگوهای دوستانه درباره شخصیت های مثبت دیگر و نکات و ویژگی های خاص شان که آنها را به افرادی ممتاز تبدیل کرده است، صحبت کنید.
مطمئن باشید بچه ها هم وقتی این موارد را می شنوند، حتی اگر به شما چیزی هم نگویند در موردشان فکر خواهند کرد و شاید تصمیم شان را تغییر دهند.
به گفته این روانشناس، بچه ها در این سنین درگیر بحران هویت می شوند و می خواهند خودشان را به دیگران ثابت کنند. بنابراین ممکن است زمانی تصمیم بگیرند مانند هنرپیشه محبوب شان لباس بپوشند یا دقیقا مثل او رفتار کنند.
چون آنها نگران هستند و اضطراب دارند با این نوع کارها و همانندسازی ها می خواهند از طرف بقیه افراد هم پذیرفته شوند و از این نظر به اطمینان برسند. به همین دلیل هم ممکن است روزی تصمیم بگیرند مطابق فرد محبوبشان رفتار کنند، مثل او لباس بپوشند و به همین ترتیب تمام کارها، افکار و عقایدشان را از چنین فردی الگوبرداری می کنند و خودشان را دقیقا شبیه او می سازند.
وی تاکید می کند: در این مواقع، پیوند عاطفی ای وجود ندارد اما می تواند اتفاق بیفتد. بنابراین اگر پدر و مادر با مشاهده چنین مواردی مقابل نوجوان بایستند و با او مخالفت کنند یا به زور بخواهند نظرش را تغییر دهند، مسلما نتیجه خوشایندی هم نمی گیرند و این دوران در خانواده شان به یک بحران جدی تبدیل می شود. بحرانی که ادامه دار است و می تواند ابعاد دیگر زندگی نوجوان مانند وضع تحصیلی یا انتخاب رشته درسی او را هم تحت تاثیر قرار دهد.
ما هم نوجوان بودیم اینها هم نوجوانند!
کم نیستند پدر و مادرهایی که نوجوانی فرزند شان را با نوجوانی خودشان مقایسه می کنند و از او انتظار دارند دقیقا همانند پدر و مادرش رفتار کند. پدر و مادر سپهر هم همینطور هستند و همیشه او را سرزنش می کنند که چرا نمی تواند مثل آنها بدون دردسر و ایجاد مشکل زندگی کند.
مادر سپهر می گوید: وقتی ما بچه بودیم، اگر یک طبقه از کمد را هم به ما می دادند کلی خوشحال می شدیم و کیف می کردیم اما بچه های امروزی انگار کل دنیا را از پدر و مادرشان می خواهند. مشکل سپهر هم همین است. او می خواهد عکس ورزشکاران مورد علاقه اش را به دیوار اتاق بچسباند اما برادر کوچک ترش که با هم یک اتاق دارند، این عکس ها را دوست ندارد. برای همین هم همیشه با هم جروبحث می کنند و دعوا دارند. آخر هم سپهر میگوید اگر من و پدرش به فکر آنها بودیم، اتاق هایشان را از هم جدا می کردیم که او راحت شود. البته مادر سپهر که از این همه دعوا و مشاجره خسته شده، یک روز راه حلی پیدا کرده و وقتی سپهر نبوده تمام عکس هایش را دور ریخته است. او فکر می کرد این کار وضع را درست می کند اما می گوید از آن روز اخلاق و رفتار سپهر هم بدتر از قبل شده است. او واقعا نمی داند راه حل چیست و چطور می توان این مشکلات را برطرف کرد. دکتر پروین ناظمی، روانشناس و مدرس دانشگاه در گفت وگو با « جام جم » در این باره توضیح می دهد: پدر و مادرها باید دقت داشته باشند که دوران نوجوانی، دوره خاصی از زندگی بچه هاست که انتظار می رود در این دوران هم آنها همچنان همراه بچه ها باشند و فرزندانشان را تنها نگذارند. در این سنین ممکن است بچه ها به شخصیت های مختلفی علاقه مند شوند یا از آنها الگوبرداری کنند و در این مواقع هم مخالفت کردن یا سرزنش و توبیخ نوجوانان نمی تواند راه درستی به حساب بیاید. بنابراین هیچ وقت مقابل آنها قرار نگیرید و همیشه طوری رفتار کنید که آنها به شما اعتماد داشته باشند و حرف هایشان را با شما مطرح کنند.
از طرفی باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که دوران نوجوانی پدر و مادر با آنچه بچه ها در این دوران تجربه می کنند، تفاوت های زیادی دارد. امکانات و شرایطی که نوجوانان امروزی در آن قرار دارند شاید در مواردی اصلا با سال های گذشته قابل مقایسه هم نباشد و به همین دلیل هم کارشناسان توصیه می کنند هیچ وقت دوران نوجوانی بچه ها را با خودتان مقایسه نکنید.
این روانشناس می افزاید: در این موقعیت اگر نوجوانان به خوبی و درستی راهنمایی نشوند، اگر پدر و مادر برایشان وقت کافی نگذارند یا نتوانند انرژی آنها را به درستی و در جایی که باید، مورد استفاده قرار دهند، ممکن است بچه ها هم به راه های اشتباه کشیده شوند. بنابراین فقط به دلیل این که فرزند نوجوان تان از شخصیتی الگوبرداری می کند که شما نمی پسندید یا زمانی که هم سن و سال او بودید، اصلا چنین طرز تفکری نداشتید، با او مخالفت نکنید و او را از خودتان دور نسازید.
وقتی الگوها مورد تائید نیست
گاهی نوجوانان از خواننده ها یا هنرپیشه هایی الگوبرداری می کنند و عکس آنها را به در و دیوار اتاقشان می زنند که شاید خیلی هم مورد تائید پدر و مادرشان نباشد. در این مواقع، بعضی ها دعوا و مخالفت را بهترین راه حل می دانند و عده ای هم بی تفاوت نسبت به این موضوع رفتار می کنند. آنهایی که ترجیح می دهند کاری به کار نوجوانشان نداشته باشند، معمولا تصور می کنند این دوران که بگذرد، چنین فکرهایی هم از سر فرزندشان می پرد و او به زندگی عادی برمی گردد.
در حالی که به گفته دکتر ناظمی، چنین شیوه ای هم صحیح نیست. به طوری که نباید بچه ها را در این دوران خیلی تحت فشار گذاشت و دائم آنها را زیر نظر داشت و نه آنها را به حال خودشان رها کرد و کاری به کارشان نداشت. این روانشناس می افزاید: زمانی که فرزند نوجوان تان خواسته ای از شما دارد که آن را نمی پذیرید یا رفتاری از او می بینید که مطابق میل شما نیست، هیچ وقت آن را بی دلیل رد نکنید. بلکه خوب است همراه با او درباره انتخاب های بهتری که دارد، فکر کنید و تصمیم صحیحی بگیرید. یادتان باشد رها کردن نوجوانان و آزاد گذاشتن بیش از حد آنها هم نمی تواند تاثیر مثبتی داشته باشد.
به خودتان وفرزندتان فرصت بدهید
پدر و مادرهایی که فکر می کنند فرزندشان هیچ وقت درباره علایق خود با آنها صحبت نخواهد کرد و این کار برایشان غیرممکن به نظر می رسد، باید تغییری در روش زندگی شان ایجاد کنند و بدانند اگر آنها بلد باشند، فرزندشان هم به خانواده نزدیک تر می شود و بیشتر با آنها حرف می زند.
در واقع برای این که پدر و مادر بتوانند به رفتار و افکار فرزند نوجوانشان جهت بدهند و آنها را در مسیر صحیح هدایت کنند، قبل از هر چیز باید به فکر ایجاد و حفظ رابطه عاطفی موفقی با نوجوانشان باشند. به این معنی که نوجوان باید احساس کند همیشه می تواند به پدر و مادرش اعتماد داشته باشد و در صورتی که درباره موضوعی خاص نظری دارد یا نسبت به مساله ای علاقه مند شده است، آن را هم براحتی بتواند با والدینش در میان بگذارد. در حقیقت، زمانی که پدر و مادر چنین فرصتی را در اختیار نوجوان شان قرار می دهند، به خودشان هم کمک بزرگی کرده اند.
دکتر ناظمی ضمن بیان این موارد یادآور می شود: زمانی که نوجوان دغدغه هایش را با والدین مطرح می کند و درباره آنها حرف می زند، پدر و مادر هم می توانند با تشخیص درگیری های فکری فرزندشان و شناخت علایقش، او را بهتر و دقیق تر راهنمایی کنند.
البته راهنمایی کردن هم قوانین خاص خودش را دارد و اصلا به معنای مسخره کردن عقاید نوجوان، کنترل کردن دائمی او و زیر نظر داشتن همه کارهایش یا دعوا کردن با او نیست. این روانشناس با اشاره به این مطلب ادامه می دهد: تحمیل کردن افکار خودتان به نوجوان کار اشتباهی است که نمی تواند شما را به هدف و نتیجه دلخواه تان برساند. بنابراین خوب است به جای این کار، ابتدا با نظرات و علایق نوجوان هم آشنا شوید و خواسته هایش را بخوبی بشناسید تا بتوانید او را از مسیر اشتباهی که انتخاب کرده، نجات دهید.
