خیلی از ما چنان به استفاده از این ابزار عادت كرده‌ایم كه روز یا هفته‌ای را بدون آن نمی‌توانیم تصور كنیم.
بسیاری از ما وقتی تلفن همراهمان را به طور تصادفی در منزل جا می‌گذاریم و از خانه خارج می‌شویم، تمام روز حس می‌كنیم پاره‌ای از وجودمان را همراه نداریم. شاید همین عادت این روزها، سر انتقاد از این ابزارها را باز كرده است. این انتقادها گاهی از سوی نزدیك‌ترین افراد به هم بیان میشود. گاهی هم فضای دوستانه بین ما را تیره و مكدر می‌كند و حتی رشته ارتباط را برخلاف نامش از هم می‌گسلد.
زهره خالدپناه، 30 ساله و صاحب یك فرزند است كه پس از ازدواج شغلش را رها كرد و خانه‌نشین شد. همسرش عارف از یك سال قبل با اینترنت و فضای چت آشنا شده، زهره از زندگی خود می‌گوید: «شب كه خسته از كار می‌رسد، شام را خورده یا نخورده به اتاقش می‌رود و پشت كامپیوتر می‌نشیند. تمام شب صدای كلیدها قطع نمی‌شود. من و پسرم از صبح منتظریم تا او به خانه بیاید، اما او صفحه كوچك كامپیوترش را به هم‌صحبتی با ما ترجیح می‌دهد، حتی حوصله بازی با كودكمان را ندارد. گاهی سعی می‌كنم از پشت سر، لغات سیاه و كوچكی را كه تند نقش می‌بندد و بالا می‌رود، بخوانم، اما او مانع میشود، از این زندگی خسته شده‌ام، بزرگترها می‌گویند به خاطر پسرم تحمل كنم، اما نمی‌توانم...».
این روزها دسترسی به اینترنت، بخش حیاتی در دنیای مدرن و ابزار مهم در آموزش و ارتباط با دنیاست. تسلط بر اینترنت نوعی مهارت محسوب میشود كه تا چند سال آینده، كسی كه استفاده از بخش‌های اینترنت را نداند نوعی كم‌سواد به حساب می‌آید. ملت‌های مختلف بنابر فرهنگشان از این ابزار اطلاعاتی بهره می‌گیرند.
شاید برای خیلی از ما كامپیوتر و اینترنت جنبه سرگرمی داشته باشد، اما بسیاری دیگر هم آن را ابزار ورود به دنیای مجازی می‌دانند. اینترنت به خاطر همین نقش دوگانه، اغواكننده است و قابلیت سوءاستفاده و به انحراف كشیدن را دارد. اطلاعات نامحدود اینترنت و دسترسی به آن با چند كلید، نگرانی خانواده‌ها را به همراه داشته و گاهی والدین را دچار تشویش می‌كند. در بسیاری از كشورها برای منع دسترسی به برخی سایت‌ها قوانین ویژه‌ای تدوین شده است تا قدرت نظارتی بزرگترها بر استفاده از رایانه و اینترنت افزایش یابد، اما متاسفانه علاوه بر كودكان و نوجوانان، اینترنت قادر است تا ریشه ارتباط بین زوج‌ها را نیز سست كند.
زهره یكی از صدها زنی است كه به ادعای او اینترنت بین او و همسرش فاصله انداخته است. او اضافه می‌كند: «همه چیز با یك ایمیل شروع شد، همسرم تا نیمه‌شب بیدار می‌ماند و چت می‌كرد.آنقدر در اینترنت غرق می‌شد كه گذشت زمان را حس نمی‌كرد. بتدریج آشنایی او با زنی از یك كشور دیگر منجر به شكاف بین ما شد. همسرم به آن زن پیشنهاد ازدواج داد و آن زن قبول كرد كه همسرم را به كشور خودش ببرد. همسرم به ما قول داد كه بعد از رفتن ما را هم با خودش خواهد برد، اما من به هیچ وجه به او اعتماد ندارم.»
شاید برخی ادعا كنند كه امكان سوءاستفاده از هر پدیده جدیدی وجود دارد، اما با پذیرش این ادعا باز هم می‌توان گفت كه اینترنت از جمله همان پدیده‌های جدید است كه روابط درون خانواده‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. كارشناسان از نتایج پژوهشی در پایان دهه 90 خبر می‌دهند كه بنا بر آن پس از 2 سال از ورود اینترنت به خانواده‌ها، كاهش حضور اجتماعی آن خانواده و افسردگی و انزوای خانواده از مظاهر دسترسی به اینترنت عنوان شده است.
آمارهای ضریب نفوذ اینترنت در ایران هر چند متناقض است و برخی از ضریب زیر یك صدم و برخی دیگر از ضریب 43 صدم خبر می‌دهد اما نقاط ضعف بهره‌گیری از این فضای گسترده مجازی را نمی‌توان به اینترنت نسبت داد، چرا كه اخبار رسیده از كشورهای پیشرفته نشان می‌دهد كه اینترنت كمتر عامل فاصله و شكاف بین همسران و اعضای خانواده در كشورهای پیشرفته عنوان میشود.
هومن بابایی ـ كارشناس آسیب‌های اجتماعی ـ در مقاله‌ای به بررسی آسیب‌ها و فرصت‌های اینترنت در خانواده‌ها می‌گوید: اینترنت از بعدی می‌تواند فرصت تلقی شود، چون به عنوان فراگیرترین ابزار فرهنگی، امكان دسترسی برابر و عادلانه افراد جامعه به منابع اطلاعاتی را فراهم می‌كند، دریچه‌ای به دنیای بزرگ‌تری است كه تاكنون در دسترس ما نبوده و به همین خاطر منجر به تسریع در رشد اطلاعات میشود.
بنابر اطلاعات موجود، حدود 1/5 درصد از اطلاعات موجود در سایت‌های اینترنتی، غیراخلاقی، بیش از 90 درصد تجاری و بقیه علمی، فرهنگی، ورزشی و... است. بابایی تصریح می‌كند: باید به افراد از سنین كودكی نحوه استفاده صحیح از اینترنت را آموزش داد تا فرد در مواجهه با دنیای گسترده مجازی دست و پایش را گم نكند و به بیراهه نرود.
بابایی از رویارویی با همسرانی می‌گوید كه چه زن و چه مرد به دلیل نداشتن تجربه، به اینترنت معتاد شده و زندگی خانوادگی‌شان را از دست داده‌اند. جمشید احمدی ـ كارشناس امور رایانه ـ نیز در مقاله‌ای به خانواده‌ها توصیه می‌كند: والدین برای جلوگیری از سوءاستفاده اعضای جوان خود از اینترنت، مهارت‌های خود را در این حوزه گسترش دهند. وی تاكید می‌كند كه اینترنت به خودی خود بد نیست، مهم نحوه استفاده از آن است كه باید مهارت استفاده از آن را به فرزندان‌مان بیاموزیم، به همین دلیل باید متناسب با سن و دوره تحصیلی فرزندان محدودیت‌هایی را اعمال كرد. اینترنت می‌تواند مهارت‌هایی مانند انتخاب‌گری، خلاقیت، انتقادگری و مدیریت زمان و... را به بچه‌ها بیاموزد به شرط این كه بدون آگاهی در امواج آن غرق نشویم.
بلوتوث‌های تلخ، زندگی زهر
ضریب نفوذ تلفن همراه هم چندان شفاف نیست ولی بودن آن در دست بسیاری از افراد جامعه از شهری و روستایی تا زن و مرد و كودك و... نشان می‌دهد كه از جمله تكنولوژی‌های پیشرو ارتباطی است. ضریب نفوذ تلفن همراه این روزها از مرز 75 درصد گذشته است،این وسیله كوچك ارتباطی كه گاه ما را از نگرانی احوال عزیزانمان نجات می‌دهد، در كشورهای پیشرفته براساس پژوهش‌های آنان، عاملی برای نزدیكی آنان بوده است، اما در برخی موارد سوءاستفاده‌های جاری در كشورمان باعث شكاف و فاصله بین همسران شده است.
به گفته سیما. م از بس همسرش او را با تلفن همراه چك می‌كند، عاصی شده است. او می‌گوید: «از خانه خارج می‌شوم، زنگ می‌زند می‌گوید كجا هستی. به خانه دوستم می‌روم، در حال رانندگی هستم، توی جلسه در محل كارم هستم، هر جایی هستم زنگ می‌زند و به بهانه این كه نگرانت هستم، دائم مرا چك می‌كند!»
روزبه. س هم كارمند دولت است و می‌گوید: «این تلفن همراه هم آیینه دق ما شده، وقتی به خانه می‌روم، به محض رفتن به حمام یا دستشویی، خانمم شماره‌های من را چك می‌كند، بعد هم گیر می‌دهد كه این شماره مال كیست. چرا اسم ندارد، چرا 40 دقیقه با او صحبت كرده‌ای. زن بوده یا مرد؟ و...»
البته حمیرا. س هم از پیامك‌ها و بلوتوث‌های غیرقابل بیانی می‌گوید كه در تلفن همراه پسر 17 ساله‌اش پیدا كرده و نمی‌داند با آنها چطور برخورد كند. او می‌گوید: «به نظر من موبایل این روزها برای بچه‌ها یك وسیله سرگرمی است. بلوتوث‌هایی كه از این گوشی به آن گوشی می‌رود، گاهی آنقدر وقیح است كه من به عنوان مادر شرم می‌كنم كه چه واكنشی نشان دهم؟»
در حالی كه تا به حال تصور می‌شد فناوری‌های نوینی مثل اینترنت و تلفن همراه (بلوتوث‌ها) عاملی محكم در فروپاشی خانواده‌ها باشد، اما انتشار نتایج یك پژوهش در واشنگتن پست، این ذهنیت را زیرسوال برده است. بررسی‌های تازه موسسه Pew نشان می‌دهد زندگی خانوادگی در اثر استفاده از اینترنت و تلفن همراه تضعیف نشده است؛ چنانچه بری ویلمن استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تورنتو می‌گوید: در نظرسنجی كه در بین خانواده‌های ایالات متحده آمریكا صورت گرفته است، 60 درصد پاسخ‌دهندگان بالغ بوده‌اند كه همگی آنان معتقدند این فناوری‌ها باعث گسست روابط بین اعضای خانواده‌شان نشده است؛ حتی 25 درصد از پاسخگویان اعتقاد داشتند، تلفن همراه و ارتباطات آنلاین، اعضای خانواده‌ها را به هم نزدیك كرده است و فقط 11 درصد قائل به تاثیر منفی فناوری‌ها بر روابط خانوادگی خود بودند.
به گزارش ایسنا و به گفته ویلمن، بیشتر خانواده‌های مورد بررسی ادعا می‌كنند كه تلفن همراه و حتی اینترنت در طول روز آنها را به هم نزدیك‌تر كرده و آنها را قادر ساخته كه از حال هم باخبر شوند.
اما در ایران برخی پژوهشگران اجتماعی نظر دیگری دارند، آنان گوشی به گوشی‌شدن بلوتوث‌های غیراخلاقی را خطری جدی برای خانواده‌ها عنوان می‌كنند.
شیرین. ن، صاحب 3 فرزند است كه از بلوتوث‌های غیراخلاقی گوشی همسرش می‌گوید: «همسرم گاهی مقابل چشم بچه‌ها بلوتوث می‌گیرد و می‌فرستد، بعد به آنها نشان می‌دهد و با تندی به آنان می‌گوید برای شما مناسب نیست. من هم به او اعتراض می‌كنم، ولی او هیچ اهمیتی نمی‌دهد. از این می‌ترسم كه بچه‌ها از این كار پدرشان یاد بگیرند كه آنها هم بلوتوث غیراخلاقی بگیرند، همان‌طور كه پسر 12 ساله‌ام در گوشی‌اش از همكلاسی‌هایش از این صحنه‌های غیراخلاقی گرفته و با اعتراض من مجبور شده همه را پاك كند.»
فناوری‌های نوین ارتباطی به همان اندازه كه در كشور ما باعث شكاف بین اعضای خانواده بوده‌در بسیاری از خانواده‌های كشورهای پیشرفته باعث نزدیكی آنهاست
سردار محمدی‌فرد، معاون حقوقی و پارلمانی ناجا در گفت‌وگو با مهر نسبت به انتشار این‌گونه بلوتوث‌ها و تهدید خانواده‌ها هشدار داده و گفته است: «پلیس به راحتی می‌تواند ارسال‌كننده بلوتوث‌های غیراخلاقی را شناسایی كند.»اما متاسفانه پیش از برخورد پلیسی و قهری با این ابزار ارتباطی، سوءاستفاده‌های موجود می‌تواند روابط اعضای خانواده را خدشه‌دار كرده و پرده‌های حرمت را پاره كند.
بابایی، آسیب‌شناس نیز در این زمینه توضیح می‌دهد: «تلفن همراه و ضریب نفوذ آن در كشور نشان می‌دهد كه مردم به این فناوری روی خوش نشان داده‌اند، متاسفانه آماری از تاثیرگذاری این فناوری بر خانواده‌ها در اختیار نداریم، اما مشاهدات تایید می‌کند که گاه این ابزار منجر به بی‌اعتمادی همسران به هم میشود که این امر نیازمند آموزش از دوران نوجوانی است. پدر یا مادری که پیامک‌های غیراخلاقی می‌فرستد نمی‌تواند مدعی باشد که نوجوانش این عمل را تکرار نکند.
به گفته او، این روزها گاهی دانش‌آموزان دوره ابتدایی گوشی دارند که از یک طرف به وسیله فخرفروشی خانواده‌ها تبدیل شده از یک طرف هم باعث آشنایی کودک با فضایی شده که برای او به اسباب‌بازی شبیه است، اسباب‌بازی که متاسفانه، آموزشی قبل از استفاده آن صورت نگرفته و می‌تواند اخلاق و ذهنیت او را در معرض آسیب‌های غیرفرهنگی قرار دهد.
مجید ابهری، آسیب‌شناس رفتاری نیز اعتقاد دارد: متوسط رفتارهای گفتمانی بین خانواده‌ها از 24 ساعت، فقط 15 دقیقه است که تلفن همراه ـ به رغم سایر کشورها ـ این میزان را به طور نزولی کاهش داده و روز به روز هم این فاصله‌ها بیشتر میشود.
استفاده از تلفن همراه در حد افراط
فربد فدایی، روانپزشک با تاکید بر این که اعتیاد به هر چیز مضر است، در گفت‌وگو با جام جم می‌گوید: وسایل ارتباط جمعی سبب ارتباط بهتر افراد با محیط خارج از خانواده و افراد بیگانه شده و در مقابل، روابط بین افراد خانواده را تضعیف می‌کند. وی در مورد ارتباط تلفنی و ارتباط رودررو بین اعضای خانواده تاکید می‌کند: ارتباط رودررو از طریق کلام و چشم و زبان شکل می‌گیرد، بنابراین همیشه نوعی محدودیت را بر رفتار اجتماعی انسان تحمیل می‌کند و انسان‌ها در روابط اجتماعی خود رفتارشان را با حرکات بدن و رفتار چهره طرف مقابل تطبیق می‌دهند.اما در ارتباط با تلفن، تنها کلام حاکم است و افراد بدون ترس بیشتر صحبت می‌کنند که در حال رودررو آن را صحیح نمی‌دانند.
از منظر کارشناسان، بسیاری از همسران این روزها بخش عمده‌ای از روز را بیرون خانه سپری می‌کنند و شاید تنها یک یا 2 بار طی روز با تلفن با هم صحبت کنند، این امر شاید خوشایند باشد، اما جای ارتباط چهره‌به چهره را نمی‌گیرد و به‌تدریج در طولانی مدت روابط آنان را سرد می‌کند.
شبکه‌ای که دیدنش ظرفیت می‌خواهد
به‌گزارش خبرگزاری‌ها چندی پیش مهندس عزت‌الله ضرغامی، رئیس سازمان صداوسیما خبر داد که 30 درصد مردم ما ماهواره دارند این امر نشان می‌دهد که شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای خواه ناخواه به خانه‌ها وارد شده و ارتباط بین همسران و والدین و فرزندان را تحت‌الشعاع قرار داده است.
«به کنترل ماهواره دست نزن»، «شبکه را عوض کن»، «این شبکه‌ها باید قفل شود» و ... معمولا تحکم برخی والدین به فرزندان است.
پدر امیرحسین 19 ساله هم این گونه است، می‌گوید: «شب‌ها وقتی می‌خوابیم پدر ومادرم پای ماهواره می‌نشینند ولی ما حق دیدن نداریم. تا وقتی بچه بودیم این شیوه اشکالی نداشت ولی حالا که دیپلم گرفتم، به نظرم اصرارها و تحکم‌های پدرم کمی توهین‌آمیز است، چون اگر دیدن فیلمی مشکل دارد چرا خودشان تماشا می‌کنند؟»این که برخی شبکه‌های ماهواره‌ای درصدد تغییر فرهنگ و ارزش‌های بومی ما هستند، جای شکی نیست، اما راهکار نباید مقابله با این تهاجم، به منع صوری فرزندان خلاصه شود.
اما تاثیر ماهواره تنها رابطه بزرگترها و کوچک‌ترها را تیره نمی‌كند. «من را با مردان موبور و فكل كراواتی مقایسه می‌كند، چون فلان هنرپیشه سریال پولیور صورتی می‌پوشد، من هم حتما باید همان رنگ بپوشم. مدل موهایم را باید فرم فلان مجری اصلاح كنم، خلاصه این‌كه همسرم مدتی است گیر داده كه هیكلم باید شكل فلان خواننده باشد، نمی‌دانم این آدم‌ها از كجا وارد زندگی من شده‌اند، اما خواست همسرم كه من را با آنها مقایسه می‌كند عذابم می‌دهد، تا قبل از نصب ماهواره من شیك‌پوش‌ترین مرد زندگی او بودم ولی حالا خرده‌فرمایش‌های همسرم، مرا به ستوه آورده است ...».
اظهارنظر در مورد تاثیر ماهواره بر خانواده‌ها كار راحتی نیست و به پیمایش ملی نیازمند است، اما مشاهدات تجربی نشان می‌دهد كه ماهواره، سبك زندگی خانواده‌ها بخصوص همسران جوان را نشانه رفته و هدف آن كمرنگ كردن ارزش‌ها و سنت‌هاست. متاسفانه بسیاری از خانواده‌ها كه فرزندانشان را از دیدن شبكه‌های ماهواره‌ای منع می‌كنند، خود طریقه درست استفاده از این ابزار را نمی‌دانند، از تابعیت و تقلید كور تا منع بچه‌ها و اعضای كوچك‌تر خانواده از جمله واكنش خانواده‌ها در برابر برنامه‌های این شبكه‌هاست. حسن زائری، روان‌شناس در گفتگو با فارس توضیح می‌دهد كه استفاده از ماهواره به عنوان یك سرگرمی منجر به بروز آسیب‌های جدی در خانواده میشود. به گفته وی، مدگرایی و اعتقاد به خرافه‌پرستی، رسومات و رفتارهای غیراصولی از مضرات شبكه‌های ماهواره‌ای است، به طوری كه حریم بین افراد خانواده توسط ماهواره از بین می‌رود و متاسفانه در حال حاضر برخی خانواده‌ها متوجه تاثیر این وسیله در فسادهای اخلاقی نیستند.
تمام آنچه در مورد رسانه‌ها و ابزارها و فناوری‌های نوین در خانواده گفته شد، نیازمند آموزش است.
در این بین والدین بهترین الگو برای بهره‌گیری از این ابزارها هستند كه فرزندان شیوه‌های صحیح استفاده بهینه از این ابزارهای تكنولوژیك را از آن می‌آموزند.
آنان كه اینترنت، ماهواره، تلفن همراه و بلوتوث را اختراع كرده‌اند، فقط به جنبه سرگرمی آن توجه نكرده و بار انتقال اطلاعات توسط آنان مهمترین هدف كاربرد این ابزارها بوده است.
اینترنت خدمات بزرگی به بخش توسعه فضای مجازی ارتباطات و انتقال اطلاعات كرده و تلفن همراه و ماهواره این روزها از ابزارهای نوین ارتباطی هستند، متاسفانه خانواده‌های ما شاید تنها به بعد منفی آن توجه می‌كنند و این یعنی آسیب جدیدی كه بقای خانواده‌ها را به خطر می‌اندازد.
كتایون مصری
