اضطراب یك هیجان ناخوشایند است كه در فرد ایجاد دلشوره و نگرانى مبهم و بدون علت مشخص مىكند. زمانى استرس در امتحانات طبیعى محسوب مىشود كه شدت آن متناسب با شرایط امتحانات باشد، چراكه این امر خود جنبه مثبت داشته و سبب افزایش تمركز دقت حواس، كارایى و عملكرد شخص مىشود.اما در صورتى كه دامنه اضطراب زیاد و شدت آن نامتناسب باشد فلجكننده بوده و باعث مختل شدن عملكرد فرد مىشود.
استفراغ، دلدرد، تكرر ادرار، تنگى نفس، تپش قلب، بىقراری، بیخوابی، بىاشتهایى و لرزش از علائم جسمانى اضطراب در امتحانات محسوب میشود.
البته انتظارات نامعقول و نامناسب والدین و اولیای مدارس، ترس از شكست در امتحان و نگرانى از نتیجه امتحانات و تطابق دادن عامل موفقیت و ارزشمندى فرد با نتیجه آزمون از علل بروز استرس و اضطراب در امتحانات است.
دكتر چمنی، متخصص اعصاب و روان با تایید این مطالب معتقد است: پذیرش اضطراب در هر آزمون، هدفگذارى مناسب و انتظارات معقول و متناسب با ظرفیت فرد، برنامهریزى منظم، تنظیم ساعت مطالعه و اختصاص زمانهایى براى استراحت، ورزش و تماشاى تلویزیون جهت افزایش تمركز فرد ازجمله مواردى است كه فرد باید توجه خاصى به آن مبذول دارد.
او خواب مناسب و كافى را از دیگر موارد كاهش اضطراب در امتحانات میداند و به ایسنا میگوید: خواب مناسب بخصوص شب قبل از امتحان و همچنین خوردن صبحانه مىتواند استرس را كاهش دهد.
دكتر چمنی با بیان این كه فرد باید بیشتر روى تلاش و كوشش خود متمركز باشد نه نتایج احتمالى امتحان، توصیه میكند: جایگزین كردن افكار مثبت و خوشایند مانند من تلاش و مطالعه كافى داشتهام و موفق میشوم به جاى افكار منفى و یاسآور تاثیرات بسزایى در موفقیت فرد در امتحان دارد.
به گفته او نقش والدین در ایجاد یك محیط آرام و به دور از تنش، پرهیز از مقایسه فرزند خود با دیگر فرزندان در موفقیت تحصیلى و عدم انتقال اضطراب والدین به فرزندان از دیگر مواردى است كه باید توجه خاصى به آن صورت گیرد.
مطالعه بیشتر، استرس كمتر
علائم جسمی اضطراب امتحان همانند هر موقعیت پرفشار دیگر است. یك دانشجو یا دانشآموز در طول امتحان ممكن است یك یا چند مورد از تغییرات جسمی مانند تعریق، عرق كردن كف دست، سردرد، ناراحتی معده، ضربان قلب سریع و انقباض ماهیچهای را تجربه كند.
بر این اساس ممكن است حالتهایی نظیر اشكال در خواندن و فهمیدن سوالات برگه امتحانی، اشكال در نظم دادن به افكار، اشكال در بازیابی و پیدا كردن كلمات كلیدی و مفاهیم اصلی هنگام پاسخ دادن به سوالات تشریحی و ضعیف عمل كردن در امتحان حتی زمانی كه مطالب به خوبی مطالعه شدهاند، از سوی دانشآموز یا دانشجوی مضطرب تجربه شود.
هرچند كه برای این توصیه ممكن است كمی دیر باشد، اما با مطالعه كردن در طول ترم و اجتناب از انباشتن درسها برای شب امتحان، احساس اطمینان و اعتماد را در خود به وجود آورید.
پس لازم است به خوبی و به اندازه كافی مطالعه كنید، در این حالت حتی اگر تحت فشار باشید میتوانید آنها را به یاد آورید.
سر جلسه امتحان میتوانید از روشهای آرامسازی استفاده كنید، مثلا میتوانید نفسهای عمیق بكشید تا بدنتان را آرام كنید و از استرس خود كمی بكاهید.
فضای درس خواندن
محیطی كه در آن مطالعه میكنید میتواند تاثیر زیادی بر میزان كارایی زمان مطالعه شما داشته باشد.
پس سعی كنید سر و صدا، مزاحمتها، نور، دمای محیط، آراستگی و نظم و ترتیب، راحتی، لوازم و تجهیزات را مناسب با آرامشتان هماهنگ كنید. مثلا برخی افراد نیاز دارند كه هنگام مطالعه صدای آرامی را بشنوند و برخی نیز به سكوت علاقهمندند. ببینید كه شما در كدام گروه قرار میگیرید.
میتوانید نور اتاق را با یك چراغ مطالعه با نور مناسب كه خیلی به كتابتان نزدیك نباشد و از سمت مخالف دست به كتاب بتابد، تنظیم كنید و در نهایت اینكه بهتر است دمای اتاق خیلی گرم نباشد تا احساس كسالت و خوابآلودگی را به حداقل برساند.
تغذیه در شب امتحان
متخصصان تغذیه توصیه میكنند كه مواد كافئیندار مانند قهوه و نسكافه ازجمله مواد تحریككننده سیستم اعصاب مركزی هستند كه باعث بیخوابی، اضطراب و تپش قلب میشوند كه برای امتحانات مناسب نیستند.
جالب است كه برخی افراد در شبهای امتحان از مواد كافئیندار برای جلوگیری از خواب آلودگی استفاده میكنند كه این راه توصیه نمیشود زیرا سبب استرس و تپش قلب شده و بیخوابی حاصله باعث احساس خستگی در روز بعد میشود.
دكتر رضا آمرینیا، متخصص تغذیه بر اهمیت آرامش در ایام امتحانات بر عدم استفاده از مواد محرك سیستم عصبی تاكید و اظهار میكند: گل گاوزبان به دلیل خاصیت آرامبخشیاش نوشیدنی بسیار مفیدی برای افرادی است كه دچار استرس امتحان میشوند.
او با تاكید بر نقش صبحانه در فرآیند یادگیری در فصل امتحانات به ایسنا میگوید: صبحانه به دلیل این كه تامینكننده تمام انرژی اولیه و روزانه افراد میباشد مهمترین وعده غذایی به حساب میآید.
بعضی از افراد قندهای ساده مانند شیرینی، شكلات و مربا را جایگزین صبحانه میكنند كه صحیح نیست زیرا این عمل باعث افزایش ناگهانی قند خون و در نتیجه ترشح ناگهانی انسولین میشود كه در نهایت افت ناگهانی قند خون را به همراه دارد و یادگیری و تمركز حواس فرد را مختل میكند.
در فصل امتحانات میتوان از مواد قندی مركب مثل نان، میوهها، غلات و از گروه حبوبات عدس میتوان استفاده كرد. سایر حبوبات نفخآور هستند و باعث درد شكم و تشنگی میشوند و از این جهت برای ایام امتحانات مناسب نیستند.
به گفته دكتر آمرینیا غذاهای پرچرب مانند كلهپاچه و خامه به دلیل این كه زمان زیادی برای جذب و هضم نیاز دارند، آب زیادی را میطلبند و باعث تشنگی میشوند كه برای فصل امتحانات مناسب نیستند.
از طرفی كلسیم در انتقال عصبی نقش زیادی دارد بنابراین در فصل امتحانات افراد باید مصرف به اندازه كلسیم را داشته باشند، كلسیم بیشتر در لبنیات و شیر و ماست وجود دارد.
البته افراد در مورد مصرف ماست باید دقت كنند زیرا ماست دارای اسید لاكتیك است كه حالت خوابآلودگی ایجاد میكند و تمركز فرد را پایین میآورد، بنابراین توصیه میشود در فصل امتحانات در طول روزاز ماست استفاده نشود و بهتر است این مواد غذایی سرشار از كلسیم قبل از خواب مصرف شود تا به عنوان یك ماده غذایی آرامبخش سبب خواب راحت شود.
مریم روزبهانی