تبیان، دستیار زندگی

عصاره ی هسته ی انگور، یک مکمل نسبتاً جدید در ایالات متحده است، اگرچه در اروپا برای سال های متمادی استفاده شده است.
عصاره ی هسته ی انگور از فشردن و تصفیه هسته ی انگور تازه تهیه می شود.
عصاره هسته انگور غنی از پرو آنتی سیانین (PCO ) ، یک آنتی اکسیدان بسیار قوی است که می تواند جلوی تخریب های سلولی در اثر رادیکال های آزاد را بگیرد و بافت های پیوندی را تعمیر و تقویت کرده و به فعالیت آنزیم ها کمک کند.
PCO پاسخ های آلرژیک و دستگاه ایمنی بدن را با کاهش تولید هیستامین، تسکین می دهد.

آنتی اکسیدان ها

حتماً می دانید که آنتی اکسیدان ها سلاح مبارزه با رادیکال های آزاد هستند. رادیکال های آزاد بمب های تخریب کننده ای هستند که سلول ها خصوصاً سلول های دیواره رگ ها را تخریب می کنند.
این بمب های تخریبی در اثر بسیاری از مواد آلوده کننده مثل مواد شیمیایی ، الکل ، داروها ، دود سیگار ، خوردن چربی خصوصاً روغن های جامد ، فعالیت میکروب ها و ویروس ها در بدن ، حتی برخورد اشعه خورشید به پوست ، برخورد اشعه X به بدن و سوختگی بوجود می آیند که در رگ ها حرکت می کنند و سلول ها را می کشند. آنچه این مولکول های مضر را تخریب می کند، آنتی اکسیدان هایی مثل ویتامین C، ویتامین E، بتاکاروتن(در سبزیجات فراوان است)، سلنیوم ، بیوفلاوونوئید و بیوفلاوانول است.

PCO چیست؟

یک نوع بیوفلاوونوئید است که ماده طبیعی گیاهی است و بافت های زنده را تقویت می کند. این ماده از سال 1950 مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته و فواید بسیاری از آن بدست آمده که از نظر علمی هم ثابت شده است ، از آن جمله :
• افزایش استحکام رگ ها که مانع از بروز سکته و بیماری های قلبی می شود. از عوارضی مثل کبودی ، ادم ناشی از ضربه یا تصادف ، واریس ، ورم پاها و مشکلات عروق چشم جلوگیری می کند.
• سطح ایمنی بدن را بالا می برد.
• بینایی چشم را بهتر می کند.
• گردش خون محیطی را بهبود می بخشد.
• پاسخ های ایمنی و آلرژیک بدن را کاهش می دهد.
• فرایند پیری را کند می کند و پوست را شاداب نگه می دارد.
اخیراً به این نتیجه رسیده اند که اثر PCO در بدن ، 20 برابر ویتامین C و 50 برابر ویتامین E است.

منابع غذایی PCO

PCO در بسیاری از مواد غذایی وجود دارد ، ولی به مقدار بسیار کم . بهترین منابع غذایی آن انگور ، تمشک، آلبالو، گیلاس و آلو است و معمولاً در پوست و دانه آنها موجود است. از این رو چون انگور را با دانه اش میل می کنند ، منبع خوبی از PCO است و بالاترین مقدار آن با غلظت 95 درصد ، در هسته انگور موجود است. PCO ضد حساسیت و زخم است.
اثر هسته انگور در بهبود بسیاری از بیماری ها مشخص شده است که ما به ترتیب آنها رابرای شما بیان می کنیم.

بیماری های قلبی و عروقی :

می دانید که اکسیداسیون LDL - کلسترول یا کلسترول بد عروق را سفت می کند و احتمال سکته را به شدت بالا می برد و حتماً شنیده اید که ویتامین E ضد سکته است . اثر عصاره هسته انگور 50 برابر ویتامین E است. با مصرف عصاره هسته انگور کلسترول کاهش می یابد و فشار خون نیز کم می شود.

سرطان:

عصاره هسته انگور درمان سرطان نیست. تحقیقات بسیاری نشان داده که آنتی اکسیدان ها ضد سرطان اند و از بروز همه نوع سرطانی جلوگیری می کنند. تحقیقات نشان داده افرادی که ویتامین E و سلنیوم کمتری مصرف می کنند ، یازده برابر بیشتر در معرض سرطان هستند. PCO موجود در هسته انگور خیلی مفیدتر از ویتامین E است و در عین حال از تخریب DNA سلولی هم جلوگیری می کند.

دندان ها و لثه ها :

طبق گزارش دندانپزشک ها مصرف انگور و عصاره هسته انگور در سلامت دندان و لثه ها بسیار مؤثر است ، زیرا آنتی اکسیدان موجود در آن از خرابی دندان جلوگیری می کند و موجب می شود لثه ها سفت و صورتی رنگ باقی بمانند. پس مصرف انگور در مبتلایان به عفونت های دهان بسیار مفید است.
حتی اخیراً ثابت شده است که مصرف کشمش از پوسیدگی دندان ها جلوگیری می کند ، زیرا دارای موادی است که تعداد میکروب های مولد پوسیدگی را کاهش می دهد.

چشم ها :

تحقیقات نشان می دهد PCO موجود در هسته انگور از اثر تخریبی رادیکال ها جلوگیری کرده و موجب سلامت پروتئین کلاژن سلول های بینایی می شود. مصرف PCO به شدت موجب بهبود افراد مبتلا به هر نوع عارضه سلول های بینایی خصوصاً تحلیل لکه چشم می شود. از این رو عصاره هسته انگور در درمان آب مروارید و آب سیاه موثر است.

پوست :

نکته مهم در سلامت پوست جلوگیری از پیرشدن آن است که با حفظ تناسب پروتئین های کلاژن و الاستین ( پروتئین های موجود در پوست ) امکان پذیر است. عصاره هسته انگور، پوست را در برابر اشعه ماوراء بنفش خورشید محافظت می کند و از چروک شدن و ایجاد سرطان در آن جلوگیری می کند. این ماده موجب تقویت بافت پیوندی پوست و حفره های چربی شده و موجب جوانی پوست می شود. افرادی که از این عصاره استفاده کرده اند، گفته اند که موجب پرشدن پوست و کاهش اثر زخم های قدیمی و ترک های حاصل از لاغر شدن بعد از چاقی و گلوله های چربی خصوصاً در ران ها شده است.

سیستم عصبی:

بعضی از پزشکان عقیده دارند مصرف PCO موجب بهبود بیماران مبتلا به MS می شود و جلوی پیشرفت عوارض MS را می گیرد. PCO این قابلیت را دارد که از مرز خونی مغز عبور کند و به سلول های مغزی وارد شود . با مصرف PCO بیماران ابراز می دارند که نظم ذهنی بهتری دارند.

ریه ها:

مصرف عصاره هسته انگور در بهبود آسم و آمفیزم مؤثر است. همچنین گزارش شده مصرف PCO موجود در عصاره هسته انگور عفونت های تنفسی، سرفه و خلط سینه را بهبود می بخشد.

مقدار مصرف:

عصاره ی هسته ی انگور عموماً به فرم کپسول های 50 تا 100 میلی گرمی موجود است. مناسب ترین دوز( مقدار ) آن برای افراد بالغ 150 تا 200 میلی گرم (50 میلی گرم به ازای هر 35 کیلو از وزن بدن) در روز می باشد. در اروپا OPCS عموماً به صورت کپسول هایی تا 300 میلی گرم در روز برای درمان ادم، آلرژی ، التهابات ، پیری پوست و اختلالات عروق تجویز می شود. این عصاره یک ساعت پس از مصرف به طور کامل جذب می شود و نیمی از مقدار اولیه آن تا 7 ساعت پس از مصرف همچنان در بدن عمل می کند.

ملاحظات و تداخلات:

تاکنون هیچ واکنش مسمومیت زا ، جهش ژنی ، سرطان زا یا اختلالات جنینی ناشی از مصرف این عصاره گزارش نشده است، اگر چه به دلیل نفوذپذیری بالای OPCS از جدار رگ های خونی، احتمال دارد مصرف این عصاره به همراه داروهای رقیق کننده خون مثل آسپرین، باعث خونریزی شود.
در افراد حساس به فرآورده های انگور حالت تهوع ، اختلالات معده و کهیر موقت در پوست ، از عوارض جانبی احتمالی این عصاره است. نظر به این که هیچ مدرک بالینی دال بر خاصیت درمانی قطعی از عصاره ی هسته ی انگور در دست نیست لازم به نظر می رسد که بیماران مبتلا به سرطان ، دیابت، امراض قلبی- عروقی و ... تنها با مشورت با پزشک معالج خود اقدام به جایگزینی این عصاره با داروهای مصرفی خود کنند.

پی نوشت :

منابع تحقیق :
1- ÷HEALTH-N-ENERGY 2- ماهنامه دنیای تغذیه

منبع:دایره المعارف تغذیه

در كتب طب سنتی با نام عربی ان « جوز » نامبرده می شود. به فرانسوی Noix و به انگلیسی Walnut می گویند میوه درختی است به نام درخت گردو كه به فرانسوی درخت ان را Noyer cimmun و Noyer و به انگلیسی Walnut tree می نامند . گیاهی است از خانواده Juglandaceae نام علمی ان Juglans regia L. می باشد.

مشخصات

درخت گردو درختی است بزرگ و یك پایه ، گلهای نر جداگانه به شكل شاتون دراز استوانه ای و اویزان و گلهای ماده نیز جداگانه و منفرد یا گروهی در انتهای شاخه جوان مربوط به سال رویش ظاهر می شود.
میوه ان كروی و در درون ان مغز گردو در فاصله پدره های خشبی نازك قرار گرفته و مغز گردو را قشر سخت قهوه ای روشن و چوبی كه پوست گردو می باششد فرا گرفته است و روی این قشر سخت پوسته خارجی گردو كه سبز رنگ و كمی گوشتی است قرار دارد. برگهای گردو متناوب مركب فرد از 9 – 5 وحتی 11 برگچه سبز رنگ تیره تشكیل می شود.
درخت گردو در مناطق معتدله عالم خوب ردش می كند. اب و هوای خیلی سرد و خشك را دوست ندارد ولی درخت كوهستان است . شكوفه های زودرس ان در بعضی سالها و بعضی مناطق مواجه با سرمای بهاره شده و از بین می رود . اگر درجه حرارت زمستان خیلی پایین بیاید یعنی از 25 درجه زیر صفر ( سانتی گراد ) كمتر شود خطر از بین رفتن ان پیش می اید.
تكثیر درخت گردو از طریق كاشت میوه گردو در خزانه و انتقال نهال گردو به محل باغ اصلی می باشد. معمولا از سال بیستم شروع به ثمر دادن می كندو به بحران باروری درخت گردو در سنین 60 – 50 سالگی می باشد. ( البته در بعضی موارد در سنین خیلی پایین چند عدد گردو میدهد كه باردهی محسوب نمی شود. )
درخت گردو به طور خوردو در مناطق و جنگلهای شمال ایان در استارا ، طالش ، دیلمان ، رود بار ، گلی داغ ، بدر گز و همچنین درارسباران وجود دارد و در باغهای سایر مناطق نیز كاشته میشود .
نامهای درخت گردو در ایران « جوز » ، « گوز » ، « چارمغز » و « گردكان » است و نامهای محلی ان در رودسر ، طوالش و اذربایجان « گردكان » ، در شفارود « ووز vuz » در اطراف رشت «اقوز بوله » ، در رامسر ، رودسر و لاهیجان « اقوز و اقوز دار » ، در امل « اقوز » در رامیان و مناطق ترك زبان « قز » و در سردشت « جویز ، جویزه و چوئس » می باشد.

تركیبات شیمیایی

از نظر تركیبات شیمیایی مواد موجود در مغز گردو (Juglans regia car sinensis ) عبارت اند از : الاجیك اسید ، لوریك اسید ، میریستیك اسید ، اراشید یك اسید ، لینولئیك اسید ، ایزولینو لئیك اسید ، اولئیك اسید و به علاوه دارای فیتین ، انواع فسفات ، فیتوسترول ، اكسیداز ، جوگلون ، هایدروو جوگلون ، اینوزیییت ، نوسیت ، مقدار كمی اسانس و املاح اكسالات اهك و ویتامینهای A,B,C,Eو در اخر نوسیتانیك اسید و ( كمپفرول – 3 – ارابینوز ) جوگلاندین { ناكااوكی ، موریتا } می باشد.
بررسی های دیگری نشان میدهدكه مقدار 013/0 میلی گرم ارسنیك در هر 100 گرم گردو وجود دارد و در گزارش مطالعات ازمایشگاهی دیگری امده است كه یك گلوبولین و جوگلاندین از ممغز گردو جدا شده است و در مغز گردو ویتا مینهای گروه B و همچنین ویتامین A وجود دارد.
میوه نارس گردو منبع بسیار غنی و شاید از غنی ترین منابع ویتامین C است.
عصاره ابی برگهای گردو كه عاری از وجود جوگلون است ، دارای خاصیت بسیار قوی باكتری كش و ضد میكربها می باشد.
در هر یك صد گرم گردو خام و خشك مواد زیر موجود است. :
اب 5/3 گرم ، پروتئین 8/14 گرم ، مواد چرب 64 گرم ، هیدارتهای كربن 13 گرم ، خاكستر 9/1 گرم ، كلسیم 99 میلی گرم ، فسفر 380 میلی گرم ، اهن 3 میلی گرم ، سدیم 2 میلی گرم ، پتایسیم 450 میلی گرم ، ویتامین A 30 واحد بین المللی ، تیامین 34/0 میلی گرم ، رایبوفلاوین 13/0 میلی گرم ، نیاسین 9/0 میلی گرم ، و وتیامین C 2 میلی گرم .

خواص – كاربرد

معمولا از هر یك صد كیلو گرم گردو با پوست خشبی ان در حدود 35 – 30 كیلو گرم مغز گردو به دست می اید . در مورد گردوهای كاغذی این نسبت ممكن است به نصف یا 50 درصد برسد . مغز گردو حدود 50 درصد روغن دارد . برای گرفتن روغن گردو معمولا از گردوهای وحشی و سایر گونه ها كه گردوی ریز دارند ، استفاده می شود . گردوی درشت معمولا برای مصرف مغز ان مورد استفاده قرار می گیرد. از گردوهای كوچك وحشی نیز پس از روغن گیری كنجاله خوب و مغذی به دست می اید كه در حدود 40 – 30 درصد مواد از ته و 9 – 8 درصد چربی دارد كه برای پروار كردن و چاق كردن خوك و غذای گاو شیری و طیور بسیار مورد توجه است.
در كره و چین از مغز گردو به عنوان تونیك و مقوی ، مدر ، تصفیه كننده خون و خونساز و برای معالجه بیماری های ریه و حنجره استفاده میشود . مخلوط با بادام شیرین و ژین سنگ برای معالجه سرفه مزمن به كار می رود به علاوه محرك كلیه ها و معده است و برای برطرف كردن یبوست و درد روده و اسهال خونی و سوزش سردل كاربرد دارد.
{ استوارت } معتقد است مغز گردو مانع تشكیل سنگ در كیسه صفرا یا كلیه می شود و پوست ریشه گردو و پوست خارجی میوه گردو قابض است. روغن گردو پماد خوبی برای بیماری های پوستی است { چیو كاریونه و كیمورا } در چین اش یا خورش كه با پختن قسمتها و انشعابات ریشه گردو با گوشت خوك درست می كنند به بچه هایی كه رشد انها كم است و لاغر هستند داده می شود و موجب تقویت هاضمه وتحریك اشتهای انها می شود و با اتامینها و الات گلهای نر نیز سوپ درست می كنند كهبرای رفع سرگیجه و قطع سرفه بسیار نافع است. از پوست گردو چای دم می كنند برای رفع درد معدهو دردعضلات و استخوانها مفید است . از جوشانده برگهای گردو برای شست وشوی ورمها و ابسه و تحلیل انها استفاده می شود.
گردو طبق نظر حكمای طب سنتی از نظر طبیعت گرم و خشك است و تازه ان كمتر گرم و خشك است.
از نظر خواص بسیار لطیف و ملین است و محلل می باشد و برای تقویت نیروی جنسی مفید است و مانع ترش شدن غذا می گردد . مقوی حواس و دماغ خصوصا اگر با مویز و انجیر سفید خورده شود . اگر 50 گرم ان را كه با انجیر كوبیده باشند ، خورده شود ، بسیار ملین است ، اگر با انزروت خورده شود موجب خارج شدن كرم معده است. خوردن 5 گرم از سوخته ان كه با پوست سوخته شده باشد ، با رب مورد برای قطع خون بواسیر مفید است.
خوردن مغز ان مسكن دل پیچه است . ضمادان با عسل و پیاز و نمك برای گزیدن سگ هار نافع است. اگر با زیه كرمانی نرم ساییده با عسل مخلوط نمایند و به سرو بدن مفلوج ، مبتلا به لقوه ، یا مبتلایان به درد های مفاصل سرد و تبهای سرد بلغمی مزمن بمالند و در حمام ، افتاب و یا اطاق گرم بخوابندو خود را بپوشانند كه خوب عرق كند و پس از ان بدون اینكه سرما بخورند بدن را خشك كنندو اب سرد نخورند و این كار یك دو بار انجام شو بیماری از بین می رود . مالیدن مغز كهنه و سوخته ان بازفت به زخمهای سر بسیار مفید است.
مغز گردو چون لطیف است اگر زیاد كهنه شود فاسد می گردد و اسراف در خوردن ان موجب ورم لوزتین و ایجام زخم در دهان میشود. خصوصا درگرم مزاجها كه برای انها مضر است این نظر باید بعد از خوردن گردو دهان خود را بشویند و انار ترش بمكند یا سكنجبین بخورندو یا كمی خشخاش بخورند.
اگر مغز گردو رنگ و بویش عوض شده و طعمش در اثر كهنه بودن تند شده باشد ، نباید خورده شود زیرا مسمومیت می اورد. و اگر خورده شود و ناراحتی ایجاد شده باشد باید ترشی خورد و سعی كند قی بیاید .
مربای گردو با عسل برای فربه شدن و تحریك نیروی جنسی بسیار موثر است. و ملین شكم و مقوی روده كور است. عصاره پوست سبز ان كه با رب انار پخته باشد برای ورمهای عضلات حلق مفید است و غرغره با اب پوست سبز پخته ان برای تحلیلورم لثه ها و استحكام دندان و گرد پوست سخت ان برای خشك كردن جراحتها و خوردن ان سه روز متوالی برای قطع خونریزی و از بین رفتن تقطیر البول كه قطره قطره ادرار كردن با درد و سوزش است مفیداست . اگر پوست ریشه ان را به اندازه 15 گرم تا 30 گرم بجوشانند و اب ان را بعد از غذا بخورند قی اور و اخلاط لزج را دفع می كند و برای در دهای قسمت پایین بدن خصوصا درد شكم مفید می باشد.
اگر پوست سبز خارجی ان را در حالت سبزی و تری بكوبندو خبث الحدید ( كف كوره اهن ) را نرم ساییده بر ان بپاسشندو تا چند روز هر روز به هم زنند خضاب بسیار جالبی به دست می اید كه رنگ ان بادوام است. اگر با پوست سبز تازه ان مسواك كنند و به دندان و لثه بمالند برای تقویت لثه ها و دندان بسیار مفید است. قطره اب برگ ان كه كمی گرم كرده باشند برای خارج ساختن چرك گوش و رب پوست سبز ان كه با عسل و رب انگور درست دشه باشد برای زخمهای دهان و خون امدن از بن دندان و رفع سستی لثه و استحكام ان بسیار موثر است.
خوردن دم كرده 20 – 15 گرم برگ گردو در هزار گرم اب جوش برای كاهش مقدار قند خون در بیماران مبتلا به بیماری قند اثر محسوس دارد وبرای مریضهای مبتلا به ورم مفاصل نیز مفید است و در كلیه موارد یاد شده ، مصرف دم كرده برگ نافع است.
جوشانده 50 در هزار برگ گردو در استعمال خارج برای التیام زخمها و شست و شوی انهاو بیماری های پوستی و اكزما و قارچی و به صورت غرغره ودر ورم لوزتین و معالجه انژین بسیار مفیداست . اگر برگ گردو را روی پستان بگذارند ترشح شیر را بند می اورد.
جوشانده یا دم كرده 20 گرم قسمت پوسته سبز گوشتی خارج گردو در هزار گرم اب برای خنازیر ( مدت خوردن باید ادامه یابد. ) و سایر درمانها مصرف می شود جوشانده سرد قسمتهای سبز میوه رنگ قهوه ای به مو می دهد.
نوع دیگری مغز شبیه گردو وجود دارد كه به انگلیسی انواع ان Pecans و Hickory nuts گفته می شود.درخت ان در ایران وجود ندارد ولی میوه ان به نام « گردوی امریكایی » شناخته می شود.
درخت ان را به انگلیسی Hickory tree نامند . درختی است از خانواده گردو Juglandaceae جنس Carya نام علمی دو گونه ان یكی Carya illinoensis دیگری Carya pecan می باشد .
این درخت بومی مناطق جنوبی امریكای شمالی است میوه ان دارای مغزی كمی شیرین ، لذیذ و چری است و پوست ان نازك و به اسانی شكسته می شود.
از نظر مواد شیمیایی معدنی در هر یك صدگرم از مغز خام خشك گردوی امریكائی C,Pecan مواد زیر وجود دارد:
اب 4/3 گرم ، پروتئین 2/9 گرم ، مواد چربی 68 گرم ، هیدراتهای كربن 5/11 گرم ، كلسیم 73 میلیگرم ، فسفر 289 میلی گرم ، اهن 4/2 میلی گرم ، سدیم جزبی ، پتاسیم 603 میلی گرم ، نیاسین 9/0 میلی گرم ، ویتامین A 130 واحد بین المللی ، تیامین 86/0 میلی گرم ، رایبو فلاوین 13/0 میلی گرم ، نیاسین 9/0 میلی گرم ، ویتامین C2 میلی گرم .
بطوری كه ملاحظه می شود از نظر ویتامینها و مواد معدنی و چربی خیلی شبیه گردوی معمولی است با اختلافات جزیی مثلا ویتامین A در این گردو بیشتر از مغز گردوی معمولی است و پتاسیم هم بیشتر است . ولی از نظر سایر مواد كمی از گردوی معمولی كمتر است.
دو نوع دیگر درخت گردو یكی به نام علمی Juglams cinerea است كه به انگلیسی Butten nut و White walnut و به فرانسوی Noyeu cendre و Noger grig گفته میشود و بومی امریكای شمالی می باشد. میوه ان شبیه گردو ایرانی ولیتخم مرغی و كمی نوك تیز است و دیگری به نام علمی ان Ju llanas nigra كه به انگلیسی Black walnut و به فرانسوی Noyer noir گفته میشود . از انواع امریكایی است درختی است بزرگ با چوب سنگین به رنگ قهوه ای تیره و بسیارمناسب برای نجاری تزئینی . میوه ان گرد و پر چربی با طعمی زننده .
منبع:taamasrar

پردازنده یا واحد پردازنده مرکزی ( CPU ) اصلی ترین بخش کامپیوتر است . این قطعه وظایف مهمی از قبیل عملکرد های ریاضی ، منطقی ، مقایسه ای و محاسبه های مربوط به آدرس دهی در کامپیوتر را به عهده دارد . CPU مهم ترین تراشه بر روی برد اصلی هر کامپیوتر می باشد و آن مدیریت کلیه مراحل پردازش داده ها را به عهده دارد . این قطعه به صورت مستقیم و یا غیر مسقیم سایر قطعات روی برد اصلی و سایر قسمتهای کامپیوتر را نظارت و مقداردهی می کند .
پردازنده ها هر چند دارای ابعاد فیزیکی بسیار کوچکی هستند ولی از ابتدایی ترین آنها که از 29000 ترانزیستور تا انواع پیشرفته آنها که 7/5 میلیون ترانزیستور می باشد ، ابعاد فیزیکی آنها بسیار محدود و در حد 2 تا 3 اینچ مربع می باشند.
مشخصه با اهمیت ریز پردازنده ها عبارتند از :
• . سرعت .
• . پهنای گذرگاه داده .
• . پهنای گذرگاه آدرس .
• . ماکزیمم حافظه .
علاوه بر این مشخصه ها تعداد ترانزیستور با کار گرفته شده ، cache داخلی ، پهنای پالس ، اندازه رجیستر های داخلی در پردازنده ها از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند . همه پردازنده ها سه عمل اساسی را انجام می دهند :
• . انتقال اطلاعات
• حساب و منطق
• . تصمیم گیری

مشخصات فنی پردازنده ها

پردازنده ها به عنوان یکی از اصلی ترین عناصر در یک کامپیوتر به صورت یک تراشه به شکل مربع روی برد اصلی قرار می گیرد . معمولا هر پردازنده دارای خصوصیات ویژه ای است که توسط تعدادی حروف و ارقام که بر روی هر کدام از آن ها چاپ شده ، مشخص می شوند . این اطلاعات شامل موارد زیر می باشد
• نام شرکت سازنده .
• نسل پردازنده .
• مدل و نوع پردازنده .
• سرعت پردازنده ( MHZ ) .
• ولتاژ مورد نیاز پردازنده .
• شماره سریال پردازنده .
در ادامه به توضیح برخی از این مشخصه ها می پردازیم
نام شرکت سازنده پردازنده
پردازنده ها توسط شرکت های مختلفی ساخته و ارائه شده اند. شرکت های مشهور سازنده پردازنده عبارتند از :
• Intel
• IBM
• AMD
• Syrex
• Motorola
• IDT
• NIC
• IIT
گاهی بر روی پردازنده ها نام شرکت سازنده به صورت کامل و گاهی به صورت علائم اختصاری مخصوص شرکت مشخص می شود . مثلا برای محصولات شرکت از AMD برای مشخص کردن نام پردازنده عبارت ADVANCED شرکتهای MICRO DEVICES که کلمه AMD از آن گرفته شده چاپ می شود .

نسل پردازنده

پردازنده ها بسته به تنوع در مدل و عملکرد آن ها دارای مدل های مختلفی می باشند . معمولا هر گاه یک تغییر اساسی در ساختار یا پردازنده به وجود آمده است نسل جدیدی برای آن نام گذاری شده است . معمولا نسل های مختلف پردازنده ها را با نام ، علائم یا شماره های مختلف نشان می دهند . شرکتهای سازنده پردازنده تولیدات خود را بر اساس یک روش استاندارد نام گذاری می کنند . مثلا شرکت Intel تولیداتش را به صورت 80 x86 و شرکت Motorola به صورت 68 xxx نام گذاری می کنند ، که معمولا علامت x جایگزین نسل و مدل پردازنده می شود . مثلا در مورد پردازنده های Intel نسل های اول تا هفتم به صورت زیر می باشد :
همانگونه که مشاهده می کنید از نسل چهارم (80486) به بعد نامگذاری پردازنده های Intel به صورت 80 x86 نمی باشد بلکه از نام پنتیوم استفاده شده است

مدل پردازنده

هر کدام از نسل های پردازنده دارای مدلهای مختلفی می باشد که دارای مشخصات متفاوت می باشند . مثلا در مورد پردازنده و 80386 مدلهای DX , SX و برای 80486 مدلهای SX , DX , DXII , DX4 , DX5 برای پنتیوم (نسل پنجم) مدل های پنتیوم کلاسیک و MMX ، برای نسل ششم مدل های پنتیوم پرو ، پنتیوم II و پنتیوم III پنتیوم سلرون برای نسل هفتم مدل اتیانیوم را می توان اشاره نمود.

اول :

عبدالرحمن فرامرزی زمانی نماینده چند دوره مجلس بوده و سالها مدیریت روزنامه كیهان را عهده‌دار بود معمولاً عادت داشت تابستانها به اوین و دركه برود و در آنجا مدتی اقامت كند. نقل می‌كنند زمانی یكی از رجال حكومتی به آنجا نزد وی رفت تا چند روزی دور از مركز شهر باشد و چون محیط را خیلی دور افتاده دید، از فرامرزی پرسید در این نواحی امنیت هست؟ فرامرزی جواب داد اینجا حتی یك ژاندارم هم نیست. طرف احساس كرد مقصود فرامرزی نبود امنیت است. با این حال برای اطمینان خودش مجدداً پرسید: مقصودم این است كه انسان در اینجا تأمین دارد یا نه؟ فرامرزی این بار جواب داد: مطمئن باش حتی از وجود یك پاسبان هم خبری نیست.

پاسخ‌ های فرامرزی بر نگرانی دوستش افزود. به همین دلیل وقتی میهمان سؤال فوق را برای بار سوم تكرار كرد، فرامرزی از كوره در رفت و گفت: آقاجان چرا اینقدر سئوال می‌كنی. معلوم است كه جائی كه پاسبان و ژاندارم حكومتی نباشد آنجا امن خواهد بود.
بیچاره میهمان دیگر دم نزد.
* * *

دوم :

روزی در مجلس شورای ملی میان ارسلان خلعتبری و یكی دیگر از نمایندگان به نام هزیمه علم كه از كم‌حرف‌ترین وكلای مجلس بود، گفتگوئی درگرفت. ارسلان به هزیمه گفت: من در این چند ماه حتی یكبار هم ندیدم كه شما در مجلس دهان باز كنید... هزیمه بلافاصله و به شوخی به ارسلان كه خیلی پشت تریبون حرف می‌زد، گفت: اتفاقاً شما اشتباه می‌كنید. هروقت شما پشت تریبون مجلس آغاز سخن می‌كنید تا پایان سخنرانی‌تان من در حدود یكصد‌بار خمیازه می‌‌كشم، خُرخُر می‌كنم و دهانم باز است.
* * *

سوم :

احمد قوام نخست ‌وزیر اسبق، در تهران دارای چندین خانه بود ولی بیش از همه، به خانه خود كه در خیابان قوام ‌السلطنه ( سی‌تیر ) قرار داشت، علاقمند بود.

زمانی یكی از دوستانش به نام عمید ‌نوری كه قصد مسافرت داشت به منزل قوام رفت و در ضمن سخنانش به وی گفت نامه‌هایم را به چه آدرسی برایتان بفرستم. قوام با خنده گفت :
بنویس : خیابان قوام، كوچه قوام، منزل قوام. البته پس از آنكه نامه‌ات خوب قوام آمد.
منبع: كتاب « شوخی در محافل جدی » انتشارات كومش

امام سجاد(ع) در عصر عاشورا و پس از شهادت پدرش حسین بن علی( ع ) به مقام امامت نایل آمد. آن حضرت(ع) از آن پس تا زمان شهادت، در مدت 34 سال حضوری ویژه داشت که با دوره های سه امام پیش از خود متفاوت بود.
برای تجزیه و تحلیل مواضع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر یک از امامان، شناخت و آگاهی از شرایط و مقتضیات عصر آنان ضروری است؛ چه اینکه بدون این شناخت، تجزیه و تحلیل مواضع و خط مشی آن، نمی تواند بایسته و مطابق واقع باشد. ناکامی کسانی که نمی توانند میان جنگ و صلح، قیام و سکوت، و انتقاد و تقیه امامان(ع) رابطه ای مستحکم و منطقی جستجو کنند، معلول بی توجهی به واقعیتها و عینیتهایی است که نقش تعیین کننده ای در خط مشی سیاسی و اجتماعی رهبران دارد. در صورتی که زمینه ها شناخته شود، تعارضی در برنامه‏ى امامان معصوم(ع ) دیده نخواهد شد. در یک دید کلی، موضع گیری امامان بر چهار قسم است:
1. برخی عَلم مبارزه به دست گرفتند و پیکار کردند؛
2. برخی مبارزات منفی و پنهانی داشته و از تاکتیهای مختلفی بهره مند بردند؛(1)
3. برخی بخش بزرگی از عمر خود را در حبس به سر بردند؛
4. برخی به گونه ای با مسائل سیاسی همراه شدند که حتی به مقام ولایت عهدی نیز رسیدند، بدون آنکه در آن مسائل دخالت مستقیم کنند.
امام سجاد(ع) با مشکلات و واقعیتهایی روبه رو گردید که می بایست با خط مشی صحیح، از یک سو حماسه‏ى حسینی را در سینه ها زنده نگه دارد و توطئه‏ى تحریف کنندگان را خنثی کند و از سوی دیگر، به بازسازی و ترمیم تشکیلات علوی و شیعی که آسیبهای کلی دیده بود بپردازد و مبانی اسلام و تشیع و تفکر ناب محمدی(ص) و علوی(ع) را استحکام بخشیده و تبیین کند. از این رو، اقدامات امام سجاد(ع) را در ابعاد فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و عبادی بررسی می کنیم.

1-4. فعالیتهای فرهنگی

بحث از علم امام سجاد (ع) و سروری او بر عالمان، محدثان و فقیهان زمان خود، آگاهی امام از اسرار پنهان هستی و ارتباط مردم با سرچشمه زلال حکمت و علم الهی، از مباحث بسیار مهمی به شمار می آید که رسالت ما در این نوشتار، جز آن است. در بینش وسیعی، امام کسی است که در عقل، علم، ایمان و کردار ارزشی، سرآمد همه‏ى خلق باشد. علم او چون دانش پیامبران، برگرفته از علم خداست، نه علوم بشری.(2)
در تفکر اسلامی، فلسفه وجودی پیامبران، بر دو اصل تعلیم و تربیت استوار است و در اندیشه‏ى شیعی، فلسفه‏ى وجودی امام نیز همان گونه است؛ زیرا امامت معصوم، تداوم بخش رسالت پیامبر(ص) است. مانع و سد راه تحقق آن دو اصل و رسالت امام، ناهمگونی تعالیم و رهنمودهای عقیدتی، سیاسی و اجتماعی آنان با پندارها، عملکردها و خواهشهای حاکمان زمانشان بود. زمامداران، با احساس خطر از آن تعالیم، با دست یازیدن به شیوه های گوناگون ارعاب و تهدید، وعد و وعید، زندان و شکنجه و قتل و غارت ایشان و پیروانشان و محدود کردن حوزه‏ى فعالیت آنان، مانع بسط و گسترش فرهنگ اسلامی و شیعی می شدند.
حتی گاه تلاشهای علمی و فرهنگی آن بزرگواران، به صورت تعالیم سری در می آمد یا در قالب دیگر عرضه می شد و شیعیان در بیان و انتقال آن، به تقیه امر می شدند.
در طول تاریخ تشیع و در عصر امامان شیعه، به رغم مشکلات و موانع فراوان، هیچ گاه امامان و شیعیانشان تعلیم و تربیت را به طور کلی رها نکرده و کنار نزدند. آنان همچون باران رحمتی بودند که هر چند اندک، لب تشنه‏ى امت را به آبی گوارا سیراب می کردند.
امام سجاد(ع)، مسجد پیامبر(ص) را به مدرسه خویش ساخت و مباحث علمی و حوزه‏ى درسی در موضوعهای فقه، تفسیر، حدیث، فلسفه، کلام، عرفان و اخلاق دایر کرد. آن حضرت هر روز جمعه، جلسه‏ى سخنرانی عمومی برگزار می فرمود و به پند و اندرز مردم، ترغیب به زهد در دنیا، و شوق به آخرت و انتقال معارف می پرداخت. عبدالله محض گوید: مادرم فاطمه همواره مرا به حضور در جلسات دایی ام امام سجاد(ع) تشویق می کرد و در هر جلسه ای که می رفتم، بر خداترسی و علمم افزوده می شد.(3)
عالمان و دانشمندان، همواره در مقابل امام زانوی ادب زده و از کوثر علم الهی و می نوشیدند و هیچ گاه حضرت را رها نمی کردند. حتی هنگام عزیمت برای مراسم حج، حدود هزار عالم با امام همراه شدند تا از بوستان علوم او ثمری بچینند.(4)
آن حضرت، شاگردان بسیاری تربیت کرد که برخی از آنان، از بزرگان و سرآمدان دانشمندان اسلامی شدند. آقای باقر شریف قرشی، تعداد 461 تن از آنان را نام برده است که هر یک دارای برکاتی بوده اند. آنان با متخصصان در علوم مختلف و صاحبان آثاری بوده اند، یا مناصب مهم سیاسی و اجتماعی و نقشهای کلیدی در تاریخ تشیع داشته اند. برخی نیز سلسله جنبان قیامهایی بوده اند و تعدادی از آنان نیز به شهادت رسیدند.(5)
موضوعهایی که امام(ع) به تعلیم و نشر آن اهتمام داشت عبارت اند از:
یک، مفهوم امامت: تعریف امامت و تبیین مقام و جایگاه امام در میان امت و نفی پذیرفتن ولایت غیر امام معصوم، با بیان زیر:
الف) امام، عالم به حلال و حرام و امین بر دین خداست. هر کس تولای او را بپذیرد، هدایت یافته و هر کس رو بگرداند، گمراه خواهد شد.
ب) اهل بیت(ع) علت اصلی سکون و امنیت اهل زمین، و حجت خدا بر مردم و ترازوی عدل الهی هستند.
ج) تبیین ضرورت عقلی و شرعی اطاعت و پیروی از امام معصوم، و آن را شرط قبولی عبادت دانستن.
اصل امامت و مفهوم ولایت و خلافت، از موضوعهایی است که در بسیاری از دعاها به ان توجه، و مرجعیت اهل بیت(ع) و جایگاه فرزندان پیامبر(ص) برای مردم تبیین شده است:
دو، مبارزه با فساد اخلاقی؛ گسترش فساد و فحشا میان همه‏ى طبقات جامعه حتی فقیهان، امام را بر آن داشت تا هم زمان، در دو جبهه‏ى مبارزه با ظلم و فساد بجنگد و با سلاح دعا، مظاهر فساد را نشانه رود.
سه، توجه به خدا؛ پیروی از قرآن و سنت و نیز تقویت ایمان مردم و آشتی دادن امت با امام و اهل بیت(ع) بسیار چاره ساز بود و امام(ع) مبارزات مثبت و آشکاری با مظاهر فساد و فحشا انجام می داد.
چهار، مبارزه با قصاصین؛ قصه پردازان، ابزار دست حاکمان بودند و سیاستهای دیکته شده آنها با هنرمندی و هنرنمایی بر مردم تحمیل و به آنان تلقین می کردند. از این رو، امام سجاد(ع) پرده از چهره ایشان برداشت و خطر آنان را گوشزد کرد.
پنج، گسترش اعتقاد به اصول اسلامی؛ امام در قالب دعا، مضامین بلد توحیدی را تعلیم می فرمود. مباحث توحیدی و ترک شرک و بت پرستی در دعاهای صحیفه سجادیه هویدا است.
امت، در دوره‏ى اسلامی، در جاهلیت جدیدی به سر می برد. جاهلیت نخستین به سر آمده بود. پیامبر(ص) در آغاز ظهور اسلام، جاهلیت را زنده به گور کرد، اما چیزی نگذشت که حاکمان اموی، دوباره سنتهای جاهلی را زنده کردند. در جاهلیت جدید، فقد مظاهر شرک تغییر یافته بود و بتهای سنگی و چوبی، جای خود را به حاکمان و خلفا داده بودند. امام توجه به توحید صفاتی را ترغیب می کرد تا مردم بدانند رزق و روزی، مرگ و زندگی و قضا و قدر، تنها به دست خداست، تا دل از حاکمان کنده و دست از ایشان بشویند.
حرکت علمی و فرهنگی حضرت در تأسیس مدرسه تفسیر، حدیث و فقه ادامه ‏یافت تا فرزندش امام باقر(ع) آن را پی گرفت و رسمیت بخشید.
شش، مباحث علمی، در صحنه‏ى فعالیتهای فرهنگی، امام به آوردگاه ارباب مذاهب رفته و با استدلالهای قوی، کید آنان را در هم می شکست.(6)
هفت، مقابله با مدعیان عقل گرایی؛ امام در جبهه های مختلف اعتقادی، یک تنه به مقابله‏ى مدعیان نقل گرایی و با متمسکان به ظاهر کتاب خدا رفته و خانه های عنکبوتی سست بنیان تفکری آنان را فرو می ریخت.
سه گرایش اسلامی در اواخر نیمه اول قرن اول هجری پا به عرصه اندیشه گذاشت؛ عدلیه، معتزله و اشاعره، و به مرور از دل مکتبها، گروه ها و نحله های دیگری بیرون آمد.(7) درباره‏ى علل و عوامل و چگونگی شکل گیری آنها بحثی نخواهیم داشت؛ آنچه در این مورد اهمیت دارد، بخش مهمی از تعالیم امام سجاد(ع) در موضوع خداشناسی و توحید است.(8)
امام در تبیین چگونگی خداشناسی می فرماید: شناخت خدا چون شناخت اشیا نیست که انسان آنها را درک و مشاهده کند، ماهیتشان را بفهمد و بتواند آنها را تصور کند؛ و احاطه بر خدا ناممکن است پس سبحانک لا تحس و لا تجس و لا تمس.(9)
بحث از این مقوله خارج از موضوع است و با اشاره ای کوتاه از آن می گذریم. امام می فرماید: باید برای خداشناسی، از خدا توفیق شناختش را بخواهیم و برای رسیدن به خدا، باید به خود او متوسل شویم.(10)
هشت، صحیفه سجادیه؛ مهم ترین میراث فرهنگی امام سجاد(ع) صحیفه سجادیه می باشد که همان قرآن صاعد، و مجموعه‏ى ادعیه ای است که همه معارف الهی و آنچه مورد نیاز سالک الی الله است در آن گرد آمده و سرچشمه‏ى فیض، مشعل هدایت، مدرسه اخلاق و تهذیب به شمار می آید که همواره دست نیاز انسان به سوی آن بلند است.(11)
رساله حقوق امام سجاد(ع) کتاب قانون اسلام است و در تمام شئونات و همه مناسبات و تعاملات انسان با خویشتن، با خدا، با دیگران و با محیط اطراف آن، قوانینی وضع و حقوق متقابلی تعریف کرده است.
افزون بر آن، دیوان شعری منسوب به امام سجاد(9) به جا مانده و روایات بسیاری نیز از شاگردان امام(ع) در موضوعهای مختلف در مجامع رواج گرایی درج گردیده است.

عصر فقاهت

گفته شد که سیاست امویان اقتضا میکرد مردم را به نادانی سوق دهند و آنان پایه های حکومت خود را بر جهل استوار کرده بودند و آگاه شدن مردم، ستونهای نظام حکومتشان به لرزه در می آورد. امام سجاد(ع) یکی از ارکان مهم و زیربنایی را، بالا بردن سطح علمی مردم و جامعه می دانست و به دنبال توسعه فرهنگی و علمی، جهاد فرهنگی را پی ریخت و خود طلایه دار آن بود و مدرسه‏ى اهل بیت(ع) را تأسیس کرد. پس از آن، مدرسه‏ى تابعین در مدینه راه اندازی شد و شخصیتهایی نظیر سعید بن مسیب، عروة بن زبیر، قاسم بن محمد بن ابی بکر، ابوبکر بن عبدالرحمان بن حارث، سلیمان بن یسار، عبیدالله بن عتبة بن مسعود و خارجة بن زید، متولیان آن بودند که به «فقهای سبعه» شهرت یافتند. لازم به ‏یادآوری است که برخی از این دانشمندان، افتخار شاگردی امام سجاد(ع) را دارا بودند.(12)
اهداف و رسالتهای مدرسه تابعین، ترویج معارف اسلامی بود، اما مدرسه ای در برابر مدرسه اهل بیت(ع) به شمار می رفت و از حمایتهای دولتی نیز برخودار می گشت. امویان با پشتیبانی مادی و معنوی، آنان را برای مبارزه با نهضت علمی اهل بیت(ع) تقویت می کردند. و با بزرگ نمایی، می خواستند جلوه‏ى امام سجاد(ع) را تحت الشعاع قرار داده و او را از حالت بلامنازع بودن خارج کنند. آن عصر را عصر فقاهت و عصر فقها نامیدند و شاعران را برای تبلیغات به نفع آنان و عالمیان درباری به کار گرفتند.(13) از آنجایی که جوشش فیض الهی و حکمت خداوندی از گفتار و کردار امام سجاد(ع) زینت پارسایان جاری بود، همه‏ى معارضان و فقیهان بر ساخته را به زانو در افکند و زبانشان را به اعتراف بر عظمت امام سجاد(ع) گشود و حضرت را «سید الفقهاء وافقه الفقهاء» نامیدند.(14) سخن بسیاری از فقیهان آن عصر چنین بود: « ما رأینا أفقه من علی بن الحسین(ع) ؛(15) در میان فقیهان، داناتر و فقیه تر از علی بن الحسین(ع) نیافتیم».
برخی از شمار فقیهان آن دوران عبارت اند از: ابوحازم، محمد بن شهاب زهری، سفیان عینیه، نافع بن جبیر، سالم بن عبدالله و آن چند تن که نامشان گذشت. شگفتا که بسیاری از این فقها، یکی پس از دیگری با فاصله‏ى اندکی از دنیا رفتند و در سال 95 ق، را که سال وفات بسیاری از آنان بود، «سنة الفقهاء» نامیده اند.(16)

2-4. فعالیتهای اجتماعی

امام سجاد(ع) در طول مدت پربار امامت خویش، برای اصلاح امت و پیراستن و پالایش جامعه و مردم از مظاهر فساد و فحشا و فقر، و نیز دفع تبعیضها و محرومتیهای گوناگونی که از سوی حاکمان اموی بر همه‏ى مردم و در مواردی بر ضد شیعیان اعمال شده بود، اهتمام ورزید. پیش از این گفته شد که جامعه از شکل جامعه اسلامی، به نظام قبیلگی جاهلی تغییر کرده بود و دوران جاهلیت جدیدی را می گذراند.
امام زین العابدین(ع) در کنار فعالیتهای فرهنگی و سیاسی، کارهایی انجام دادند که در قالب فعالیت اجتماعی قابل طرح است. البته همه اقدامات آن امام(ع) برای رسیدن به اهداف مشترکی بود، اما شکل و قالب آن متفاوت می نمود.

یک، سوق دادن جامعه به سوی اهداف بالا و والای معنوی

مهم ترین هدفی که امام سجاد(ع) با ابزار گوناگون فرهنگی و اجتماعی تعقیب می کرد، به کارگیری شیوه های تربیتی برای هدایت و رهنمون شدن مردم به تعالیم دینی بود.
امام(ع) درد مردم را خوب شناخته و درصدد درمان آن بود. آلودگی به مظاهر فسق و فجور، جز با تقویت ایمان و پرورش تقوا درمان نمی پذیرد. آن حضرت مردم را با دعا، ذکر، مناجات، گریه، تضرع، عبادت و خداترسی، آهسته آهسته به درون دژ و پناهگاه خدا می برد و دلها و چشمهایشان را از آلودگی به فساد و فحشا می شست. ایشان با احترام و بزرگواری با کودکان و نوجوانان برخورد می کرد و آنان را که کمتر به آلودگی ها آمیخته بودند، تحت تعلیم و تربیت خود گرفته و می فرمود: شما، بزرگان آینده هستید.(17) جذبه‏ى امام چنان قوی بود که اگر کسی یک بار دل به او می سپرد، دیگر نمی توانست آن را بازستاند و مجذوب نیک خلقی و نیک رفتاری او نشود.(18)
گفته شد پس از حادثه کربلا و سیاستهای امویان، مردم از اهل بیت(ع) فاصله گرفتند و امام یاورانی نداشت و شرایط به گونه ای بود که امام تشخیص داد باید شیعه را بازسازی کند که لازمه‏ى آن شیعه سازی بود. به عبارت دیگر، آن حضرت باید مردم را با اصول اسلام و معارف دینی و مبانی تشیع آشنا می کرد تا تشیع را پذیرا شوند؛ زیرا تنها تکیه گاه های مذهبی و اعتقادات قوی دینی می تواند نجات دهد.

دو، ویژگی ممتاز امام سجاد(ع)

از ویژگی های ممتاز امام سجاد(ع)، اخلاق نیکو بود. او مظهر عفو خدا بود و به سادگی از مجرمان می گذشت. مردم تحت تأثیر تبلیغات امویان، از او عیب جویی کرده و زبان به بدگویی و درشت گویی زده و خاطر حضرت را می رنجاندند، اما هر بار ملایمت و بردباری و برخورد محبت آمیز او رامی دیدند و از کرده‏ى خود شرمگین می شدند.(19)

سه رسیدگی به تهیدستان و بینوایان

بسیاری از خانواده های محروم و نیازمند مدینه، از لطف و بخشش مردی ناشناس و در تاریکی شب بهره مند می شدند و هرگز او را نشناختند، مگر زمانی که علی بن الحسین(ع) درگذشت و انتظار محرومان بی پاسخ ماند؛ آنگاه بینوایان دانستند آن ناشناس درد آشنا، همو بوده است.(20)

چهار، آزاد سازی بردگان

امام سجاد(ع) به آزاد سازی بردگان و مستخدمان اهتمام زیاد داشت؛ چنانکه در روایات آمده است که حضرت هزار بنده را در راه خدا آزاد کرد.(21) امام(ع) بردگان را می خرید و آنان را تحت پوشش خویش قرار می داد. آنان از نزدیک با امام پرهیزگاران آشنا شده و از گفتار و رفتار آن حضرت تأثیر می پذیرفتند. هنگامی که برده ای آزاد می شد، در حقیقت انسانی آزاده، آگاه، دانش آموخته، شیعه و مرید اهل بیت(ع) از مرکز علم و اخلاق فارغ التحصیل شده بود. جذبه‏ى امام به حدی بود که برخی از بردگان، بندگی در خدمت امام را بر آزادی ترجیح می دادند. امام زین العابدین(ع) افزون بر آنکه خود تلاش می کوشید بردگان را خریداری کرده و پس از مدتی آزاد سازد، دیگران را به این امر مهم ترغیب می کرد و می فرمود:
هیچ مؤمنی بنده‏ى مؤمنی را آزاد نمی کند، مگر اینکه خداوند به جای هر عضوی از اعضای آن بنده، عضوی از اعضای او را از آتش دوزخ ایمن می سازد.(22)

3-4. فعالیتهای سیاسی - عبادی

در این قسمت، فعالیتهای امام سجاد(ع) را در این دو بعد مورد بررسی قرار می دهیم:

الف) فعالیتهای عبادی

بخشی از عبادتهای که جنبه سیاسی زیادی دارد، مورد توجه امام سجاد(ع) بوده است. اهتمام آن حضرت در مورد مراسم باشکوه حج از آن شمار قلمداد می شود. امام سجاد(ع) بیست بار سفر حج را پیاده برگزار کردند و در طول مدت 34 ساله امامت خود، همواره به این عبادت توجه داشتند. حج، کنگره عظیم مسلمانان بود که همه ساله در مکه برگزارمی شد. حضور امام سجاد(ع) در میان مردمان، بهترین فرصت برای رساندن پیام اسلام و اعلان مواضع شیعیان در قبال ظالمان و ستمگران بود.
گفته شد که بسیاری از فقیهان و بزرگان، امام را در سفر حج همراهی می کردند. از همه طبقات جامعه، کارگزاران، فقیهان، محدثان، اشراف، رجال مذهبی، سیاسی و اجتماعی و عموم مردم و گاهی اوقات شخص خلیفه در آن شرکت می کردند. امام سجاد(ع) با دعا و موعظه و سلوک فردی، جمعیت را به حقیقت و روح حج توجه داده، برائت عملی را که تجسم حج ناب بود، به نمایش می گذاشت. گزارش ملاقات هشام بن عبدالملک با امام سجاد(ع) و شعر حماسی فرزدق در مدح آن حضرت(ع) مشهور است و این بی اعتنایی امام به امویان، نمونه ای از اعلان برائت به شمار می آید.
امام سجاد(ع) در نمازهای جمعه شرکت می کرد و نماز را به جماعت می خواند. این حرکت، گرچه در ظاهر به معنای همراهی با حاکم و زمامدار است و شرکت نکردن در آن، به معنای به رسمیت نشناختن حکومت تلقی می شد، اما امام در آن شرکت می کرد؛ زیرا خطر عدم حضور بیشتر بود و بهانه ای به دست دشمن می داد. از دوره معاویه، با سوء استفاده از اصولی نظیر اصل لزوم جماعت و اصل شقّ عصای مسلمانان (خلاف ورزیدن جماعتی از اسلام) و نظایر آن، هر شخصی را که با نظام حکومتی و جریان حاکم در جامعه هم گام نمی دیدند، با استناد به اصول طرد کرده، یا به کیفر می رساندند. نماز جمعه به دلیل بعد سیاسی آن، اهمیت زیادی داشت و حضور در آن مهم می نمود. کناره گیری امام(ع) از این گردهمایی عبادی - سیاسی کافی بود تا وی را عامل تفرقه و اختلاف معرفی کنند و یا او را منکر نماز و تارک معروف بشناسانند. همچنین پیامدهایی که آن تهمتها و تبلیغات داشت، به ضرر امام و شیعیان بود. امام با شرکت در نماز جمعه، آنان را خلع سلاح کرد، اما پس از اقامه نماز جمعه، آن را از تکلیف نماز ظهر کافی نمی دانست و نماز ظهر را نیز می خواند. در حقیقت با این عمل، نامشروع بودن آن و عدم صلاحیت امام جمعه را مطرح می کرد و از این نماز عبادی - سیاسی نیز به شیوه ای مطلوب بهره می جست.
یکی دیگر از کارهای عبادی امام، در قالب ذکر صلوات بر پیامبر(ص) و خاندان او بود. گفته شد که سیاست امویان، بر ترور شخصیت اهل بیت(ع) و متروک کردن و منزوی داشتن پیامبر(ص)، اهل بیت(ع) و سنت نبوی بود. امام سجاد(ع) در مقابله با این سیاست دشمن، با ذکر صلوات به زنده نگه داشتن نام و یاد پیامبر و خاندانش پرداخت؛ از این رو، تقریبا همه و یا بیشتر دعاهای صحیفه، در بردارنده‏ى ذکر صلوات است.

ب ) فعالیتهای سیاسی

- بیان مرجعیت، تبیین جایگاه امامت و تصریح به نقش سیاسی امامان شیعه
نمونه های فراوانی در این خصوص در مآخذ تاریخی و به ویژه در ضمن دعاهای صحیفه سجادیه ‏یافت می شود. نکات اساسی و کلیدی در تبیین و تفهیم معارف سیاسی شیعی عبارت است از:
- الهی بودن منصب امامت؛
- نصب و تعیین امام از سوی خداوند( به عبارت دیگر، امامت منصوص)؛
- عصمت امامان و دوربودن آنان از گناه خطا؛
- معرفی کردن امامان به عنوان نگاهبانان دین؛
- اختصاص داشتن اهل بیت(ع) به فرزندان حضرت زهرا(س) و نقش محوری دادن به آنان؛
- خلافت و جانشینی خداوند بر زمین را از آن امامان دانستن....(23)
زنده نگه داشتن نهضت عاشورا
امویان با توجیهات و تفسیرهای گوناگون، درصدد تحریف و به فراموشی سپردن واقعه عاشورا بودند و امام سجاد(ع) از روشهایی برای احیای آن استفاده کرد و پیروزی امام سجاد(ع) در این زمینه، در جور خفقان آن روز چشمگیر است.
روشهای احساسی و عاطفی؛ گریه مداوم و پیوسته امام سجاد(ع) در طول دوران امامت آن حضرت بر سیدالشهداء، یک روش مطلوب برای بیان مظلومیت اهل بیت(ع) بود. وی با عزاداری بر سالار شهیدان عواطف و احساسات مردم را نیز برای شناخت حقایق آماده می کرد و خاطره‏ى حماسه ها، شجاعتها، رنجها و مظلومیتهای آن امام را به ‏یادآوری همیشگی از روز عاشورا زنده نگه می داشت و همواره زیارت امام حسین(ع) را توصیه می کرد. او نخستین کسی است که بر تربت سیدالشهدا(ع) سجده کرد و شیعیان را به آن ترغیب نمود.
- روشهای سیاسی؛ امام در مدت اسارت خویش پس از حادثه کربلا، در چند مقطع شجاعانه دست به اقداماتی زد که در نوع خود درخور اهمیت است. وی در کوفه و شام، در حضور عبیدالله بن زیاد و یزید، با پاسخهای صریح و سخنرانی عمومی و افشاگرانه و پرده برداری از جنایتها و ددمنشی های امویان و معرفی خاندان عصمت و بیان حقانیت راه و مرام امام حسین(ع) و ارشاد و هدایت مردم گمراه و فریب خورده، به بیداری وجدان عمومی پرداخت.
آن حضرت(ع) از هر موقعیتی، برای یادآوری جنایات یزید در کربلا و حماسه ایثار و شجاعت و شهادت شهیدان کربلا و پدرش امام حسین(ع) استفاده می کرد و نمی گذاشت تحریف و تغییری در آن ایجاد گردد یا به فراموشی سپرده شود. البته نقش حضرت زینب(س) را نیز نباید از نظر دور داشت که در این زمینه بسیار تعیین کننده بود.
اهتمام به امر به معروف و نهی از منکر
در روایات آمده است که همه فرایض به سبب امر به معروف و نهی از منکر اقامه خواهد شد. امام سجاد(ع) می فرماید: کسی که امر به معروف و نهی از منکر را ترک کند، نظیر کسی است که کتاب خدا را پشت سر افکند، مگر آنکه انسان در تقیه ویژه به سر برد و از پنهان داشتن عقاید و برنامه های خود ناگزیر باشد. نیز آن حضرت فرمودند: منظور از تقیه ویژه آن است که انسان از سوی ستمگری ستیزه جو و سرکش تهدید شود.(24)
افشاگری بر ضد امویان و زمامداران ناصالح
تاریخ، گواه آن است که امام سجاد(ع) در هر زمان و مکانی که فرصتی دست می داد، از جنایات اموی پرده برمی داشت و اعمال ناشایست آنان را نکوهش می کرد و از ابراز تنفر از امویان باکی نداشت.
نافع بن جبیر در مدح معاویه گفت: معاویه کسی بود که از روی بردباری سکوت می کرد و از روی دانش سخن می گفت، ولی امام سجاد(ع) فرمود: نافع دروغ می گوید، معاویه کسی بود که قدرت و انحصار طلبی او را ساکت می کرد و سرمستی و شادمانی او را به سخن می آورد.(25)
براساس گزارشی، امام سجاد(ع) در گفتگو با شخصی به نام منهال، درباره‏ى جنایاتی که بر اهل بیت(ع) رفته بود، چنین گفتند:
با ما خاندان پیامبر(ص) چونان بنی اسرائیل در نظام فرعونیان رفتار شد؛ مردانمان را کشتند و زنانمان را باقی گذاشتند. با اینکه عرب بر عجم فخر می فروشد و قریش بر عرب فخرفروشی می کند به اینکه محمد(ص) از آنان است، ما که فرزندان پیامبریم، مورد غضب و قهر و ستم آنان قرار گرفته ایم؛ ما را کشتند و آواره کردند انا لله و انا الیه رجعون.(26)
مقابله با حاکمان و نهی از تبعیت از ظالمان
امام سجاد(ع) اطاعت و فرمانبرداری از ظالم را، به منزله بی دینی شمرده و می فرماید:
کسی که لا اله الا الله (شعار توحید) بگوید، ادعا و اعتراف او به ملکوت آسمان بار نمی یابد، مگر زمانی که سخن خود را با عمل شایسته کامل گرداند و کسی که در برابر ظالم سر فرود آورد، بی دین است.(27)
- ترغیب و تشویق به مبارزه، جهاد و شهادت
امام سجاد(ع) سیمای شیعه حقیقی را این گونه ترسیم کرده است:
شیعه راستین ماکسی است که در راه اهداف و برنامه های ما جهاد و تلاش کند و با کسانی که بر ما ستم می کنند، درگیر شود و ظلم آنان را دفع کند، تا اینکه خداوند حق را از ستم پیشگان بازگیرد.(28)
آن حضرت به نقل از پیامبر(ص) درباره جهاد و شهادت فرمودند:
هیچ گاه نزد خداوند محبوب تر از دو گام نیست: قدمی که در جهاد پیش نهاده شود و صفی از صفهای جهاد در راه خدا را پر کند، و قدمی که در راه صله رحم برداشته شود و... و هیچ قطره ای نزد خداوند محبوب تر از دو قطره نیست: قطره خونی که در راه خدا ریخته شود، و قطره اشکی که در ظلمت شب از بیم خدا از دیده فروغلطد.(29)
تاکتیهای سیاسی
امام در ادامه مبارزات سیاسی برای حفظ شیعیان از خطر دشمنان، راهکارهای مناسبی طرح و اعمال فرمودند که برخی از آنها بدین قرار است:
سفارش به بردباری و تشویق به رازداری؛ این دو موضوع، دو اصل اساسی در مبارزه تلقی می شد و البته شیعیان این دو ناحیه آسیب پذیر بودند و بر اثر هجوم مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، و نیز سختی و تنگناهایی که حاکمان برای آنان ایجاد می کردند، کم تحمل، کم صبر و ناشکیبا می شدند و شکوه و شکایت به امام می بردند. حضرت می فرمود:
به خدا سوگند، دوست داشتم گوشت و دست و بازوهایم را می دادم، تا دو ویژگی بی صبری و راز نداری در میان شیعه از بین می رفت.(30)
معلوم می شود خطاهایی از سوی شیعیان صورت گرفته بود که امام این گونه اظهار نگرانی کرده و آنان را سرزنش کرده است.
سفارش به مبارزه پنهانی (پوششی) با ستمگران؛ یکی از اصول مهم در همه مبارزه ها، اصل مخفی کاری است. امام سجاد(ع) در این باره فرمودند:
حق امام بر مردم این است که در نهان و آشکار از او پیروی کنند و فرمانبردار او باشند و کلامش را بزرگ شمارند، ولی حق سطان این است که در ظاهر حکمش را مخالفت نکنند.(31)
رهنمود امام(ع) در حقیقت ترسیم یک استراتژی است، نه‏ یک سیاست اصولی(32) شیعیان به دلیل عدم توان کافی برای مبارزه علنی و مسلحانه، به دستور امام شیوه تقیه را پیش گرفتند و فرمان اطاعت ظاهری از سلطان، به معنای تعطیل کردن جهاد نیست و به گواهی تاریخ، در تاریخ پرافتخار تشیع، هرگز مشعل جهاد خاموش نشد و خط سرخ شهادت، همواره پررهرو بوده وهست.

پی نوشت :

1- توضیح این مطلب ضروری است که موضع گیری سیاسی، و اقدامات سیاسی لزوما مبارزات مسلحانه و نزاع داغ و تند بر سر تصاحب حکومت نیست. در قاموس اهل بیت(ع) اقدام سیاسی گاه به همان شکل است که گذشت و زمانی در قالب رهبری فکری و اقدام فرهنگی، ارشاد، تبیین افکار اصیل، و روشن کردن محدوده‏ى معارف اسلامی و گسترش آشنایی با قوانین حاکم بر روابط فردی و اجتماعی.
2- «ییحیی خذ الکتب بقوة و ءاتینه الحکم صبیا»؛(مریم، 21) ای یحیی کتاب(وحی) را با قدرت(و جدیت ) دریافت کن، ما به او [یحیی] حکم نبوت را به هنگامی که خردسال بود عطا کردیم. «یرفع الله الذین ءامنوا منکم و الذین أوتوا العلم درجت »( مجادله، 11) خداوند از میان انسانها، کسانی را که دارای ایمان هستند و نیز آنان را که علم و دانش عطا شده اند، برتری می بخشد. ر.ک:(مریم، 29).
در این باره، روایتی از امام سجاد(ع) است که حضرت درباره‏ى الهی بودن علم امامان و پهنه‏ى گسترده آن می فرماید: «محمد(ص) به راستی امین خداوند در زمین بود و چون به ملاقات حق شتافت، اهل بیت او، وارثان وی و امینان خدا در زمین شدند. علم منایا و بلایا، [علم به سرنوشت و مقدرات انسانها] نسب عرب، طهارت مولد آنان، نام شیعیان و نام پدران ایشان نزد ماست. ما برگزیدگان خدا و اوصیای پیامبریم و از هر فرد دیگر به قرآن دین سزاوارتریم. در مراتب عالی علم قرار دادیم و علوم همه‏ى انبیا نزد ما به ودیعت نهاده شده است». صفار قمی، بصائر الدرجات، ص 120.
3- شریف قرشی، باقر، حیاة الامام زین العابدین(ع)، ج 2، ص 264. نقل از: أعیان الشیعه.
4- همان.
5- همان، ص 257-331.
6- الامام زین العابدین(ع) ص 260؛ الحیاة السیاسیة للامام السجاد(ع) ص 41، نمونه ای در برخورد امام با اهل رأی و قیاس این گونه است: حضرت فرمود: ان دین الله تعالی لا یصاب بالعقول الناقصة، و الآراء الباطلة، والمقاییس الفاسدة، و لا یصاب الا بالتسلیم، فمن سلم لنا سلم، و من اقتدی بنا هدی، و من کان یعمل بالقیاس و الرأی هلک و من وجد فی نفسه شیئا مما تقوله، أو نفض به حرجاً کفر بالذی انزل السبع المثانی و القران العظیم و هو لا یعلم. دین خدا با عقلهای ناقص و اندیشه های باطل و قیاسهای پوچ دست نایافتنی است و جز با تسلیم (و تعبد و بندگی) به دست نمی آید. هر کس تسلیم ما شد، سالم می ماند و هر که به ما اقتدا کرد، راه‏ یافت. (در مقابل) هر کس در عمل به قیاس و رأی رو آورد، هلاک شد و هر کسی که درباره‏ى آنچه ما می گوییم، شک و تردید کند یا عیب و ایرادی بگیرد به آن(خداوندی) که سبع مثانی و قرآن عظیم را نازل کرده، کفر ورزیده است، در حالی که خودش نمی داند [که کفر ورزیده است].
7- نظیر مشبّهه، مقدّره، مفوّضه، مجسّمه و...
8- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، مناجات دوازدهم، ص 229، امام(ع) چنین نجوا می کند:... و عجزت العقول عن ادراک کنه جمالک. و انحسرت الابصار دون النظر الی وجهک، و لم تجعل للخلق طریقا الی معرفتک الا بالعجز عن معرفتک: خردها از ادراک کنه جمالت درماندند، و دیده ها در برابر نگاه به جلوه‏ى جمال تو تار شدند. برای مردم راهی به شناخت تو مقرر نشده، مگر به درماندگی از معرفت تو.
9- همان، بخشی از دعای کوفه.
10- همان، مناجات هشتم، ص 224.
11- برگرفته: از مقدمه شهید صدر بر صحیفه سجادیه.
12- حیاة الامام زین العابدین(ع) ج 2، ص 414.
13- مثل اینکه اگر گفتند: هفت دریای علم که سخنشان ( عین علم است) و خارج از علم نیست کدام اند؟ بگو: آنان عبیدالله، عروة، قاسم، سعید، ابوبکر، سلیمان و خارجه هستند. همان، ص 415.
14- امام سجاد(ع) جمال نیایشگران، ص 196.
15- ابن جوزی، عبدالرحمان، تذکرة الخواص، ص 241.
16- تاریخ الطبری، ج 5، ص 262.
17- قبلاً در ضمیمه آمده بود.
18- فرزدق در قصیده خود گوید: نرم خویی است که کسی از او هراسان و بیمناک شده است، دو چیز زینت اوست خلق نیکو و خوی پسندیده. زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص 113؛ امام سجاد(ع) جمال نیایشگران، ص 83.
19- ر.ک: امام سجاد(ع) جمال نیایشگران، ص 72. هشام بن اسماعیل، در زمان ولایتش بر مدینه امام جساد(ع) بسیار می آزرد. هنگامی که عزل شد منادیان ولید در مدینه ندا دادند:«بر هر کس در زمان فرمانروایی هشام، ظلمی رفته و یا حقی از او ضایع شده است، می تواند حق خود را بازستاند». هشام بیش از همه از امام بیم داشت. زیرا می دانست که با حضرت چگونه رفتار کرده است اما برخلاف تصور او( و شاید دیگران) زمانی که امام(ع) در برابر او قرار گرفت، بر او سلام کرد و به ‏یاران خود سفارش کرد که متعرض او - که اکنون ضعیف و ناتوان است - نشوند. الارشاد....، ج 2، ص 146؛ تذکرة الخواص، ص 295.
20- کشف الغمه...، ج 2، ص 266.
21- همان، ص 279.
22- دعائم الاسلام، ج 2، ص 301.
23- برای نمونه، امام(ع) مجموعه‏ى این مباحث و اندکی بیش از آن را در دعای روز عرفه چنین ذکر می کند: « رب صل علی أطائب اهل ببته الذین اخترتهم لامرک» خداوندا بر پاکان از اهل بیت او، همانان که برای قیام به امر خود انتخابشان کردی درود فرست - «و جعلتهم خزنة علمک» و آنان را که خزانه دار علم خود قرار دادی ( به قرار دادن تکوینی). «و حفظه دینک» و آنان را حافظان دین خود قرار دادی (و لازمه آن این است که امین و به تمام دین عالم باشند).- « و خلفاءک فی أرضک» و آنان را جانشینان خویش در زمین قرار دادی- «و حججک علی عبادک » و آنان را حجتهای خود بر بندگانت تعیین کردی،- «و طهرتم من الرجس و الدنس تطهیرا بارادتک» (آنان را به اراده تکوینی) از هر پلیدی و بدی طهارت [وعصمت علمی و عملی] دادی، - «و جعلتهم الوسیلة الیک و المسلک الی جنتک » و آنان وسیله [برای جلب رضایت خدا] و راهی به سوی بهشت خود قرار دادی. « اللهم انک ایدت دینک فی کل اوان بامام اقمته علما لعبادک و منارا فی بلادک » خداوندا، تو همواره دین خود را در هر زمانی به وجود امامی تأیید می کنی؛ امامی که نشانه های هدایت مردم و چراغ روشنی بخش در زمین توست -«بعد ان وصلت حبله بحبلک و جعلته الذریعة الی رضوانک » - «وافترضت طاعته» و اطاعت او را بر همه واجب گرداندی. «و حذرت معصیته» و نافرمانی از او را بیم دادی، -«و امرت بامتثال اوامره و بالانتهاء عند نهیه» به اطاعت فرمانهایش و باز ایستادن از نواهی او فرمان دادی، «و الا یتقدمه متقدم، و لا یتاخر عنه متاخر» و بر پیشی نجستن بر او و واپس نماندن از حضرتش دستور دادی. امام سجاد(ع) صحیفه کامله‏ى سجادیه، ترجمه حسین انصاریان، دعای روز عرفه، دعای 47، ص 259-261( با اندکی تصرف).
24- کشف الغمه، ج 2 ص 299؛ تذکرة الخواص، ص 294.
25- همان، ص 304.
26- شوشتری، قاضی نور الله، احقاق الحق، ج 12، ص 121.
27- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، امالی المفید، ص 109؛ بحارالانوار، ج 78، ص 152.
28- قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، ص 276.
29- امالی مفید، ص 5؛ بحارالانوار، ج 78، ص 152.
30- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 3، ص 314.
31- احقاق الحق، ج 12، ص 117.

منبع:برگرفته از تاریخ تشیع(1)

هیپوفیز کجاست؟

هیپوفیز غده کوچکی است در زیر مغز و درون حفره استخوان شب پره که 5/0 تا 5/1 گرم وزن دارد. از نظر جنینی دارای منشا دو گانه عصبی و سلول‌های پوششی است. این غده شامل دو قسمت است: بخش قدامی و بخش خلفی

بخش قدامی

این بخش که بزرگ‌ترین قسمت آدنوهیپوفیز را تشکیل می‌دهد از بیرون به وسیله کپسولی از بافت همبند متراکم احاطه شده است که استطاله‌های ظریفی از آن به درون بافت نفوذ می‌کند. سلول‌های لوب قدامی براساس خصوصیات رنگ‌پذیری خود به دو دسته رنگ‌دوست و رنگ‌گریز تقسیم می‌شوند.

بخش خلفی

بخش پسین هیپوفیز اساسا ساختمان غده‌ای ندارد، بلکه بخشی از دستگاه عصبی است و از اجتماع یک‌سری اکسون تشکیل شده است. اجسام سلولی این آکسون‌ها در هیپوتالاموس مغز قرار دارند. دو هورمون هیپوفیز پسین هورمون آنتی دیورتیک (به معنای ضد ادراری یا کم‌کننده ادرار که موجب افزایش تراوایی نفرون‌های کلیه نسبت به آب و افزایش بازجذب آب می‌شود) و اکسی توسین (به معنای تسهیل کننده زایمان که به وسیله تحریک ترشح شیر از غده‌های شیری و تحریک انقباض ماهیچه‌های رحم صورت می‌گیرد) در جسم سلولی نورون‌های هیپوتالاموسی ساخته می‌شوند و سپس از راه آکسون‌ها به هیپوفیز پسین می‌آیند و از آنجا به خون می‌ریزند. پس در عمل، هیپوفیز پسین وظیفه‌اش ذخیره‌سازی و ترشح این هورمون‌ها است و ساختن آنها در نورون‌های هیپوتالاموس صورت می‌گیرد.

آیا هورمون رشد می‌تواند مستقیما موجب رشد اسکلت و غضروف شود؟

در جواب باید بگوییم خیر. دانشمندان در سال 1957 آزمایشی انجام دادند. در کشت سلول‌های غضروفی در خارج بدن، پس از تزریق هورمون رشد، سلول‌های غضروفی در پاسخ به هورمون رشد، رشد نکردند. پس چرا این هورمون در داخل بدن باعث رشد می‌شود و در خارج بدن اثر ندارد؟ این‌طور فرض کردند که هورمون رشد باعث تولید ماده دیگری می‌شود و آن ماده است که باعث رشد استخوان‌ها و غضروف می‌شود. تحت تاثیر هورمون رشد یک فاکتور شبه انسولین به نام سوماتومدین C در سلول‌های کبدی ساخته می‌شود که نقش اصلی را در رشد اسکلت بدن بازی می‌کند.

هیپوفیز و سوخت‌وسازهای 4گانه

سوخت و ساز پروتئین‌ها

هورمون رشد سرعت انتقال اسیدهای آمینه به داخل سلول‌های عضلانی را زیاد می‌کند و مستقیما نیز دارای اثر فعال کننده سنتز پروتئین‌هاست. این اثر هورمون رشد با انسولین مشابهت دارد.

سوخت و ساز کربوهیدرات‌ها (قندها)

در متابولیسم کربوهیدرات‌ها، هورمون رشد اثری مخالف انسولین دارد. افزایش گلوکز خون پس از تزریق هورمون رشد، نتیجه دو نوع اثر است. یکی صرفه جویی در مصرف آن در بافت‌های محیطی و دیگری افزایش فعالیت واکنش‌های نوسازی گلوکز در کبد. هورمون رشد در کبد با فعال کردن واکنش‌های نوسازی گلوکز از منشا اسیدهای آمینه، ذخیره گلیکوژن را نیز افزایش می‌دهد. در واکنش‌های گلیکولیز اثر مهار کنندگی هورمون رشد در چندین مکان بروز می‌کند و به نظر می‌آید که این هورمون از ورود گلوکز به داخل سلول نیز جلوگیری می‌نماید. هورمون رشد در عضله با آزاد نمودن اسیدهای چرب از منشا ذخیره تری‌گلیسریدها نیز از انجام واکنش‌های گلیکولیز جلوگیری می‌کند. تجویز هورمون رشد به مدت طولانی ممکن است به بروز بیماری دیابت منجر شود.

سوخت و ساز چربی‌ها

تجویز هورمون رشد در ظرف مدت 30 تا 60 دقیقه باعث افزایش اسیدهای چرب آزاد در خون (از منشا بافت چربی) و افزایش اکسیداسیون اسیدهای چرب در کبد می‌گردد.

سوخت و ساز مواد معدنی

هورمون رشد باعث افزایش جذب و نگهداری یون‌های کلسیم، منزیم و فسفات در بدن می‌گردد و این عمل آن احتمالا در ارتباط با اثری است که در رشد استخوان‌های طویل دارد.
رئیس جمهور آمریکا، جان اف کندی، مشهورترین فرد مبتلا به بیماری آدیسون بود. در این بیماری کورتیزول از غده فوق‌کلیوی کمتر از حد طبیعی ترشح می‌شود.
منبع:salamat

چکیده

در این تحقیق تعیین LD50 ترکیبات بازدارنده سنتز کیتین بر روی لارو سن دوم سوسک کلرادوی سیب زمینی Leptinotarsa decemlineata نسبت به ترکیبات بازدارنده سنتز کیتین Lufenuron با فرمولاسیون امولسیون 25% و Diflubenzuron با فرمولاسیون پودر وتابل 25%) مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور ضمن جمع آوری تخم این حشره از مزارع اطراف دانشگاه ارومیه و روستا نازلو، سن دوی لاروی با اندازه گیری عرض کپسول سر مجزا گردیده و مورد آزمایش قرار گرفت. جهت تعیین LD50 این سن لاروی ازبوته های سیب زمینی کاشته شده در گلدان استفاده گردید و برای بررسی حساسیت لاروها در یک سطح مشخص و با مقدار مشخصی از محلول سمی با توجه به سطح تغذیه آنها قفس هایی تهیه شد و لاروها در این قفس ها رها سازی شدند. در این آزمایشات مقدار LD50 ترکیبات مذکور بر روی لارو سن دوم با استفاده از نرم افزار رایانه ای Mstatc و روش Probit تعیین گردید. میزان LD50 ترکیب Lufenuron و Diflubenzuron بر روی لارو سن دوم به ترتیب 139/56 و 913/67 ppm محاسبه گردید. مشاهده شد که Lufenuron نسبت به Diflubenzuron تاثیر بیشتری روی آفت دارد. بر اساس داده های این تحقیق و به دلیل انتخابی عمل نمودن ترکیبات بازدارنده سنتز کیتین نتیجه گرفته شد که می توان این ترکیبات را در کنترل سوسک کلرادوی سیب زمینی به کار برد.
کلمات کلیدی: ترکیبات بازدارنده سنتز کتین، سوسک کلرادوی سیب زمینی، لوفنورون، دیفلوبنزرون، LD50

مقدمه

سیب زمینی یکی از تولیدات مهم کشاورزی در سراسر جهان بوده و به علت دارا بودن مواد مختلف انرژی زای قندی، پروتئینی و ویتامین ها جزء یکی از محصولات استراتژیک و هم ردیف گندم، جو و برنج محسوب می شود. طبق آمار منتشر شده از سوی اداره کل آمار و اطلاعات کشور در سال 1375 سیب زمینی در سطحی معادل 144 هزار هکتار از اراضی آبی کشور کشت شده است، متوسط عملکرد هکتاری آن 21 تن بوده و محصول سالانه آن بالغ بر سه میلیون تن می باشد (1).
با این که در سراسر جهان و در کشور ما آفات و عوامل بیماریزای متعددی برروی سیب زمینی فعالیت دارند ولی از حشرات آفت این محصول تا چند سال پیش خطر جدی آن راتهدید نمی کرد و در اکثر مناطق سیب زمینی کاری ایران حتی یک نوبت سمپاشی با حشره کش ضرورت پیدا نمی نمود (3) ولی در سال 1363 آفت بسیار خطرناکی موسوم به سوسک کلرادو Leptinotarsa decemlineata (Say) (Col.:Chrysomelidae) به مناطق سیب زمینی کاری اردبیل وارد گردید. این آفت بومی آمریکا است و از سال ها قبل به اروپا منتقل شده و در ایران جزو آفات قرنطینه محسوب می شد. استفاده از حشره کش های شیمیایی علیه این آفت مشکلاتی را در بر دارد که از آن جمله می توان بقایای این سموم در محیط، به هم خوردن تعادل طبیعی جوامع حشرات، انهدام عوامل کنترل طبیعی و ظهور و توسعه آفات ثانوی را نام برد. ضمناً مراحل مختلف زیستی سوسک کلرادو در حال حاضر نسبت به حشره کش های زیادی از جمله اکثر سموم شیمیایی کلره، فسفره، پیروتروئیدها و کاربامات ها مقاوم شده اند (12).
اداره حفاظت محیط زیست آمریکا(1) سموم Biorational را که از نظر نحوه تاثیر با حشره کش های سنتز شده دیگر متفاوت هستند و مضرات کمتری دارند را بیشتر مورد توجه قرار می دهد (2). این ترکیبات حشره کش های نسل سوم هستند که به طور معمول در طبیعت یافت میشوند و در حشرات و گیاهان وجود دارند و یا مواد مصنوعی هستند که به وسیله انسان ساخته می شوند و به طور منطقی و معقول علیه آفات مورد استفاده قرار می گیرند (12). ترکیبات تنظیم کننده رشد حشرات (2) یک گروه از ترکیبات بیورشنال هستند که خود به چهار گروه تقسیم بندی می شوند (6).
1-Benzolyl Phenylureas (Chitin synthesis inhibitors)
2- Juvenile hormone analoges
3- Antijuvenile hormone
4-Muscellaneous growth regulators
ترکیبات تنظیم کننده رشد حشرات ترکیباتی هستند که با شروع یک واقعه خاص رشدی ماند تغییر جلد و یا زمانی که تعادل هورمونی برای رشد طبیعی حشره لازم است و هنگام ورود لارو به مرحله شفیرگی یا رشد ساختارهای تولید مثلی اثر خود را اعمال می کنند (4) ترکیبات بنزویل فنیل اوره (3) یا بازدارنده های سنتز کیتین گروهی از ترکیبات تنظیم کننده رشد حشرات هستند که با دخالت در فرایند تغییر جلد از رشد حشرات جلوگیری می نمایند. این ترکیبات بر خلاف حشره کش های رایج تاثیر خود را با تاخیر اعمال می نمایند و فقط در تغییر جلدی که پس از تیمار حشره صورت می گیرد اثر خود را اعمال می کنند (13). تعدادی از ترکیبات بازدارنده سنتز کیتین علاوه بر ایجاد اختلال در فرایند تغییر جلد لاروها و پوره ها بر تولید مثل حشرات بالغ نیز تاثیر بازدارنده دارند (11). ترکیبات مذکور حشره کش های انتخابی هستند و تاثیر آنها با افزایش دما بیشتر می شود. در حشرات هیچ گونه مقاومت چند جانبه قابل توجهی نسبت به ترکیبات بازدارنده سنتز کیتین مشاهده نشده است (8). برای کسب حداکثر کارایی این ترکیبات در مزرعه، زمان استفاده نقش اساسی دارد (5). مزیت ترکیبات مذکور بر حشره کش های رایج Neurotoxic این است که فقط بر فرایندهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی حشرات تاثیر می گذارند (11). بر اساس نظر رتناکاران و همکاران (13) اثر این ترکیبات به سه طریق می باشد:
1- اختلال درفرایند تغییر جلد
2- ممانعت از تغذیه
3- خاصیت تجمعی (تلفات تاخیردار)
ترکیبات بازدارنده سنتز کیتین بر روی راسته بالپولکداران، سخت بالپوشان، دوبالان (13) و حشرات با دگردیستی ناقص (11) موثرند. اثرات تخم کشی ترکیبات بنزویل فنیل اوره در تعدادی از حشرات بعد از تیمار حشرات بالغ نشان داده شده است. جنین ظاهراً به طور طبیعی و کامل در تخم رشد می کند اما قادر به خروج از پوسته تخم نمی باشد. تیمار مستقیم تخم نیز باعث جلوگیری از تفریخ می شود (13). این ترکیبات به دلیل سمیت پائین برای پستانداران، خاصیت انتخابی بالا و تجزیه سریع در محیط، علیه مراحل نابالغ آن دسته از آفات انباری که از قسمت های داخلی غله تغذیه می کنند موثر هستند، به دلیل این که به سرعت جذب آلورون سبوس و جوانه غله شده و به طور موثری آفت را کنترل می کنند (8). بازدارنده های سنتز کیتین سمیت کمی برای پستانداران داشته، به سرعت در محیط تجزیه می شوند و هیچ اثر زیان آور محسوسی بر روی بندپایان مفید ندارند (10). هدف این تحقیق بررسی حساسیت و امکان کنترل سوسک کلرادو با حشره کش های بیورشنال می باشد جهت نیل به این هدف از دو ترکیب Diflubenzuron و Lufenuron که متعلق به گروه بنزویل فنیل اوره ها (ترکیبات بازدارنده سنتز کیتین) هستند استفاده گردید.

مواد و روش ها

برای انجام آزماش ها مقداری غده سیب زمینی در گلدان های پلاستیکی در دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه کاشته شد. برای تهیه میزبان در اواخر بهار، اوایل و اواسط تابستان تخم های سوسک کلرادو از مزارع اطراف دانشگاه ارومیه و روستای نازلو ارومیه جمع آوری شد. این حشره در مزرعه تخم های زرد نارنجی رنگ خود را به صورت دسته ای در زیر برگ سیب زمینی قرار می دهد. تخم های جمع آوری شده از مزرعه در آزمایشگاه در ظروف یک بار مصرف قرار گرفتند و برای حفظ رطوبت آنها پنبه مرطوب در داخل آنها گذاشته و روی این ظروف با پارچه توری پوشانده شد. لاروها پس از تفریخ بر روی بوته های سیب زمینی که در ظروف شیشه ای محتوی آب قرار گرفته بودند منتقل گردیدند و این مجموعه درون ظروف یکبار مصرف قرار گرفت.
برای هر ظرف یک بار مصرف یک توده تخم در نظر گرفته شد تا لاروهای هم سن تهیه شود. تعیین سن دوم لاروی با اندازه گیری عرض کپسول سر لاروها صورت گرفت. عرض کپسول سر آنها در عریض ترین قسمت در زیر میکروسکپ دو چشمی (بینوکلر) که روی عدسی چشمی آن میکرومتری نصب گردیده بود تعیین گردید.

ترکیبات بازدارنده سنتز کیتین (ترکیبات بنزویل فنیل اوره)

برای انجام آزمایش ها از دو ترکیب بازدارنده سنتز کیتین (Lufenuron, Diflubenzuron) استفاده شد. Lufenuron با فرمولاسیون امولسیون 25% از شرکت نوراتیس تهران و Diflubenzuron با فرمولاسیون پودر وتابل 25% از آزمایشگاه سم شناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه تهیه گردید.

قفس تیمار

برای بررسی حساسیت لاروها در یک سطح مشخص و با مقدار مشخصی از محلول سمی (شروط لازم برای تعیین LD50 )، با توجه به سطح تغذیه آنها قفس هایی تهیه شد. فضای این قفس ها به اندازه ای بود که لاروها در درون آن به راحتی حرکت می کرد و شرایط زیستی مانند تهویه هوا، نور و غذای تازه مهیا بود و هیچ گونه فشار غیرطبیعی بر لارو وارد نمی آمد. برای تهیه این قفس ها از خط کش پلاستیکی استفاده گردید. بدین منظور صفحاتی به ابعاد 2 در 3/3 سانتی متر و به ضخامت سه میلی متر بریده و در وسط هر صفحه یک سوراخ دایره ای شکل به قطر نه میلی متر و به عمق سه میلیمتر ایجاد شد که مساحت هر حفره 585/63میلی متر مربع بود. هنگامی که یک عدد لارو سن دوم در این حفره قرار می گرفت غذای موجود در این سطح را طی 24 ساعت تغذیه می کرد.
برای ایجاد قفس یکی از صفحات مزبور روی برگ و دیگری در زیر برگ به صورت قرینه روبروی هم گذاشته شد به طوری که سوراخ ها روبروی هم قرار گرفتند، در نتیجه سوراخی به قطر نه میلی متر و عمق شش میلی متر ایجاد شد که برگ سیب زمینی و لارو درون حرفه از هر دو سطح به یک فاصله قرار داشتند. سطح قطعه روی برگ پس از قرار دادن لارو درون آن به وسیله پارچه توری مسدود گردید سپس این قطعات توسط چند گیره لباس طوری به هم محکم نگه داشته شدند که امکان فرار برای لاروها ممکن نبود و جریان هوا و نور لازم بخوبی در اختیار برگ و لارو قرار داشت. شمارش تلفات هر 24 ساعت یک بار انجام شد و تلفات با استفاده از فرمول آبوت (1) اصلاح گردید.

آلوده سازی

در آلوده سازی، برگ سیب زمینی در بین دو صفحه خط کش شفاف قرار گرفت. در سطح رویی برگ و درون سوراخ موجود در صفحه خط کش شفاف 10ppmمحلول مورد نظر با استفاده از سمپلر قرار گرفت. قطر سوراخ های موجود به اندازه ای بود که اگر 10ppmاز محلول سمی در این سطح قرار می گرفت به صورت یک قطره ای تمامی این سطح را می پوشاند و با دیواره صفحه خط کش شفاف هیچ ارتباطی پیدا نمی کرد. پس از آنکه آب موجود در محلول مورد نظر تبخیر شد، به وسیله قلم مو یک عدد لارو سن دوم در هر سوراخ قرار گرفت. بعد از قرارگیری لاروها درون سوراخ های مذکور برای جلوگیری از فرار آنها یک تکه پارچه توری روی صفحه رویی قرار داده شد و قطعات مذکور توسط چند گیره لباس به هم محکم نگه داشته شدند.

طرز تهیه غلظت های دو ترکیب بازدارنده سنتز کتین

برای بررسی حساسیت لارو سن دوم این حشره از شش غلظت مختلف این ترکیبات با فاصله لگاریتمی و بر اساس روش استاندارد استفاده شد. بالاترین و کمترین غلظت موثر Lufenuron بر روی لارو سن دوم به ترتیب2000ppm و 625/15ppm بود که در آزمایشات مقدماتی به ترتیب 1/93 و 78/13 درصد تلفات ایجاد کردند. بر اساس پیشنهاد Robertson و Preisler غلظتی که 25 و 75 درصد تلفات ایجاد می کرد را از طریق معادله بین لگاریتم دز و پروبیت درصد تلفات به دست آورده و با استفاده از فرمول فاصله لگاریتمی، چهار غلظت بین این دو غلظت در نظر گرفته شد.

بررسی ها در هفت تیمار با منظور نمودن تیمار شاهد و هر تیمار در سه تکرار انجام شد.
بالاترین و کمترین غلظت موثر ترکیب Diflubenzuron بر روی سن دوم به ترتیب 2000 و 625/15ppm بود که در آزمایشات مقدماتی به ترتیب 93/1 و 78/ 13درصد تلفات ایجاد کردند بر اساس پیشنهاد رابرستون و پریسلر غلظتی که 25 و 75 درصد تلفات ایجاد کرد را از طریق معادله بین لگاریتم دز و پروبیت درصد تلفات به دست آورده و با استفاده از فرمول فاصله لگاریتمی چهار غلظت بین این دو غلظت درنظر گرفته شد.

بررسیها در هفت تیمار با منظور نمودن تیمار شاهد دو هر تیمار در سه تکرار انجام شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار رایانه ای Mstatc و روش Probit استفاده شد.

نتایج و بحث

در تعریف LD50 گفته می شود که تمامی دز به کار رفته ترکیب سمی بایستی توسط حشره خورده شود و چون در این آزمایش تمامی حجم معین به کار رفته Lufenuron در سطح مشخصی توسط لارو خورده شد، بنابراین LD50 این ترکیب را برای این سن لاروی تعیین کردیم. نمودار (1) رابطه لگاریتم دز و پروبیت درصد تلفات لاروهای سن دوم تغذیه کرده از برگ های سیب زمینی را پس از 120 ساعت نشان می دهد، همان گونه که در نمودار مذکور مشاهده می شود تلفات لاروها روند افزایشی یکنواخت را نشان می دهند.
پس از تجزیه داده ها LD50 ترکیب مذکور برای لارو سن دوم56/139ppm برآورد شد. با بررسی روند تلفات لاروها در تیمارهای مختلف مشاهده می گردد که در همه دزها طی 24 ساعت اول تلفات صفر است، تلفات بعد از 48 ساعت شروع می شود و به دلیل تغییر جلد، حداکثر تلفات در 48 و 72 ساعت پس از آغاز آزمایش رخ می دهد (جدول 1)
در آزمایش تعیین LD50 ترکیب Diflubenzuron نیز، تمامی حجم معین به کار رفته این ترکیب در سطح مشخصی توسط لارو خورده شد، بنابراین LD50 ترکیب مذکور را برای این سن لاروی تعیین کردیم. همان گونه که در نمودار شماره (2) مشاهده می شود تلفات لاروها روند افزایشی یکنواختی را نشان می دهند. پس از تجزیه داده ها LD50 ترکیب مذکور برای لارو سن دوم 67/913ppm برآورد شد. جدول (2) روند تلفات لاروها را نشان می دهد.

در این بررسی مقدار LD50 ترکیبات Lufenuron و Diflubenzuron برای لارو سن دوم به ترتیب 56/139ppm و 67/913ppm برآورد شد.
در تحقیقی کوپر و همکاران میزان LC50 ترکیب BAY SIR 8514 (ترکیبی دیگر از بازدارنده های سنتز کیتین) بر روی لاروهای سن اول سوسک کلرادو را 39ppm محاسبه کردند (7). این محققین میزان LC50 ترکیب BAY SIR 8514 را برای لاروهای سن دوم این حشره 75ppm محاسبه نمودند که با نتایج تحقیق حاضر تطابق قابل قبولی دارد و تفاوت موجود به دلیل متفاوت بودن نوع ترکیبات، بیوتیپ حشره و شرایط متفاوت دو آزمایش است به طوری که این محققین با فرو بردن برگ سیب زمینی در محلول سمی میزان LC50 را در مورد این ترکیب محاسبه نموده اند اما در تحقیق حاضر LD50 دو ترکیب Lufenuron و Diflubenzuron محاسبه شده است.
همبستگی مستقیم بین دز و درصد تلفات در مورد هر ماده Xenobiotic مورد انتظار می باشد ولی شیب منحنی رگرسیونی در این ترکیبات روند ملایم تری را طی نمود که موید بطئی بودن این اثر آنها است.
میزان LC50 ترکیب BAY SIR 8514 برای لاروهای سن سوم سوسک کلرادو توسط کوپر و همکاران 157ppm محاسبه شده است (7). در مورد LD50 این ترکیبات برای لاروهای سوسک کلرادو هیچ اطلاعاتی ارائه نشده است و به این دلیل امکان مقایسه میزان LD50 برآورد شده ترکیبات Lufenuron و Diflubenzuron در این تحقیق با سایر نتایج میسر نشد. نتایج نشان داد که ترکیبات بازدارنده سنتز کیتین برروی این آفت تاثیر خوبی دارند و در بین این دو ترکیب، Lufenuron برای سوسک کلرادو سمی تر بود.

پی نوشتها:

*عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رفسنجان(نویسنده مسئول:Email: zsheibani2001@yahoo.com)
** دانشیار دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه

منابع:
1- اردبیلی ژ. و م. ح. کاظمی. 1378. بررسی وضعیت بیواکولوژیک سوسک کلرادو Leptinotarsa decemlineata (Say) (Col.: Chrysomelidae) از سال 1363 تا 1369 در منطقه اردبیل. مجله دانش کشاورزی، جلد 9، شماره 1، صفحات 41 تا 52.
2- زرنگار ع. 1374. امکان مبارزه فیزیولوژیکی با سن گندم Eurygaster integriceps Put پایان نامه کارشناسی ارشد حشره شناسی کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، 160 صفحه.
3- نوری قنبلانی ق. 1365. سوسک کلرادوی سیب زمینی. انتشارات دانشگاه تبریز، 131 صفحه.
منبع:نشریه پژوهش در علوم کشاورزی جلد 4 شماره1

در این پژوهش، تاثیر آبیاری با پسباب ثانویه تصفیه خانه شاهین شهر بر برخی ویژگی های چمن در سه بافت خاک بررسی شد. آزمایش در داخل گلدان به صورت طرح آزمایشی فاکتوریل با سه فاکتور و سه تکرار در قالب بلوک های کامل تصادفی در مدت ده ماه اجرا شد. فاکتور اول میزان اختلاط آب و پساب (شامل : 100% آب، 25% پساب و 75% آب، 50% پساب و 50% آب، 75% پساب و 25% آب و 100% پساب)، فاکتور دوم بافت خاک (لوم شنی، لوم و لوم رسی) و فاکتور سوم ارقام چمن (MAYCO, DALZJ1, DALZM3, DALZM2, DALZM1) بود. استفاده از پساب باعث افزایش رنگ، ارتفاع و وزن خشک چمن گردید. حداکثر رنگ و ارتفاع با کاربرد 75% پساب و 25% آب و حداکثر وزن خشک با آبیاری با 100% پساب به دست آمد. بیشترین درجه رنگ (53/5) مربوط به رقم DALZM3 بوده و رقم DALZJ بیشترین ارتفاع (5/12 سانتی متر) و ماده خشک (7/180 گرم در گلدان) را داشت. اثر درصد پساب و رقم نشان داد که بیشترین درجه رنگ (73/5) را واریته DALZM3 تحت آبیاری 100% پساب و واریته DALZJ1 بیشترین ارتفاع (5/13 سانتی متر) و وزن خشک (3/248 گرم در گلدان) را تحت تیمار آبی 75% پساب و 25% آب داشت. بنابراین استفاده از پساب تاثیر منفی روی خصوصیات اندازه گیری شده نداشت.
کلمات کلیدی: آبیاری، فاضلاب تصفیه شده، چمن، بافت خاک

در مناطق خشک و نیمه خشک مانند ایران، استفاده مجدد از پساب می تواند وسیله ای برای جبران کمبود آب باشد (3). استفاده از پساب تصفیه شده در کشاورزی باعث کاهش استفاده از آب هایی می شود که علاوه بر کشاورزی می تواند به مصارف دیگر نظیر شرب برسد (8). استفاده از پساب برای آبیاری گیاهان زینتی مانند چمن قابل قبول است، به خصوص که به دلیل غیرخوراکی بودن این گیاه میزان نگرانی عمومی در این مورد تا حد قابل ملاحظه ای کاهش خواهد یافت (7). آب مورد استفاده در آبیاری فضای سبز و چمن معمولاً پساب ثانویه است و ممکن است محتوی مواد شیمیایی و بیولوژیک مضر باشد، بنابراین استفاده از روش های آبیاری غیرمستقیم نظیر آبیاری زیرزمینی که ارتباط مستقیم با انسان و گیاه ندارند به حفظ سلامت عمومی کمک خواهد کرد (9).
چمن گیاهی است که به مقدار زیاد به فسفر، پتاسیم و نیتروژن نیاز دارد و این نیاز را می تواند از پساب تامین نماید. همچنین عناصر ریزمغذی مورد نیاز چمن به مقدار کافی در پساب موجود است و نیز چمن اثرات زیان آور پساب را به خوبی تحمل می کند (5، 7). تحقیقات صفری سنجانی و حاج رسولیها (2) نشان داد که آبیاری با پساب توانسته است خاک های شور و سدیمی را به یک خاک مناسب برای کشاورزی تبدیل کند واینکار باعث افزایش چشمگیر مواد آلی، نیتروژن کل و فسفر قابل جذب لایه صفر تا 40 سانتی متری خاک شده است که این مواد می توانند مورد استفاده گیاهان کشت شده قرار گیرند.
تحقیقات پیشین نشان داده است که استفاده از پساب، ویژگی های (رنگ، تراکم، ارتفاع و ماده خشک) چمن را تحت تاثیر قرار می دهد. افزایش پساب در آب آبیاری باعث بهبود استقرار و سرعت بخشیدن به رشد می شود و پوشش چمنی را نسبت به تیمار شاهد که نیتروژن دریافت نکرده است افزایش می دهد (10). مرترام (12) بیان نمود که چمن های فستوکا و اگروتیس در ابتدای کاربرد فاضلاب خانگی به طور قابل ملاحظه ای تیره تر از آنهایی بودند که با آب معمولی آبیاری شدند، به هر حال در انتهای بررسی چمن ها علائم سوختگی جوانه را به علت شورتر بودن فاضلاب نسبت به آب معمولی نشان دادند. در این تحقیق، ارتفاع و عملکرد (بیومس) چمن های آبیاری شده با فاضلاب افزایش معنی دار داشت. همچنین کویین وهمکاران (14) نشان دادند که کاهش ناچیز کیفیت چمن با آبیاری با پساب منطبق بر افزایش شوری خاک بوده است. به علاوه توماس و همکاران (15) گزارش کردند که پساب به طور قابل ملاحظه ای سبب افزایش هدایت الکتریکی خاک می شود لیکن این افزایش، اثر معکوسی بر کیفیت چمن های Tifway (برموداگراس) و Jamur (چمن ژاپنی) ندارد. کاربرد پساب برای دیگر گیاهان فضای سبز نیز مورد بررسی قرار گرفته است. کوئین و همکاران (13) مشاهده کردند که آبیاری درخت Pinus ponderosa با پساب، ده برابر آب سطحی علائم سوختگی برگ را افزایش داد. تجزیه برگها انباشته شدن سدیم، کلر و بُر را در برگهای درختان آبیاری شده با پساب نشان داد.
ترکیب شیمیایی و بیولوژیک پساب فاضلاب برای آبیاری چمن وفضای سبز بسیار مهم است. در اغلب موارد پسابی که فرایند تصفیه پیشرفته یا ثانویه را پشت سر گذاشته، برای آبیاری چمن مناسب است (9). مشکل سمیت زمانی پیش می آید که عناصر به میزان زیادی در چمن و دیگر گیاهان انباشته شوند. شدت خسارت وارده شده توسط عناصر سمی بستگی به عواملی مثل مرحله رشد گیاه، غلظت عناصر سمی و شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک دارد. چمن ها اگر مرتباً چیده شوند، نسبت به سایر گیاهان تحمل بیشتری نسبت به انباشتگی عناصر در بافت های گیاهی دارند (4، 9). ستاری و همکاران (1) در تحقیق اثر ترکیبات خاک (درصدهای مختلف خاک زراعی، کود دامی و شن) و رژیم های آبیاری بر رشد چمن اسپورت در اصفهان به این نتیجه رسیدند نوع خاک به غیر از رنگ، سایر صفات مورد مطالعه مانند ارتفاع، عرض برگ، طول برگ ومیزان وزن تر و خشک چمن را به طور معنی داری تحت تاثیر قرار داد.
چمن های ژاپنی (زوشیاگراس ها) گرمسیری بوده و بافت برگی بسیار ظریف تا بسیار پهن و رنگ سبز نسبتاً روشن دارند که تراکم پاخوری آنها بسیار خوب است. در تابستان به نگهداری ویژه و کوددهی نیاز دارند، اما میزان کود مورد نیاز آنها کمتر از سایر چمن هاست. کود زیاد و خارج از فصل باعث کاهش تعداد ریشه ها، افزایش بیماری ها و رشد ساقه ها می گردد (6).و این چمن ها تغییرات بالای درجه حرارت را به خوبی تحمل کرده ولی در تابستان به خواب می روند (4).
چمن Zoysia japonica دارای برگ نسبتاً پهن می باشد و به وسیله ریزوم، استولن و بذر تکثیر می شود. در مقابل دمای کم مقاوم است و در خاکهای فقیر رشد می کند، ولی برای کیفیت خوب احتیاج به کوددهی دارد. چمن Zoysia matrella بافت برگی باریک داشته و تراکم خوبی را ایجاد می کند. علاوه بر آن، این چمن احتیاج به نگهداری کمی دارد و بسیار مقاوم نسبت به پاخوری است (8).
با توجه به سطح وسیع چمن کاری در شهر اصفهان، امکان استفاده از پساب تصفیه شده تصفیه خانه شاهین شهر برای آبیاری فضای سبز در سراسر سال، تامین نیاز چمن به نیتروژن به جای کودهای متداول و از طرفی جلوگیری از آلودگی آب های زیرزمینی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف این تحقیق، بررسی تاثیر آبیاری با درصدهای مختلف پساب بر ویژگی های ارقام چمن ژاپنی (Zoysia spp.) در بافت های مختلف خاک بود.

این تحقیق در مزرعه چاه اناری واقع در دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. منبع آب آبیاری، ترکیب های مختلف آب آب شرب شهر اصفهان و پساب تصفیه شده (ثانویه) از تصفیه خانه فاضلاب شاهین شهر بود. جدول 1 متوسط کیفیت این دو منبع آب آبیاری را نشان می دهد.
برای انجام آزمایش، خاک مزرعه لورک (مزرعه آموزشی دانشگاه صنعتی اصفهان) که دارای درصد بالایی از رس است و ترکیب آن با مقداری شن برای تهیه بافت های لوم ولوم شنی، استفاد شد. هر سه خاک قبل از شروع آزمایش با 10% کود دامی مخلوط شدند. پس از کشت چمن برای افزایش رشد و یکنواختی تراکم چمن به هر گلدان حدود 5/0 گرم کود اوره داده شد و سپس تا انتهای آزمایش هیچ گونه کود دیگری به گلدان ها افزوده نشد. جدول 2 ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک لوم رسی را در شروع آزمایش نشان می دهد.
این تحقیق به صورت یک آزمایش فاکتوریل با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد که در آن فاکتور اول میزان پساب (شامل پنج سطح: 100% آب، 25% پساب و 75% آب، 50% پساب و 50% آب، 75% پساب و 25% آب و 100% پساب)، فاکتور دوم بافت خاک (لوم شنی، لوم و لوم رسی) و فاکتور سوم ارقام چمن (واریته های DALZM1، DALZM2 و DALZM3 از Zoysiamatrella و DALZJ1 و MAYKO از Zoysia japonica) بود. ارقام فوق به اختصار با M1، M2، M3، J1 و MKO نام گذاری شدند. اعمال تیمارهای آبی پس از استقرار کامل و یکنواخت چمن در گلدان ها شروع شد. لازم به ذکر است که قبل از اعمال تیمارهای آبی، خاک آبشویی شد و شوری آن کاهش یافت.
رطوبت خاک با استفاده از روش وزنی تعیین گردید. آبیاری بر اساس 50% تخلیه مجاز رطوبتی صورت گرفت. رنگ چمن ها با نظر کارشناس ارزیابی و بر اساس متوسط فصلی مقایسه شد. رنگ چمن با اعداد 1 تا 9 درجه بندی می شود که در این درجه بندی عدد 9 بیانگر رنگ عالی، 8 بسیار خوب، 7 خوب، 6 متوسط، 5 یا کمتر نامناسب و 1 رنگ کاملاً زرد است (10، 11).
اندازه گیری رنگ از مهر تا تیر به صورت ماهانه انجام گرفت.
ارتفاع چمن از طوقه تا نوک برگ در سه قسمت هر گلدان (به صورت مثلثی) اندازه گیری شد. این عمل قبل از هر سرزنی چمن صورت گرفت. رشد چمن نیز به صورت وزن خشک قسمت هوایی در نظر گرفته شد و پس از هر بار چیدن چمن، نمونه های گیاهی در آون 75 درجه سانتی گراد به مدت 48 ساعت خشک شده و سپس توزین شدند. مجموع چین های برداشت شده چمن در سرزنی ها در محاسبات استفاده شد. نتایج به کمک نرم افزارهای SAS و MSTATC مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت و آزمون مقایسه میانگین ها با روش LSD در سطح 5% انجام شد.

درصد پساب در آب آبیاری تاثیر بسیار معنی داری بر رنگ چمن داشت به طوری که با افزایش درصد پساب تا 75% رنگ چمن افزایش یافت (جدول 3). چمن های آبیاری شده با ترکیب 25% آب و 75% پساب بیشترین رنگ (میانگین 5) را داشتند. پس از آن، افزایش درصد پساب کاربردی باعث بروز اختلاف معنی داری در رنگ چمن نشد به طوری که میانگین کیفیت رنگ چمن های آبیاری شده با 100% پساب، 95/4 بوده است. افزایش رنگ چمن با افزایش میزان پساب در آب آبیاری به علت وجود نیتروژن در پساب بود. افزایش نیتروژن تا 75% پساب مناسب بوده و پس از آن به علت شورتر بودن پساب نسبت به آب، رنگ چمن کاهش یافت. به نظر می رسد با افزایش درصد پساب، میزان مواد مغذی و کودی آب آبیاری (نیتروژن) افزوده شده و باعث تیره تر شدن رنگ چمن شده است (جدول 3). این نتیجه با نتایج مرترام (12) و کویین و همکاران (14) هم خوانی دارد.
چمن های مورد مطالعه در خاک لوم و لوم رسی کیفیت رنگ بهتری داشته ولی اختلاف معنی داری بین رنگ چمن در این دو خاک وجود نداشت. در بین سه نوع خاک مورد آزمایش، رنگ چمن در خاک لوم بیشترین (9/4) و در خاک لوم شنی کمترین (8/4) بود (جدول3). لیکن به دلیل اثر متقابل معنی دار بین درصد اختلاط پساب و بافت خاک، خاک لوم رسی با تیمار آبی 100% پساب بیشترین مقدار عددی رنگ را داشت (جدول 3). که نسبت به تیمار شاهد (100% آب) 9/1% افزایش نشان داد.
ارقام (M3,M2,M1)Z.matrella کیفیت رنگ بهتری در مقایسه با ارقام (J1,Mko)Z.japonica داشتند (جدول 4). همچنین جدول 4 نشان می دهد هر یک از واریته ها با تیمار آبی خاصی بهترین کیفیت را داشتند، به طوری که رقم J1 و M3 با آبیاری با 100% پساب، M2,M1 و M3 در تیمار 75% پساب رنگ بهتری را نشان داده اند، که به دلیل اثر متقابل معنی دار بین رقم و درصد اختلاط پساب با آب آبیاری می باشد.
در کل، ارقام M1، M2، M3، J1 و Mko به ترتیب 8/13%، 2/9%، 4/3%، 3/14% و 3/10% نسبت به تیمار شاهد (100% آب) افزایش رنگ داشتند. رنگ بالای رقم M3 نسبت به سایر ارقام (جدول 4) به خاطر خصوصیات این چمن بوده و ارتباطی با افزایش درصد پساب در آب آبیاری پیدا نمی کند وپساب تاثیر بیشتری در افزایش رنگ رقم J1 نسبت به سایر ارقام داشته است.
همچنین اثر متقابل معنی دار بین ارقام چمن و بافت خاک از نظر رنگ چمن مشاهده شد. نتایج جدول 5 نشان داد که رنگ چمن های J1 و M2 تحت تاثیر سنگینی و سبکی خاک کشت شده در آن قرار نمی گیرد. بیشترین مقدار رنگ (65/5) را رقم M3 در خاک لوم شنی داشت، در حالی که به طور متوسط، ارقام رنگ بهتری در خاک لوم نسبت به دو خاک دیگر داشتند.

ارتفاع چمن با افزایش درصد پساب در آب آبیاری افزایش یافت (جدول 6). اما تغییر ارتفاع چمن بین تیمارهای 50%، 75% و 100% پساب معنی دار نبود. چمن های آبیاری شده با 75% پساب بیشترین ارتفاع (1/9 سانتی متر) و با 100% آب کمترین ارتفاع (8/7 سانتی متر) را داشتند. وجود مواد مغذی مورد نیاز چمن (نیتروژن و فسفر) موجب افزایش رشد طولی شده است لکن در تیمار 100% پساب، اثرات شوری اندکی افزایش رشد را کاهش داده است. نتایج مرترام (12) نیز افزایش ارتفاع چمن با آبیاری با پساب را نشان داد.

ارتفاع چمن تحت تاثیر بافت خاک کشت شده در آن قرار نگرفت و اختلاف ارتفاع چمن در بافت های مختلف خاک معنی دار نبود. در بین پنج رقم زوشیاگراس مورد مطالعه، ارقام (Mko,J1)Z.japonica ارتفاع و میزان رشد بیشتری نسبت به ارقام (M3,M2,M1)Z.matrella داشتند و این اختلاف معنی دار بود (جدول 6). اثرات متقابل درصد پساب و بافت خاک وهمین طور اثر بافت خاک و رقم روی ارتفاع چمن معنی دار نبود.
واکنش رشد پنج رقم چمن مورد بررسی، تحت تیمارهای مختلف پساب متفاوت بود. چنانچه در جدول 4 دیده می شود ارتفاع رقم M3 با افزایش درصد پساب در آب آبیاری افزایش یافت. ارتفاع این چمن با آبیاری با 100% پساب به 7/8 سانتی متر رسید که نسبت به تیمار شاهد 2/58% افزایش داشت. بیشترین ارتفاع چمن رقم M2 (8/7 سانتی متر)، با آبیاری با 75% و یا 100% پساب به دست آمد که نسبت به تیمار شاهد 24% افزایش نشان داد.
بیشترین ارتفاع رقم M1 نیز در تیمار آبی 100% پساب به دست آمد و نسبت به تیمار شاهد 2/26% افزایش نشان داد همچنین رقم J1 با اعمال تیمار آبی 75% پساب بیشترین ارتفاع (5/13 سانتی متر) و 4/13% افزایش نسبت به تیمار شاهد داشت. بیشترین ارتفاع (2/10 سانتی متر) قرائت شده مربوط به رقم Mko با آبیاری با 25% پساب به دست آمد که نسبت به تیمار شاهد 3/9% افزایش نشان داد. ارتفاع این رقم چمن با افزایش درصد پساب در آب آبیاری افزایش چندانی نسبت به تیمار شاهد پیدا نکرده و در 100% پساب کاهش ارتفاع نسبت به تیمار شاهد دیده می شود.

وزن خشک قسمت هوایی چمن با افزایش درصد پساب در آب آبیاری افزایش یافت (جدول 7). تیمار آبی 100% پساب باعث بالا رفتن تراکم در چمن شده و به رغم بالاتر بودن ارتفاع در تیمار آبی 75% پساب و 25% آب (جدول 4). این عامل باعث بیشتر شدن میزان عملکرد در تیمار 100%پساب (4/124 گرم بر گلدان) شده است،اگرچه تفاوت بین تیمارهای آبی 75% و 100% پساب ازلحاظ آماری معنی دار نیست. ارقام M3 و J1 با آبیاری با 75% پساب بیشترین وزن خشک را داشتند (به ترتیب 8/68 و 3/248 گرم در هر گلدان) که 7/167% و 6/131% نسبت به تیمار
شاهد افزایش داشتند.
ماده خشک چمن در بافت لوم حداکثر و معادل 4/113 گرم بر گلدان بود (جدول 8). ارقام (Mko,J1)Z. jzaponica ماده خشک بیشتری نسبت به ارقام (M3,M2,M1) Z.matrella داشتند (جدول 8) که دلیل آن می تواند ارتفاع بیشتر آنها باشد (جدول 6). تحلیل آماری نشان داد که تاثیر متقابل درصد پساب و رقم بر ماده خشک چمن معنی دار نیست. همچنین مقایسه وزن خشک قسمت هوایی ارقام در سه نوع بافت خاک مورد مطالعه نشان می دهد که ماده خشک ارقام (M3,M2,M1) Z.matrella چندان تحت تاثیر بافت خاک کشت شده در آن قرار نگرفته است در حالی که ماده خشک ارقام (Mko,J1)Z.joponica در خاک لوم بیشتر بوده است (جدول 8).
در مجموع، استفاده از پساب ثانویه خانگی برای آبیاری چمن از لحاظ صفات رنگ، ارتفاع و ماده خشک مورد بررسی در این تحقیق مفید بوده و رنگ و ارتفاع و ماده خشک چمن را افزایش داد. مواد مغذی موجود در پساب صفات چمن (رنگ، ارتفاع و وزن خشک) را تحت تاثیر قرار داد. بنابراین بهتر است میزان نیتروژن و مواد آلی موجود در پساب محاسبه شود .... با این روش، از کوددهی اضافی که علاوه بر هزینه کود رشد چمن را تحت تاثیر قرار داد و نیاز به چمن زنی مکرر را افزایش می دهد، جلوگیری می شود. اثر متقابل درصد اختلاط پساب و بافت خاک بر ارتفاع و عملکرد چمن معنی داری نبود ولی درجه رنگ چمن در خاک لوم رسی در تیمار 100% پساب حداکثر بود. در میان ارقام مورد مطالعه رقم J1 در نتیجه آبیاری با پساب بیشترین افزایش رنگ نسبت به تیمار شاهد (100% آب) داشت و رقم M3 نسبت به سایر ارقام افزایش ارتفاع و عملکرد بیشتری نسبت به تیمار شاهد (100% آب) یافت.
همچنین رنگ ارقام مختلف در سه نوع بافت خاک مورد مطالعه متفاوت بود در حالی که ماده خشک ارقام Zoysia matrella تحت تاثیر خاک کشت شده در آن قرار نگرفت ولی ارقام Zoysia japonica در خاک لوم ماده خشک بیشتری داشتند و رقم و بافت خاک اثر متقابل معنی داری بر ارتفاع چمن نداشتند.

منابع:
1- ستاری م.، خ. رزمجو، پ. نجفی و ن. اعتمادی. 1386. اثر ترکیبات خاک و رژیم های آبیاری بر رشد و کیفیت چمن اسپورت در اصفهان. پژوهش در علوم کشاورزی، سال سوم، شماره اول، صفحات 56-45.
2- صفری سنجانی ع. و ش. حاج رسولیها. 1380. پیامد آبیاری با پساب پالایشگاه فاضلاب شمال اصفهان بر برخی از ویژگی های شیمیایی خاک های ناحیه برخوار. علوم کشاورزی ایران، جلد 32، شماره 1، صفحات 87-79.
3- عابدی کوپایی ج.، م. افیونی، ف. موسوی، ب. مصطفی زاده، و م. باقری. 1382. تاثیر آبیاری بارانی و سطحی با فاضلاب تصفیه شده بر شوری خاک. آب و فاضلاب شماره 45، صفحات 12-2.

منبع:نشریه پژوهش در علوم کشاورزی جلد4 شماره1

چکیده

به منظور تعیین زمان گل انگیزی و اثر محلول پاشی عناصر ازت (اوره)، روی (سولفات روی) و بور (اسید بوریک) بر ویژگیهای کیفی و عملکرد انگور سیاه، طی سال های 1382 تا 1385 دو آزمایش جداگانه در منطقه سی سخت انجام شد. در آزمایش اول جهت تعیین زمان گل انگیزی، از نیمه اول خرداد ماه تا اواخر مرداد ماه سال 1383 به فاصله هر 15 روز 3 بوته و روی هر بوته 3 شاخه انتخاب و عمل حلقه برداری و قطع برگ ها روی آنها صورت گرفت. با بررسی این شاخه ها در بهار سال بعد، مشخص گردید که انگیزش گل حدوداً در نیمه اول تیرماه است. در آزمایش دوم، تیمارهای محلول پاشی عناصر ازت، روی و بور در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 8 تیمار (شاهد، ازت، روی، بور، ازت +روی، ازت+ بور، روی +بور، ازت + روی+بور با غلظت 5 در هزار) و 4 تکرار انجام گرفت. نتایج نشان داد که، اثر تیمارهای محلول پاشی برصفات مواد جامد محلول، اسیدیته، نسبت قند به اسید، واکنش آب میوه و عملکرد در سطح احتمال 1% معنی دار بود. بنابراین کاربرد تیمار ترکیبی ازت و بور با غلظت 5%، کیفیت میوه را نسبت به سایر تیمارها افزایش داد. همچنین کاربرد تمام تیمارهای محلول پاشی میزان عمکلرد را در سال تیمار و سال بعد از آن نسبت به شاهد افزایش داد.
کلمات کلیدی: گل انگیزی، انگور سیاه، محلول پاشی، ازت، روی، بور (B)

مقدمه

انگور یکی از مهم ترین محصولات باغی در دنیا و ایران بشمار می رود. بخش عمده ای از ارقام تجاری انگور موجود در ایران از گونه Vitis vinifera L. می باشد. بر اساس آمار سال 2005 سازمان خوار و بار جهانی، سطح زیر کشت انگور در دنیا 7320445 هکتار است، که ایران با 270 هزار هکتار سطح زیر کشت در رتبه هفتم جهان جای دارد. میزان تولید انگور در دنیا حدود 66413393 تن با متوسط عملکرد 9072 کیلوگرم در هکتار می باشد، که ایران با تولید حدود 8/2 میلیون تن در رتبه ششم دنیا جای دارد (18). متوسط میزان تولید انگور آبی کشور 11692 کیلوگرم در هکتار می باشد و بالاترین راندمان کشت آبی 32159 کیلوگرم در هکتار متعلق به استان کهکیلویه و بویر احمد می باشد (5).
یکی از اساسی ترین مراحل رشد زایشی مو، مرحله انگیزش گل میباشد که نقش مهمی درمیزان باروری و محصول سال آتی آن دارد. گل انگیزی تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند دما، شدت نور، آب، تغذیه، عملیات داشت و تنظیم کننده های رشد گیاهی قرار می گیرد. لذا دانستن زمان گل انگیزی و چگونگی تاثیر عوامل مختلف برآن، برای باغدار بسیار حائز اهمیت خواهد بود (6). مشخص شده است که عامل محرک گل انگیزی در انگور تنها در جهت رو به قاعده حرکت میکند (20). با استفاده از آزمایش حذف برگ ها و حلقه برداری در شاخه ها می توان دوره گل انگیزی جوانه های انگور را مشخص نمود (20، 26). عقیده بر این است که از بین عوامل موثر در گل انگیزی و تشکیل میوه، قدرت رشد و تغذیه بیشترین تاثیر را داشته و در واقع سایر عوامل را تحت الشعاع قرار می دهند (3، 4، 6). بنابراین تامین به موقع عناصر غذایی عامل مهمی درتولید محصول و افزایش کیفیت میوه میباشد. عناصر ازت، بور و روی در فرآیند گرده افشانی، لقاح و تشکیل میوه بیشترین تاثیر را دارند. بوته های انگور در زمان گل انگیزی بیشترین نیاز را به عناصر یاد شده دارند ولی در اوایل بهار به دلیل سرد بودن دمای خاک و عدم وجود برگ کافی بر روی بوته، جذب این عناصر از خاک کمتر انجام می گیرد و لذا لازم است که با محلول پاشی این عناصر را دراختیار گیاه قرار داد(9).
اسماعیل زاده و تفضلی طی آزمایشی با عنوان اثرهای کینیتین و جیبرلیک اسید بر گل انگیزی و ویژگی های میوه انگور رقم سیاه شیراز در شرایط دیم و آبی در سالهای 75 و 76، بهترین تاریخ گل انگیزی در انگور رقم سیاه شیراز را حدوداً نیمه اول خرداد ماه کمی بعد از باز شدن گل های سال قبل پیشنهاد می کنند (3، 4). نتایج تحقیقات بی نی وال وهمکاران (12) نشان داد که تغذیه برگی اوره موجب افزایش اندازه حبه ها، وزن خوشه ها و عملکرد انگور گردید. همچنین محلول پاشی اوره با غلظت 5/1 درصد، وزن خوشه ها، حجم و کیفیت حبه ها را افزایش داد. آنها در آزمایش خود از تیمار 5/0 درصد و 5/1 درصد اوره به صورت محلول پاشی استفاده کرده بودند (12).
باکا و همکاران (11)، اثر محلول پاشی عناصر روی، آهن و منگنز در زمان های مختلف را بر خصوصیات کمی و کیفی میوه انگور مورد مطالعه قرار دادند ونتیجه گرفتند که ضمن افزایش عملکرد محصول، وزن، اندازه و دیگر خصوصیات دانه ها افزایش می یابد. همچنین درصد مواد جامد محلول حبه ها افزایش و اسیدیته کل کاهش پیدا کرد. نتایج تحقیقات پروویک (22)، نشان داد که محلول پاشی عناصر بور، منگنز، روی و مس در بهار در انگور، باعث افزایش عملکرد انگور و میزان قند حبه ها و کاهش اسیدیته کل شد (22). البوری و منصور (17) اثر محلول پاشی عنصر بور را بر عملکرد و کیفیت انگور مورد مطالعه قرار داده و مشاهده کردند که عملکرد و وزن خوشه، وزن و اندازه حبه ها و نسبت مواد جامد محلول به اسیدیته افزایش و میزان اسیدیته کل کاهش یافت. تحقیقات انجام یافته توسط محمد و همکاران (20)، نشان داد که محلول پاشی درختچه های انگور با غلظت 5 در هزار اوره هفت روز پیش از گلدهی، باعث افزایش عملکرد انگور طی دو سال متوالی شد. ضمن اینکه تعداد خوشه ها افزایش و وزن حبه ها به صورت معنی داری بالا رفت. در رابطه با کاربرد بور، یامدانگی وهمکاران (27) نشان دادند که محلول پاشی بوته های انگور با اسید بوریک با غلظت 2 در هزار یک هفته قبل از تشکیل میوه ها و دوباره در موقع تشکیل میوه ها موجب افزایش درصد مواد جامد محلول و قند میوه ها و کاهش اسیدیته کل در مقایسه با شاهد شده و همچنین رسیدگی میوه ها یک هفته زودتر انجام گرفت.
نتایج تحقیقات چاکرالحسینی (8) روی انگور عسکری در دو منطقه سروک و سی سخت نشان داد که بیشترین میانگین عملکرد انگور در منطقه سروک در تیمار ترکیبی اوره با غلظت 5 در هزار + سولفات روی + اسید بریک هر کدام با غلظت 3 در هزار بوده است. همچنین بیشترین درصد تشکیل میوه در تیمار ترکیبی اوره با غلظت 5 در هزار + سولفات روی+ اسیدبوریک هر کدام با غلظت 3 در هزار در مقایسه با شاهد مشاهده شد. انگور رقم سیاه یکی از مهم ترین ارقام تازه خوری در ایران می باشد که جزء انگورهای دیرس محسوب می گردد. با این وجود در تولید آن مسائلی همچون عملکرد پائین، پائین بودن کیفیت خوشه، محدود بودن تعداد حبه در خوشه (ناشی از ریزش حبه ها قبل از مرحله رسیدن) وجود دارد و لازم است مطالعاتی در زمینه های مختلف گل انگیزی و عوامل موثر بر گل انگیزی در این رقم صورت گیرد. لذا هدف از انجام این تحقیق تعیین زمان انگیزش گل در انگور رقم سیاه در تحقیق تعیین زمان انگیزش گل در انگور رقم سیاه در سی سخت و همچنین بررسی اثر محلول پاشی عناصر ازت، روی و بور بر خصوصیات کمی و کیفی انگور سیاه بود.

مواد و روش ها

این پژوهش به منظور تعیین زمان گل انگیزی و اثر محلول پاشی عناصر ازت، روی، بور بر ویژگی های کیفی و عملکرد انگور سیاه در یکی از باغ های منطقه سی سخت طی سال های 1382 تا 1385 انجام گرفت. در زمستان 1382 بوته های مو با سیستم تربیت پاچراغی با فاصله 3×3 که از نظر انجام عملیات هرس خشک یکسان 60 جوانه ای بوده، انتخاب و علامت گذاری و در بهار 1383 تیمارهای مورد نظر مربوط به تعیین زمان گل انگیزی بر روی آنها اعمال گردید.

آزمایش اول (تعیین زمان گل انگیزی)

بدلیل اینکه شکفتن جوانه ها در اردیبهشت ماه در منطقه مورد نظر صورت می گیرد و انجام عمل حلقه برداری برشاخه ها زودتر از آن میسر نبوده، در آزمایش اول جهت تعیین زمان گل انگیزی، از نیمه اول خرداد ماه تا اواخر مرداد ماه 1383 به فاصله هر 15 روز، 3 بوته و وی هر بوته 3 شاخه انتخاب و عمل حلقه برداری در بالاتر از 2 تا 3 جوانه زیر محل خوشه و قطع برگ ها در زیر محل حلقه برداری انجام گرفت. در مجموع در هر زمان، روی 9 شاخه (3 بوته× 3 شاخه) عمل حلقه برداری و قطع برگ ها انجام گرفت. دربهار سال 1384، زمان گلدهی دراین شاخه ها مورد بررسی قرار گرفت. چون فرمان انگیزش از برگ ها صادر می گردد، اولین شاخه حاوی خوشه گل با توجه به تاریخ حذف برگ ها، زمان تقریبی گل انگیزی در این منطقه و رقم محسوب می شود. لذا شاخه هایی که در زمان گلدهی فاقد خوشه باشند، مشخص می گردد که تا تاریخ طوقه برداری و قطع برگها عمل گل انگیزی در آنها صورت نگرفته است (3،4). ضمناً برای انجام عمل طوقه برداری، با چاقوی باغبانی تیز، دو برش حلقه ای کامل به فاصله 4-2 میلی متر از هم روی شاخه ها ایجاد و پوست بصورت حلقه جدا گردید.

آزمایش دوم (محلول پاشی با عناصر ازت، بور و روی)

به منظور تعیین اثر سه عنصر ازت، روی و بور بر ویژگی های کیفی و عملکرد انگور رقم سیاه آبی در سال 1384 بعد از تعیین زمان گل انگیزی یعنی بلافاصله بعد از ظهور شاخه جدید و مشاهده گل بر شاخه های تیمار شده در سال قبل اقدام به محلول پاشی عناصر مورد نظر شد.
همچنین قبل ازاجرای طرح، از زمین باغ مورد نظر نمونه های مرکب از عمق 30-0 و 60-30 سانتی متر خاک تهیه و مورد تجزیه فیزیکوشیمیایی لازم قرار گرفت (جدول 1). جهت محلول پاشی عناصر ازت، روی، و بور از منابع کودی سولفات روی، اسیدبوریک و اوره هر یک با غلظت 5 در هزار با 8 تیمار (1- شاهد، 2- ازت، 3- روی، 4- بور، 5-ازت+روی، 6- ازت + بور، 7- روی+بور، 8- ازت+روی+بور) و 4 تکرار در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی مورد استفاده قرار گرفت. جهت افزایش راندمان محلول پاشی از محلول مویان 5/0% سیتویت استفاده گردید. تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده با استفاده نرم افزار MSTATC انجام و مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن انجام گرفت. در پایان آزمایش صفات زیر مورد اندازه گیری قرار گرفت: جنبه های مختلف میوه از قبیل موادجامد محلول (توسط رفرکتومتر دستی)، واکنش آب میوه توسط دستگاهpH متر، اسیدیته کل قابل تیتر به روش تیتراسیون (7)، ویتامین ث به روش پیشنهادی جاکوبس (19) و میزان عملکرد اندازه گیری شد.

نتایج و بحث

آزمایش اول

در سال سوم 1384 در فصل گلدهی، شاخه هایی که عمل حلقه برداری و قطع برگها در سال قبل 1383 روی آنها صورت گرفته بود، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتند. شاخه هایی که حاوی گل بودند نشان دادند که در آنها عمل گل انگیزی قبل از عملیات حلقه برداری و قطع برگ ها صورت گرفته است و شاخه هایی که فاقد هر گونه خوشه گل بودند، نشان دادند که تا زمان انجام عملیات حلقه برداری و قطع برگ ها، عمل گل انگیزی در آنها صورت نگرفته است.لذا بر اساس نتایج ارزیابی شاخه های مذکور زمان گل انگیزی در انگور سیاه در منطقه سی سخت در نیمه اول تیرماه می باشد. لاوی و همکاران نیز بر اساس نتایج بدست آمده از آزمایش های حذف برگ در بوته های انگور، مشخص نمودند که دوره گل انگیزی جوانه های انگور از اردیبهشت ماه تا خرداد ماه سال قبل از گلدهی می باشد و بر خلاف بسیاری از درختان خزان دار گل انگیزی در انگور روی شاخه هایی که رشد فعال دارند، صورت می گیرد (20). اسماعیل زاده و همکاران زمان گل انگیزی انگور رقم سیاه شیراز را نیمه اول خرداد ماه کمی بعد از باز شدن گلهای سال قبل اعلام نمودند (3، 4).

آزمایش دوم

بررسی خصوصیات کمی و کیفی:

1- درصد کل مواد جامد محلول (TSS)

بر اساس نتایج جدول تجزیه واریانس، اثر سطوح مختلف محلول پاشی، اختلاف معنی داری را در سطح احتمال 1%، نشان داد (جدول 2). بر اساس نتایج مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن، بین تیمار ازت +بور با کلیه تیمارهای از نظر درصد مواد جامد محلول اختلاف معنی داری وجود داشت، به طوریکه بیشترین درصد موادجامد محلول (25/20درصد) مربوط به تیمار ازت+ بور و کمترین درصد مواد جامد محلول (75/17 درصد) مربوط به تیمار روی (Zn) به تنهایی بود ولی بین سایر تیمارها اختلاف معنی داری وجود نداشت (شکل1).

2- درصد کل اسیدیته (%TA)

بر اساس نتایج جدول تجزیه واریانس، اثر سطوح مختلف محلول پاشی، اختلاف معنی داری را بر درصد کل اسیدیته در سطح احتمال 1% نشان داد (جدول 2). مقایسه میانگین ها نشان داد که بین تیمار شاهد باتیمارهای محلول پاشی از نظر درصد کل اسیدیته، اختلاف معنی داری وجود دارد، به طوری که بیشترین میزان اسیدیته کل (55/0) مربوط به تیمار شاهد و کمترین میزان اسیدیته کل (49/0) مربوط به تیمار ترکیبی ازت +بور بود ولی بین سایر تیمارها اختلاف معنی داری وجود نداشت (شکل 2).

3- نسبت TSS/TA

براساس نتایج جدول تجزیه واریانس، اثر سطوح مختلف محلول پاشی، اختلاف معنی داری را در سطح احتمال 1%، بر نسبت قند به اسید کل نشان داد (جدول 2). بر اساس نتایج مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن، بین تیمار ازت+بور با کلیه تیمارها از نظر نسبت TSS/TA، اختلاف معنی داری وجود داشت، به طوری که بیشترین مقدار (50/41) مربوط به تیمار ازت +بور و کمترین مقدار (50/32) مربوط به تیمار شاهد بود ولی بین سایر تیمارها اختلاف معنی داری وجود نداشت (شکل3).

4- واکنش آب میوه (pH)

بر اساس نتایج جدول تجزیه واریانس، اثر سطوح مختلف محلول پاشی، اختلاف معنی داری را در سطح احتمال 1% بر pH عصاره میوه نشان داد. بر اساس نتایج مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن، بین تیمار شاهد با تیمارهای روی و ازت+ بور از نظر pH عصاره میوه، اختلاف معنی داری وجود داشت، بطوری که بیشترین میزان 58/3 مربوط به تیمار ازت +روی و کمترین میزان 23/3 مربوط به تیمار روی (Zn) بود ولی بین سایر تیمارها اختلاف معنی داری وجود نداشت (شکل 4).
بر اساس نتایج جدول تجزیه واریانس، اثر سطوح مختلف محلول پاشی، اختلاف معنی داری را در سطح احتمال 1%، در هر دو سال نشان داد .
بر اساس نتایج مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن، در سال اول بین تیمار شاهد با سایر تیمارها به استثناء تیمار روی از نظر میزان عملکرد، اختلاف معنی داری وجود داشت، به طوری که بیشترین عملکرد (25/19 کیلوگرم) مربوط به تیمار ترکیبی ازت+روی+بور بود که با سایر تیمارهای ترکیبی اختلاف معنی داری نداشت وکمترین میزان عملکرد (00/13 کیلوگرم) مربوط به تیمار شاهد و روی به تنهایی بود. همچنین افزایش عملکرد در سال دوم نسبت به سال اول بیشتر بود به طوریکه بیشترین عملکرد (00/25 کیلوگرم) مربوط به تیمار ترکیبی ازت+روی+بور بود که با سایر تیمارهای ترکیبی اختلاف معنی داری نداشت و کمترین میزان عملکرد (75/14 کیلوگرم) مربوط به تیمار شاهد بود. همچنین افزایش عملکرد در سال دوم نسبت به سال اول بیشتر بود (شکل 5).

بحث و نتیجه گیری

تولید گل در بهار سال 1384 بر روی شاخه هایی که عمل حلقه برداری و قطع برگ ها در بهار سال 1383 روی آنها انجام شده، نشان دهنده این واقعیت است که عمل گل انگیزی قبل از قطع برگها و حلقه برداری صورت گرفته است. لذا شاخه هایی که در سال 1383 تیمار حلقه برداری و قطع برگها روی آنها صورت گرفته ولی در بهار سال 1384 فاقد خوشه گل بودند، بیانگر این است که تا تاریخ انجام عملیات قطع برگ ها و حلقه برداری عمل گل انگیزی در آنها صورت نگرفته است. پس نتیجه می گیریم که پیغام گل دهی از برگ صادر می گردد و هنگامی که این پیغام به جوانه ها برسد، عمل انگیزش در آنها صورت خواهد گرفت. لاوی وهمکاران (20) نیز براساس نتایج به دست آمده از آزمایش های حذف برگ در بوته های انگور، مشخص نمودند که دوره گل انگیزی جوانه های انگور از اردیبهشت ماه تا خرداد ماه سال قبل از گلدهی می باشد و بر خلاف بسیاری از درختان خزان دار گل انگیزی در انگور روی شاخه هایی که رشد فعال دارند، صورت می گیرد. اسماعیل زاده و همکاران زمان گل انگیزی انگور رقم سیاه شیراز را نیمه اول خرداد ماه کمی بعد از باز شدن گلهای سال قبل اعلام نمودند (3،4). که با نتایج پژوهش حاضر در منطقه سردسیری سی سخت 2 هفته اختلاف نشان داد.
با توجه به شرایط آب و هوایی و میانگین دما و زمان شکفتن جوانه ها، زمان گل انگیزی در مناطق مختلف در تاریخ مشابه نخواهد بود و تعیین زمان گل انگیزی برای هر منطقه می تواند انجام گیرد. با توجه به نتایج این پژوهش که گل انگیزی حدود 6 هفته بعد از شکفتن جوانه ها آغاز می گردد و تا پایان فصل رویشی ادامه دارد، تامین به موقع عناصر غذایی به ویژه بور که در انتقال قندها و ازت که در تمایز یابی جوانه ها نقش دارند، می تواند موجب افزایش باردهی در سال بعد گردند. همان گونه که در نتایج آمده است افزایش عملکرد در سال بعد از محلول پاشی نسبت به سال اول بیشتر بود که این افزایش احتالاً از طریق افزایش باروری و تعداد خوشه درجوانه های تمایز یافته برای سال بعد می باشد. چون نیتروژن در اثر آبیاری و شستشو از دسترس ریشه خارج می شود بنابراین کاربرد به موقع آن از طریق محلول پاشی گزینه مناسبی به نظر می رسد. با توجه به اینکه گل انگیزی در سی سخت در اوایل تیرماه صورت می گیرد، تیمار محلول پاشی ازت، روی و بور (5 در هزار) قبل از آن می تواند موجب افزایش باروری و عملکرد در سال بعد گردد.
امروزه به دلیل مصرف نامتعادل اوره و فسفات آمونیوم در باغات از یک طرف و از طرف دیگر بالا بودن میزان آهک، pH و کمبود مواد آلی در خاکهای این باغ ها، کمبود عناصر کم مصرف نظیر بور و روی به شدت دیده می شود. عدم تعادل در مصرف و تامین این عناصر، سبب ایجاد مشکلاتی در تشکیل میوه، خواص کمی و کیفی میوه، محصول شده است. بنابراین، تحقیق در مورد نقش مصرف به موقع این عناصر و تاثیر آن درخواص کمی و کیفی محصول انگور ضروری به نظر می رسد (9). کرسپن و همکاران (15) گزارش کردند که کاربرد برگی مواد غذایی و کودها یکی از راه های بهبود عملکرد و کیفیت محصول های مختلف مانند انگور و راهی برای مصرف بهینه کودهای شیمیایی است.
در تحقیقی که بینی وال وهمکاران با محلول پاشی 5/0 و 5/1 درصد اوره روی انگور رقم Perlette نتیجه گرفتند که تغذیه برگی با اوره موجب افزایش اندازه حبه، وزن خوشه و عملکرد انگور گردید. همچنین محلول پاشی اوره با غلظت 5/1 درصد، وزن خوشه ها، حجم و کیفیت حبه ها را افزایش داد (12). براری و همکاران 13 در مطالعات خود روی انگور رقم Perlette مشاهده کردند که بیشترین درختان این رقم علی رغم استفاده از غلظت های پیشنهادی کود ازته جهت مصرف خاکی، از کمبود ازت در اوایل تابستان رنج می برند. آنها جهت افزایش کمیت و کیفیت محصول و جبران کمبود موقتی ازت، محلول پاشی ازت در مراحل تمام گل و تشکیل میوه را توصیه کردند.
راینوارد (23) گزارش کرد که اوره موجب افزایش تشکیل میوه در سیب شد و مواد جامد محلول و قند کل را افزایش داده ولی اسیدیته تحت تاثیر قرار نمی گیرد (23). همچنین اجیو گزارش کرد که تغذیه برگی انگور با بور، میزان قند و اسیدیته کل را در تیمارها نسبت به شاهد افزایش می دهد (10). این افزایش می تواند به دلیل نقش بور در انتقال قندها به میوه در زمان نمو آن باشد (25).
یامدانگی و همکاران مشاهده کردند که محلول پاشی درختچه های انگور با اسید بوریک با غلظت 3 در هزار در یک هفته قبل از تشکیل میوه ها ودوباره در موقع تشکیل میوه ها موجب افزایش TSS و قند میوه و کاهش اسیدیته در مقایسه با شاهد شده است (27). نتایج شیم و همکاران نشان داده است که راندمان کاربرد نیتروژن به صورت محلول پاشی برگی به فرم اوره، حدود 4 برابر بیشتر از فرم خاکی آن است (24). بر اساس نتایج چنگ کاربرد برگی اوره به دلیل تبدیل برخی از کربوهیدارت ها به پروتئین و اسیدهای آمینه، نیتروژن ذخیره تاک را افزایش می دهد و در نتیجه رشد و میوه دهی تاک در فصل بعدی بهبود می یابد (14).
نتایج پژوهش حاضر در خصوص افزایش عملکرد بر افزایش میزان قند با نتایج ارشد و همکاران (1، 2) مطابقت داشت. همچنین نتایج پژوهش حاضر از نظر کاربرد تغذیه برگی اوره بر افزایش عملکرد و کیفیت حبه ها با نتایج بینی وال و همکاران (12) برانگور پرلت و با نتایج رینوارد (23) از نظر عملکرد و افزایش مواد جامد محلول در درختان سیب مطابقت داشت. از نظر کاربرد تغذیه برگی عنصر بور بر میزان افزایش قند با نتایج اجیو (10) مطابقت ولی از نظر میزان افزایش اسیدیته کل مغایرت داشت. همچنین با نتایج یامدانگی و هکاران (27) به جهت افزایش قند و کاهش اسیدیته کل همسان بود. از نظر کاربرد تغذیه برگی عنصر روی (Zn) بر میزان افزایش عملکرد و میزان قند با نتایج یامدانگی و همکاران (27) و با نتایج دوبرولوبسکی و همکاران(16) به جهت افزایش محصول و همچنین مقدار افزایش قند و کاهش اسیدیته مطابقت داشت.
از این رو به نظر می رسد که در رقم سیاه کاربرد محلول پاشی عناصر غذایی ازت، روی وبورقبل از گلدهی و گل انگیزی موجب افزایش معنی دار عملکرد در سال بعد خواهد گردید. بنابراین تیمار ترکیبی ازت، و بور با غلظت 5/0% برای افزایش کیفیت میوه و عملکرد انگور سیاه در منطقه سردسیری سی سخت توصیه می گردد.

تشکر و قدردانی

این پژوهش با اعتبارات حوزه معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج انجام گرفت، بدین وسیله نگارندگان به خاطر تامین هزینه های ای پژوهش صمیمانه قدردانی می نمایند.
منابع:
1- ارشد م.، و. گریگوریان، ع. ناظمیه، ی. مستوفی و ا. خلیقی. 1385 بررسی تاثیر محلول پاشی عناصر نیتروژن و پتاسیم بر ویژگی های کمی و کیفی و برخی عوامل فیزیولوژیکی موثر در باردهی انگور رقم سلطانی. مجله علوم و فنون باغبانی ایران، 146-135: 7 .
2- ارشد م.، و. گریگوریان، ع. ناظمیه، ا. خلیقی و ی. مستوفی. 1385. بررسی تاثیر محلول پاشی عناصر نیتروژن وبور بر ویژگی های کمی وکیفی و برخی عوامل فیزیولوژیکی موثر در باردهی انگور رقم سلطانی. مجله علوم و فنون باغبانی ایران، 134-123:7 .
3- اسماعیل زاده م. و ع. تفضلی. 1377. بررسی اثرهای سایتوکنین و جیبیرلین بر گل انگیزی و تعیین زمان گل انگیزی در انگور رقم سیاه شیراز. پایان نامه دوره کارشناسی ارشد، 104 صفحه.
4- اسماعیل زاده م. و ع. تفضلی. اثرهای کینیتین و جیبیرلیک اسید بر گل انگیزی و ویژگی های میوه انگور رقم سیاه شیراز. مجله علوم و فنون باغبانی ایران، شماره 1 و 2. صفحات 29 و 42.
5- بی نام. 1384-1373. آمار نامه سازمان جهادکشاورزی استان کهکیلویه و بویر احمد. اداره آمار و اطلاعات سازمان جهاد کشاورزی استان کهکیلویه و بویر احمد.
6- تفضلی ع.، ج. حکمتی و پ. فیروزه. 1370. انگور. انتشارات دانشگاه شیراز. 343 صفحه.
7- حسینی ز. 1378. روش های متداول در تجزیه مواد غذایی، چاپ انتشارات دانشگاه شیراز، 553 صفحه.
8- چاکر الحسینی م. 1385. بررسی اثرات محلول پاشی ازت، روی و بُر بر خصوصیات کمی و کیفی انگور عسکری. گزارش نهایی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کهکیلویه و بویراحمد، 40 صفحه.
9- ملکوتی م. و س. ج. طباطبایی. 1378. تغذیه صحیح درختان میوه برای نیل به افزایش عملکرد و بهبود کیفی محصولات باغی در خاک های آهکی ایران. نشر آموزش کشاورزی، کرج.

پی نوشتها:

*دانشجوی دوره دکتری علوم باغبانی دانشگاه شیراز و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کهکیلویه و بویر احمد
** کارشاس ارشد باغبانی وعضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج (نویسنده مسئول:Email:m.h.farahi2007@gmail.com)

منبع:نشریه پژوهش در علوم کشاورزی جلد 4 شماره1

از جمله سنت های حاکم بر زندگی انسان ها که عامل دوام و بقای نسل بوده و از سوی کلیه قوانین بشری نیز پذیرفته شده است ، ازدواج و تشکیل خانواده است .
اهمیت خانواده از بعد فردی و اجتماعی و تاثیرگذاری آن بر جامعه به حدی است که قانونگذار در اصل 10 قانون اساسی آن را واحد بنیادی جامعه اسلامی دانسته است زیرا چنانچه خانواده را اجتماعی مرکب از پدر ، مادر و فرزندان بدانیم که با رشته های عاطفی به یکدیگر پیوسته اند ، هر اندازه که استحکام این رشته ها قوی تر باشد، ارتباط افراد خانواده با یکدیگر و رابطه این گروه با جامعه عمیق تر خواهد بود و بالعکس .
هر قدر میزان این رابطه عاطفی متزلزل تر و ضعیف تر شود ، پیوند اعضای خانواده از یکدیگر و از جامعه گسسته تر خواهد شد . چنانچه افراد خانواده با حقوقشان آشنا باشند و خود را ملزم به رعایت آن بدانند ، قوانین اجتماعی را نیز محترم خواهند شمرد .
در مقابل خانواده ای که در آن تنش و ناسازگاری وجود داشته باشد و اعضای آن حقوق یکدیگر را نادیده انگارند ، در جامعه نیز نسبت به قوانین بی توجه خواهند بود .
به عبارت دیگر جامعه در حکم آیینه ای است که کنش ، رفتار و منش خانواده به خوبی در آن منعکس می شود . به همین دلیل در همان اصل از قانون اساسی قید شده است که همه ی قوانین ، مقررات و برنامه ریزی های مربوطه باید در جهت آسان کردن شرایط تشکیل خانواده ، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه ی حقوق و اخلاق اسلامی باشد .
با این وجود اذعان داشت که علیرغم همه قوانین و مقرراتی که به منظور حفظ و پایداری خانواده مقرر شده آنچه ضامن بقا و سعادت خانواده است ، فرهنگ و اخلاق حاکم بر آن است .
خانواده تابع قراردادهای نانوشته ای است که عقاید ، رسوم و سنن حاکم بر جامعه درطی قرون و سالیان دراز آنها را رقم می زنند و شمشیر برنده قانون زمانی اجازه داخل شدن به محیط خانواده را می یابد که اخلاق در این نهاد بنیادی کمرنگ شده باشد .
بنابراین همچنان که آشنا کردن جامعه با قوانین خانواده از وظایف حقوقدانان به شمار می رود ، ضروری به نظر می رسد که کارشناسان امر نیز به بیان اصول اخلاقی که موجب اعتلای آن می شود ، بپردازند .
پر واضح است که اولین قدم در تشکیل خانواده انتخاب همسر مناسب است . این امر در نقاط مختلف کشور بر حسب آداب ، رسوم و عرف محل متفاوت بوده و نحوه ی برگزاری آن متغیر است .
در انتخاب همسر رعایت تناسب هایی که ضریب اطمینان را برای رسیدن به یک زناشویی سالم و بدون تنش بالا می برد ، ضروری است .
صرف نظر از اینکه در بسیاری از نقاط کشور هنوز دختران در انتخاب همسر خویش نقشی ندارند ، در نظر گرفتن تناسب بین دو طرف از نظر موقعیت اجتماعی ، میزان تحصیلات ، وضع خانوادگی و برخی موارد دیگر از سوی والدین لازم به نظر می رسد . یکی از مسائل مهم در زمان انتخاب همسر در نظر گرفتن سن او است .
متأسفانه هنوز در بعضی از شهرها و مناطق کشور ، دختران کم سن و سال بر حسب عرف و عادت یا به دلیل مشکلات مالی خانواده راهی خانه شوهران نادیده خود می شوند .
حتی در بعضی موارد سرپرست خانواده به دلیل بدهکاری ، دختر خود را در قبال پرداخت بدهی یا دریافت وجه نقد به عقد ازدواج فردی مسن در می آورد . وجود اختلاف در نوع نگرش ، خواسته ها و برداشت ها در مقاطع سنی مختلف انکارناپذیر است . بنابراین بدیهی است فردی که ایام جوانی را پشت سر گذاشته ، میل به تفریح و گردش و آنچه را که اقتضای سنین جوانی است از دست داده است . همین عامل می تواند مانع از ادامه یک زندگی سالم شود و چنانچه به دلایلی منتهی به جدایی نشود ، باعث افسردگی ، خودسوزی و امثال آن خواهد شد . نکته ی دیگری که بیانش لازم به نظر می رسد ، لزوم تناسب بین سطح تحصیلات طرفین است . نمی توان انکار کرد که سپری کردن مقاطع تحصیلی مختلف بر میزان دانش و اندوخته های فرد خواهد افزود و تاثیر این امر بر نوع نگرش ، رفتار و کردار ، موجب تکامل شخصیت انسان خواهد شد .
در این ارتباط خانمی که با وجود داشتن مدرک دکترای داروسازی علیرغم مخالفت های شدید خانواده حدود پنج سال قبل با مردی که تحصیلات متوسطه داشت ازدواج کرده بود ، اکنون پس از گذشت مدتی ، اختلاف در دیدگاه ها و سلیقه ها آنها را به جایی رسانده است که قادر به تحمل یکدیگر نیستند تا جایی که هر دو طرف حتی از رفت و آمد با خانواده های یکدیگر نیز خودداری می کنند . بروز این اختلاف منجر به اقداماتی از طرف شوهر وی شد که به صورت اثبات ریاست او در خانواده ، تصمیم گیری های فردی و در نهایت جلوگیری از خروج خانم از منزل و اشتغال ایشان صورت گرفته است .
آن خانم در پاسخ به این سوال که چرا تن به چنین ازدواجی داده است ، بیان کرد که : چون شوهرم فرزند طلاق بود و نابسامانی هایی در زندگی داشت قصد نجات او را از این وضعیت داشتم . شوهرم نیز در مقابل متعهد شده بود به تحصیل ادامه دهد ولی پس از گذشت پنج سال از زناشویی نه تنها به عهد وفا نکرد ، بلکه رفتار نامتعادل او باعث ناامیدی من از امکان ادامه ی زندگی با او شده است . در مثال ذکر شده ، شاید مرد نیز تلاش خود را در جهت تامین یک زندگی بهتر به کار برده است ولی اختلاف سطح فکری بین آن دو که عامل عمده ی آن افزوده شدن تجربیات اجتماعی به پیشینه ی علمی زن است ، آنها را هر چه بیشتر از یکدیگر دور کرده است .
به هر حال تناسب تحصیلی یکی از عامل های موثر در دوام و بقای زندگی زناشویی است که لازم است در هنگام انتخاب همسر به آن توجه شود . البته عواملی که از آنها یاد شد هر چند در موفقیت نسبی زناشویی موثر هستند و اما مسائل دیگری مانند تناسب سطح اقتصاد و فرهنگ خانواده را نیزنمی توان نادیده انگاشت .

سخت بگیریم یا آسان ؟!

بیشتر جوانان به دلیل واهمه از مشکلات اقتصادی و هزینه های بالا در تشکیل خانواده ، ازدواج را به تاخیر انداخته تاپس از جمع آوری و اندوخته کردن مال و اطمینان کامل گام پیش نهند که باید به جوانان گفت که روزی دست خداست . در حال حاضر جوانان مشکلات اقتصادی و مستقل نبودن را سد راه ازدواج و تشکیل خانواده می دانند و برگزاری مراسم و هزینه های سنگین و توقعات طرف مقابل با داشتن یک حقوق کارمندی کافی نمی دانند .
اگر جوانان به زندگی گذشتگان و پدر و مادرشان توجه داشته باشند همه آنها از زندگی در خانه پدربزرگان و دور هم با وسایل ابتدایی و ساده می گویند و بعد از چند سال و داشتن دو سه فرزند صاحب همه چیز از جمله خانه بزرگتر و وسایل بهتر شدند .
و اما برای انتخاب همسر سخت بگیریم یا آسان ؛ سختگیری در انتخاب همسر تا آنجا که انسان را از سهولت و سهل انگاری در انتخاب ، باز دارد و او را به دقت لازم و مفید در این امر وادارد ، بسیار به جا و سازنده است ؛ اسلام ، درباره ی بسیاری از مسائل پیرامون ازدواج مثل : مهریه ، جهیزیه ، ثروت ، تشریفات ، آداب و رسوم و ... به آسان گیر و سادگی و عدم سختگیری توصیه می نماید .
همچنان که در روایات آمده است : «بهترین همسران ، کسانی اند که مهریه شان کمتر باشد » و ... اما هنگامی که سخن ، در باب «انتخاب همسر » است ، شخص را بر حذر می دارد و از او می خواهد که معیار و ملاک هایی را لحاظ کند و دقت و سختگیری لازم را برای رعایت شدن ملاک های واقعی در انتخاب همسر ، داشته باشد ، « بنگر چه گردنبندی بر گردنت می اندازی ! » و نیز سفارش شده که : « از ازدواج با احمق بپرهیزید » و دهها مورد دیگر که معیار و ملاک های اسلامی را برای یک انتخاب موفق در گزینش همسر برای انسان ، مشخص می کند . ولیکن سختگیری های بی مورد که بعضی اوقات فرد را پس از مدتی از ازدواج ، بیزار می کند و یا موجب تاخیر در ازدواج برای چند سال می شود ، و همچنین سختگیری هایی که ناشی از یک دسته تفکرات ایده آل (آرمانی ) و دور از واقعیت ( خیالی ) باشد ، بسیار ناشایست است که انسان باید از آن دوری کند .
منبع:ماهنامه ی دنیای زنان شماره ی 47