در فرهنگ ما ایرانیان، چای یکی از دلپسندترین نوشیدنیهای متداول جهانیان است که همگان از پیر و جوان و فقیر و غنی، نوشیدن آن را ما به آرامش و فرصتی برای فراغت از مشغلههای روزانه میدانند. چای محلولی از خیسانده برگهای خشک شده گیاهی به نام کاملیا است و پس از انجام عملیات تخمیر و شکانیدن، در قالب بستهبندیهای گوناگون به بازار عرضه میشود. در فرهنگ آسیاییها، چهار هزار سال از چای به عنوان آشامیدنی ضدپیری یاد شده، به طوری که انسان با نوشیدن چای به راز سر به مهر طول عمر پی میبرد. ایرانیان با مصرف سالانه 4 تا 4/5 درصد مصرف چای جهان، در زمره چایخورترین مردم جهان قرار دارند.
تاریخچه کشت چای:
گفته میشود نخستین بوتههای چای حدود 2700 سال قبل از میلاد مسیح در کشور چین کشت شد و دم کرده آن برای خستگی مصرف میشد و پس از آن به سایر کشورها منتقل شده است. هم اکنون کشت چای از مدار 42 درجه عرض شمالی تا 33 درجه عرض جنوبی رواج دارد.
در زمانهای بسیار قدیم، کاهنهای بودایی برای خواندن دعای بیشتر و درمان بیماریها از چای به عنوان یک عامل تقلیل دهنده خواب استفاده میکردند. گفتنی است که نخستین تلاش برای کشت چای در ایران، در اواخر سلطنت ناصرالدینشاه صورت گرفت. به این معنی که در سال 1302 هجری قمری شخصی به نام حاجی محمد اصفهانی سعی کرد بوته چای را در ایران پرورش دهد اما بهدلیل آشنا نبودن به فنون کشت آن، در کار خود موفق نشد.16 سال بعد، محمد میرزاخان که ژنرال کنسول ایران در هند بود، تصمیم گرفت که نهال چای را از هند به ایران بیاورد. وی با وارد کردن 400 اصله نهال و مقداری بذر چای و کاشت آنها در لاهیجان، چایکاری را درایران بنیاد نهاد. او به دلیل این خدمت بزرگ به پدر چای ایران و کاشفالسلطنه چایکار معروف شد.
رایجترین مناطق تولید چای در جهان
آسام: در قرن هجدهم، تمدن تجارت چای در هند اولین بار به وسیله بریتانیاییها در منطقه آسام کشف شد. اغلب گلخانههای جهان شامل مرز آسام با چین، برما و بنگلادش بودند. چای آسام در 120 مایلی دره براهام پوترا رشد میکند، در منطقهای که دارای بارندگی سنگین و رطوبت زیاد قبل از برداشت است. چنین رطوبتی باعث تولید طعم بینظیری از مخلوط آسام میشود. برداشت چای در فاصله میان ماه مارچ و سپتامبر است. از ویژگیهای چای آسام، داشتن طعمی شبیه مالت، طعم و مزه متعادل و بوی خوش و عصارهای غنی است.
چین: زادگاه اصلی چای کشور چین است. بر طبق افسانهها، چای اولین بار بهطور اتفاقی از سوی شنتونگ امپراتور چین کشف شد، زمانی که برگ خشک شده درخت کاملیا سیننسیز به داخل فنجان آب جوشش افتاد. این نوع چای دارای رنگ و بوی خوب و دم کرده آن دارای اثری نیروبخش و آرامبخش است. امروزه مناطق متعددی برای رشد چای در چین وجود دارد از قبیل هونان، قوجیان و آنهویی.
گونههای تولید شده چای چینی در انواع سفید، سبز و چای سیاه است.
دارجلینگ: دارجلینگ، منطقهای از کشور هند واقع شده در نقطهای دوردست در شمال این کشور است که میان نپال، تبت و بوتان قرارگرفته و حتی هزاران فوت بالاتر از سطح دریا است و بهوسیله رشته کوههای هیمالیا محاصره شده است. از ویژگیهای منحصر به فرد این منطقه، هوای سرد و مه آلود، بارندگی، زمین شیبدار و قرارگرفتن در میان ابرها است که به درک بهتر خصوصیات چای دارجلینگ کمک میکند. اغلب از آن به عنوان نوشیدنی چای اشاره میشود. از ویژگیهای چای دارجلینگ، رنگ طلایی، عطر و طعم مطبوع و خوشبوی آن است.
کنیا: کنیا یکی از بزرگترین مناطق تولید چای است. مناطق اصلی رشد آن در منطقه کوهستانی کنیان واقع در ارتفاعاتی بالاتر از 9000 فوت است.
از ویژگی این منطقه، وفور بارندگی است که باعث مرطوب شدن هوا میشود و در نتیجه این رطوبت از دریاچه ویکتوریا بالا آمده و بهصورت باران روی کشتزار ریخته میشود. چای کنیا از کیفیت بالایی برخوردار است. همچنین رنگ مسی خوشرنگ و نیز طعم متعادل آن از جمله مواردی است که چای کنیا را به عنوان عالیترین انتخاب قرار داده است.
سریلانکا: سریلانکا جزیرهای است با طبیعت زیبا قابل توجه که در اقیانوس هند واقع شده است. قرارگرفتن کوهها در مه، آبشارهایی که از درههای عمیق و شیبدار در حال ریختن است و نیز وزش گردبادی که باعث شده تا بوتههای چای به آسانی دیده نشوند، ازجمله ویژگیهای این منطقه است. کشت این نوع چای در چند منطقه صورت میگیرد، چای احمد از این منطقه خریداری میشود که ویژگیهای محصولش شامل عصاره طلایی، بوی خوش و طعم ملایم و مطبوع است، بهطوری که به عنوان بهترین نوع چای در سیلان مورد توجه است، از Dimbula که این نوع چای باعث افزایش توان و قدرت بدنی شده و دارای عطرو طعم مطبوعی است و از ویژگیهای چای آن، داشتن عطر و طعم ملایم و مطبوع است.
تقسیمبندی زراعی چای
انواع چای را با توجه به ظاهر برگ، کمیت و کیفیت آن، مقاومت آن به فاکتورهای مهمیاز جمله سرما و خشکی، به سه نژاد عمده چینی، آسامی و کامبوجی و یک نژاد دیگر به نام چایهای دو رگه تقسیم میکنند. دو نژاد چینی و آسامی از نظر گیاهشناسان نژادهای رسمیهستند.
فواید چای
چای، یک آشامیدنی کالریزا نیست بلکه یک نوشیدنی ایدهآل برای افراد چاق است به شرطی که آن را بدون قند و شیر بیاشامند. چای دارای مقدار قابل توجهی ویتامین بهخصوص برخی ویتامینهای گروه B است، بهطوری که شش فنجان چای در روز، 10 درصد نیاز روزانه به ویتامین B را تامین میکند. بنابراین چای، نوشیدنی طبیعی موثر در رفع تشنگی است. یک لیوان چای حاوی فقط 3 کالری در مقابل یک لیوان کولا با 1/70 کالری انرژی است. چای دارای مقادیر مفیدی از پروتئینها (1 تا 2درصد)، هیدراتهای کربن (4 تا 5 درصد)، اسیدهای آمینه و لیپیدها و حاوی عناصر ضروری مانند منگنز، روی، پتاسیم و منیزیم است. جالب است كه اشاره كنیم، چای فاقد املاح سدیم است!
چای سرشار از فلاوونوئید است و این ترکیب طبیعی خواص آنتی اکسیدان دارد یعنی رادیکالهای آزاد را خنثی میکند. رادیکالهای آزاد، ترکیباتی مخرب در بدن و با خیلی از بیماریهای مزمن مرتبط هستند. یکی از خواص آنتی اکسیدان این ماده، کاهش خطر بیماریهای قلبی عروقی از طریق کاهش اکسیداسیون چربیها است. این ماده با بهبود عملکرد رگهای خونی – که نشانه مهمی برای سلامت قلب و عروق است – از طریق کاهش تجمع پلاکتی و تشکیل ترومبوکسان که در ایجاد لخته و تنگی رگها نقش دارد، بروز حمله قلبی و سکته مغزی را کم میکند. خاصیت دیگر فلاوونوئیدها، کمک به سلامت دهان و دندان است که با پیشگیری از تشکیل پلاک از سوی باکتریها حاصل میشود. با مصرف حداقل روزانه دو فنجان چای، کاتکین موجود در چای که نوعی فلاوونوئید است میتواند تا 45 درصد بروز سرطان انتهای روده بزرگ را کاهش دهد.
30 درصد وزن چای خشک را پلی فنولها تشکیل میدهند که باعث مهار تکثیر سلولهای دیواره رگ آئورت و درنتیجه جلوگیری از سخت شدن آن (آترو اسکلروز) میشود و از رشد باکتریهای ایجاد کننده بوی بد دهان جلوگیری میکند. برای مصرف یک چای مفید و کامل حداقل سه دقیقه باید آن را دم کنید. با این روش پلیفنولهای موجود در آن به مقدار بیشتری استخراج میشود.
وجود فلوراید در چای به حفظ سلامت مینای دندان و نیز پیشگیری از پوکی استخوان کمک میکند.
منگنز موجود در چای باعث رشد و تولید دوباره و شکل دادن استخوانها میشود.
هر فنجان چای حاوی 50 میلی گرم کافئین است. کافئین دارای اثر گشادکنندگی رگهای خونی است که در نتیجه سرعت تنفس و فعالیت ماهیچهها افزایش مییابد بدون اینکه ضربان نبض یا فشار خون زیاد شود. همچنین سبب افزایش تمرکز و درک و فهم شده و از پدیده حواس پرتی جلوگیری میکند. میزان کافئین چای نصف مقدار آن در قهوه است.
تانن موجود در چای برای درمان اسهال مفید بوده و التهاب ناشی از بیماریهای لوله گوارش را کاهش میدهد. برای به دست آوردن بیشتر بین خاصیت ضداسهالی چای باید آن را بهمدت 15 دقیقه دم كرده و بدون مواد شیرینکننده مصرف کنید. همچنین تانن به عنوان آنتیبیوتیک عمل کرده و از نفوذ باکتریها و فساد و خرابی دندانها جلوگیری میکند.
رازهای نهفته در چای
محققان دریافتهاند که بهبود جریان خون و عملکرد اندوتلیوم عروق همراه با کاهش کلسترول بد خون، فوایدی است که چای برای قلب شما دارد، البته اگر همراه با شیر مصرف نشود. چون کازئین شیر میتواند اثر چای بر قلب و عروق را کم کند. نوشیدن یک فنجان چای در طول روز خطر حملات قلبی را تا 44 درصد کاهش میدهد.
نوشیدن مرتب چای، حافظه را تقویت کرده و راه جدیدی برای پیشگیری ودرمان آلزایمر است. آلزایمر، بیماری تحلیل برنده اعصاب است که در آن مادهای شیمیایی به نام استیل کولین در مغز کم میشود. چای با مهار آنزیم کولین استراز، روند آلزایمر را به تاخیر میاندازد.
چای در جلوگیری از ابتلا به سرطان نقش موثری دارد. در سرطانهایی که به شکل تومور ظاهر میشوند، مصرف چای باعث کوچک شدن و کاهش سایز آن میشود. همچنین در سرطانهای پوستی نیز چای موجب کاهش درد ناشی از سرطان میشود. در افرادی که بهطور متوسط، روزانه دو فنجان چای مینوشند، ابتلا به سرطان کلیه و کیسه صفرا تا 60 درصد و ابتلا به سرطان مری و روده بزرگ تا 32 درصد کاهش مییابد.
آب مروارید یا کاتاراکت یکی از بیماریهای شایع در سنین سالمندی است که علت عمده آن، تغییرات پروتئین عدسی چشم است. مصرف مواد آنتی اکسیدان مانند ویتامین E و نیز مصرف چای در پیشگیری و کند کردن روند این بیماری حایز اهمیت است.
مصرف روزانه چای به افزایش تولید حرارت در بدن یا افزایش گرمازایی ناشی ازسوخت و ساز غذا در بدن منجر میشود. از این طریق چای در بدن میتواند مقدار زیادی انرژی مصرف کند و موجب کاهش وزن شود.
نوشیدن چای، سیستم ایمنی بدن را تقویت میکند. چای حاوی مادهای به نام ال – تیانین است که سیستم ایمنی بدن را در برابر باکتریها، ویروسها و قارچها مجهز میکند. کسانی که دو تا چهار هفته پنج فنجان چای در روز مصرف کنند، بدنشان چهار برابر بیش از معمول اینترفرون ترشح میکند. اینتر فرون در سیستم ایمنی بدن تقش مهمی دارد.
چای بهدلیل داشتن مقادیر بالای فلوراید، مانع از پوسیدگی دندانها میشود و همانند یک آنتی بیوتیک عمل کرده و به از بین رفتن باکتریهای مولد فساد دندانی منجر میشود. همچنین چای از ایجاد پلاکهای میکروبی و بهدنبال آن تخریب بافت لثه پیشگیری میکند. بهعلاوه چای، ترشح بزاق را افزایش داده و مانع تولید اسید به وسیله پلاکهای میکروبی میشود. بیشتر دندانپزشکان توصیه میکنند که ورزشکاران بعد از اتمام فعالیت ورزشی حتما از چای استفاده کنند. همچنین مصرف چای، خاصیت پوسیدگیزایی غذاهای نشاستهدار مانند بیسکویت و کیک را کاهش میدهد.
خوردن چای، فشار خون را به میزان اندکی پایین میآورد. تاثیر چای بر وضع بدنی و فکری انسان، بیتردید مهمترین اثر آن است. نوشیدن چای، خاصیت ضداکسیدانی در بدن شخص را تقریبا 5 درصد افزایش میدهد. از دیگر خواص چای، ازدیاد توان سمزدایی کبد است. نوشیدن چای به تسکین درد بعد از فعالیتهای ورزشی نیز کمک میکند. افرادی که روزانه یکی یا دو فنجان چای مینوشند، کمتر در معرض مرگ نابههنگام قرار میگیرند. مصرف چای، دو ساعت بعد از یک غذای گوشتی سرخ شده، تشکیل سلولهای سرطانی ناشی از روش پخت را کاهش میدهد. همچنین دم کرده چای برای شستشوی چشم هم بهکار میرود.
این لکههای روغنی !
در ساختمان شیمیایی چای، موادشیمیایی تانن و کافئین با اثر تحریککنندگی قوی وجود دارد که شاید خاصیت این مواد، اصلیترین دلیل مصرف چای باشد. زمانی که چای سرد میشود و دمای آن به کمتر از 17 درجه سانتیگراد میرسد، تانن و کافئین موجود در چای با یکدیگر واکنش داده و تولیدترکیبی به نام کافئین و مقداری پلی فنل اکسید نشده میكند. تانات کافئین که نوعی رسوب است، بهصورت ذرات معلق درآمده و رنگ چای را کدر میکند. پلی فنلهای اکسید نشده نیز که به حالت چربیهای حلقوی آزاد میشوند، بهصورت لکههای روغنی مانند در سطح چای و یا جداره ظرف محتوی چای مشاهده میشود.
طرز تهیه چای
برای تولید چای، برگها را در صبح میچینند و فرآیند تولید هم میتواند در همان روز شروع شود اما اگر فرآیند تولید کردن برگهای چای تا دو ساعت بعد از برداشت آغاز شود، کیفیت نهایی آن بسیار بالا خواهد بود. در طول و بعد از چیدن باید دقت کرد که برگها ضربه ندیده و دور از نورخورشید نگه داشته شود. سپس با عمل پلاس کردن، رطوبت برگ را کاهش میدهند. بهاینترتیب، مرحله پلاس سبب تغییرات فیزیکی و شیمیایی در برگها میشود. برگهایی که خوب پلاس شده باشند، در صورت فشردن به وسیله انگشتان دست، پس از رها کردن، هیچگونه خاصیت ارتجاعی ندارند. آنگاه در مرحله غلتکزنی شیره برگ را خارج میکنند. به این منظور از غلتکزنهای مکانیکی استفاده میشود. سپس عمل تخمیر یا اکسیداسیون انجام میشود که برگها از حالت سبز به رنگ قهوهای در آمده و اکسیداسیون آنزیمی پلی فنلها صورت میگیرد. البته باید توجه کرد که این مرحله در فرآیند کردن چای سبز بهصورت توقف تخمیر از طریق حرارت دادن چای صورت میگیرد. سپس عمل خشک کردن به منظور کاهش آب داخل برگها صورت میگیرد بنابراین در این مرحله درصد رطوبت برگها بسیار حائز اهمیت است. البته لازم به ذکر است که طی خشک کردن در حرارت کم میتوان چای را معطر کرد. آنگاه عمل درجهبندی چای به منظور جداکردن چای با درجه بالا از چای با درجات پایین صورت میگیرد. بهترین و عالیترین برگهای چای، انواعی با سایز متوسط هستند. به این منظور بهتر است از دستگاههای مخصوص درجهبندی چای استفاده کرد. در مرحله بعد، اگر قرار بر فروش سریع محصول است باید بعد از درجهبندی، هر درجه از چای به خشککن برگردانده شده تا در اثر برشته کردن نهایی، طعم خوبی در چای ایجاد شود. ولی اگر قرار است که محصول هماکنون به فروش نرسد، نباید این برشته کردن انجام شود. در نهایت عمل بستهبندی و برچسبزنی انجام میشود. پوشش مورد استفاده باید دو لایه بوده و از نفوذ رطوبت به داخل بسته جلوگیری شود. به این ترتیب چای در انواع کیسههای نایلونی، مقوایی و... در اختیار مصرفکننده قرار میگیرد.
خواص چای سبز
بسیاری از اثرهای ضدسرطانی چای سبز بهدلیل وجود ترکیبیموسوم به ای.جی.سی.جی در آن است که عمدهترین ترکیب پلی فنلی چای سبز بهشمار میرود و یک فنجان از این چای حاوی 200 میلی گرم از این نوعترکیب ضدسرطانی است. نوشیدن چای سبز، سرعت بهبود بیماران سرطانی را بعد از روشهای متداول درمان مانند اشعه و یا شیمیدرمانی افزایش میدهد. مردانی که در روز 7 فنجان و یا بیشتر چای سبز مصرف کنند، احتمال ابتلای آنها به سرطان معده 31 درصد کمتر از سایر افراد خواهد بود.
کاتشین موجود در چای سبز از رشد سلولهای پیش سرطانی در ریه جلوگیری میکند. همچنین چای سبز، اثر مواد شیمیایی پیشگیریکننده از سرطان تخمدان را افزایش میدهد. همچنین چای سبز میتواند در درمان سرطان خون نیز موثر باشد و نیز از بدن در برابر سرطان پروستات و پستان محافظت میکند. خواص ضدسرطانی و ضد جهش زایی چای سبز سبب شده تا امروزه بسیاری از غذاها، نوشابهها و لوازم آرایشی بهداشتی با عصاره این گیاه غنی شوند و این عصاره به عنوان یک مکمل به آنها اضافه شود.
گفته میشود افرادی که چای سبز مینوشند، طی روز بیشتر از 70 کالری میسوزانند و اعتقاد بر این است که افزایش سوخت و ساز آنتیاکسیدانها موجب این تفاوتها میشود که کافئین هم یکی از آنهاست. همچنینترکیب کافئین وای.جی.سی.جی سرعت سوخت و ساز را به میزان چهار درصد افزایش میدهد. در یکی از داروهای جدید که به تازگی به عنوان داروی کاهنده وزن مورد توجه قرار گرفته است، عصاره چای سبز به عنوان یکی از 9 ترکیب مهم فرمولاسیون آن است.
همچنین چای سبز موجب افزایش سطح هورمون نور آدرنالین نیز میشود. نورآدرنالین، چربی سفیدی که در اطراف رانها، کمر و... وجود دارد را میسوزاند و در واقع از این راه کالری بیشتری مصرف میکند و مصرفکنندگان چای سبز 35 تا 43 درصد انرژی بیشتری میسوزانند.
طریقه نگهداری چای
کالای چای را در مکانی خنک و به صورت خشک انبار کرده و از نفوذ اشعه آفتاب و روشنایی باید جلوگیری کرد. بهطور معمول چه بهصورت چای کیسهای وچه فلهای، با نگهداری چای بهمدت دو سال تمام خواص خود راحفظ خواهد کرد.
قرص چای
اگر شما وقت کافی برای نوشیدن چای ندارید، میتوانید قرص آن را مصرف کنید. دانشمندان هندی، قرص چای تولید کردهاند که حاوی کلیه خاصیتها و حتی مزه یک لیوان چای معمولی است. میتوانید این قرص را بجوید، زیر زبانتان قرار دهید و حتی آن را در یک لیوان آب حل کنید. همچنین این دانشمندان نوشابه چای را نیز تولید کردهاند. طعم آن مانند چای طبیعی است که در دو نوع سبز و سیاه عرضه میشود.
چای چه مدت باید دم بکشد ؟
برای استفاده بهینه از خاصیت ضد اکسیدانی چای، باید آن را سه دقیقه در آب داغ بجوشانید که دراین مدت تمام کافئین چای آزاد میشود.
قوانین طلایی برای تهیه یک چای خوب
•قوری را قبل از دم کردن چای گرم کنید (آب جوش را در قوری چرخانده و دور بریزید).
• بعد از اینکه چای دم کشید، تفالههای آن را جدا کنید تا طعم چای تند نشود.
• برای صاف کردن چای از یک فیلتر کتانی استفاده کنید.
• بهتر است بهجای استفاده از آب معدنی، از آب تازه استفاده کنید.
• برحسب نوع و عطر چای، قوری خود را عوض کنید. قوری شیشهای، عطر چای را زیاد حفظ نمیکند. قوری چینی و سرامیک برای چای سیاه بسیار مناسب است.
چای در بازار
از جمله عوامل موثر در مصرف و خرید چای، خوش طعم بودن، خوشرنگی و خوش عطر بودن چای است. در همین راستا استقبال مردم از دریافت الگوی قبل از خرید (اشانتیون) موید این امر است که مردم برای این نوشیدنی گرم و همیشگی، اهمیت زیادی قایل هستند. انواع بستهبندی چای بهصورت فلزی، پاکتی، جعبهای و کیسهای است.
منبع: salamat