او با این موضوع که بعضی ها خود را از خطرات مواد مصون می دانند و فکر می کنند مرگ همیشه برای همسایه اتفاق می افتد، مشکل دارد و چون در طول سال های درمانگری اش و نیز زمانی که مدیرکل فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر بوده، دیده که مواد، پشت آدم های صاحب نام و اسم و رسم دار را هم به زمین مالیده، تاکید دارد که شاید فقط با آگاه کردن مردم بشود جلوی تقاضای روزافزون مواد مخدر را درکشور سد کرد.
گزارش های رسمی از گرایش روزافزون زنان به مواد مخدر حکایت دارد. به نظر شما چرا چنین شده است؟
در سال های اخیر مواد مخدری به بازار عرضه شده که مخاطبش می تواند گسترده تر از مخاطبان سال های گذشته باشد یعنی اگر در سال های خیلی دور بازار مواد مخدر فقط می توانست گروه کوچکی از زنان را در بر بگیرد، اکنون این بازار به علت وجود مواد مخدر جدید توانسته زنان بیشتری را به خود جذب کند. در گذشته برای قاچاقچیان، دسترسی به زنان سخت تر از امروز بود چون آنها معمولا در خانه بودند، همچنین موادی وجود نداشت که زنان بتوانند براحتی از آن استفاده کنند؛ مثلا اگر زنی می خواست تریاک مصرف کند، سست می شد و از کار خانه باز می ماند و اطرافیان بسرعت متوجه این مساله می شدند، اما حالا ماده ای چون شیشه وجود دارد که می تواند زنان را که حضوری فعال در جامعه دارند، درگیر و آنها را در ظاهر، پرتحرک و فعال کند.
آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر نشان می دهد که در کشور یک میلیون و 325 هزار معتاد وجود دارد، از این جمعیت چه تعداد زن هستند؟
آمارها تاکنون از یک نسبت 9 به یک حکایت داشته یعنی از هر ده معتاد یک نفر آنها زن است، اما این آمار رو به فزونی است؛ هر چند تا مساوی شدن آمار زنان و مردان معتاد زمان زیادی باقی مانده است چون هنوز وضع این دو جنس در جامعه متفاوت است، اما درمان زنان معتاد خیلی سخت است چون زنی که معتاد می شود بلافاصله همه پل های پشت سرش را خراب می کند. او در ازای به دست آوردن پول خرید مواد، حاضر است به هر کاری دست بزند و بی پروا از خانواده، قانون و حتی اخلاق بگذرد؛ در حالیکه این مساله در مردان کمتر دیده می شود.
این تفاوت ناشی از چیست؟
مصرف مواد از سوی زنان هنوز قبیح است. این قبح در مورد مصرف سیگار هم وجود دارد، به طوری که مردان براحتی این کار را در هر مکانی انجام می دهند، اما زنان باید پنهانی سیگار بکشند چون در جامعه ما زن سیگاری تابلو می شود. این مساله باعث می شود وقتی زنان گرفتار مواد مخدر می شوند، به هیچ چیز پایبند نباشند. در واقع این زنان خط شکن هستند و چون می دانند جامعه دیگر حاضر به پذیرش آنها نیست، قبول می کنند که با وجود همه آسیب های مواد مخدر به مصرف آن ادامه دهند.
برخی می گویند کسانی که معتاد می شوند بویژه زنان، مشکلی درون خود دارند که به این راه کشیده می شوند. آیا این اعتقاد درستی است؟
ما اعتیاد را محصول عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی می دانیم. زنان مصرف کننده مواد، مسائل فردی و رفتاری خاص تری دارند، اما با این حال جامعه هم نقش دارد. در گذشته زنان در حوزه اعتیاد اغلب قربانی بودند یعنی یک مرد ـ بویژه همسر ـ از آنها مصرف کننده مواد می ساخت و کمتر سراغ داشتیم که یک زن از روی کنجکاوی یا کسب لذت به سمت مصرف مواد برود، خودش مواد بخرد و در جمع های دوستانه آن را مصرف کند، اما حالا وضع تا حدودی متفاوت شده، البته همچنان مردان نقش مهمی در کشاندن زنان به سمت مصرف مواد مخدر دارند. وقتی زشتی یک کار برای یک فرد از بین برود، دیگر برای تداوم مصرف مانعی وجود ندارد و سختی بار اول برایش تکرار نمی شود و درها برای تکرار خطا باز می شود.
نتایج یک تحقیق نشان می دهد، افراد شرور که به دیگران آزار می رسانند ژنی به نام ژن شرارت دارند، آیا می شود گفت گرایش به مواد مخدر نیز زمینه های ژنتیک دارد چون به هر حال فقط افرادی خاص به این سمت کشیده می شوند.
تحقیقات نشان می دهد دو ژن «دی آر دی 4» و «دی آردی 2» وجود دارد که در مقالات بین المللی به آنها اشاره می شود و در کشور نیز تحقیقاتی انجام شده که نشان می دهد ژن دی آردی 4 در معتادان ما به طرز معناداری وجود دارد. در واقع اعتیاد زمینه های ژنتیک دارد، اما این ژن برای بارز شدن نیاز به بستر مناسب دارد. پس اگر شرایط اجتماعی بهبود یابد و آموزش های فردی گسترده تر شود، می توان بر ژن غلبه کرد، اما اگر کسی ژن را داشته باشد و محیط نیز برای ظهور این ژن مناسب باشد، کنترل فرد بسیار دشوار می شود، مثل کسی که ژن چاقی دارد و همه انواع خوراکی ها نیز در دسترس او قرار دارد که مسلم است ژن کار خودش را می کند و فرد چاق می شود، این در حالی است که اگر کسی ژن چاقی داشته باشد، اما مثلا در منطقه ای از آفریقا زندگی کند که نان بسختی پیدا می شود، محال است ژن بتواند تاثیرگذار باشد.
پس دوباره به مشکل مهم جامعه مان یعنی دسترسی آسان به مواد مخدر برمی خوریم، درست است؟
دسترسی آسان به مواد مخدر مشکلی بزرگ است، اما مهم تر از آن این است که افراد نسبت به تبعات مصرف مواد آگاه باشند و به سمت آن نروند، البته این که چرا افراد از مواد دوری نمی کنند به نوع نگرش آنها برمی گردد. برخی مصرف کنندگان مواد به طور راسخ اعتقاد دارند که من ظرفیتم دستم است، با بقیه فرق دارم، با یکی دو بار مصرف که کسی معتاد نمی شود یا من می توانم هر وقت خواستم مواد را کنار بگذارم در حالی که همه افراد مثل هم هستند و وقتی در این وادی بیفتند همه گرفتار می شوند و نمی توانند مواد را کنار بگذارند. ریشه مشکل هم در همین باورهاست و ما تا به حال روی این بعد از مساله کار نکرده ایم تا افراد را آگاه کنیم. در جامعه ما یک عده افراد خوب و سالم و البته اندک وجود دارند، در مقابل یک گروه آسیب دیده و آسیب رسان داریم که عده اینها نیز زیاد نیست. در عوض بین این دو گروه، عده بسیار زیادی افراد بلاتکلیف داریم که ممکن است بر اثر نادانی و ندانم کاری گردانندگان جامعه به سمت گروه آسیب دیده بروند. پس به اعتقاد من باید روی آگاهی افراد جامعه کار کرد .
یعنی شما معتقدید افراد از تبعات مصرف مواد مخدر باخبر نیستند؟ آمارهای رسمی کشور نشان می دهد که 5/22 درصد معتادان، مدرک تحصیلی لیسانس و بالاتر دارند.
مشکل همان است که گفتم. ما آدم ها با معتادان همذات پنداری نمی کنیم چون معتقدیم اگر آنها معتاد شدند ما نمی شویم. کسی که مثلا امشب قرار است تریاک مصرف کند، مطمئن است که معتاد نمی شود و این فقط دیگران هستند که معتاد می شوند. این باور رایج در جامعه باعث می شود که افراد به سمت مصرف مواد سوق پیدا کنند و گرایش به مواد مخدر را توجیه کنند. این توجیه در اقشار مختلف اجتماع نیز وجود دارد و فقط به افراد کم سواد یا بی سواد محدود نمی شود و تا زمانی که این باور تغییر نکند و کنجکاوی برای یک بار مصرف مواد یا کسب لذت از آن در افراد از بین نرود، گرایش به مصرف مواد مخدر کم نمی شود.
پس به اعتقاد شما باید بیش از هر چیز بر کاهش تقاضای مواد مخدر تمرکز کرد.
بله، متاسفانه هنوز مردم معتقدند باید مسئولان، مواد مخدر را از دسترس خارج کنند و وقتی مواد آسان به دست می آید نباید انتظاری جز گرایش افراد به سمت مواد داشت یعنی بیشتر مردم جامعه ما هنوز به کاهش عرضه باور دارند نه کاهش تقاضا. این یک پیام دارد یعنی مردم ما نمی خواهند خود را اصلاح کنند بلکه انتظار دارند پلیس، مواد مخدر را جمع کند. البته من با کاهش عرضه موافقم، اما باید دانست در هیچ جامعه ای وجود مواد مخدر به صفر نمی رسد. الان دیگر نمی شود جلوی تولید شیشه را گرفت چون شیشه را در خانه ها درست می کنند، پلیس هم نمی تواند در تک تک خانه ها سرک بکشد. پس می بینید که باور مردم نسبت به مواد مخدر اشتباه است. بعضی پدر و مادرها می گویند دولت بچه ما را بدبخت کرد چون شیشه در جامعه ریخته، اما من می گویم قرص برنج هم در جامعه ریخته پس چرا بچه شما آن را نخورد تا بمیرد؟ مشکل این است که خانواده ها توپ همه تقصیرها را به زمین دولت و پلیس می اندازند در حالی که خودشان در گرایش فرزندان به مواد مخدر مقصر اصلی هستند.
به هر حال نمی شود منکر نقش دولت شد یعنی هم مواد مخدر در دسترس است، هم آموزش ها کم است و هم آموزش ها کم اثر است.
بله، من هم منکر این مسائل نیستم، اما می گویم نقش خانواده بسیار مهم است. دولت برای فرهنگسازی در حوزه کاهش مصرف مواد مخدر بودجه اندکی در اختیار دارد و آن زمان که معاون فرهنگی ستاد مبارزه با مواد مخدر بودم برای آگاه سازی همه اقشار جامعه در سراسر کشور 12 میلیارد تومان پول داشتیم که اگر این پول را به جمعیت هدف تقسیم می کردیم در خوش بینانه ترین حالت، سهم افراد فقط یک بروشور می شد. برای همین است که می گوییم نقش خانواده در آگاه سازی مهم است چون ایفای نقش تربیتی خانواده برخلاف دولت نیاز به پول ندارد، اما مشکل این است که خانواده های ما نسبت به این مسائل بی خیال اند، آموزش و پرورش هم دست روی دست گذاشته و برای آموزش مهارت های زندگی به دانش آموزان تلاشی نمی کند. پس نگوییم چرا اعتیاد در کشور کم نمی شود چون عملا کاری انجام نمی شود.
البته همه خانواده ها این طور نیستند و خانواده های زیادی نسبت به اعتیاد حساسند و بیم گرایش فرزندان به مواد را دارند.
بله ما هم راجع به همه افراد حرف نمی زنیم، اما واقعیت این است که بیشتر خانواده ها به چیزهایی جز آموزش مهارت های زندگی به فرزندان فکر می کنند. خانواده ها امروز بیشتر درگیر این هستند که فرزندانشان چه نمره ای می گیرند و از دوره ابتدایی آنها را به تست زنی وادار می کنند، یعنی بچه ها تک بعدی بار می آیند. نتیجه این می شود که من الان بیماری دارم که پزشک است و معتاد به شیشه.
چه کنیم فرزندمان پاک بماند ؟
آگاه شدن از مضرات مواد مخدر و تبعات منفی آلوده شدن به آن، قرص ندارد که یک دانه اش را بخوری و دیگر در مقابل مواد و خطراتش مصون بمانی بلکه باید از کودکی طوری بزرگ شوی که یاد بگیری باید از مواد مخدر دوری کرد.
وظیفه آگاه کردن بچه ها نیز بر عهده خانواده است، بعد هم مدرسه و جامعه اما خانواده در صدر نهادهای فرهنگساز قرار دارد.
خانواده باید بر فرزند نظارت داشته باشد، باید محیط خانه را محیطی قانونمند کند تا فرزند تبعیت از قوانین خانواده را یاد بگیرد. خانواده باید با اصول فرزندپروری آشنا باشد و مهارت های زندگی را به او یاد بدهد. پدر و مادر نباید فرزند را تن پرور، بی مسئولیت، بی صبر و لذت جو بار بیاورند. این که برخی والدین می گویند بچه ما هرچه بخواهد در اختیارش است، غلط است چون اصلا نباید همه چیز خیلی راحت در اختیار فرزند قرار بگیرد.
همه آدم ها به آرزوی داشتن چیزهای مادی نیاز دارند و اگر همه چیز برایشان تامین باشد، به فکر کسب لذت می افتند نه به فکر تلاش برای رسیدن به آرزوها. آگاه بودن خانواده ها از اثرات مواد مخدر نیز بسیار مهم است؛ همچنین صحبت کردن صریح خانواده با فرزندان درباره تبعات مصرف مواد و این که چرا باید از آن دوری کرد.
جام جم
