تبیان، دستیار زندگی

ریحانه فتحی ثانی

یكی از نویسندگانی كه پس از پایان جنگ تصمیم به نگارش كتاب در حوزه ادبیات دفاع مقدس و جنگ گرفت، احمد دهقان است؛  وی «روزهای آخر» و «ستاره شلمچه» را پس از پایان جنگ نوشت و سومین کتاب او در سال 1375 با نام  «سفر به گرای 270 درجه»، منتشر شد.

موفقیت آخرین اثر نامبرده تا بدان حد است كه ترجمه انگلیسی پال اسپراکمن از داستان بلند «سفر به گرای 270 درجه» نوشته احمد دهقان با نشان چهار ستاره در یکی از بزرگترین سایت‌های اینترنتی تبلیغ و فروش کتاب و کالاهای فرهنگی در جهان با نام آمازون معرفی شده، این در حالی است كه که شاخصه برترین کتاب و سایر محصولات فرهنگی در سایت آمازون ‌دریافت پنج ستاره است.

به‌گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات‌اسلامی، محمدجواد جزینی درباره «سفر به گرای 270 درجه»، كه دهقان آن را در طول یك ماه نوشته، می‌گوید: همانطور که می‌دانیم برای نوشتن یک رمان بیش از یک سال زمان لازم است و به نوعی دهقان با نوشتن این کتاب در یک ماه رکورد شکنی کرد.

جزینی افزود: پس از «سفر به‌گرای 270 درجه» احمد دهقان کتاب‌های دیگری را با موضوع جنگ منتشر کرد که پر سر و صداترین آن «من قاتل پسرتان هستم» نام دارد که باعث حاشیه‌های بسیاری برای دهقان شد. اما به نظر من اهمیت احمد دهقان و اوج کار او در «سفر به گرای 270 درجه» خلاصه می‌شود که به زبان انگلیسی هم ترجمه شد و نسخه انگلیسی آن هم به‌کتابخانه‌های آمریکا را ه یافت.

داستان «سفر به گرای 270درجه» بنا به‌‌نظر كارشناسان ادبی، دارای روایت خطی ساده است كه بیشتر به‌یك داستان بلند می‌ماند و روایت اول شخص است و مخاطب با خوانش آن تصور می‌كند، راوی داستان با ماجرا جلو می‌رود  و به نوعی خاطره خود نویسنده را می‌خواند.

جزینی درمورد دو گونه ادبیات جنگ اظهار كرد: آثار ادبیات جنگ دو گونه است، یکی آثاری که از آغاز تا پایان جنگ نوشته شده و دیگری آثاری که بعد از پایان جنگ تا امروز نوشته می‌شود. ادبیاتی که در طول جنگ نوشته می‌شد بیشتر حالت تهیجی داشت و این ادبیات باید مردم را ترغیب می‌‌كرد که به جبهه‌ها بروند، فداکار باشند و به دفاع از کشور علاقه‌مند شوند. این ادبیات را من ادبیات تبلیغی می‌نامم که بیشتر از سوی ارگان‌هایی مثل سپاه، بسیج و حوزه هنری منتشر می شود.

از این‌رو، جزینی معتقد است: احمددهقان روی لبه این دو گونه ادبیات قرار دارد. زیرا مشخص نیست او در کجای این دو گونه ادبیات ایستاده است؟ نمی‌دانم دهقان نقطه پایان ادبیات تبلیغی جنگ ماست یا دوره نقد جنگ؟

یادمان باشد، اولین بار دهقان شوخی‌های بچه‌های جبهه را وارد ادبیات جنگ کرد و فکر کنم پس از دهقان بود که دیگر نویسندگان جرات کردند که این‌گونه مسائل را وارد ادبیات جنگ کنند، حتی مسعود ده‌نمکی «اخراجی ها» را از جیب بغل احمد دهقان بیرون کشید. و  مرزهای کلیشه‌ای را که از جنگ ساخته شده بود به لحاظ آدم‌ها و شخصیت‌ها از بین برد.

این نویسنده اضافه کرد: در پایان‌بندی داستان هم دهقان بر خلاف کتاب‌های دیگر که پایانی تقدسی به داستان می بخشیدند ، پایان این داستان به شکل عادی روایت می‌شود و قهرمان داستان در پایان به زندگی عادی خود برمی‌گردد.

جزینی افزود: مضمون اصلی «سفر به گرای 270 درجه» با اینکه گزارش جنگ است ولی مضمون آن صلح و دوستی است. تضاد بین جنگ و صلح و عشق و مرگ است و همواره این تضاد تا آخر حفظ می شود.

وی همچنین ادامه داد: احمد دهقان نویسنده پرشعاری نیست و از واژه‌هایی همچون بزدل، ترسو، عراقی بعثی و کافر نام نمی‌برد و به جای آن‌ها از ضمیر آنها بهره می‌جوید، جز چند مورد که ناگزیر از استفاده از لفظ دشمن است.

در این راستا می‌توان گفت: این داستان بلند طرح ساده ای دارد و دارای 12 شخصیت است که سرانجام آن‌ها روشن نشده و در مواقعی عبارت‌هایی به کار می‌برد که از گونه زبانی خارج است.

جزینی در پایان اظهار داشت: کار دهقان اولین رمان در مورد کهنه سربازانی است که از جنگ برگشته‌اند و همانطور که ادبیات واقعی جنگ در کوله بار سربازانی ست که از جنگ بر می‌گردند، این رمان به نوعی روایت این دسته آدم هاست. «سفر به گرای 270 درجه» گزارشی از جهنم جنگ است ازکهنه سربازی که از جنگ برگشته است.

احمد دهقان از جمله نویسندگانی است كه توانست به اعماق جنگ راه یابد و  سال ١٣٧٧ جایزه بیست سال داستان‌نویسی، چهارمین دوره انتخاب كتاب سال دفاع مقدس و بیست سال ادبیات پایداری را از آن خود كند.

احمد دهقان متولد 1345 در کرج و از کودکی ساکن تهران است، که با شروع جنگ در دوران نوجوانی به جنگ می رود.

احمد دهقان «گردان چهار نفره»، «پرنده و تانك »، «روزهای آخر»، «من قاتل پسرتان هستم»، ستاره‌های شلمچه»، «ناگفته‌های جنگ»، «نگین هامون» و «هجوم» را هم در كارنامه هنری خود دارد.

اكبر از تو گرد و غبار انفجار خمپاره ها دوان دوان طرفم آمد. ترس برم داشت.

فهمیدم كه اتفاق ناگواری افتاده. اكبر رسیده نرسیده، نفس نفس زنان گفت:

«! مجتبی مژدگانی بده »

با تعجب نگاهش كردم. دو تا خمپاره كمی آن طرف تر منفجر شدند.

داد و فریاد فرمانده از پشت بی سیم می آمد، حاجی: گوشی را به گوش چسباندم و گفتم: از عقب گفتند كه ماشین تو راه است امرتان انجام شد.

بعد از اكبر پرسیدم: مژدگانی چی

نیش اكبر تا بناگوش باز شد و گفت: « بادمجان بم، چهار چرخش رفت هوا! »

قلبم هُری پایین ریخت. پس رحیم مجروح شده!

اكبر گفت: بچه ها دارند می آورندش. تو راه هستند. دم دستت آمبولانس هست كه ببردش عقب

یك ماشین پر از مهمات دارد می آید. جان من، راست راستی رحیم مجروح شده؟

دروغم چیه؟ الان می آوردندش و می بینی. چه خونی هم ازش می رود!

رحیم از نیروهای قدیمی گردان بود. در عملیات زیادی شركت كرده بود، اما تا

آن لحظه حتی یك تركش نخودی هم قسمتش نشده بود و این شده بود باعث

كنجكاوی همه. در عملیات كربلای پنج كه دشمن نیم متر به نیم متر منطقه را با

توپ و خمپاره شخم می زد و حتی پرندگان بی گناه هم در آن سوز و بریز مجروح

و كشته می شدند، رحیم تا آخرین لحظه ساق و سلامت تو منطقه چرخید و آخ

هم نگفت. از آن به بعد، پُز می داد كه من نظر كرده هستم و چشمتان كور كه

چشم ندارید یك معجزة زنده را با آن چشمهای باباقوری تان ببینید!

و ما چقدر حرص می خوردیم. همه لحظه شماری می كردیم بلایی سرش بیاید تا

كمی دلمان بابت نیش و كنایه اش خنك بشود و حالا آن حادثه اتفاق افتاده بود.

لحظه ای بعد، چهار تا از بچه ها در حالی كه یك برانكارد را حمل می كردند، از راه

رسیدند. رحیم خونی و نیمه جان تو برانكارد دراز به دراز افتاده بود. همه می خندیدند!

رحیم گفت: حیف از من... كه... معجزه بودم و ... شما ... قدرم... را... ندانستید

اكبر گفت: باید آن تركش به زبانت می خورد، معجزه

اكبر و بچه ها، رحیم را كنار خاكریز گذاشتند و هرّ و كّر كنان رفتند طرف خط

مقدم. من ماندم و رحیم. داشت زیر چشمی نگاهم می كرد. خنده ام گرفته بود. از

شانس خوبش، یك آمبولانس از راه رسید پر از مهمات. راننده اش كه یك جوان دیلاق و لاغر مردنی بود، پرید پایین و با هراس گفت: آقا، تو را به خدا بیایید كمك. اگر یك تیر و تركش به اینها بخورد، واویلا می شود تا چشمش به رحیم افتاد، ناله ای كرد و به آمبولانس تكیه داد. رحیم گفت: مرا با این ابوطیّاره... می خواهید... ببرید

پس رفتم طرف آمبولانس و گفتم : توقع داشتی بنز سلطنتی برایت بفرستند؟

رو به راننده گفتم: بیا كمك تا زودتر مهماتها را خالی كنیم

با حالی زار كمكم كرد و با مصیبت و بدبختی، جعبه های مهمات را پای خاكریز

بردیم. داشتیم آخرین جعبه را می بردیم كه ناغافل یك خمپاره در نزدیكی مان

منفجر شد و چند تا تركش به كمر و پاهایم خورد. راننده می خواست فرار كند

كه جیغ زدم: كجا؟ من خودم یك طوری سوار می شوم. به این بنده خدا كمك كن سوار شود

رفتم و جلو نشستم. با پایین پیراهنم، زخمهایم را بستم. راننده سوار شد. گفتم: پس رحیم كو

با چشمان گرد شده از وحشت، گفت:« عقب گذاشتمش، برویم! »

گاز داد. از ترس جانش چنان پدال گاز را فشار می داد كه آمبولانس درب و

داغان، مثل ماشین مسابقه از روی چاله چوله ها پرواز می كرد. بس كه سرم به

سقف خورده بود، داشتم از حال می رفتم كه فریاد زدم چه خبرته؟

بندة خدا كه گریه اش گرفته بود، گفت: من اصلاً این كاره نیستم. راننده قبلی مجروح شد و مرا فرستادند. من بهیارم دوباره گاز داد. خمپاره و توپ دور و بر جاده منفجر می شد و تركش بود كه به بدنة آمبولانس می خورد. گفتم: فكر رحیم بیچاره باش كه عقب افتاده

از دریچه به عقب نگاه كرد و جیغ كشید: پس دوستت چی شد ترمز كرد. پریدم پایین و رفتم عقب. درهاى آمبولانس باز و بسته می شد و

خبری از رحیم نبود! راننده ضعف كرد و نشست روی زمین. با ناراحتی گفتم: چنان با سرعت آمدی و از چاله چوله ها رد شدی كه حتماً پرت شده بیرون.

باید برگردیم،تا آمد حرفی بزند، بهش چشم غره رفتم. ترسید و پرید پشت فرمان. راه آمده

را دوباره برگشتیم. دو سه كیلومتر جلوتر، دیدم یكی وسط جاده افتاده. خودش

بود، آقای معجزه!

از آمبولانس با زحمت پیاده شدم. راننده هم پشت سرم آمد. رحیم بیهوش

وسط جاده دراز شده بود. هر چه صدایش كردم و به صورتش سیلی زدم، به هوش نیامد

رو به راننده گفتم :مگر بهیار نیستی؟ بیا ببین چِش شده، همه اش تقصیر تو است

روی رحیم خم شد و رحیم ناگهان چنان نعره ای كشید كه من یكی بند دلم

پاره شد، چه برسد به آن بیچاره. بهیار مادرمرده هم جیغی كشید و غش كرد.

با ناراحتی گفتم: تو كی می خواهی آدم شوی؟ این چه كاری بود، حالا چطوری به اورژانس صحرایی برویم رحیم نشست و شروع كرد به خندیدن.

رحیم كه هنوز می خندید، گفت: من كه رانندگی بلد نیستم. این هم كه غش كرده. خودت باید زحمتش را بكشی!

اما من كه پاهام...

به جهنم. تا تو باشی مردم را نترسانی.

زیر بغل رحیم را گرفتم. درد خودم كم بود، حالا باید او را هم تا پشت فرمان

می رساندم. بعد از رحیم، سراغ بهیارِ غش كرده رفتم. با مصیبت، او را هم انداختم

عقب آمبولانس و رو به رحیم گفتم: فقط تو را به جدّت آهسته برو. من هم عقب می نشینم

پرت مان نكنی بیرونها.

رحیم خندید و گفت: یك مثل قدیمی می گوید: مرده بلند شده، مرده شور را می شوید. این شده وضعیت حال ما

و گاز داد!

 منبع : ترکشهای ولگرد

عشق رفتن به جبهه دیوانه ام كرده بود. نه سن و سالِ درست و حسابی داشتم، نه تن و بدن رشید و تنومند. هر بار كه می رفتم پایگاه اعزام نیرو، انگار كه با بچة تخس و پررویی طرف باشند، دنبالم می كردند و با بد و بیراه و تهدید، بیرونم می كردند. اما آن قدر رفتم و آمدم تا مسئول ثبت نام را از رو بردم. بندة خدا با خنده ای كه شكل دیگری از گریه بود، چند تا فرم داد دستم. من هم چشمان اشك آلودم را سریع پاك كردم و با خط خرچنگ قورباغه ام، تندتند فرم ها را پر كردم. ماند دو تا فرم كه باید دو نفر از افراد معتمد و خوش نام محله آن را پر می كردند. مثل خر ماندم توی گل. درحالی كه سعی می كردم حالت چهره ام مظلومانه باشد، به مسئول ثبت نام گفتم: "من دو تا خوش نام و معتمد از كجا پیدا كنم"بندة خدا كه از دستم عاصی شده بود، با تندی گفت:" از تو جیب من! من چه میدانم فرمها را بده پر كنند و زود بیار. حالا هم تا از تصمیم خودم برنگشته ام، برو ردّ كارت." ماندن را جایز ندانستم و زدم بیرون.نفهمیدم مسیر پایگاه اعزام نیرو تا محل همان را چطور آمدم. در راه، همه اش دنبال دو تا معتمد بودم. راستش در محله مان، معتمد و خوشنام كم نبود، اما مشكل من این بود كه خودم خیلی خوشنام نبودم و اندازة صد تا آدم گناهكار اسم دركرده بودم! همة كسبه و اهالی محل از دستم ذله بودند. مغاز های نبود كه شیشه اش را با توپ خرد و خاكشیر نكرده باشم. پیرمردی نبود كه موقع بازی فوتبال درمحله، مزة شوتهای مرا نچشیده و با ضربة توپ كله معلق نشده باشد! خلاصة كلام همه از دستم عاصی بودند و میدانستم اگر بفهمند كارم به آنها افتاده و ریش نداشته ام پیششان گرو است، چه معامله ای با من می كنند. یك دفعه دیدم ایستاده ام جلوی مغازة "آقا پرویز" و او دارد بروبر نگاهم می کند. این آقا پرویز، اسم واقعی اش پرویز نبود. یك بار از دهان نوه اش پرید و گفت كه اسم واقعی پدربزرگش « قندعلی » است. از آن به بعد، من هر بار كه می خواستم صداش كنم، می گفتم: «! آقا قندعلی » و او سرخ و سفید می شد و برایم خط و نشان می كشید. اما حالا زمانی بود كه باید گردن كج می كردم و یك جوری دلش را به دست می آورم. رفتم توی مغازه و گفتم:«! سلام آقا پرویز » بندة خدا طوری با چشمان ورقلبیده و متعجب نگاهم كرد كه دلم برایش سوخت. بعد از چند لحظه، گل از گلش شكفت و با لبانی خندان گفت: « سلام پسر گلم. حالت چطوره؟ »  فهمیدم كه زده ام به هدف. حسابی مایه گذاشتم و مخش را ریختم توی فرغون و برایش روضه خواندم و منبر رفتم كه ترش كرد و با عتاب گفت: «بس كن بچه، اول صبحی چه خبرته این قدر حرف می زنی! راست و حسینی بگو ببینم دردت چیه؟ » فهمیدم كه تنور داغ است و موقع چسباندن نان. ماجرا را گفتم. اول هاج و واج نگاهم كرد. بعد پقی زد زیر خنده و آب دهانش مثل قطرات باران، ریخت روی سر و صورتم. لابه لای افشاندن آب دهانش گفت: «؟ چی...تو ... می خوای... بری جبهه» «؟ مگه من چه ام است. خدای نكرده، كور و كچلم یا دست و پایم چلاقه » : اخم كردم و گفتم تا گفتم كچل، انگار كه حرف ناجوری زده باشم، ترش كرد. حق هم داشت. چون قدرت خدا، جز چند تا شوید روی سر برّاقش، اثری از مو نبود. كمی سرخ شد و گفت:«! نخیر. من همچه كاری نمی كنم. برو ردّ كارت »

داشتم قاطی می کردم . گفتم "باشد آقا قندعلی. فقط یادت باشد كه خودت خواستی. از امروز، روی تمام دیوارهای محل می نویسم آقا پرویز مساوی با آقا قندعلی! اصلاً یك تابلوی گنده می خرم و می دهم رویش بنویسند مغازة پُرمگس آقا قندعلی!" كم آورد. به زور لبخند زد و گفت : "آخر پسر جان، تو از جان من چه می خواهی. می دانی اگر ننه بابایت بفهمند من می دانستم كه تو می خواهی بروی جبهه و خبرشان نكرده ام، چقدر از دستم ناراحت می شوند؟"نفس راحتی كشیدم و گفتم:" خیالتان تخت. آن قدر جیغ و داد كرده ام كه همه جان به سر شده اند و با رفتن من به جبهه موافقند، به شرطی كه دیگر كاری به كارشان نداشته باشم." سرتكان داد و گفت:«! آن فرم لعنتی را بده من » بعد عینك شیشه كلفتش را به چشم زد. با خوشحالی یكی از فرم ها را به دستش دادم. فرم دوم را روی كفة ترازویش گذاشتم و گفتم:" بی زحمت، این یكی را هم بدهید یكی از دوستانتان پر كند، تا دیگر مزاحم نشوم."آه سردی كشید و حرفی نزد. بله. این طوری بود که آقا قندعلی و دوست صمیمی اش "آقا مراد"معرف من شدند و من رفتم جبهه. اما دست روزگار، بازی دیگری برای من تدارك دیده بود. سال ها بعد كه من جوانی متین و سربه راه شده بودم، به همراه پدر و مادرم بار دیگر مزاحم آقا قندعلی شدم. اما این بار می خواستم مرا به غلامی قبول كند و دامادش بشوم. حالا شما فكرش را بكنید كه در جلسة خواستگاری چه گذشت!

منبع: کتاب ترکش های ولگرد

یک لحظه به این کلمه فکر "جنگ" برای یک لحظه فکر کن که هر لحظه ممکن است از آسمان خدا بمب ببارد و درست بیفتد روی سرت. هر لحظه ممکن است یکهو در خانه تان باز شود و یک عالمه آدم بریزند تو....

و فکر کن به این واژه ها:"بمب" "گلوله" "مرگ" "خون" "غاصب" "اشغال" "آوارگی" و....

و حالا فکر کن به کسانی که نمی توانند به این کلمه ها فکر نکنند.

و حالا فکر کن به کلمه هایی که روز و شب نمی تونی بهشون فکر نکنی. "مدرسه" آرامش" "پتو" "اتاق گرم" "کتاب" "خانواده" "سفره" حتی "دارو" و "دکتر" و مریضی که سعی می کنی بهشان فکر نکنی....

و فکر کن به واژه هایی از قبیل "خجالت" "شرم"و.....

و فکر کن به واژه هایی که باید ملکه ذهن همه بشود... "برابری" "مقاومت" "صلح" ....

و حالا دوباره فکر کن به واژه ی "جنگ" ....

و سعی کن که دیگر نباشد......