تبیان، دستیار زندگی

ادبیات دفاع مقدس حکایت از لحظه‌های شیرین مهر و وفای دوست داشتنی و انسان دوستانه است. حال اگر این ادبیات به گونه داستان مطرح شود که چه بهتر.

کاری نداشت، اگر می‌رفت آن ور کاروان چند خط عمود بر هم می‌کشید و دایره‌ای به نشان خانه سربازها. همین کافی بود تا بقیه چه کنند. اگر می‌رفت. اگر می‌رسید. مانده بود که برگردد یا نه؟ دست خودش نبود. دلش جای دیگری گیر بود. ته خیابان، پیش فردوس، یک قدم برمی‌داشت رسیده بود.

باید اول از سوک این دیوار ترک خورده کنده می‌شد، بعد ... اگر رفتم و تیری...؟ گلوله که خبر نمی‌کرد. همه جا بود و هیچ جا نبود. می‌دانست که بی هوا می‌آید. خودی و عراقی سرش نمی‌شود. فرض که از دست گلوله ها قسر در می‌رفت؛ گشتی‌ها چی؟ که الا ماشاء الله ول بودند توی شهر، توی خیابان‌ها توی هر کوچه و پس کوچه‌ای.

تا قبل از این اگر گیر می‌افتاد یا تیری از غیب تصیبش می‌شد که هیچ؛ یا نصیب و یا قسمت. به پای خودش آمده بود این ور کاروان. تو دهان اژدها، ولی از وقتی که یاد آن موها دم اسبی و عصر عربی افتاد بود، احساس دیگری داشت. خودش هم نمی‌دانست چش شده؟ چیزی توی دلش زیر و رو شده بود که نمی‌دانست چیست؟ سیر و سرکه می‌جوشید. دیگر حال تعقیب و گریز نداشت. دلش می‌خواست همین طور که تکیه به دیوار سینما داده، بنشیند و ساعت‌ها به طلوع خورشید در خیابان خیره شود. بی هیچ ترس و واهمه‌ای از دشمن. گیر هم افتاد که افتاد. تف به این شانس. چه می‌شد اگرعقب سر سربازهای زیتونی پوش نیامده بود. آن وقت به خانه‌ای نمی‌رسید که کسی جلوی درش پاس بدهد، و کسی که معلوم نبود، کیست، روی پشت بام در تاریکی خرپشته به کمین نشسته باشد تا هر غریبه‌ای که دید «تتق» بزند توی سرش. تف.

نفس عمیقی کشید. این بوی شط و خنکای نیمه شب جان می‌داد برای خوابیدن تا خط روی خط کشیدن و کوچه پس کوچه‌ها را به رنگ آبی علامت زدن یا خانه‌ها را با یک دایره سیاه نشان کردن. ولی چه می‌شد کرد. سر شب رسیده بود به آن کوچه فرعی، به خانه سربازها حتی نیم ساعتی بیشتر در خانه سربازها نشسته بود تا تعدادشان را حدس بزند: یک گروه یا بیشتر. شاید هم یک دسته. حتما یک دسته می‌شدند. که آن طور صدای قهقه‌شان بلند بود. خانه جان می‌داد برای یک شبیخون شبانه. لقمه‌ای حاضر و آماده. خواسته بود برگردد عقب، آن ور کاروان. دیده بود چیزی کم است. خانه کجاست؟ در کدام کوچه؟ بعد برگشتن چطور نشانی خانه را بدهد؟ کروکی و مختصات کوچه را چطور بکشد؟ بگوید لقمه حاضر در کدام کوچه انتظار شما را می‌کشید؟ بگوید آنها را کجا پیدا کرده‌ام؟ همین طور الکی عقب سربازها رفته ام، شما هم بروید، یا شانس یا اقبال؟ این طور که نمی‌شد، باید فکری می‌کرد. تا سپیده صبح که نمی‌شد نشست تا خورشید طلوع کند و رنگ به دیوارهای توپ خورده‌ شهر بزند. داشت دیر می‌شد. اگر به سپیده می‌خورد یک شب دیگر هم اینجا میهمان بود.

به فکرش رسیده بود نشانه دیگری پیدا کند. شده سر در مغازه‌ای، علامتی یک اسم خاص، حتی دیوار طبله کرده و شور زده نانوایی شاطر عباس سر کوچه خودشان. همین کافی بود تا بقیه بچه‌ها مشخصات کوچه و خانه سربازها را پیدا کنند. ولی نبود. هیچ نوری نبود. مگر برق درخشنده خمپاره‌ای که آن دور‌ها می‌افتاد و شهر را می‌لرزاند. پیش خودش گفته بود: شاید کوچه پشتی یا خیابان بغلی نشانه‌ای چیزی باشد. ای خدا تو چه بزرگی. پیچیده بود به چپ. به بزرگیت شکر. چه می‌شد به جای چپ پیچیده بود به راست یا همان طور که ایستاده بود توی پیاده رو، رو به روی خانه سربازها، برگشته بود عقب و می‌رفت.

اگر خیابان‌ را هزار بار تاریک‌تر از اینی که بود می‌کردند. باز خیابان‌ سینما را می‌شناخت. سینما مهتاب چندی همین طور ایستاده بود به نظاره اشتباه نمی‌کرد. کمی جلوتر بستنی حصیری بود و بعدش کبابی سمانه . یاد و خاطرات کودکی و جوانی قاتی هم آمده بود سراغش. بوی سبزی تازه و خیس خورده ریحان همراه با بوی خاک نم زده پیاده روها.

صدای خش خش آمد. گوش خواباند. انگار کسی از کوچه پشتی سینما می‌گذشت. حتما گشتی‌ها هستند. سر از دیوار ترک خورده برداشت. دیگر صدایی نمی‌آمد. آنچه حالا می‌شنید نرمه بادی بود که پیچیده بود لای صندلی‌های سوخته سینما.

وقتی از حفره دیوار توپ خورده سینما آمده بود تو، سینما که چه؟ تل خاک، همان جا نشسته بود زمین. توی دالانی که زمانی بین صندلی های چرمی کسی چراغ قوه به دست، راه نشان می داد و می‌گفت از کدام طرف. راستی کجا آمده بود این جا چه می‌کرد؟ راه بین کوچه و خیابان را چطور طی کرده بود؟ اصلا این جزو برنامه نبود. چرا این بار که از عرض کارون گذشته بود یاد سینما و فردوس نیفتاده بود؟ از چهل روز پیش که رانده شده بودند آن ور کارون، به هر کجای شهر که می‌شد اندیشیده بود. به ریل‌های ممتد و بی انتهای راه آهن، به بازار ماهی فروش‌ها، به شب‌های کارون، به بلمی که معلوم نبود نیمه های شب کجا می‌رفت. به عطر نخل‌های لب شط، به مسجد جامع با مناره‌ای فیروزه‌ای که محل دیده بانی شده بود، به عطش بچه‌ها، به شوقی که غریبه‌ها برای جنگیدن در شهر داشتند، به رفاقت که هیچگاه نخوانده و نشنیده بود، به هر کجا و هر چیز الا سینما.

همان جا وسط صندلی‌ها چرمی سوخته نشسته بود زمین. راستی آن که چراغ قوه می‌زد و لای صندلی‌ها می‌گشت که بود؟ هیچ وقت بیرون توی خیابان ندیده بودمش. در آن تاریکی فقط نوری بود که می افتاد بر شانه‌ها و سرها و صندلی‌های خالی. گاه که وقت می‌کرد و چشم از پرده می‌گرفت پر هیب مردی را می‌دید که نمی شد حدس زد چند سالش است. پیر است یا جوان. فقط چراغی می‌دید که در تاریکی سالن نور می‌انداخت که یعنی از این ور یا آن ور یادش بخیر . رفته بود تو بحر پرده سفیدی که دیگر سفید نبود و پرده نبود. پرده هفت در سه. پرده نمایش. دو طرف پرده عریض نمایش پرده‌های مخمل سرمه‌ای چین دار بلندی می‌انداختند که قبل از هر نمایش کنار می‌رفت تا سفیدی پرده در آن تاریکی مطلق دل هر ببننده‌ای را ببرد و او در آن لحظه، منتظر تاریکی بود که سر به لاله‌ گوش فردوس بگذارد و بگوید: شروع شد.

اگر می‌خواست می‌توانست همان دم، تمام مردمانی که روزی روی این پرده جان گرفته بودند و ساعتی با او زندگی کرده بودند دوباره زنده کند: رم شهر بی دفاع چه مردمانی... لعنت بر سینما. لعنت بر این حافظه. به خودش نهیب زده بود که یعنی چه؟ که این طور بی خیال زیر خمپاره‌های کور نشسته‌ای به سیر کردن پرده‌ای که دیگر پرده نبود. نیم ساعت یک ساعت دیگر بر می‌گردی آن ور کارون آن وقت... دست خودش نبود. می‌خواست فکر نکند، ولی تکیه به دیواری داده بود که عطر آن سال‌ها را می‌داد. عطر عربی، عطر عربی فردوس. با آن گردن سفید و باریک با موهای شبقی که می‌ریخت پس گردن. و گاه دم اسبی می‌بست. موها لوله شده پس سر، قدم که برمی‌داشت انگار بیدی را بجنبانی. لعنت بر سینما. چه می‌شد اگر پیچیده بود به راست یا همان طور که ایستاده بود بر می‌گشت عقب. آن وقت دیگر سینمایی در کار نبود. سینمایی که بوی عطر آن سال‌ها را بدهد.

چطور می‌توانست بعد برگشت اینها را بگویید؟ جواب این تاخیر را چه می داد؟ می‌گفت وسط معرکه وقتم را تلف چه کرده‌ام؟ اطلاعاتم را برای چه به خطر انداخته‌ام؟ به خاطر سینما؟ به خاطر فردوس؟ شاید وقتی دیگر... می‌دانست که نمی‌تواند. خواسته بود جوری خودش را مجاب کند. گفته بود شاید شناسایی بعدی. حتی بلند شده بود تا هوا تاریک بود از سینما بزند بیرون. ولی پاها به اختیارش نبود. نتوانسته بود. دوباره برگشته بود سوک همین دیوار ترک خورده. آن وقت یاد فرارهای مدرسه افتاده بود. یاد خنکای تابستان. اصلا سینما همین بود: نرمه بادی که بر سینه کارون می‌نشست و موج روی موج می‌خزید بر پوست نرم و نازک سینه‌اش می‌نشست تا بتواند هی رکاب بزند و رکاب بزند با دوچرخه‌ای که طوقه درستی نداشت و ترمز نداشت، ولی می‌رفت.

راستی حالا فردوس کجا بود؟ اگر زنده باشد حتما مثل زینب و ننه آواره شیراز است یا از این شهر به آن شهر سرگردان. یعنی می شد یک بار دیگر دیدش؟ پیدایش کرد؟اما با کدام نشان؟ اصلا کجا باید دنبالش می‌گشت... خانه‌شان رو به روی مدرسه راهنمایی بود. راهنمایی ندای حق. بته های بلند سرخ خرزهره از سر دیوارشان بال زده بود و رسیده بود تا زیر پنجره‌ای که فکر می‌کرد حتما اتاق فردوس است. پنجره‌ای در حصار گل‌های سرخ. چه شب‌هایی که رکاب زنان خودش را رسانده بود زیر ساقه‌های بلند خرزهره فال گوش ایستاده بود. تا یک بار دیگر صدای فردوس را بشنود که صدا می‌زد سینما سین را می‌کشید. انگار که چیزی را زیر زبان مزه مزه کند و سینا به جای صدای فردوس، صدای پلق پلق حاج نواب پدر فردوس را می‌شنید که با بوی خوش عطر تریاک و آجر‌های نم زده قاتی شده بود و می‌یچیده توی کوچه‌. و صبح‌ها میان آن همه پسری که می‌رفتند به طرف ندای حق، دختری ترکه‌ای و بلند بالا، در رپوش سورمه‌ای انگار که نرمه برفی روی شانه‌اش نشسته بود خرامان خرامان می‌زد به دل پسرها و می‌رفت و سینا دل نگران چشم ازش نمی‌گرفت تا گم می‌شد توی کوچه پشتی. حالا تا کی دوباره عصر شود و بادکی بلند شود تا سینا بنشیند بر ترک چرخی که نه طوقه درستی داشت و نه ترمز آن وقت هی رکاب بزند و رکاب بزند.

دیگر دیر شده بود ولی مانده بود که همه جا رنگ بگیرد. بلند شد.کاغذها را لوله کرد. آنور کاروان سر فرصت کروکی خانه سربازها را می‌کشید و می داد دستشان پشت سر کوچه خالی و خاکی بود. نمی دانست چه در انتظارش است. از ذهنش گذشت، نکند چیزی ببیند که اصلا انتظارش را نداشت سربازی زیتونی پوش، دوش به فنگ، حاضر به یراق، یا نه، پایی خشکیده و مانده یا دستی که به انتظار سر از زیر خاک برآورده هوا را چنگ می‌زند. مکث کرد. این چه خیالاتی است. نکند راست باشد. اصلا نکند اشتباه آمده باشم؟ بلبلی آن دور‌ها می‌خواند. گوش داد. صداش می‌رسید. کوتاه، ولی واضح. نکند این هم خیال است. باورش نمی‌شد که هنوز شهر پرنده‌ای مانده باشد. چه رسد به خواندن ولی بود. همین طور که خانه فردوس نرسیده به انتهای کوچه بود و اشتباهی در کار نبود. آن ور کوچه سه در مانده به خانه حاج نواب پدر فردوس، خانه میرزا یوسف خطاط بود. هنوز شرجی پیش از ظهر‌ها یاداش مانده بود که چطور از مدرسه فرار می‌کرد. وقتی می‌رسید زیر پنجره باز میرزا، چهره تکیده و آفتاب سوخته میرزا را می‌دید. که دل بالا زیر پنکه سقفی، لخت خوابیده بود. تا تک هوا بشکند و او یک لاپیراهن بزند بیرون. تکیه به تنها نخل دم در داده، جیر جیر قلم دزفولی‌اش را بلند کند: روزگار وصل نزدیک است.

درست آمده بود. کوچه خودش بود و خانه همان. در آهنی تاب برداشته بود و لنگه دیگرش وسط کوچه آبکش افتاده بود. پا گذاشت توی حیاط . کمر بته خرزهره زیرا آوار دیوار خمیده بود، با برگ‌های سبز سیر، برگ‌های سبز خاکی. خاک سیاه و باروت گرفته از کنار حوض پر از خاک گذشت.

دیوار همسایه بغلی خوابیده بود توی حوض جای درنگ نبود. هر آن ممکن بود کسی از جلوی در بگذرد.

پا گذاشت توی ایوان. صدای قرچ و قروچ شیشه‌های شکسته پنجره‌ها سقف رُمبیده‌ هال، مگر کم جنازه دیده بود که حالا زیر پایش را می‌گشت؟ ایستاد اینجا حتما اتاقی بوده که بساط حاج نواب را از آن می دادند. توی ایوان و فردوس شاید از همین جام شکسته پدر را زیر نظر داشته که چطور قلیان چاق کرده و گل به سر را از دست مادر می‌گرفته. کمر به دیوار داد، آرام سرید پایین. کنج دیوار نشست. دیگر چه می‌خواست؟ کافی نبود؟ اصلا به خیال هم نمی‌دید که روزی پا توی این خانه بگذارد. ولی حالا بود. تنهای تنها، یعنی اینها جزو اولین‌هایی بودند که شهر را ترک کرده‌اند یا جزو آنهایی که حتی فرصت نکرد بودند سفره ناهارشان را جمع کنند؟ به نظر همه چیز خانه سرجایش بود. اگر خاک را پس می‌زد شاید اهالی خانه را پیدا می‌کرد. همین جا، دور هم حتی فردوس را با آن موهای دم اسبی. دیگر چه جای ماندن؟ چرا نشسته‌ای؟ این هم خانه‌ای است مثل هزاران خانه توپ خورده دیگر. مگر نه؟ بلند شد. بنشیند که چه؟ حتی نمی‌داند دختری که خودش را به خاطر او به خطر انداخته زنده است یا مرده.

پیچیده توی هال. ایوان چند قدمی بیشتر نبود. سمت راست اتاق یگری بود. خواست برگردد توی ایوان بی خیال اتاق‌های دیگر. اگر رفته بود، حالا دیگر وسط کاروان بود، یا حتی رسیده بود آن طرف. بچه‌ها چه فکر می‌کنند؟ نکند کسی را امشب بفرستند دنبالم؟

صدایی آمد. گوش تیز کرد. کاغذ پاره‌ها حتما دفتر مشق فردوس است. یا برادر و خواهرها، پیچیده به سمت اتاق بالایی. می دانست که دیگر نمی‌رسد. ولی چیزی از درون نهیبش می زد. کاش برمی‌گشتی آن هم حالا که رسیده‌ام. اینجا یاد دستی که هوا را چنگ می‌زد افتاد. همان می‌زد افتاد همان دستی که خودش تصور کرده بود شاید پشت این دیوار باشد. ایستاد صدای کاغذ می‌آمد. شاید برنامه‌های مدرسه‌ای که هیچ وقت باز نشد در آن نوشته بودند. زنگ اول فارسی، زنگ دوم تاریخ. پس کجا بود. نگاه کرد: کوت رختخواب‌ها زیر خاک. نیمه شکسته صورت شاه عباس و دو حدقه سیاه که از بالای دماغ ترک خورده و زل زده بود به سقف بعد کاغذ بود. چسبیده به دیوار. وسط قالب خالی تاقچه‌ای که روزی به رنگ آبی نفتی بود.

رفت جلوتر بریده روزنامه بود. 3 گوشه  روزنامه‌ جا مانده بود به دیوار به پونزهای براق مسی. بریده را صاف کرد. دختری برنو به دست، بالا سر جوانی نیم خیز نشسته بود. از پاچه شلوار جوان خون شره کرده بود. زمین و چشمان نگران دختر، برای لحظه‌ای خیره دوربین مانده بود.

و بالاتر، عکس دست جمعی خانواده پیرمرد و پیرزنی ایستاده سه دختر به ترتیب قد دم پای پدر و مادر به زانو نشسته بودند. دختر وسطی را می‌شناخت .همین طور آن یقه سفیدی که وقتی راه می‌رفت. انگار نرمه برفی که می‌خواست از سرشانه‌هایش بریزد ولی آن که پای جوان را مداوا می‌کرد که بود؟ چه نسبتی این عکس‌ها با هم داشتند یعنی عکاس می‌خواست چه بگوید؟ خیره چشم‌ها شد. خودش بود. آن نگاه رمیده را که هیچ گاه رام نشد، می‌شناخت چه بزرگ شده بود ولی خسته و رنجور.

پایین عکس تاریخ خورده بود 10/7/59  این تاریخ را نباید از یاد می‌برد.

*مجید قیصری

منبع : خبرگزاری فارس

عصر بود. بیسم زد بیا... گفتم چه خبره، عملیاته یا نه خبری شده، ول کن بابا بی خیال، کی این همه را رو بیاد. گفتم گیر دادی ها...! گفت: فقط تو بیا...

نماز مغرب را که خواندم.

«مهران، مقر شهید هادی» نیمه شب خسته و خواب آلوده رسیدم مقر، مهران تازه آزاد شده و بچه ها هم تازه از خط برگشته بودند مقر، من هم رسیدم. وای چند تا گوسفند چاق و چله بستند جلوی مقر، چه یال و کوپالی، خرس شدند انگاری، با خودم گفتم: هی بیا بیا، تعل تعل، عید دارید فردا، ها...

دمت تون گرم بچه ها. ای شکموها، ناقلاها، پس بخور بخور فردا. چه شود فردا. با خودم می خواندم. مثل کسی که کله اش باد افتاده باشد رجز می خواندم.

رجز چی؟ رجز کی؟ افتاده بودم لب طاقچه شوق، هی چه شود، چه شود. رفتم داخل« سام نلیکم» برو بچ. دوباره فرکانس و عوض کردم. سلام مون علیکم و درود فرشتگان بر شما رزمندگان راه حق. یک غیظی هم ته اون کومش دادم که بچه ها حسابی حالش را ببرند. بعد هر دو دست هام رو، دو کف بردم بالا. شتلق چسباندم بهم... من آمدم بچه ها... ها...ه . ه . ه .

هی بیا بیا پس عملیاته فردا. فردا قراره اون دو تا زبان بسته ناقلا رو قربانی کنیم ها... همه علیکی کردند و گفتند: «ها» بعد «ها» را  همین طور کشیدند. کش دادند حسابی، بعد با یک قمقمه محکم کوبیدند فرق سرم و حسابی بهم خوش آمد گفتند رقفا. ساعت یازده شب، از بس راه رفته بودم، خسته و کوفته از راه طولانی، به طرز هولناکی بچه ها خورشید دلشان گل کرده بود.

زیارت عاشورا...

ساعت دو گفتم: دیگه من باید بخوابم. کباب تن اون زبان بسته ها هم هم مفت دل تان. رفتم زیر پتو، چشمام رو که گذاشتم روی هم. یکی پرید تو سنگر، سلام علیکم. یک جوری سلام و علیک کرد که هول کردم، نگاه کردم علی اکبر بود. گفتم تو رو خدا علی اکبر بی‌خیال من بشو. بزار بخوابم. پتو را کشید. بلند شدم و غر زدم این دیگه از کجا پیداش شد.

دوباره رفتم زیر پتو. همین که خواب می‌رفتم. شتلق می‌زد زیر پام می پریدم. کلافه شده بودم.

علی اکبر یک ریز حرف می‌زد. حرف می‌زد. هی حرف می‌زد. هی می خندید. باز هی حرف می‌زد. خدا، پسر تو مگه خانه کاشانه نداری، برو تو سنگر خودت. نرفت. نشستند پنج شش نفری فقط حرف زدند. شوخی و خنده، شب عید قربان سال 1365، چشمام داشت از درد می ترکید. نخوابید. حرف زد و حرف زد و خندید و حرف زد.

صبح شد. نماز که خواندم دیگه هیچی صبح شده بود. من هم خوابم نبرد از دست این علی اکبر. بچه ها ریختند و هیزم و بساط  عید و رو براه کردند. من گیج می‌زدم. گفتم امان از دست تو پسر کلافه ام کردی دیشب. چقدر خنده کردی. باز خندید. مایلرها که روشن شدند. علی اکبر از جا پرید.

مهران تازه آزاد شده بود. لودرهای جهاد داشتند خاکریز می‌زدند.

مقر شهید هادی، ساعت هشت صبح، علی اکبر گیر داد و گفت من باید برم.

گفتیم بابا امروز عیده بمان تازه تو دیشب اصلا یک ذره ام نخوابیدی. تازه هم از خط برگشته بود.

علی اکبر گفت نه من میرم خط، گوسفند و بی‌خیال شما جای من عشق کنید و حالش رو ببرید.

بچه های جهاد گفتند نه تو نمی خواد بیای. علی اکبر غیظ کرد و کز کرد و هیچی نگفت.

مایلر ها که حرکت کردند. علی اکبر پرید عقب مایلر.

ساعت یازده صبح تازه می خواستند بچه ها گوسفندها رو قربانی کنند.

که یک موتور تیلر از بچه های مقر، آمد. نزدیک که شد. گریه اش گرفت زار زار گریه می‌کرد.

گفیم چی شده، آخه بگو دیگه، گفت: علی اکبر شهید شد. همه ما مجسمه شدیم. مات و مبهوت،کارد از دست قاسم افتاد. حال غریبی به ما دست داد. گوسفند هارو ول کردیم رفتند. گفتند آمبولانس داره میاد. جنازه علی اکبر رو که آوردند. هیچی ازش باقی نمانده بود.

پشت خاکریز. کنار لودر، خمپاره صد و بیست خورده بود درست روی سرش. بچه ها با علی اکبر که وداع کردند. من هم راهی مقر شدم. علی اکبر ملک، صبح روز عید قربان، سال 65 به قربانگاه رفت و عازم بهشت شد.

گیج و خسته و دلمرده و دلتنگ برگشتم پایگاه...

*نویسنده: غلام‌علی نسائی

منبع : خبرگزاری فارس

جهان در دهه‌های پایانی قرن دوم دچار بحران سرنوشت در تعیین جغرافیای سیاسی آن بود و تقدیر الهی بر این قرار گرفت که چهره جهان به وسیله پیروان حضرت محمد (ص) تغییر کند. در این میان امام موسی کاظم (ع) چهار نقطه را محدوده قدرت سیاسی و جغرافیایی تشیع اعلام کرد و پیش‌بینی او در تعیین وضعیت ژئوپلیتیک تشیع با اقدامات امام رضا (ع) محقق شد.

تغییرات ژئوپلیتیکی جهان همزمان با فعالیت‌های امام هفتم و امام هشتم (ع) برای اعلام و حفظ موجودیت تشیع دوازده امامی است. امام رضا (ع) که در دهه‌های پایانی قرن سوم قدرت برتر جهان اسلام بود قدرت او در محاق نقشه‌های خلافت عباسی قرار گرفت. امام رضا (ع) در عصری وارد حوزه سیاست خلافت عباسی شد که شکل جدیدی از جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک در جهان اسلام و غرب مسیحی و بیزانس در حال ظهور بود. نقطه محوری در این تحولات جدید راه‌ها و تنگه‌ها بود و در این راستا راه‌های خشکی و دریایی با رژیم‌ها و مدل‌های نوینی در شرق  غرب جهان اسلام در حال شکل‌گیری بود.

اهمیت راه‌ها در دوره خلافت هارون و پسرش به حدی است که خلافت عباسی پرداختند. آن‌ها در صدد تعیین رژیم قدرت و تأسیس دولت‌های وابسته در تنگه‌ها و آبراه‌های استراتژیک و راه‌های خشکی که نقش کالبدی در بازرگانی و فرهنگ جهانی داشتند برآمدند. اما اقدامات امام (ع) سیاست آن‌ها را در نابودی تشیع نقش بر آب کرد. چهار نقطه بزرگ شهری در جهان اسلام با عنایت امام رضا(ع) شکل گرفت و ژئوپلیتیک شیعه دوازده امامی را در آغاز قرن سوم هجری را تعیین شد. این تعیین بخشی به تشیع امام با چند هجرت بزرگ صورت گرفت که محور آن هجرت امام رضا (ع) است.

1و 2- دو هجرتی که چهره تاریخ ایران را تغییر داد یعنی هجرت حضرت معصومه (س) به قم و هجرت امام رضا (ع) به خراسان.

3- هجرت ادریس به فاس (fez) و استقرار در کنار مهمترین تنگه استراتژیک جهان، جبل‌الطارق که تا عصر امام رضا (ع) چند بار تاریخ از آن جا ورق خورده بود.

4- هجرت برخی اولاد امام حسن به منطقه خزر.

این هجرت‌ها ژئوپلیتیک تشیع را تعیین کرد و چهار منطقه مهم در فضای حیاتی جهان هارتلند (HART- lAND) تشیع امامی شد. این چهار منطقه تاکنون کعبه استراتژیک قدرت تشیع بوده است و این کعبه وقتی بنا شد و قدرت تشیع را تامین کرد و باعث توسعه و بقای دایمی آن در موقعیتی از زمان و مکان شد که فرهنگ یونانی و فرهنگ ناشی از اسلام اموی و عباسی برای تعیین ماهیت و گسترش قلمرو خود در شرق و غرب جهان اسلام در حال نزاع بودند.

چگونگی ظهور این چهار هارتلند تشیع که چون آهن‌ربا شیعیان را از سراسر نقاط گیتی همواره جمع کرده است به شکلی است که می‌آید:

1- هارتلند منطقه جبل و ایران مرکزی

تبدیل پادگان شهر اموی - عباسی قم به شهر و پایگاه شیعه امامیه مهمترین پدیده کلامی - سیاسی قرن سوم هجری است. این پدیده با مهاجرت، به ویژه مهاجرت حضرت معصومه به قم صورت گرفت. مهاجرت مدرسه شیعه کوفه و مدینه به قم و سفر امام رضا (ع) و اصحاب او و اقدامات آنها در آنجا و مهاجرت حضرت معصومه (س) به قم این شهر باستانی را از پادگان شهر اموی و عباسی به شهر شیعه امامیه و پایتخت فرهنگی ایران در آغاز قرن سوم هجری تبدیل کرد.

2- هارتلند تشیع در شمال آفریقا و عاقبت آن در آندلس

استکبار ضد شیعه بر محور اموی، عباسی و بیزانسی با همه تلاش خود را برای نابودی تشیع در اندلس موفق نبود و به وسیله امویان و وابستگان آن‌ها مهار شد. اما ادریس که امام‌ رضا (ع) از او با عنوان «تاج آل محمد (ص)» یاد کرد با صلاح دید امام رضا (ع) و برای تأسیس حکومت تشیع امامیه به مغرب مهاجرت کرد و موفق شد با دوستی اقوام بربر متمایل به اهل‌بیت در آنجا دولت شیعی ایجاد کند و اصل اسلام را از خطر امویان، عباسیان، غرب، مسیحی، یهودی و خوارج نجات دهد.

مهمترین کار ادریس جنگ‌های او در دفع نیروهای یاد شده در شمال آفریقا است. مهاجرت ادریس و تأسیس شهرهای شیعی در آنجا به ویژه فاس باعث شد شمال آفریقا به صورت بزرگترین هارتلند تشیع در قرن سوم هجری در آید و «طنجه» و «سبته» کلید سلطه بر جبل‌الطارق مانند قم از مراکز رواج تشیع امامی شد و همچنان فرهنگ اندلسی را زیر نفوذ خود داشت و سرانجام نوادگان ادریس که همچنان حاکم بر جبل‌الطارق بودند امویان اندلس را بر انداختند و فرهنگ و تمدن غرب اسلامی همچنان مرهون علمای تشیع مغرب و اندلس مانند ادریسی و جفرافی دان و طبیب و ابن عربی و ابن هانی شاعر و ادیب است که تشیع با همین میراث چند قرن در اندلس تمدن اسلامی را سرا پا نگه داشت.

سیاست امام رضا (ع) در مورد فتوحات عباسیان در خاک بیزانس مانند مواضع امام علی (ع) و درباره فتوحات در غرب جهان اسلام موضع مخالفت بود زیرا این فتوحات با وجود آن که موجب توسعه دولت‌های اسلامی می‌شد اما اروپا را از شناخت چهره واقعی اسلام برای همیشه محروم ساخت. چون منشا قدرت آن نامشروع بود این حقیقت را شرق‌‌شناسانی منصف مانند ولتر و کربن فرانسوی و اشپولر آلمانی و دیگران ... متذکر شده‌اند.

این مخفی ماندن چهره واقعی اسلام به معاندان ذاتی اسلام و حضرت محمد (ص) برای همیشه میدان داد که گاه به گاه برخلاف سیره حکمای اله یونان و اروپا که معتقد به تقدس همه انبیا الهی بوده‌اند حرکت کنند. ولتر (1694-1778) ابتدا نمایشنامه فناتیسم را در هجو حضرت محمد (ص) نوشت. سی سال بعد با تحقیق تاریخی «عذر تقصیر» به پیشگاه محمد (ص) را نوشت. اکنون برای این فیلسوف فرانسوی محمد (ص) واقعیتی تاریخی بود که بخشی مهم از تاریخ بشر به وسیله او نوشته شده بود.

3- امام رضا (ع) و هارتلند خراسان

خلیفه سیاستمداری که در حال تجربه بزرگترین امپراطوری عصر خود بود می‌دانست که وجود امام رضا (ع) در کاخ او به منزله وجود حضرت محمد پیامبر خاتم (ص) است. او شرق و غرب جهان مسیحی و یهودی و زرتشتی و اسلامی را متوجه اهمیت وجود امام رضا (ع) در دربار خود نمود. تعیین و تبیین مبانی تشیع دوازده امامی هارتلند خراسان به وسیله امام رضا (ع) صورت گرفت.

امام رضا (ع) با ذکر اینکه شرط استمرار توحید امامت ولایت منصوص رضوی است و تفضیل و برتری به نسبت نیست و به عقل امامت است (قال الرضا (ع): یتفاضل الناس بالعقول لابالنسب) همه فرق و مذاهب را از جمله قطعیه و واقفیه که به صرف نسب سلسله امامت را در چهار و هفت امام قطع کرده بودند و سران مذاهب که دین را به زرتشت و موسی و عیسی خاتمه داده بودند را با حقیقت استمرار نبوت پیامبر خاتم از طریق سیستم امامت تشیع دوازده امامی آشنا ساخت. این هارتلند رکن تشیع و موجب بقا و احیا و استمرار و توسعه سه هارتلند دیگر تشیع در جهان است.

4- هارتلند سواحل خزر

مهاجرت یحیی و بسیاری از وابستگان تشیع به مناطق ساحلی خزر باعث شکل‌گیری بزرگترین هارتلند تشیع شد که نقش اساسی در تعیین جغرافیای سیاسی شیعه دوازده امامی داشت نخستین بار در این منطقه به نام حضرت مهدی (عج) سکه ضرب کردند و دولت‌های تشیع که در گسترش تشیع به مصر و شام و مغرب نقش داشتند در آن تأسیس شد.

5- هارتلند تشیع امامیه درحلب و ابن شهر آشوب مازندرانی

از فروغ خزر و بغداد و حجاز فضای حیاتی حلب بود که از قرون نخستین اسلامی تأسیس شد و با بنای دولت‌های بنی حمدان و بنی مرداس و انبوه مهاجرت‌ها توسعه پیدا کرد از جمله با مهاجرت ابن‌شهر آشوب مازندرانی، حلب بزرگترین منطقه علمی، فرهنگی و سیاسی تشیع امامی شد.