تبیان، دستیار زندگی

ماه رمضان فرصت مغتنمی است که خداوند برای بندگان در نظر گرفته تا انسانهای فراموشکاری که از پروردگار فاصله گرفته‌اند به سوی او باز گردند. خداوند همواره برای بندگان فرصتهایی تعیین کرده تا آنان از این فرصتها با آگاهی بهره مند شوند . ماه رمضان از جمله این فرصتها است .
رمضان، ماه خودسازی و اصلاح نفس است، در این ماه انسان خالق و خلق را در کنار هم مورد توجه قرار خواهد داد و با محرومان و مستضعفان احساس همدردی کرده و در جهت رفع مشکلات جامعه تلاش می کند.
رمضان، ماه عابدان و زاهدانی است که می خواهند به قرب الهی برسند و از این ماه بهترین بهره ها را خواهند برد .
در اسلام توصیه شده که در ماه مبارک رمضان به جای آنکه خود را از مردم جدا کنیم، می توانیم روز و شب با مردمی از اقشار مختلف جامعه در ارتباط باشیم و به دردهای اجتماعی رسیدگی کنیم.
از آنجا که قرآن کریم در این ماه نازل شده، تلاوت قرآن در این ماه بسیار شایسته است، علاوه بر این، ایثار، همدردی با محرومان، کمک به فقرا و نیازمندان نیز در این ماه توصیه شده است، در ماه مبارک رمضان می توانیم خود را از فرش به عرش برسانیم .
وقتی یک ماه تمرین دعا وعبادت وخودسازی کنیم بطور حتم روح و جان ما آمادگی تداوم این رفتار معنوی را در طول سال پیدا خواهد کرد و در حقیقت می توانیم با این شیوه خود را برای بقیه سال بیمه کنیم .
این سیر معنوی از رجب و شعبان شروع می شود، در رمضان به اوج خود می رسد و استفاده از این اوج، موج حرکت در مسیر تعالی واقعی را موجب می شود.

خداوند در قرآن می فرماید:«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا كُتِب عَلَیْكمُ الصیَامُ كَمَا كُتِب عَلى الَّذِینَ مِن قَبْلِكمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ(بقره ، 183) أَیَّاماً مَّعْدُودَت فَمَن كانَ مِنكُم مَّرِیضاً أَوْ عَلى سفَر فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّام أُخَرَ وَ عَلى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طعَامُ مِسكِین فَمَن تَطوَّعَ خَیراً فَهُوَ خَیرٌ لَّهُ وَ أَن تَصومُوا خَیرٌ لَّكمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ(بقره ،184) شهْرُ رَمَضانَ الَّذِى أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْءَانُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَ بَیِّنَت مِّنَ الْهُدَى وَ الْفُرْقَانِ فَمَن شهِدَ مِنكُمُ الشهْرَ فَلْیَصمْهُ وَ مَن كانَ مَرِیضاً أَوْ عَلى سفَر فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّام أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِكمُ الْیُسرَ وَ لا یُرِیدُ بِكمُ الْعُسرَ وَ لِتُكمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكبرُوا اللَّهَ عَلى مَا هَدَاكُمْ وَ لَعَلَّكمْ تَشكُرُونَ(بقره ،185) :اى افرادى كه ایمان آورده اید ، روزه بر شما نوشته شد همان گونه كه بر كسانى كه قبل از شما بودند نوشته شده ، تا پرهیزكار شوید . چند روز معدودى را ( باید روزه بدارید ) و كسانى كه از شما بیمار یا مسافر باشند روزهاى دیگرى را ( بجاى آن روزه بگیرند ) و بر كسانى كه قدرت انجام آن را ندارند ( همچون بیماران مزمن و پیرمردان و پیره زنان ) لازم است كفاره بدهند ، مسكینى را اطعام كنند ، و كسى كه كار خیر را پذیرا شود براى او بهتر است ، و روزه داشتن براى شما بهتر است اگر بدانید . ( آن چند روز معدود ) ماه رمضان است كه قرآن براى راهنمائى مردم و نشانه هاى هدایت و فرق میان حق و باطل در آن نازل شده ، پس آنكس كه در ماه رمضان در حضر باشد روزه بدارد ، و آنكس كه بیمار یا در سفر باشد روزهاى دیگرى را بجاى آن روزه بگیرد ، خداوند راحتى شما را مى خواهد نه زحمت ، هدف این است كه این روزها را تكمیل كنید ، و خدا را بر اینكه شما را هدایت كرده بزرگ بشمرید و شاید شكرگذارى كنید .

روزه سر چشمه تقوا


و نیز حدیث معروف «الصوم جنة من النار »: روزه سپرى است در برابر آتش دوزخ اشاره به همین موضوع است . در حدیث دیگرى از امام على (علیه السلام) مى خوانیم كه از پیامبر (ص) پرسیدند : چه كنیم كه شیطان از ما دور شود ؟ فرمود : «الصوم یسود وجهه ، و الصدقة تكسر ظهره ، و الحب فى الله و المواظبة على العمل الصالح یقطع دابره ، و الاستغفار یقطع وتینه »: روزه روى شیطان را سیاه مى كند ، و انفاق در راه خدا پشت او را مى شكند ، و دوست داشتن به خاطر خدا ، و مواظبت بر عمل صالح دنباله او را قطع مى كند ، و استغفار رگ قلب او را مى برد ! .در نهج البلاغه به هنگامى كه امیر مؤمنان على (علیه السلام) فلسفه عبادات را بیان مى كند به روزه كه مى رسد چنین مى فرماید : «و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق» : خداوند روزه را از این جهت تشریع فرموده كه روح اخلاص در مردم پرورش یابد ! .

و نیز در حدیث دیگرى از پیامبر (ص) مى خوانیم : «ان للجنة بابا یدعى الریان لا یدخل فیها الا الصائمون» : بهشت درى دارد به نام ریان ( سیراب شده ) كه تنها روزه داران از آن وارد مى شوند . مرحوم صدوق در معانى الاخبار در شرح این حدیث مى نویسد انتخاب این نام براى این در بهشت به خاطر آن است كه بیشترین زحمت روزه دار از ناحیه عطش است ، هنگامى كه روزه داران از این در وارد مى شوند چنان سیراب مى گردند كه بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد .

اثر اجتماعی روزه

الكسى سوفورین دانشمند روسى در كتاب خود مى نویسد : درمان از طریق روزه فائده ویژه اى براى درمان كم خونى ، ضعف روده ها التهاب بسیط و مزمن ، دملهاى خارجى و داخلى ، سل ، اسكلیروز ، روماتیسم ، نقرس ، استسقاء ، نوراستنى ، عرق النساء ، خراز ( ریختگى پوست ) ، بیماریهاى چشم ، مرض قند ، بیماریهاى جلدى ، بیماریهاى كلیه ، كبد و بیماریهاى دیگر دارد .معالجه از طریق امساك اختصاص به بیماریهاى فوق ندارد ، بلكه بیماریهائى كه مربوط به اصول جسم انسان است و با سلولهاى جسم آمیخته شده همانند : سرطان سفلیس ، سل و طاعون را نیز شفا مى بخشد ! . در حدیث معروفى پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله وسلّم) اسلام مى فرماید : «صوموا تصحوا »: روزه بگیرید تا سالم شوید . و در حدیث معروف دیگر نیز از پیغمبر (صلى الله علیه وآله وسلّم) رسیده است «المعدة بیت كل داء و الحمیة راس كل دواء» : معده خانه تمام دردها است و امساك بالاترین داروها ! ( بحار الانوار جلد 14 قدیم ) .

در طب امروز و همچنین طب قدیم ، اثر معجزآساى امساك در درمان انواع بیماریها به ثبوت رسیده و قابل انكار نیست ، كمتر طبیبى است كه در نوشته هاى خود اشاره اى به این حقیقت نكرده باشد ، زیرا مى دانیم عامل بسیارى از بیماریها زیاده روى در خوردن غذاهاى مختلف است ، چون مواد اضافى ، جذب نشده به صورت چربیهاى مزاحم در نقاط مختلف بدن ، یا چربى و قند اضافى در خون باقى مى ماند ، این مواد اضافى در لابلاى عضلات بدن در واقع لجنزارهاى متعفنى براى پرورش انواع میكربهاى بیمارى هاى عفونى است ، و در این حال بهترین راه براى مبارزه با این بیماریها نابود كردن این لجنزارها از طریق امساك و روزه است ! .روزه زباله ها و مواد اضافى و جذب نشده بدن را مى سوزاند ، و در واقع بدن را خانه تكانى مى كند .بعلاوه یك نوع استراحت قابل ملاحظه براى دستگاههاى گوارشى و عامل مؤثرى براى سرویس كردن آنها است ، و با توجه به اینكه این دستگاه از حساسترین دستگاههاى بدن است و در تمام سال به طور دائم مشغول كار است ، این استراحت براى آنها نهایت لزوم را دارد . بدیهى است شخص روزه دار طبق دستور اسلام به هنگام افطار و سحور نباید در غذا افراط و زیاده روى كند ، تا از این اثر بهداشتى نتیجه كامل بگیرد ، در غیر این صورت ممكن است نتیجه بر عكس شود .اثر اجتماعى روزه بر كسى پوشیده نیست .

روزه یك درس مساوات و برابرى در میان افراد اجتماع است ، با انجام این دستور مذهبى ، افراد متمكن هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس در مى یابند ، و هم با صرفه جوئى در غذاى شبانه روزى خود مى توانند به كمك آنها بشتابند .البته ممكن است با توصیف حال گرسنگان و محرومان ، سیران را متوجه حال گرسنگان ساخت ، ولى اگر این مساله جنبه حسى و عینى به خود بگیرد اثر دیگرى دارد ، روزه به این موضوع مهم اجتماعى رنگ حسى مى دهد ، لذا در حدیث معروفى از امام صادق (علیه السلام) نقل شده كه هشام بن حكم از علت تشریع روزه پرسید ، امام (علیه السلام) فرمود :« انما فرض الله الصیام لیستوى به الغنى و الفقیر و ذلك ان الغنى لم یكن لیجد مس الجوع فیرحم الفقیر ، و ان الغنى كلما اراد شیئا قدر علیه ، فاراد الله تعالى ان یسوى بین خلقه ، و ان یذیق الغنى مس الجوع و الالم ، لیرق على الضعیف و یرحم الجائع» : روزه به این دلیل واجب شده است كه میان فقیر و غنى مساوات بر قرار گردد ، و این به خاطر آن است كه غنى طعم گرسنگى را بچشد و نسبت به فقیر اداى حق كند ، چرا كه اغنیاء معمولا هر چه را بخواهند براى آنها فراهم است ، خدا مى خواهد میان بندگان خود مساوات باشد ، و طعم گرسنگى و درد و رنج را به اغنیاء بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم كنند . راستى اگر كشورهاى ثروتمند جهان چند روز را در سال روزه بدارند و طعم گرسنگى را بچشند باز هم اینهمه گرسنه در جهان وجود خواهد داشت ؟ !

اثر بهداشتى و درمانى روزه دراین آیات به بیان یكى از احكام اسلامی كه از مهمترین عبادات محسوب مى شود مى پردازد و آن روزه است ، و با لحن تاكید آمیز مى گوید : اى كسانى كه ایمان آورده اید روزه بر شما نوشته شده است آن گونه كه بر امتهائى كه قبل از شما بودند نوشته شده بود. و بلافاصله فلسفه این عبادت انسان ساز و تربیت آفرین را در یك جمله كوتاه اما بسیار پرمحتوا چنین بیان مى كند : شاید پرهیزكار شوید ( لعلكم تتقون ) . روزه عامل مؤثرى است براى پرورش روح تقوا و پرهیزگارى در تمام زمینه ها و همه ابعاد . از آنجا كه انجام این عبادت با محرومیت از لذائذ مادى و مشكلاتى - مخصوصا در فصل تابستان - همراه است تعبیرات مختلفى در آیه فوق به كار رفته كه روح انسان را براى پذیرش این حكم آماده سازد . نخست با خطاب یا ایها الذین آمنوا : اى مؤمنان ! سپس بیان این حقیقت كه روزه اختصاص به شما ندارد ، بلكه در امتهاى پیشین نیز بوده است . و سرانجام بیان فلسفه آن و اینكه اثرات پربار این فریضه الهى صددرصد عائد خود شما مى شود ، آن را یك موضوع دوست داشتنى و گوارا مى سازد . در حدیثى از امام صادق نقل شد كه فرمود : «لذة ما فى النداء ازال تعب العبادة و العناء !» : لذت خطاب یا ایها الذین آمنوا آن چنان است كه سختى و مشقت این عبادت را از بین برده است ! .

اثر اخلاقی و تربیتی روزه

روزه ابعاد گوناگونى دارد ، و آثار فراوانى از نظر مادى و معنوى در وجود انسان مى گذارد ، كه از همه مهمتر بعد اخلاقى و فلسفه تربیتى آن است . از فوائد مهم روزه این است كه روح انسان را تلطیف ، و اراده انسان را قوى ، و غرائز او را تعدیل مى كند . روزه دار باید در حال روزه با وجود گرسنگى و تشنگى از غذا و آب و هم چنین لذت جنسى چشم بپوشد ، و عملا ثابت كند كه او همچون حیوان در بند اصطبل و علف نیست ، او مى تواند زمام نفس سركش را به دست گیرد ، و بر هوسها و شهوات خود مسلط گردد .در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه همین اثر روحانى و معنوى آن است ، انسانى كه انواع غذاها و نوشابه ها در اختیار دارد و هر لحظه تشنه و گرسنه شد به سراغ آن مى رود ، همانند درختانى است كه در پناه دیوارهاى باغ بر لب نهرها مى رویند ، این درختان نازپرورده ، بسیار كم مقاومت و كم دوامند ، اگر چند روزى آب از پاى آنها قطع شود پژمرده مى شوند ، و مى خشكند .اما درختانى كه از لابلاى صخره ها در دل كوهها و بیابانها مى رویند و نوازشگر شاخه هایشان از همان طفولیت طوفانهاى سخت ، و آفتاب سوزان ، و سرماى زمستان است ، و با انواع محرومیتها دست به گریبانند ، محكم و با دوام و پر استقامت و سخت كوش و سخت جانند ! . روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام مى دهد و با محدودیتهاى موقت به او مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت مى بخشد ، و چون غرائز سركش را كنترل مى كند بر قلب انسان نور و صفا مى پاشد .خلاصه روزه انسان را از عالم حیوانیت ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مى دهد ، جمله لعلكم تتقون ( باشد كه پرهیزگار شوید ) اشاره به همه این حقایق است
خلاصه ای از دست نوشته های شهید مطهری

وَ من اَدّی فیهِ فَریضَةً مِن فَرآئضِ اللهِ كانَ كَمَن اَدّی سَبعینَ فَریضَةٌ فی ما سِواهُ مِنَ الشُهُورِ وَ هُوَ شَهرُ الصَّبرِ وَ اِنَّ الصَّبرَ ثَوابُهُ الجَنَةُ وَ هُوَ شَهرُ المُواساةِ، وَ هُوَ شَهرُ ، یزیدُ اللهُ فیهِ فی رِزقِ المُؤمِنِ، وَ مَن فَطَّرَ فیهِ مُؤمِناً صائِماً كانَ لَهُ بِذلِكَ عِندَاللهِ عَزَّوَجَلَّ عِتقُ رَقَبَةٍ وَ مَغفِرَةٌ لِذُنُوبِه فی ما مَضی، فَقیلَ یا رَسُولَ اللهِ لَیسَ كُلَّما یقدِرُ عَلی اََن یفطِرَ صائِماً، فَقال: اِنَّ اللهَ تَبارَكَ وَ تَعالی كَریمٌ یعطی هذَا الثَّوابَ مِنكُم مَن لَم یقدِرَ اِلاّ عَلی مَذَقَةٍ مِن لَبَنٍ فَفَطَّرَ بِها صائِماً.

ترجمه : و هر كس كه واجبی از واجبات الهی را در این ماه تأدیه كند پاداش اداء هفتاد فریضه در ماههای دگر بدو عنایت می گردد، این ماه، ماه شكیبایی است و پاداش شكیبایی بهشت است این ماه، ماه مواسات و برابری است و ماهی است كه خداوند بر روزی افراد با ایمان می افزاید، آنكس كه در این ماه مؤمن روزه داری را افطار دهد برای وی پاداش آزاد كردن بنده ای در دربار كبریائی پروردگار منظور می شود و گناهان گذشته اش مورد آمرزش قرار می گیرد. عرض شد یا رسول الله عموم ما مسلمین توانایی نداریم كه ضیافت افطاری تشكیل دهیم، حضرت فرمود: خداوند تبارك و تعالی كریم است، همین ثواب را به آن كس كه به یك جرعه شیر.

اَو شَربَةٍ مِن ماءٍ عَذبٍِ یفطِرُ بِها صائِماً اَو تَمیراتٍ لا یقِدرُ عَلی اَكثَرَ مِن ذلِكَ، وَ مَن خَفَّفَ فِیه عَن مَملُوكِه خَفَّفَ اللهُ عَنه حِسابَهُ، وَ هُوَ شَهرٌ اَوَّلُهُ الرَّحمَةٌ وَ اَوسَطُهُ مَغفِرَةٌ وَ اخِرُهُ اِجابَةٌ وَ العِتقُ مِنَ النّارِ وَلا غَنی بِكُم فِیه عَن اَربَعِ خِصالٍ خِصلَتَینِ تُرضُونَ اللهَ بِهِما وَ خِصلَتَینِ لا غِنی بِكُم عَنهُما اَمّا اللَّتانِ تَرضُونَ اللهَ بِهِما فَشَهادَةُ اَن لا اِلهَ اِلاّ اللهُ وَ اِنّی رَسُولُ اللهِ وَ اَمَّا اللَّتانِ لا غِنی بِكُم عَنهُما فَتَسأَلُونَ اللهَ حَوائِجَكُم وَ تَساَلُونَ اللهَ فیهِ العافِیةَ وَ تَتَعوَّذُونَ بِهِ مِنَ النّارِ.