تبیان، دستیار زندگی

مقدمه

انتظار برای ظهور منجی، عقیده‌ای عمومی و مشترک است. ادیان و مذاهب گوناگون، عموماً ظهور او را خبر داده‌اند و هر مکتب و اندیشه‌ای با الهام گرفتن از سخنان انبیا وکتب آسمانی خود از حکومت واحد جهانی سخن می‌گوید و معتقد است فردی مصلح خواهد آمد و جهان را پر از عدل وداد می‌کند؛ مصلحی که به جنایت‌ها و خیانت‌های ضد انسانی، خاتمه داده و شالوده‌ حکومت واحد جهانی را بر اساس عدالت و آزادی واقعی بنیان خواهد نهاد. در این میان می‌توان از دو نگرش بلند شیعی و یهودی نام برد که هر یک با بررسی ساختارهای درونی و شیوه‌های اداره چنین حکومتی، در صدد ترسیم حکومت موعود برای پیروان خود هستند.

در این پژوهش به دنبال پاسخ این سوال هستیم که: «وجوه تشابه کارویژه‌های حکومت موعود در اندیشه سیاسی شیعی و یهودی چیست؟» سؤالی که در پاسخ به آن، سعی می‌شود ساختار سیاسی و کارکردهای چنین حکومتی را بیان كرده، با الهام از روش تحلیل مقایسه‌ای و نظریه نظام سیاسی، آن را بررسی نماییم. البته باید گفت که تفاوت هایی در نگاه این دو مکتب به مسأله حکومت منجی وجود دارد؛ اما در این پژوهش به جنبه تشابهات پرداخته می‌شود.

کارویژه‌های حکومت

برای فهم بهتر این پژوهش، ابتدا لازم است با بعضی از واژه‌ها آشنایی بیشتری حاصل شود. چنانكه روش تحلیل مقایسه ای، روشی است که سبب می‌شود به اطلاعات ارزشمندی درباره‌ ویژگی، شکل، دامنه و عملکرد یک نظریه یا نهاد در درون همان نظریه و در مقایسه با نظریه‌ها و نهادهای مشابه دست یافت، اینجا نیز الگویی است که با بهره گیری از آن، می‌توان نظام مهدوی شیعه را با آنچه که به عنوان ساختار و نهاد در حکومت موعود یهود ارائه می‌شود، به مقایسه در آورد.

برای کارایی بهتر رهیافت تحلیل مقایسه‌ای، از مدل هایی برای تنظیم مطالعات استفاده می‌شود. مدل تحلیل سیستمی نظام سیاسی، یکی ازمهم‌ترین آن‌ها است که به وسیله‌ آن، بهتر می‌توان ساختار و کارکرد نظریه‌های دولت را تشریح کرد. در این رویکرد، محور، نظام سیاسی است و هر نظام سیاسی، مجموعه‌ای از کنش‌های متقابل است که از طریق آن ارزش‌ها، خدمات و کالاها برای همه‌ بخش‌های جامعه سهم بندی می‌شود. نظام سیاسی برای انجام فعالیت‌های خود دارای ساختارهایی است که هر یک از این ساختارها، کارکرد خاص خود را انجام می‌دهد (آلموند، 1381: ص ز).

علاوه بر این، نظام سیاسی، مجموعه‌ای به هم پیوسته از فعالیت‌های سیاسی است که شمار بزرگی از کارگزاران با هدف خاصی آن را تعهد کرده و انجام داده‌اند. البته همان سیستم سیاسی است که از عناصری همبسته تشکیل شده است و نهادها و گروه‌های معینی را شامل می‌شود که این ویژگی را عناصر ساختاری یا در کل ساختار نظام سیاسی می‌نامند. در مقابل، نوع روابط تعریف شده بین ساختارهای موجود در درون نظام سیاسی را کارکردهای همان ساختار یا به طور خلاصه، کارویژه‌ نظام سیاسی گویند. به عبارتی دیگر، هر ساختار، کارکردها یا کارویژه‌هایی را به اجرا می‌گذارد که سازمان سیاسی را قادر به تدوین و اجرای خط مشی هایش می‌سازد. (فیرحی، 1382: ص15).

در این پژوهش، ضمن بررسی کارویژه‌های فرایندی، سیستمی و ساختاری كه از كاروی‍‍ژه‌های اصلی یک حکومت است، کارویژه‌های حکومت موعود را بررسی می‌کنیم.

الف. کارویژه‌های فرایندی

کارویژه‌ فرایندی، دارای فعالیت مشخصی است که برای تدوین و اجرای خط مشی‌ها در هر نوع نظام سیاسی ضرورت دارد و در فرایند تدوین روند حکومت، دارای نقشی مستقیم و ضروری است. فرایند سیاسی، هنگامی آغاز می‌گردد که منافع، بیان یا تصریح شوند و سپس به صورت درونداد وارد نظام‌گردند. در این مرحله، خط مشی‌های بدیل، مد نظر قرار می‌گیرند و این، یکی از مهم ترین اقداماتی است که حکومت‌ها برای شهروندان خود انجام می‌دهند. در مرحله بعد، وضع قوانین یا سیاست‌گذاری آمرانه قرار می‌گیرد که مرحله‌ی محوری فرایند سیاسی است.

اما هر سیاستی باید تنفیذ گردد، به اجرا گذارده شود و در صورت بروز مخالفت در برابر آن یا نقض آن، باید نوعی فرآیند قضاوت صورت گیرد. در این مرحله اهداف سیاسی عملی شده، پیامدهای آن، بررسی می‌گردند. (آلموند، 1381: ص189)

در جامعه موعود نیز این كارویژه‌ها وجود دارد؛ اما به صورتی متفاوت با جوامع امروزی. درچنین جامعه‌ای مطمئناً فرایند تصمیم گیری حکومت و خواسته‌های مردم به دشواری امروز نیست؛ زیرا یکرنگی و یگانگی میان مردمان جاری می‌شود، رحمت و محبت، قلب‌ها را پر می‌سازد، مساوات و مواسات اجتماعی جلوه می‌کند، کسی به دیگری ستم نمی‌نماید و یاری و دستگیری از یک‌دیگر، واجبی همگانی می‌شود. در خبری از امام صادق علیه السلام آمده است:

 به هنگام ظهور قائم ما اینکه به یک‌دیگر وسایل زندگانی برسانند و نیرو بخشند، واجب همگانی می‌شود (حرعاملی، 1104ق: ج8، ص415).

در آن دوران، حرص، بخل وطمع ورزی در زندگی و روابط اجتماعی جایی نخواهد داشت و صداقت بر رفتار اجتماعی چنان حاکم می‌شود که همگان برادروار زندگی کنند؛ به طوری که هر کس هر چه نیاز داشته باشد از جیب برادر ایمانیش بردارد؛ نه این شرمنده باشد و نه آن ناراحت. چنین رابطه و پیمانی میان برادران ایمانی از ویژگی‌های سیرت اجتماعی آن دوران است (مصطفی دلشاد تهرانی، 1382: ص53).

تصریح و تألیف منافع

در چنین جامعه‌ای، خواسته‌ها و بیان مردم برای نیازها و منافعشان به صورتی متفاوت است و شاید کمتر کسی نیازمند طی مراحل برای بیان خواسته‌ها و منافعش باشد و امور افراد به راحتی و بدون نیاز به اعتراض و اموری از این قبیل، حل می‌شود.

در این میان، تمامی نیازهای انسان محقق می‌شود؛ زیرا ابتدایی ترین نیازهای انسان، نیازهای مادی و معیشتی اوست و در آن دوره، نیازهای دیگری که تأمین آن‌ها در حرکت کمالی انسان نقش اساسی دارند، محوریت می‌یابد. امام صادق علیه السلام فرموده‌اند:

 سه چیز است که همه مردمان بدان محتاجند: امنیت، عدالت و فراوانی. (ابن شعبةالحرانی، 1394ق: ص236).

 و این سه معنا در دولت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در حد آرمانی خود تحقق می‌یابد. علاوه بر تمام آنچه گفته شد، در دولت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تسلط حضرت بر امور چنان است که اگر خواسته و نیازی باشد، خود متوجه می‌شود.

 بر این اساس، ارتباط امام و مردم به گونه‌ای است که به طور مستقیم از خواسته و سخن یک‌دیگر آگاه می‌شوند و در نتیجه ارتباط، مستقیم بوده، به واسطه هایی چون احزاب و واسطه‌ها نیازی نیست و تألیف و تصریح منافع بدون مشکل صورت می‌گیرد.

وضع قوانین و تصمیم گیری‌ها نیز در این حکومت، قاطع و عظیم است و در این میان، اصلاحات، برخاسته از رسالت عظیم و جهانی اسلام است و برنامه ریزی‌های عمده‌ای برای مبارزه با ظلم و ستم وجود دارد. در این زمان، از آن جهت که امکانات، فراوان و گستردگی حکومت، افزون است، حکومت مهدوی به برنامه ریزی جامع و جهاد و مبارزه خستگی ناپذیر نیاز دارد. درآن دوران سیاستگذاری‌ها به گونه‌ای دقیق صورت می‌گیرد که در مدت کمی امنیت به جامعه بازگردانده می‌شود و همه جا را فرا می‌گیرد.

 بنابر کتب یهود نیزدر آن زمان، صلح و صفا و صمیمیت بر زمین حاکم شده، تمام انسان‌ها نام خدا را می‌خوانند و او را عبادت می‌کنند. صلح و صفا هم برای گسترش رفاه مردمان آن روزگار برقرار می‌شود؛ به گونه‌ای که صلح، سراسر جهان را فرا گرفته و فقر، برچیده می‌شود. ملت‌ها ابزار ویران‌گر خود را به ابزار سازنده مبدل خواهند ساخت و تمام مردم، دوستدار یک‌دیگر و فضیلت طلب خواهند شد؛ به گونه‌ای که در کتاب یهود آمده است:

 او صلح را برای قوم به ارمغان می‌آورد، تمام ابزارهای جنگی، لباس‌ها و چکمه‌های سربازان از بین می‌رود. (اشعیا4: 9).

 یا در جایی دیگراز اشعیاء آمده است:

 آن‌ها شمشیرهای خود را شکسته و به گاوآهن و نیزه‌های خود را به قیچی‌های شاخه زنی مبدل می‌کنند، ملتی بر ملت دیگر شمشیر نخواهد کشید و دیگر جنگ نخواهند آموخت.

 از مجموع مطالب عهد عتیق در این زمینه، می‌توان فهمید که از آنجا که این حکومت یک حکومت آرمانی است دیگر به استفاده از وسایل ارتباط جمعی و احزاب برای دادن اطلاع به حکومت از نیاز‌های مردم نیازی نیست؛ بلکه تأمین خواسته‌های مادی از نخستین مسائلی است که با ورود به آن دوره، اولویت به مسائل معنوی داده می‌شود؛ چرا که نیازهای اساسی مردم در آن دوره و منافع آن‌ها به بهترین نحو تامین می‌گردد و از آنجا که به دنبال فضیلت هستند، از بعضی منفعت‌های مادی چشم پوشی می‌كنند و به قدر نیاز بهره مند می‌شوند.

وضع قوانین

در این حکومت، محور و رکن تمام قانون‌گذاری‌ها و وضع مقررات، احکام الهی و قرآن است. البته غیر از قوانین و دستورات، خود امام، یک‌سری قوانین می‌آورد که احکام ثانوی است و خود او آن‌ها را وضع و به کارگزاران و مردم ابلاغ می‌كند. امیرالمؤمنین علیه السلام درباره اینکه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نظرات، قوانین و خواسته‌ها را با قرآن منطبق می‌کند، می‌فرمایند:

 او خواسته‌ها را تابع هدایت وحی می‌کند هنگامی که مردم هدایت را تابع هوس‌های خویش قرار می‌دهند. و در حالی که به نام تفسیر، نظریه‌های گوناگون خود را بر قرآن تحمیل می‌کنند، او نظریه‌ها و اندیشه‌ها را تابع قرآن می‌سازد. (سیدرضی، خطبه 138، ص 183).

 در واقع، مهم‌ترین اقدام حضرت در بعد سیاست‌گذاری و احیای قوانین اسلام، ارائه برداشت صحیح و درست از آن‌ها و اجرای کامل این قوانین است. بر اساس این اعتقاد، آموزه‌های حیات بخش اسلام همیشه و در هر مکانی، توانایی پاسخ گویی به نیازهای مختلف جوامع را دارد و در صورت ضرورت می‌توان با محور قرار دادن قرآن، مقررات و قوانین جدیدی وضع كرد.

در مکتب یهود هم اشعیای نبی به خوبی به بیان سیاست‌گذاری ماشیح در آن دوران می‌پردازد و بیان می‌کند که در آن زمان، بساط ظلم و ستم، برچیده خواهد شد و عدالت، گسترش خواهد یافت. فقر اقتصادی از میان خواهد رفت و نیازمندی‌های مادی و معنوی مردم، تامین خواهد شد. همگان به اخلاق حمیده آراسته خواهند شد و پرده‌های ظلمت وتاریکی کنار خواهد رفت و مردمان در ناز ونعمت، زندگی خواهند کرد:

برگزیدگان من از عمل دست‌های خود تمتع خواهند برد، زحمت بیجا نخواهند کشید، اولاد به جهت اضطرار نخواهند زایید؛ زیرا که اولاد، برکت یافتگان خداوند هستند و ذریت ایشان با ایشانند و قبل از آنکه بخوانند، من جواب خواهم داد. (اشعیاء23,25: 65).

پس با وجود تکامل در این حکومت، دیگر در زمینه وضع قوانین مشکلی وجود ندارد و ماشیح، خود فرامین الهی را وضع و سپس اجرا می‌کند.

قضاوت

از طرفی موعود، حکم خدا را در زمین اجرا می‌کند و حق مظلوم را از ظالم می‌ستاند. امام صادق علیه السلام می‌فرماید:

 در هنگامی که قائم آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم قیام کند، به حکم و قضاوت داوود پیامبر، قضاوت می‌کند و به شاهد و برهان نیازی ندارد. خداوند، احکام الهی را به او الهام می‌کند و او نیز بر طبق دانش خود رفتار می‌نماید و طبق آن، قضاوت می‌کند (طبسی، 1380: ص195).

 در واقع او در بحث اجرا و قضاوت به بهترین نحو عمل می‌کند و البته در این امر، یاران و کارگزاران حضرت، او را همراهی و احکام الهی را اجرا می‌کنند.

حضرت مهدی علیه السلام بر اساس کتاب خدا به عدالت مدیریت می‌کند و هواپرستی را به خداپرستی سوق داده و همه‌ افکار و اندیشه‌ها را تابع قرآن می‌سازد. آن حضرت برای حفظ این اساس، مسؤولان و کارگزاران ستم‌گر را با دقت مؤاخذه می‌كند و هر کس را پا از سیرت عدالت بیرون نهاده است، به سختی مجازات می‌کند. وی در اداره‌ امور برای حفظ عدالت و حقوق مردمان و حیثیت دین به روشی نو و مناسب با عصر خود و تحولاتی که در طول تاریخ رخ داده است عمل می‌کند. در دوره حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف هر کسی به حق خود می‌رسد. بر اساس روایتی از امام باقر علیه السلام:

 پس از ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف هیچ حقی از کسی بر عهده‌ دیگری نمی‌ماند، مگر آنکه او آن را بازمی ستاند و به صاحب حق می‌دهد.

 در این میان، قضاوت آن حضرت نیز بی نظیر است. به گونه‌ای عادلانه حکم می‌شود که سرسوزنی ظلم و بیداد به کسی نشده و هیچ رنج و محنتی بر دلی نمی‌نشیند. حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بر طبق احکام خالص دینی حکم و حکومت می‌کند، میزان عدل را در میان مردم می‌نهد و بدین گونه هیچ کس نمی‌تواند به دیگری ستم کند (عسکری، 1360: ج1، ص82).

امام عصر با پی‌گیری خط مشی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از طریق نسخ و برانداختن همه بدعت‌های برآمده از فضای جاهلیت، اسلام را به صورتی حقیقی تحقق می‌بخشد و اجرای احکام اسلام را همان‌گونه جاری می‌كند که بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نازل شده در این میان، کارگزاران حکومتی در ولایات و شهرهای گوناگون، حضرت را یاری می‌رسانند و زیر نظر امام، کار اجرای احکام و قضاوت را بر عهده دارند و مسؤولیت هایی را به دست خواهند گرفت.

در این زمان، استیفای حقوق به طور قطعی صورت گرفته، در قضاوت‌ها و محاکم، دیگر امکان هیچ خطا و اشتباهی پیش نخواهد آمد؛ زیرا امام خود در میان مردم زندگی کرده و بین آن‌ها قضاوت و داوری خواهد کرد و در این امر، متکی بر الهام و علم الهی است؛ پس همانند داوود و سلیمان حکم کرده، به درخواست بینه و شاهد نیاز ندارد.

از نظر یهود نیز، اشعیا در کتاب خود مسأله قضاوت و اجرای سیاست را این‌گونه مطرح می‌کند:

بلکه مسکینان را به عدالت داوری خواهد کرد و به جهت مظلومان زمین به راستی حکم خواهد نمود (اشعیاء9,1: 11).

پس ماشیح با عدالت خود به خوبی به اداره امور پرداخته و جلوی هرگونه کم و کاستی گرفته می‌شود؛ زیرا او رهبری آرمانی است که از همه امور به لطف الهی آگاه گشته و جلوی زیان را می‌گیرد.

در باب عدالت عالم گیر او نیز سخنان بسیاری به چشم می‌خورد. در مزمور، این‌گونه آمده است:

زیرا به قوم خود و مقدسان خویش به سلامتی خواهد گفت، تا به سوی جهالت بر نگردید. راستی، از زمین و از آسمان به عدالت خواهد نگریست، خداوند چهره‌های نیکو خواهد بخشید و زمین، محصول خود را خواهد داد و عدالت، پیش روی او خواهد خرامید (مزمور8,12: 85).

پس با این حساب او علاوه بر اینکه به خوبی امور حکومت جامعه را کنترل می‌کند با توجه به خواسته‌ها و نیازهای مردم، برنامه ریزی کرده و عدالت را سرلوحه خود قرار می‌دهد؛ به گونه‌ای که از جمله خصائل پسر انسان یا مسیحا را نقش او در داوری جهانی نام برده‌اند که گاه منزلتی شبیه منزلت خدا به او می‌دهد.

نهایتاً در مزمور، قضاوت شایسته او را به خوبی بیان می‌کند که:

قوم‌ها را به انصاف داوری خواهد نمود، آسمان شاد و زمین مسرور می‌گردد، دریا و پری آن غرش نمایند، صحرا وهر چه در آن است به وجد آید، آن‌گاه تمام درختان جنگل ترنم خواهند نمود به حضور خداوند؛ زیرا که می‌آید؛ زیرا که برای داوری جهان می‌آید، آسمان‌ها عدالت او را اعلام می‌کنند و جمیع قوم‌ها جلال او را می‌بینند (مزمور.96,97).

و بدین گونه او به قضاوت در جهان می‌پردازد. در هر حال، زمانی که از جامعه‌ی آرمانی سخن به میان آید، این نکته در نظر مردم جلوه می‌كند که خواسته‌ها و نیازها چگونه مرتفع می‌شود؟ باید گفت این سوال در نظر مردمی که از دور به این جامعه می‌نگرند، مطرح می‌شود و گر نه با آنچه که از درجات معنوی و کمال برای مردم آن زمان گفته شد، مسلماً این مسأله بدین شکل مهم جلوه نمی‌کند.

 با این حال از آنجا که رفع نیازهای مادی لازمه‌ زندگی بشری است، در حکومت آرمانی که چه در دین یهود و چه در شیعه مطرح می‌گردد، به مسأله‌ نیازها و خواسته‌های مردم هم پرداخته شده و روایات زیادی در چگونگی ادامه جریان زندگی در آن دوران بیان گردیده است.

 طبق احادیث شیعه به دلیل اینکه درآن زمان هیچ امری بر صاحب الامر پوشیده و مخفی نیست، با تسلط کامل آن حضرت، بر اوضاع، نیازها به راحتی رفع می‌شود؛ چون آگاهی از نیازها به راحتی و به صورت مستقیم صورت می‌گیرد. بنابر متون کتب مقدس یهود هم موعود بر جهان حکومت رانده، امنیت و صلح و صفا را که لازمه‌ زندگی بشری است، به ارمغان می‌آورد. در سخن اشعیا آمده که «قبل از آنکه بخوانند، من جواب خواهم داد» که این مطلب را می‌توان بر آگاهی از نیاز مردم بدون بیان خواسته منطبق کرده و در حقیقت، همان مفهومی را که در شیعه مطرح می‌شود، در اینجا هم بیان شده است.

در زمینه‌ سیاست‌گذاری نیز، موعود شیعه نیازها و خواسته‌های مردم را مطابق با قرآن و شرع اجرا می‌کند. در دین یهود هم این تصمیم گیری‌ها با توجه به قواعد الهی در رأس حکومت اتخاذ می‌شود. از آنجا که مسلماً رهبر چنین جامعه‌ای از خواسته‌های مردم آگاهی دارد، تصمیمات مستقیماً توسط رهبر الهی و با عنایت خداوند، اتخاذ شده، سپس به اجرا در می‌آید.

یکی دیگر از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که برای هر جامعه‌ آرمانی ذکر می‌شود، چگونگی قضاوت و اجرای احکام است در آیین تشیع، آنچنان از چگونگی قضاوت و اجرای عدالت مهدی موعود سخن گفته می‌شود که بی نظیر و بی همتا خوانده شده و شیعیان معتقدند در هیچ دوره‌ای مشاهده نشده است. در منصب قضا و داوری حتی اعتقاد بر وجود عنایات و امدادهای غیبی است؛ به گونه‌ای که هیچ خطا و اشتباهی صورت نگرفته، حتی مردگان نیز آرزوی بهره مندی از این عدالت و رعایت حقوق را دارند.

در دین یهود نیز این مسأله بسیار مورد تأکید قرار گرفته است و در پیش‌گویی‌های انبیایی چون دانیال و اشعیا، این موعود با صفاتی چون عدالت و انصاف شناخته شده، قضاوت و عدالت از شاخصه‌های آن دوران محسوب می‌گردد.

در هر حال باید گفت از جمله مسائل محوری که مورد اشتراک هر دو دین است پیرامون کارویژه‌ فرآیندی و به خصوص نحوه‌ قضاوت و اجرای عدالت در درون آرمان‌شهر موعود است که به نظر در هر دو مکتب، بسیار مورد تأکید قرار گرفته و آن را از مهم‌ترین اقدامات موعود در جامعه‌ آرمانی می‌دانند.

ب. کارویژه‌های سیستمی

یکی دیگر ازکارویژه‌های اساسی در جامعه، کارویژه‌های سیستمی است که تعیین کننده تغییر یا حفظ نظام هستند. سه کارویژه جامعه پذیری، گزینش کارگزاران و ارتباط گیری را کارویژه‌های سیستمی می‌خوانیم که در تدوین و اجرای سیاست‌های عمومی، دخالت مستقیم ندارند؛ ولی برای نظام سیاسی دارای اهمیتی بنیادین بوده، در تقویت فرایند سیاسی و نفوذ یافتن در ارکان آن، نقش تعیین کننده دارند. جامعه پذیری راهی است برای انتقال اندیشه‌ها و باورهای یک نسل به نسل بعد؛ همان فرایندی که انتقال فرهنگ خوانده می‌شود. گزینش کارگزاران سیاسی، به انتخاب افراد برای فعالیت‌های سیاسی و مناصب حکومتی اشاره دارد و نهایتاً ارتباط گیری که ناظر بر جریان یافتن اطلاعات در دل جامعه و ساختارهای مختلف تشکیل دهنده‌ نظام سیاسی است.

در این‌باره می‌توان گفت در آن دوران، اساساً ساختار‌های اجتماعی دگرگون می‌شود؛ زیرا در آن زمان به حکم و سنت جدید قیام خواهد شد، بیشتر احکام جاهلی و قوانین باطل‌ نسخ خواهد گردید و فرمان و روشی نوین جایگزین آن‌ها خواهد شد. خردهای مردمان به کمال می‌رسد و در نتیجه آرمان‌های اصلاحی در وجوه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تحقق یافته، پا برجا می‌ماند. این انقلاب فرهنگی، چنان عمیق و فراگیراست که همه مردم، علم و حکمت را می‌آموزند.

جامعه پذیری

بر اساس روایات، آن حضرت همه اجتماع بشری را اصلاح می‌کند و جامعه‌ای اسلامی به معنای واقعی ایجاد می‌نماید. از وسایل تربیتی به طور کامل بهره می‌گیرد و از این طریق، تعلیمات مربوط به تربیت درست و الهی گونه را صادر می‌كند. از آنجا که مردم به کمال می‌رسند، در جامعه پذیری نیز همان الگو، راهگشای افراد است. البته این امر به سبب گسترش علم و فرهنگ است؛ چنانکه از امام باقر علیه السلام روایت شده است:

هرگاه قائم ما خروج کند، دست خود را بر سر بندگان می‌گذارد؛ پس به سبب آن عقلهای ایشان را جمع می‌كند و خردهایشان كامل می‌شود.

 پس عقول مردم، کامل شده و فرهنگ متعالی در جامعه رواج می‌یابد؛ چرا که هر فرد در درون خودش به کمالات رسیده، از صفات رذیله پاک می‌شود و کسی هم محتاج دیگری نیست. با این حساب، جامعه پذیری مردم و ارتقای فرهنگ و علم آن‌ها در جامعه آخرالزمان از درون هر انسان آغاز می‌شود و با عنایت‌های امام زمان علیه السلام تکمیل می‌گردد.

درحکومت آرمانی یهود هم رشد و تعالی مردم، مورد توجه قرار می‌گیرد. در آن زمان، زمینه مطلوب برای کسب کمال اخلاقی و عقلانی فراهم می‌شود که این امر، لازمه تشکیل حکومت آرمانی از نظر یهود است. ابن میمون فیلسوف و دانشمند یهودی، معتقد است آنچه که عصر مسیحا را ممتاز می‌كند، دانش الهی و دین است، نه مواهب و معجزات طبیعی، به گونه‌ای که بزرگ‌ترین نعمت آن روزگار در نظر او این است که انسان خواهد توانست فارغ از موانع جنگ و ستیز، تمام وقت خود را وقف مطالعه حکمت و عمل به شریعت الهی کند. او علم، حکمت و حقیقت را از ویژگی‌های آن دوران شکوهمند دانسته و معتقد است که خود مسیحا، از سلیمان حکیم تر و تقریباً به عظمت موسی خواهد بود. او کلمه‌ خدا را به همه خواهد آموخت و تمام امت‌ها به او گوش فرا خواهند داد. در اشعیا آمده است:

جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد؛ مثل آب‌هایی که دریا را می‌پوشاند (اشعیاء9: 11).

با این اوصاف می‌توان گفت در آن زمان، چنان تحول عظیم علمی و فرهنگی‌ای به وجود می‌آید که همه مردمان به خدای یگانه ایمان خواهند آورد، درهای رشته‌های گوناگون علم و دانش به روی انسان‌ها گشوده خواهد شد و سطح معلومات بشری بالا خواهد رفت.

در بخش‌های گوناگون از کتاب مقدس نیز بر اتحاد و یکی شدن قوم‌ها و مردم همه جهان تاکید شده است؛ اما در بعضی روایات کتب مقدس نیز صهیون یا اورشلیم، تنها منبع الهام دینی معرفی شده است. در جایی آمده است:

بیایید تا به کوه خداوند و خانه خدای یعقوب برآییم، تا طریقت‌های خویش را به ما تعلیم دهد و به راه‌های وی سلوک نماییم؛ زیرا که شریعت از صهیون، و کلام خداوند از اورشلیم صادر خواهد شد (کرینستون، 1377: ص26).

بنابراین باید گفت تمام علوم و دانش‌های الهی در آن زمان، مورد توجه قرار گرفته، مردم به دنبال کمال هستند. در چنین شرایطی مردم به یکرنگی رسیده، جامعه‌ آرمانی شکل می‌گیرد.

گزینش کارگزاران

کارگزاران برای هدایت جامعه نقش مهمی ایفا می‌کنند و در این میان، افرادی که در آرمان‌شهر، این نقش را به عهده می‌گیرند باید از شرایط ویژه‌ای برخوردار باشند. یاران حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بزرگوارانی هستند که بسان آنان در تاریخ بشر، کم پیدا شده است. در عین حال این نیروها از ملیت‌های گوناگون تشکیل شده‌اند و به هنگام قیام با شیوه‌ خاصی فراخوانی می‌شوند. این افراد که از پیش برای فرماندهی تعیین شده اند، هدایت لشکریان و عملیات جنگی را به عهده می‌گیرند.

در روایات نیز ترکیب دولت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از پیامبران، جانشینان آنان، تقواپیشگان، صالحان روزگار، امت‌های پیشین و از سران و بزرگان اصحاب پیامبران معرفی شده است که می‌توان در این میان نام بعضی از آنان و مسؤولیتشان را به نقل از روایات فهمید؛ همچون حضرت عیسی علیه السلام که در روایات از ایشان با واژه‌های گوناگون مانند وزیر، جانشین، فرمانده و مسؤول در حکومت یاد شده است. در روایتی نقل شده است که حضرت عیسی علیه السلام به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌فرماید:

همانا من به عنوان وزیر فرستاده شده ام، نه امیر و فرمانروا (مجلسی، 1380ق: ج13، ص1122).

در این میان از افراد دیگری نیز یاد می‌شود، چنانكه امام صادق علیه السلام می‌فرماید:

 هنگامی که قائم قیام می‌کند، 25 تن از قوم موسی علیه السلام، آنان که به حق قضاوت کرده و با عدالت رفتار می‌کنند، هفت نفر از اصحاب کهف، یوشع وصی موسی، مؤمن آل فرعون، سلمان فارسی، ابودجانه انصاری و مالک اشتر را از پشت کعبه بیرون می‌آورد (رجالی تهرانی، 1379: ص217).

 علاوه بر این، امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف یاورانی دارد که او را در جهاد و جنگ بر ضد دشمنان یاری می‌کنند. در کتاب کمال الدین به نقل از امام ششم علیه السلام آمده است:

 در همین مسجد شما یعنی در مکه به زودی 313 مرد می‌آیند که اهل مکه به خوبی می‌دانند آن‌ها را پدران و نیاکان آنان نزاییده‌اند. بر دست آنان شمشیرهایی باشد و بر هر شمشیری کلمه‌ای نوشته باشد که از آن، هزار کلمه گشوده گردد. پس خدای تبارک و تعالی بادی فرستد تا در هر وادی جار کشد که: «این است مهدی به روش داوود و سلیمان قضاوت کند و گواه بر حکم خود نطلبد» (ابن بابویه، 1380: ج2، ص387).

در میان احادیث از این 313 نفر به تکرار یاد می‌شود که همراه و یاور امام عصر هستند. امیرالمومنین علیه السلام در وصف آنان فرموده است:

 خداوند، دل‌های آن‌ها را انس و الفت بخشد. آن‌ها از رفتن کسی وحشت نکرده، از آمدن کسی ابراز مسرت نمی‌نمایند. تعداد آن‌ها به شماره‌ی اصحاب بدر 313 نفر است که در میان گذشتگان آن‌ها نظیر نداشته، درآینده نیز نظیر نخواهند داشت. شماره آن‌ها به تعداد اصحاب طالوت 313 است که از آب رودخانه گذشتند (سلیمان، 1376: ص410)

 کارگزاران حکومت را جزء این 313 نفر می‌دانند که از این گروه‌ها با نام‌های نجباء، رفقا، نقبا، عصائب، اوتاد، رجال الهی، اعوان و قواد، فقها، خزان، اهل قضاوت و…یاد شده است. البته باید توجه داشت که در آغاز ظهور، یاران امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف313 نفرند و بعد از آن به طور سریع بر یاران آن حضرت افزوده خواهد شد؛ به طوری که در همان آغاز به ده هزار نفر می‌رسد. بر این اساس، یاران خاص آن حضرت 313 تن بیش نیستند که در واقع فرماندهان لشکری و کشوری دولت کریمه‌ مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌باشند و آن حضرت حرکت اصلاح گرانه خویش را با لشکر ده هزار نفری آغاز می‌كند.

این کارگزاران دارای ویژگی‌های خاص خود هستند. امام خمینی; فرموده است:

از کارگزاران امام زمان ظلمی صادر نمی‌شود؛ چون افراد صالحی هستند. در صورت ظلم، ظالم تحت پیگرد قرار می‌گیرد و مجازات می‌شود. جرم و گناه در حکومت ایشان به حداقل می‌رسد (خمینی، 1381: ص18)

پس در واقع، مسأله ناشایستگی و بی عدالتی در مورد کارگزاران حکومت مهدوی ناممکن می‌شود؛ زیرا در گام نخست، کارگزاران این آرمان‌شهر، انسان‌های ساخته شده و تربیت یافته‌ای هستند که ترس خدا و پایبندی به تعهد و تکلیف، با خون آنان عجین شده و ایمان به خدا، روحشان را در خود گداخته و از نو ساخته است. آنان در سیر باطنی و روحی که خود، از قید امیال، شهوات و گرایش‌ها نفسانی آزاد شده و به ملکه عدالت راستین دست یافته‌اند.

کسانی که قرار است جامعه آرمانی یهود را به رهبری ماشیح اداره کنند نیز برگزیدگان خدا هستند. در اشعیا آمده است:

 و قوم تو همگی عادل و نیکوکار خواهند بود و برای همیشه زمین را به میراث خواهند برد (اشعیاء21: 60).

در مزمور هم این‌گونه آمده است:

اما منتظران خداوند، وارث زمین خواهند بود؛ اما حلیمان، وارث زمین خواهند شد و از فراوانی سلامتی متلذذ خواهند شد (مزمور29: 37).

بنابراین می‌توان فهمید کسانی که در حکومت ماشیح خدمت می‌کنند، افرادی هستند که خدا آن‌ها را برای این مقام برگزیده است. آنان از زشتی و دورویی برکنار بوده، به دنبال خدمت به ماشیح و جامعه آرمانی هستند، در مکاشفه‌ عزرا آمده است:

عبد من مسیحا ظاهر خواهد شد، همراه با آنانی که در ایشان، نفس انسانی است (دوم عزرا7: 28).

 با این توضیح، او همراهانی دارد که لزوماً معادل جامعه آسمانی نیست و ممکن است برخی افراد سعادتمند زمینی او را همراهی کنند؛ افرادی که به علت تقدسشان و اعمالشان در دنیا برگزیده شده افتخار همراهی با منجی یهود را برای کمک به او در هدایت جامعه دارند. البته بسیاری از آنچه که خدا برای جامعه آرمانی انجام می‌دهد، به دلیل وجود همین کارگزاران و برگزیدگان است و خود این افراد، زمینه ساز ظهور هستند:

«و من آسمان را دگرگون می‌سازم و آن را برکت و نور خواهم داد، و من زمین را دگرگون خواهم ساخت وآن را برکت خواهم داد، و من برگزیدگانم را بر روی آن سکنا خواهم داد؛ اما گناهکاران و شروران، بر روی آن قدم نخواهند گذاشت» (دوم بارک1: 30)

با این حساب، کارگزاران در حکومت ماشیح کسانی هستند که از طرف خدا برگزیده شده‌اند و مسلماً چنین افرادی جز تلاش برای سعادت جامعه آرمانی، هدف دیگری را دنبال نخواهند کرد.

ارتباطات

ارتباطات نیز در آن دوران به اوج خود می‌رسد. مسافت‌های طولانی در مدت اندکی طی می‌شود و دریا زیر پای مردمان درنوردیده می‌شود. برخی روایات نیز به سوار شدن بر ابرها اشاره دارد. حتی گاهی سخن از مسافرت بدون وسیله‌های ظاهری چون سفرهای سلیمان است.

از نظر ارتباطات صوتی و تصویری جهانی نیز آن دوران ویژگی‌های خاصی دارد. درروایتی به برقراری ارتباطات بدون نیاز به وسایل خارجی اشاره دارد:

هنگامی که قائم ما قیام کند، خداوند به گوش‌ها و چشم‌های شیعیان ما نیرویی عطا می‌کند که میان آنان و قائم پیک نخواهد بود که ارتباط برقرار کند. پس آن حضرت هرجا باشد با ایشان سخن می‌گوید و آنان سخن حضرتش را می‌شنوند و او را می‌بینند؛ در حالی که حضرتش در مکان خود می‌باشد (مجلسی، 1403: ج52، ص336)

و بدین لحاظ در آن دوره، یک سامانة نیرومند و مجهز برای انتقال تصویرها به وجود می‌آید؛ چنانکه نه موانع مرتفع و نه گودی‌های زمین، مانع از رؤیت موجودات نخواهد بود.

سهولت رفت وآمد و جابه جایی، از دیگر مواردی است که در احادیث به آن اشاره شده است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره چگونگی حمل و نقل درآن زمان می‌فرماید:

پس از شما قومی خواهد آمد که زمین زیر پایشان طی و پیموده می‌شود و درهای جهان به رویشان باز می‌گردد…. زمین در کمتر از یک چشم به هم زدن پیموده می‌شود، به گونه‌ای که اگر کسی از آنان بخواهد، شرق و غرب را در ساعتی بپیماید، این کار را انجام می‌دهد (طبسی، 1380: ص185).

این روایات، همگی بیان‌گر ارتباطات سهل و آسان، در جامعه مهدوی و در ساختارهای نظام است و در پی آن، مردم بدون مشکل با کارگزاران و حاکم جامعه، سخن می‌گویند.

در جامعه آرمانی یهود نیز ارتباطات به بهترین وجه تحقق می‌یابد. این امردر مکاشفه عزرا این‌گونه توصیف شده است:

آن روز، نه خورشید خواهد بود و نه ماه و نه ستارگان، نه ابر و نه رعد و نه برق، نه باد و نه هوا، نه تاریکی و نه شامگاهان و نه بامدادان، نه تابستان و نه بهار، نه پاییز و نه زمستان، نه یخبندان و نه سرما، نه تگرگ و نه باران و شبنم، نه ماه و نه شب و نه سپیده دم، نه تابش و نه درخشش و نه روشنایی، مگر تنها جلال و شکوه خدای بلند مرتبه که به وسیله آن، همگان هر آنچه را در پیش رویشان نهاده شود، مشاهده خواهند کرد؛ زیرا آن روز مانند هفته، سال‌ها[2] خواهد بود (کرینستون، 1377: ص57).

 بنابراین در آن زمان مردم به راحتی می‌توانند با یک‌دیگر ارتباط برقرار كنند. در آن زمان، چشمان بینندگان، تار نخواهد شد و گوش‌های شنوندگان، شنوا است، و دل شنوندگان، معرفت را خواهد فهمید. طبق آنچه در اشعیا آمده است، حتی کسانی که نمی‌بینند و نمی شنوند، در آن زمان، بینا و شنوا خواهند شد. با این حساب دیگر برای ارتباط بین حکومت و مردم، مشکلی وجود ندارد. علاوه بر افزایش بینایی و شنوایی تمام افراد، رفت و آمد نیز به راحتی صورت می‌گیرد:

اما آنانی که منتظر خداوند می‌باشند، قوت تازه خواهند یافت و مثل عقاب پرواز خواهند کرد، خواهند دوید و خسته نخواهند شد (اشعیاءنبی31: 4). 

با وجود این قدرت، دیگر مشکلی در روابط اجتماعی و مسائل ناشی از آن وجود نخواهد داشت و روابط میان افراد، گروه‌ها، حکومت کنندگان و عموم مردم به راحتی صورت می‌گیرد. مسلما در این شرایط به کسی ظلم نمی‌شود و در حق کسی اشتباه صورت نمی‌گیرد؛ زیرا رهبر جامعه علاوه بر اینکه از مشکلات جامعه آگاه است، جلوی رواج ظلم و ستم را هم می‌گیرد.

در نهایت باید گفت که در آرمان‌شهر یهود و شیعه، اصلاح و تربیت مردم از جمله اصول اساسی در برنامه ریزی این حکومت آرمانی است؛ چرا که بنا بر آنچه که گفته شده است، مردم در آن دوره به سطحی از عقل و آگاهی می‌رسند که باعث افزایش میزان درک آن‌ها می‌شود و عقول آن‌ها به کمال می‌رسد؛ به گونه‌ای که همه به پرستش خدای یگانه روی آورده، فقط او را می‌خوانند.

دربارة دیگر مسائل هم به سبب تربیت الهی‌ای که بر جامعه حاکم می‌شود، مردم از کژی‌ها و نادرستی‌ها حفظ گردیده، ضمن گسترش علم و حقیقت و فهم عمیق، به کمال اخلاقی و عقلانی دست می‌یابند.

البته تفاوتی که در این قسمت به نظر می‌رسد، این‌ است که در مذهب تشیع، این نوع کمال و تعالیم اخلاقی، صرفاً به فرد یا مردم یک منطقه اختصاص ندارد و امری فراگیر است؛ در حالی که در بعضی سخنان نقل شده در کتب یهود، مکان این تعلیم و تربیت بشری و تنها منبع الهی، اورشلیم معرفی شده است و هرچند برای تمام مردم جهان نیز این تعلیم صادر می‌شود، مکان اصلی این علوم و احکام از میان یهودیان و توسط آن‌هاست و از اورشلیم به عنوان محل صدور قوانین الهی یاد شده است.

از سوی دیگر، یکی از بدیهیاتی که در هر دو مکتب بر آن تاکید شده وجود افرادی از پاکان و برگزیدگان برای اداره حکومت است. کسانی که قابل اعتماد بوده، با لطف و عنایت الهی، لیاقت خدمت در کنار موعود برگزیده را داشته‌اند و بدین وسیله او را در امر بزرگ نجات جهان از ظلم و فساد و هدایت آن به سعادت همراهی می‌کنند؛ چرا که آن‌ها برگزیدگانی هستند که تا پیش از ایجاد حکومت آرمانی این شایستگی را از خود نشان داده‌اند و مورد لطف و عنایت الهی قرار گرفته‌اند. آن‌ها کسانی هستند که مورد تأیید خدا قرا گرفته‌اند و این از هر نوع تأییدی برتر است.

دربارة ارتباطات نیز باید گفت: در این آرمان‌شهرها سخن از وسایل ارتباط جمعی پیشرفته است که باعث سهولت رفت و آمد و ارتباط می‌شود؛ چنانکه در روایات شیعه از بهره گیری از ابزاری همچون ابر و در کتب یهود هم از پرواز همچون عقاب سخن گفته شده که ظاهراً همه‌ این‌ها مثال‌هایی برای فهم بهتر پیشرفت ارتباطات در آن زمان است. علاوه بر این به تکرار، سخن از نوعی ارتباط دیداری و شنیداری بین امام یا موعود با مردم یا بین مردم با یک‌دیگر است که به نظر، نوعی معرفت و بصیرت است که به سبب دستیابی به کمالات روحی و معنوی برای آن‌ها حاصل می‌شود. در واقع، سخن از نوعی بصیرت و شهود در دل مردم آن زمان است که علاوه بر اینکه همراهی و همدلی مردم را بیشتر می‌کند، ارتباط آن‌ها با رهبر و موعود خود را به بهترین طریق صورت می‌دهد.

ج. کارویژه‌های سیاست‌گذاری

سومین دسته از کارویژه‌های نظام سیاسی، مربوط به بروندادها یعنی نمودهای اجرایی فرایند سیاسی است كه همان اثرات اساسی وارد بر جامعه، اقتصاد و فرهنگ هستند. این بروندادها در واقع انواع سیاست‌های عمومی است که دولت برای دستیابی به اهدافش اتخاذ می‌کند. این کارویژه‌ها شامل اشکال مختلف عملکرد تنظیم به معنای تنظیم رفتار و اعمال کنترل بر رفتار افراد و گروه‌های موجود در جامعه، استخراج منابع یا به دست آوردن منابع در قالب مالیات‌ها و نظایر آن و عملکرد توزیع یا تقسیم مزایا و خدمات میان گروه‌های مختلف مردم و در واقع، استخراج، تنظیم وتوزیع است.

استخراج منابع

یکی از مهم ترین ویژگی‌ها درحکومت موعود، وفور نعمت است؛ زیرا از آنجا که مردم به اطاعت خدا روی می‌آورند و بر فرمان حجت او گردن می‌نهند، دیگر دلیلی ندارد که زمین و آسمان از برکات خود بر بندگان خدا مضایقه کنند؛ از این رو باران‌های موسمی شروع به باریدن می‌کند، رودخانه‌ها پر از آب می‌شود، زمین‌ها حاصل‌خیز می‌گردند، کشاورزی شکوفا می‌شود و وضعیت عمومی جامعه به بهبودی اوضاع اقتصادی می‌انجامد.

یکی از مشکلاتی که باعث ناکامی دولت‌ها می‌شود، عدم تامین منابع مورد نیاز مردم است؛ اما خدای متعال گنجینه‌های پنهانی خویش را در اختیارحجت خود قرار می‌دهد و در دوران آن حکومت، مشکلی مطرح نمی‌شود. خدا تمام توانایی‌های پیامبران پیشین و قدرت‌های پیامبر اسلام و امامان علیهم السلام را به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ارزانی داشته است، تا بدین وسیله حکومت خود را در سراسر جهان، مستحکم سازد.

در زمینه انبوهی نعمت و منابع و اموال، روایات بسیاری ذکر شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در حدیثی می‌فرماید:

زمین، بار محصول خویش را می‌دهد و در دل خود، چیزی بر جای نمی‌گذارد. در آن روزگار، مال و ثروت، خرمن می‌شود.هر کسی در برابر مهدی بایستد و بگوید: «ای مهدی به من مالی بده» مهدی بی درنگ گوید بگیر» (مجلسی، همان: ج51، ص88).

این‌ها نیست؛ مگر به سبب نیکی و پارسایی مردم و عدل و انصافی که در جامعه برقرار می‌شود. خدا در قرآن کریم به این امر در جامعه تقوا پیشه گان اعتراف کرده است؛ آنجا که می‌فرماید:

پس گفتم: «از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او آمرزنده است، تا از آسمان برایتان پی درپی باران فرستد و شما را به اموال و فرزندان مدد کند و برایتان بستان‌ها و نهرها بیافریند (نوح: 12).

این آیه حکایت از فراوانی نعمت دارد. در حدیث دیگری در بحار الانوار نیز آمده است:

زمین، گنجینه هایش را برای او ]= حضرت مهدی علیه السلام  [خارج می‌كند و وی مال و سرمایه بی شمار بین مردم پخش می‌نماید.

همه این روایات، از این حکایت دارد که در دوره حکومت مهدوی، زمینه برای مردم فراهم است تا از زمین و آنچه که از معادن و مزارع در آن است، بهره مند شوند؛ در نتیجه ثروت‌های مردم و برکات، افزون خواهد گردید و از آن پس محرومیت و گرسنگی از میان مردم رخت برخواهد بست. از طرف دیگر، علاوه بر سرمایه و ثروت، امکانات رفاهی و امور دیگر، سامان می‌یابد.

در احادیث به آبادانی راه‌ها نیز اشاره شده و این‌گونه آمده است که احداث آبراه‌ها، ساختن پل‌ها و بستن سدها بر روی رودخانه ها، به ویژه بین کربلا و نجف صورت می‌گیرد و در مسیر آن آب‌ها، آسیاب‌ها ساخته می‌شود که در آن، دانه‌ها آرد می‌شوند و برای هرکس این امکان وجود خواهد داشت که از آن آسیاب‌ها به طور رایگان استفاده نماید.

این، دوره‌ای است که در آن، همه نیازها و خواسته‌ها برآورده شده، منابع موجود در محیط، استخراج می‌گردد. در حدیثی امام باقر علیه السلام فرمود:

هرگاه قائم ما ظهور کند، جارچی از مکه جار کشد: «هلا کسی خوردنی و نوشیدنی با خود برندارد». آن حضرت حجر موسی بن عمران علیه السلام را که یک بار شتری است با خود بردارد و به منزلی بار نیندازد، مگر آنکه از آن، چشمه روان شود و هرکس گرسنه باشد و از آن نوشد، سیر شود و هرکس تشنه باشد، سیراب گردد و مركب‌های ایشان هم سیراب شوند تا وارد نجف بشوند که در وادی کوفه است. (ابن بابویه، 1380: ج2، ص387).

در حکومت آرمانی یهود نیز برای برآورده شدن نیازهای مردم در آن دوران کمبودی احساس نمی‌شود، به طوری که برقراری صلح و امنیت که از نیاز‌های عمده‌ی مردم است، به بهترین وجه در آن زمان تامین می‌شود. در روایت است:

در آن روز به ایشان با حیوانات صحرا و مرغان هوا وحشرات زمین عهد خواهم بست و کمان و شمشیر و جنگ را از زمین خواهم شکست و ایشان را به امنیت خواهم خوابانید (هوشع18: 2 ).

نیز در حزقیال آمده است:

 شما را از تمام ناپاکی‌ها و پلیدی هایتان نجات می‌دهم، غله را بارور نموده و آن را زیاد خواهم کرد و دیگر برای شما قحطی قرار نخواهم داد.

در سخنان دیگر بعضی از نعمت‌ها را بر شمرده و بدین وسیله وفور نعمت آن دوران را گوشزد می‌کند؛ زیرا از وعده هایی که به بنی اسرائیل داده شده، وجود آبادانی و فراوانی است؛ چنان که آمده است:

خرمن شما به قدری زیاد خواهد بود که کوبیدن آن تا هنگام چیدن انگور، ادامه خواهد داشت و انگور شما به قدری فراوان خواهد بود که چیدن آن تا کاشتن بذر، طول خواهد کشید. خوراک کافی خواهید داشت و در سرزمین شما صلح و آرامش خواهم بخشید و شما با خاطری آسوده به خواب خواهید رفت (لاویان5,7: 26).

بر این اساس، وضعی که جهان تحت نظر ماشیح خواهد داشت، به بهترین وجه توصیف شده است. نیروی باروری طبیعت تا میزانی شگفت انگیز و معجزه آسا فزونی خواهد یافت. در این میان، پیرامون چگونگی بعضی محصولات نیز توصیفاتی در کتب یهود یافت می‌شود؛ از جمله:  

در دوران ماشیح، انسان یک حبه انگور را با گاری یا قایق می‌آورد و آن را گوشه خانه خود می‌گذارد و از آن به قدر یک خم بزرگ آب انگور می‌گیرد و بقایای آن را در آشپزخانه می‌سوزاند و یک حبه انگور که سی پیمانه شراب ندهد یافت نخواهد شد (کتوبوت، 111ب). 

در حزقیال نیز مواردی ذکر شده است؛ از جمله:

درختان را وادار می‌کند تا هر ماه میوه آورند و انسان از آن میوه‌ها می‌خورد و شفا می‌یابد و بر لب آن نهر (نهری که اورشلیم جاری است و هر کس به واسطه‌ آن، شفا خواهد یافت) در این طرف و آن طرف هر نوع درخت خوراکی خواهد رویید که برگ آن پژمرده نخواهد شد و میوه اش تمام نخواهد گشت و هر ماه میوه‌ای تازه خواهد آورد، زیرا که آبش از مَقدِس جاری می‌شود و میوه‌ آن برای خوراک و برگ آن به جهت علاج و شفا خواهد بود  (حزقیال، 12: 47).

بر این اساس، منابع در حد فراوان استخراج شده، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در دین یهود علاوه بر این موارد، نکاتی دیگر نیز دربارة گسترش منابع و وفور آن‌ها ذکر شده است که همگی بر گسترش رفاه و آسایش تکیه دارند. البته باید گفت که وعده‌های بعضی از ربانیون دربارة بعضی از موارد همچون لباس‌های دوخته و نان‌های پخته که زمین تولید خواهد کرد یا مواردی شبیه این، تعبیرهایی کاملاً مجازی هستند که بر آسان شدن تحصیل معاش در آن دوره دلالت دارند و همگی نشان‌گر وفور نعمت و گسترش رفاه در آن زمان است. 

عملکرد تنظیم و توزیع

برنامه ریزی‌های دقیق، کنترل امور و به کارگیری آن‌ها در حکومت مهدوی همراه با استفاده از دانش بی کران الهی توسط امام است که می‌تواند همه‌ مناطق را آباد کرده، برای تأمین زندگی و رفاه مردم راه و روش‌هایی عرضه نماید. همین طرح‌ها و برنامه‌ها از عوامل پیشرفت جامعه است و تنظیم دقیق، عاملی می‌شود در جهت بهره وری و استفاده بهتر از مزارع و منابع قابل برداشت. تا زمانی که کنترل اوضاع به دست رهبری حکیم باشد، از نظر جلوگیری در هدر رفتن اموال، مشکلی وجود ندارد.

همچنین از آنجا که کنترل جامعه در دست مستمندان است و آنان در این امر، نقش اساسی دارند، دقت لازم را برای کنترل اوضاع و جلوگیری از سوء استفاده انجام می‌دهند. در عین حال آن حضرت در اداره‌ امور از نظر اقتصادی گشاده دست بوده، اموال را برای آسایش و رفاه مردم به کار می‌گیرد. پس از آن، و دیگر کسی دچار فقر نمی‌شود و سراسر گیتی در کنترل او و یاورانش خواهد بود.

در حکومت موعود شیعه، توزیع منابع موجود بین افراد نیز به شکلی عادلانه صورت می‌گیرد و همه از حقوق خود برخوردار می‌شوند؛ بنابراین رعایت قاطع اصل مساوات و عدالت، موجب تعدیل ثروت‌ها و برابری در توزیع کالاها و مواد مورد نیاز همه‌ مردم است كه از تراکم و ذخیره سازی جلوگیری می‌کند و زمینه بی نیازی را فراهم می‌نماید.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید:

در آخرالزمان، خلیفه‌ای ظهور می‌کند که مال را بدون شمارش می‌بخشد (طبسی، 1380: ص197).

آن حضرت همچنین می‌فرماید:

در آخرین دوران امت من، خلیفه‌ای خواهد بود که اموال را مشت مشت به مردم می‌دهد و آن را نمی‌شمارد (طبسی، همان: ص197).

 آن دوران علاوه بر اینکه دوره‌ وفور و فراوانی است، توزیع اموال نیز به گونه‌ای صورت می‌گیرد که حتی مردم برای دادن صدقه و زکات کسی را پیدا نمی‌کنند و همه در بی نیازی به سر می‌برند؛ چنان‌که امام باقر علیه السلام فرمود:

 مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اموال را میان مردم چنان به مساوات تقسیم می‌کند که دیگر محتاجی دیده نمی‌شود تا به او زکات دهند (مجلسی، 1380ق: ج13، ص84).

همچنین دربارة چگونگی توزیع و پرداخت اموال فرمود:

 گویی دین شما را همچون پرنده‌ای مشاهده می‌کنم که می‌گریزد و در خون خود می‌تپد و کسی آن را به شما باز نمی‌گرداند، مگر مردی از خاندان ما اهل بیت. در آن هنگام، وی در سال دو پاداش و در ماه دو روزی به شما می‌دهد و در زمان او به حکمت دست می‌یابید (مجلسی، همان: 1123).

 بر اساس این روایت، هر شش ماه یک پاداش و بخشش مالی از بیت المال و توزیع مواد غذایی و خواروبار هر دو هفته یک‌بار صورت می‌گیرد و به گونه‌ای تنظیم شده است که از زیاده روی و کوتاهی در توزیع اموال جلوگیری گردد.

این مطلب خود به خوبی گواه است که بخشندگی امام در توزیع، به گونه‌ای است که به هر کس که بخواهد، می‌بخشد و البته نیازمندی نیست.

بر اساس آنچه که از عدالت و مساوات ماشیح یهود نیز ذکر شده است، بعید به نظر می‌رسد که منابع به خوبی کنترل نشود؛ بلکه با وجود چنین حکومتی، به اعتقاد یهود دیگر نه تنها بی عدالتی دربارة مردم وجود ندارد، بلکه منابع نیز با کنترل حکومت تنظیم می‌شوند، خود ماشیح و یاران او در نقاط مختلف جهان با عدالت و درستکاری در جهت سعادت و رفاه مردم تلاش می‌کنند و به خوبی بر رفتار افراد و گروه‌ها و به خصوص کارگزاران حکومت، در جهت اوضاع رفاهی مردم، نظارت دارند:

بلکه بر اساس عدالت حکم می‌کند و داد ضعیفان را می‌ستاند (اشعیا، 5: 11).

 به دلیل برنامه ریزی ماشیح، امور به خوبی و از جهات مختلف تنظیم و کنترل می‌گردد و منابع کسب شده و برنامه ریزی شده هم به خوبی توزیع می‌گردد. هر چند در کتب عهد عتیق دربارة وفور نعمت و گسترش رفاه در بین قوم بنی اسرائیل تاکید شده، در عین حال به گسترش در بین اقوام و ملل دیگر نیز اشاره گردیده است؛ به گونه‌ای که تمام شهرهای ویران شده را از نو آباد کرده و در جهان ویرانه‌ای یافت نخواهد شد. در حزقیال آمده است:

و خواهرانت شهر سدوم و دخترانش (دهات اطراف) به حالت نخستین باز خواهند گشت (حزقیال، 55: 16).

همچنین منابع بین جمیع امت‌ها تقسیم می‌شوند تا هیچ گله و شکایتی صورت نگیرد و همه از نعمات الهی بهره مند گردند:

 تو را حفظ نموده، عهد قوم خواهم ساخت تا زمین را مأمور سازی و نصیب‌های خراب شده را تقسیم نمایی

 بنابراین علاوه بر گسترش و وفور منابع زمینی، این منابع به خوبی بین همه مردم جهان توزیع و کنترل می‌گردند و همه از این الطاف الهی، بهره مند می‌شوند.

بر اساس آنچه گفتیم، یکی از مهم‌ترین عواملی که سبب ایجاد آسایش و رفاه در آرمان‌شهر یهود و شیعه می‌شود، وجود نعمت فراوان و آبادانی است. البته همان‌طور که در دو مکتب گفته شد، روح متعالی و کمال طلب مردم آن دوران در سایه‌ حکومت رهبری خردمند باعث می‌شود تا مردم از بسیاری نیازها و خواسته‌های امروزی چشم بپوشند و از حرص و طمع دوری جویند. در عین حال آن دوران، دورانی است که گفته می‌شود وفور نعمت و سرسبزی و آبادانی به آخرین حد خود می‌رسد؛ به گونه‌ای که زمین، همه‌ منابع و گنج‌های خود را آشکار کرده و دیگر فرد محتاج و نیازمندی پیدا نمی‌شود. البته در این زمان، برکت نعمت‌ها نیز افزون می‌شود.

پس آبادانی و زیادی نعمت و روزی از ویژگی‌های دوران حکومت موعود در هر دو مکتب است که خود، عاملی در جهت افزایش میل و اشتیاق مردم دوران‌های مختلف به دیدن آن دوران است.

تنظیم و کنترل امور نیز با وجود بصیرت و آگاهی منجی موعود و عدالت و انصافی که او از خود بروز می‌دهد، مسلماً به بهترین نحو صورت می‌گیرد. آن حضرت، علاوه بر اینکه با عدالت به امور رسیدگی می‌کند، برای مردم در شهرهای مختلف حکم کرده و به بهبود امر آن‌ها می‌پردازد. در نهایت باید گفت حکومت موعود مطرح شده در این دو مكتب، دارای شباهت‌های زیادی در این زمینه‌اند كه شاید بتوان آن را ناشی از الهی بودن آن‌ها دانست. در این مقاله سعی شد تا حد امكان به بررسی این ویژگی‌ها بپردازیم وگوشه‌ای از این حکومت موعود را به تصویر بكشیم.

نتیجه

حکومت موعود و ظهورمنجی ازمهم‌ترین مسائلی است که ادیان الهی دربارة‌ آن، بسیار سخن گفته‌اند. در این پژوهش، سعی شد آنچه که در دو مکتب شیعه و یهود دربارة کارویژه‌های حکومت موعود، مطرح است، مقایسه شود.

همان‌گونه که دیدیم، کارویژه‌ها یا همان روابط بین ساختاری حکومت موعود در این دو مکتب از شباهت‌های زیادی برخوردارند و شاید این به دلیل الهی بودن آن‌هاست؛ برای مثال عدالت و انصاف در قضاوت بین مردم، وجود یاوران و کارگزاران صدیق که در کنار منجی به اصلاح و اداره‌ جامعه می‌پردازند، وفور نعمت و آبادانی زمین و تحول علمی و فرهنگی جامعه، از موارد مشابهی است که هر دو مکتب در متون خود به آن اشاره کرده‌اند. در مقابل، مواردی چون تعداد یاوران و معرفی آن‌ها در مکتب یهود، کمتر مورد توجه بوده است.

در آخر، این نکته قابل ذکر است که این تشابهات، صرفاً دربارة کارویژه‌های حکومت موعود است، وگرنه یهود به مسائلی چون مساوات و برابری که مد نظر شیعه است، اهمیتی نداده و قائل به برتری نژاد یهود حتی در آخرالزمان است.

منابع

1. قرآن کریم.

2. نهج البلاغه.

3. ابن بابویه، محمدبن علی، کمال الدین و تمام النعمة، منصور پهلوان، قم، دارالحدیث، 1380ش.

4. ابن شعبه حرانی، ابومحمد حسن، تحف العقول، قم، مکتبة بصیرتی، 1394 ق.

5. حرعاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج8، 1104 ق.

6. خمینی، سید روح الله، صحیفه نور، تهران، مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1361ش.

7. دلشاد تهرانی، مصطفی، دولت مهدی، سیرت مهدی، چ5، تهران، دریا، 1382ش.

8. رجالی تهرانی، علیرضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، چ5، قم، نبوغ، 1379ش.

9. طبسی، نجم الدین، چشم اندازی به حکومت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، چ3، قم، بوستان کتاب، 1380ش.

10. عسکری، نجم الدین جعفربن محمد، المهدی الموعود المنتظر عند علماء اهل السنة و الامامیة، تهران، موسسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، 1360ش.

11. عهد عتیق.

12. فیرحی، داوود، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران، سمت، 1382ش.

13. کامل سلیمان، روزگار رهایی، علی اکبر مهدی پور، تهران، آفاق، 1376ش.

14. کرینستون، جولیوس، انتظار مسیحا در آیین یهود، حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات وتحقیقات ادیان ومذاهب، 1377ش.

15. گابریل آلموند، جی بینگهام جونیور، رابرت جی مونت، سیاست تطبیقی، علیرضا طیب، چ3، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی، 1381ش.

16. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، 1403ق.

17. دوانی، علی، مهدی موعود، چ15، تهران، دارالکتب اسلامیه، 1380 ق