تبیان، دستیار زندگی

سیره امام على علیه السلام>از ولادت تا هجرت>میلاد امام على (ع)

ولادت على علیه السلام در كعبه به اعتراف علماى اسلام

علما و دانشمندان بزرگ شیعه و اهل سنت در این كه ولادت على علیه السلام در خانه كعبه واقع شده است، اتفاق نظر دارند، حتى مرحوم«اردو بادى»در این موضوع كتاب قطورى نگاشته است . ⁽¹⁾ در این قسمت به نظر برخى از علماى شیعه و اهل سنت اشاره مى‏ كنیم:

نظر برخى از علماى اهل سنت

1ـحاكم نیشابورى:

«اخبار در مورد این كه فاطمه بنت اسد«على بن ابى طالب»را در خانه كعبه به دنیا آورد، در حد تواتر است.» ⁽²⁾ ـ حافظ گنجى شافعى:

«أمیر المؤمنین على علیه السلام در مكه و در داخل بیت الله الحرام در شب جمعه سیزدهم رجب سال سى ‏ام عام الفیل، متولد شد، و جز او مولودى در بیت الله الحرام تولد نیافته است، نه پیش از او و نه پس از او. این امتیاز نشانه بزرگى مقام و موقعیت او بود كه شامل حال او گشت.» ⁽³⁾

3ـابن صباغ مالكى:

«على بن ابى طالب علیه السلام در شب جمعه سیزدهم رجب سال سى ‏ام عام الفیل ـ23 سال قبل از هجرتـدر مكه مشرفه در بیت الله الحرام متولد گشت. این فضیلت را خداوند به جهت جلال و بزرگى و كرامت على علیه السلام به او اختصاص داده است...» ⁽⁴⁾

4ـاحمد بن عبد الرحیم دهلوى در«ازالة الخفاء»نظیر عبارت فوق را نقل كرده است. ⁽⁵⁾

5ـ علامه ابن جوزى حنفى مى‏ گوید،در حدیث آمده است:

«فاطمه بنت اسد در حال طواف خانه خدا بود كه درد زایمان او را فرا گرفت. در همین حال درب كعبه باز شد و فاطمه داخل كعبه گشت و در آن جا، على علیه السلام را به دنیا آورد.» ⁽⁶⁾

6ـ ابن مغازلى شافعى از زبیده دختر عجلان نقل مى‏ كند:

«وقتى فاطمه بنت اسد درد زایمانش شدید شد، ابو طالب بسیار ناراحت گشت. در همین حال حضرت محمد صلى الله علیه و آله و سلم سر رسید و از او پرسید: عمو جان چراناراحتى؟ گفت: فاطمه در ناراحتى زایمان بسر مى ‏برد. حضرت به نزد فاطمه رفت.آن گاه دست ابو طالب را گرفت و فاطمه هم به دنبال آنها، به سوى خانه خدا راه افتادند. حضرت، فاطمه را داخل كعبه برد و به او فرمود:إ جلسی على إسم الله،به نام خدا بنشین، سپس او را درد شدیدى فرا گرفت و كودك زیبا و پاكیزه‏اى به دنیا آورد كه مثل زیبایى او را ندیده بودم و ابو طالب اسم او را على گذاشت و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم قنداقه على را گرفت و به منزل فاطمه برد .» ⁽⁷⁾

7ـ علامه سكتوارى بسنوى:

«اول كسى كه در كودكى در اسلام میان اصحاب به نام«حیدره»ـ یعنى شیرـ نامگذارى شد، سید و مولاى ما«على بن ابى طالب»است، زیرا موقعى كه على علیه السلام در داخل كعبه به دنیا آمد، پدرش ابو طالب در سفر بود. مادرش فاطمه با تفأل به خیر، او را همنام پدرش كه«اسد»بود، نام گذاشت .» ⁽⁸⁾

8ـ علامه محمد مبین انصارى حنفى:

«ولادت على علیه السلام در مكه در داخل بیت الله الحرام بوده است و هیچ كس غیر از«على»در چنین مكان مقدسى به دنیا نیامده است.» ⁽⁹⁾

9ـ صفى الدین حضرمى شافعى،مى‏ نویسد:

«ولادت على علیه السلام در كعبه مشرفه بوده است.او نخستین و آخرین كسى است كه در این مكان مقدس به دنیا آمده است.» ⁽¹⁰⁾

10ـ عباس محمود عقاد مصرى:

«على علیه السلام در داخل كعبه به دنیا آمد و خداوند به او عنایتى فرمود كه هرگز بر بتهاسجده نكرد....» ⁽¹¹⁾

11ـ آلوسى:«این ماجرا بسیار بجا و شایسته بود كه خداى متعال اراده كرد تا پیشواى امامان در جایى به دنیا آید كه قبله مؤمنان است.منزه است پروردگارى كه هر چه را در جاى خود مى‏نهد،و او بهترین حاكمان است.»

در ادامه مى ‏نویسد:

«چنان كه برخى گفته ‏اند،گویا على علیه السلام نیز خواست به خانه كعبه كه تولدش در آن افتخارى براى او بود، خدمتى كند.به همین جهت بود كه بتهاى خانه كعبه را از فراز به زیر افكند، زیرا در پاره‏اى از روایات آمده كه خانه خدا،به درگاه خداوند شكایت كرد و گفت :پروردگارا تا چه وقت در اطراف من،این بتها را پرستش مى ‏كنند؟ و خداى تعالى به او وعده داد كه آن مكان مقدس را از بتها پاك خواهد كرد....» ⁽¹²⁾

علامه امینى قدس سره در الغدیر بیش از بیست نفر از علماى اهل سنت و كتابهاى آنان را نام مى‏برد كه به صراحت نوشته‏اند على بن ابى‏طالب علیه السلام در داخل كعبه مكرمه به دنیا آمده است. ⁽¹³⁾

خانه و زادگاه تو،بیت خداست یا على‏ 
چهره دلگشاى تو قبله نماست یا على‏ 
زمزمه ولادتت،سوره مؤمنون بود 
روز نخست بر لبت ذكر خداست یا على

نظر علماى شیعه

علماى شیعه به اتفاق آرا معتقدند امیر مؤمنان على علیه السلام در داخل كعبه به دنیا آمده و این فضیلت،فقط منحصر به اوست و كسى جز او این افتخار نصیبش نخواهد شد.براى‏نمونه،كلام برخى از دانشمندان بزرگ شیعه را به اختصار مى ‏آوریم:

1ـسید رضى،گرد آورنده نهج البلاغه، (متوفى 406) :

«ولادت على علیه السلام در مكه و در خانه خدا در سیزده رجب سى سال بعد از عام الفیل بود ...و من كسى را كه مانند على بن ابى طالب علیه السلام در خانه خدا به دنیا آمده باشد نمى‏شناسم.» ⁽¹⁴⁾

2ـشیخ مفید (متوفى 413) :

«على علیه السلام در روز جمعه سیزده رجب سى سال بعد از عام الفیل در مكه در داخل بیت الله الحرام به دنیا آمد.نه كسى بعد از او و نه كسى قبل از او به این مقام مفتخر نشده است.» ⁽¹⁵⁾

3ـعلامه جلیل سید مرتضى (متوفى 436) :

«على در خانه خدا به دنیا آمد و هیچ كس در این فضیلت شریك و نظیر او نیست.» ⁽¹⁶⁾

4ـمفسر كبیر مرحوم قطب الدین راوندى (متوفى 573) :

«محل ولادت على صلى الله علیه و آله و سلم،خانه خدا و بیت الله الحرام بود و هیچ كس جز او در این مكان تولد نیافته است.» ⁽¹⁷⁾

5ـعلامه حلى (متوفى 726) :

«هیچ كس در كعبه مكرمه،جز این على بن ابى طالب علیه السلام متولد نشده است،نه قبل از او و نه بعد از او.» ⁽¹⁸⁾

6ـمفسر بزرگ امین الاسلام مرحوم طبرسى (متوفى 548) صاحب تفسیرمجمع البیان:

«هرگز كسى غیر از على علیه السلام در خانه خدا به دنیا نیامده است،نه پیش از او و نه پس از او.» ⁽¹⁹⁾

7ـابن شهر آشوب (متوفى 588) :

«فرزند پاكیزه (على علیه السلام) از نسل پاكیزه در محل پاكیزه‏اى به دنیا آمد.چنین كرامتى براى چه كسى یافت مى‏شود؟زیرا شریفترین بقعه‏ها حرم و مكه است و شریفترین محل حرم،مسجد است،و شریفترین محل مسجد،كعبه مكرمه است،و مولودى جز على علیه السلام در این مكان مقدس یعنى كعبه به دنیا نیامده است،پس على علیه السلام در بهترین مكانى كه ممكن بوده متولد شده است.» ⁽²⁰⁾

8ـمحقق اربلى (متوفى 692) :

«على علیه السلام در مكه مكرمه در داخل خانه خدا در سیزدهم رجب سى سال بعد از عام الفیل به دنیا آمد.هیچ كس قبل از او و بعد از او به این فضیلت بزرگ مفتخر نشد،و این فضیلت و شرفى است كه خداى سبحان به خاطر جلال و كرامت آن حضرت اختصاص به او داده است.» ⁽²¹⁾

9ـعلامه مجلسى (متوفى 1110) :

«على علیه السلام در مكه مكرمه در خانه خدا در ماه رجب،سى سال بعد از عام الفیل،به دنیا آمد.» ⁽²²⁾

10ـمورخ شهیر محمد بن خاوند:

«ولادت على علیه السلام در داخل كعبه بود.هیچ كس این سعادت نصیبش نشد،جز على بن ابى طالب علیه السلام.تولد على علیه السلام در كعبه،از نظر تاریخ و روایت قطعى‏است و هیچ تردید و شبهه‏اى در آن راه ندارند.» ⁽²³⁾

بیش از پنجاه نفر از بزرگان شیعه در آثار خود به تولد على علیه السلام در كعبه اشاره دارند.براى آگاهى بیشتر در این زمینه به كتاب ارزشمند«الغدیر»مراجعه نمایید. ⁽²⁴⁾

پى‏نوشتها:

1ـالغدیر،ج 6،ص .27

2ـمستدرك حاكم نیشابورى،ج 3،ص 550، (در شرح حال حكیم بن حزام) .

3ـكفایة الطالب،ص .407

4ـالفصول المهمه،ص .30

5ـالغدیر،ج 6،ص .22

6ـتذكرة الخواص،ص .20

7ـمناقب ابن مغازلى،ص 6،ح 3،الفصول المهمة،ص .30

8ـمحاضرة الاوائل،ص 79 به نقل از:الاحقاق،ج 7،ص .490

9ـوسیلة النجاة،محمد مبین حنفى،ص 60، (چاپ گلشن فیض لكهنو) .

10ـوسیلة المآل،حضرمى شافعى،ص .282

11ـعبقریة الامام على،ص .23

12ـر.ك:الغدیر،ج 6،ص .22

13ـعلاقمندان مى‏توانند براى اطلاع بیشتر به كتاب الغدیر،ج 6،ص 21ـ23،مراجعه نمایند .

14ـخصائص الائمه،ص .39

15ـارشاد مفید،ج 1،ص .5

16ـر.ك:الغدیر،ج 6،ص .24

17ـخرائج و جرائح راوندى،ج 2،ص .888

18ـر.ك:الغدیر،ج 6،ص .24

19ـر.ك:الغدیر،ج 6،ص .26

20ـمناقب ابن شهرآشوب،ج 2،ص .175

21ـكشف الغمه،باب المناقب،ج 1،ص .81

22ـمرآة العقول،ج 5،ص .275

23ـروضة الصفا،فى آداب زیارت المصطفى،الجزء الثانی.

24ـالغدیر،ج 6،ص 24ـ .27

مظهر ولایت ص 22

سید اصغر ناظم زاده قمى

سیره امام على علیه السلام>از ولادت تا هجرت>میلاد امام على (ع)

ولادت در خانه خداوند ونامگذارى

كنیه مشهور او ابو الحسن و لقب‏هایش فراوان است. از آن لقب‏ها آنچه میان ایرانیان شهرت دارد اسد الله و حیدر است.

لقب اسد الله را رسول خدا(ص)بدو داد ⁽¹⁾ و مادرش وى را حیدر خواند چنانكه در بیتى كه به حضرتش منسوب است آمده:

انا الذى سمتنى امى حیدره كلیث غابات كریه المنظره ⁽²⁾

و حیدر در لغت عربى به معنى شیر، است.

ولادت او را روز جمعه سیزدهم رجب،یا بیست و سوم آن ماه و بعضى نیمه شعبان نوشته‏ اند. چه سالى؟ سى سال یا بیست و نه سال پس از عام الفیل. عام الفیل چه سالى بوده است؟ سالى كه ابرهه سردار حبشى با فیلهای خود براى ویران كردن مكه آمد. اما آن چه سالى بود؟در آن روزگار ضبط دقیق روز و ماه و حتى سال را نمى ‏توانستند، چرا كه بیشترین مردم خواندن و نوشتن نمى ‏دانستند.حادثه‏ ها در ذهن این و آن بود نه در صفحه كاغذ. و چون حادثه‏اى بزرگ پدید مى‏ آمد آن را مبدا تاریخ قرار مى‏ دادند. آمدن فیلان به مكه و كشته شدن آنها به سنگ‏ریزه‏ه ایى كه پرندگان مى‏ افكندند، واقعه‏اى بزرگ بود، بدین رو تاریخ را با سال آن واقعه در حافظه نگاه مى‏ داشتند.

چون رسول خدا در عام الفیل به دنیا آمده است و سن او هنگام رحلت 63 سال بود، ولادت او را بین 569 تا 570 میلادى ضبط كرده‏ اند. و چون ولادت على را در سى سالگى رسول(ص)نوشته‏ اند بایستى على(ع)در 599 یا 600 میلادى تولد یافته باشد.

عالمان شیعه عموما و گروهى از دانشمندان سنت و جماعت نوشته‏ اند على(ع)در خانه كعبه به دنیا آمد. اما بعضى از سنیان یا این مكرمت را براى او ننوشته ‏اند و یا آن را نپذیرفته‏ اند. مسعودى نویسد:«در كعبه زاده شد.» ⁽³⁾ مفید نوشته است:«پیش از او و بعد از او كسى در خانه كعبه به دنیا نیامد.» ⁽⁴⁾

مؤلف سیرة الحلبیه نوشته است:«على(ع)در سن سى سالگى رسول(ص)در كعبه متولد شد.» ⁽⁵⁾ در دیوان سید حمیرى كه با تحقیق شاكر هادى شكر در بیروت چاپ شده قطعه‏اى دیده مى ‏شود كه مطلع آن این است:

ولدته فی حرم الاله و امنه و البیت‏حیث فناؤه و المسجد ⁽⁶⁾

مصحح دیوان این قطعه را از مناقب ابن شهر آشوب و دلائل صدوق آورده است. در مناقب این بیت‏ها و نیز بیت‏هاى دیگرى در این باره از محمد بن منصور سرخسى آمده است. ⁽⁷⁾ پس شهرت واقعه در آغاز سده چهارم مسلم بوده است و اگر بیت‏ها از سید حمیرى باشد این داستان در آغاز سده دوم هجرى نیز شهرت داشته است. در اثبات این فضیلت كتابهایى نوشته‏اند كه از متاخران مرحوم شیخ محمد على اردوبادى را مى‏توان نام برد كه نگارنده را با او دوستى بود.

پى ‏نوشتها

1.ذخائر العقبى،محب الدین طبرى ص 92 و بعضى كتابهاى دیگر.

2.طبقات،ج 2،بخش 1،ص 81.و در بعض ماخذها نیم بیت دوم چنین است:«ضرغام آجام و لیث قسورة‏».

3.مروج الذهب،ج 2،ص 2.

4.ارشاد،ج 1،ص 2.

5.السیرة الحلبیه،ج 1،ص 139.

6.دیوان،ص 155.

7.مناقب،ج 2،ص 175-174.

على از زبان على یا زندگانى امیرالمومنین(ع) صفحه 6

دكتر سید جعفر شهیدى

سیره امام على علیه السلام>از ولادت تا هجرت>میلاد امام على (ع)

مادر

مادر وى، فاطمه، دختر اسد فرزند هاشم است.وى از نخستین زنانى است كه به پیامبر ایمان آورد وپیش از بعثت از آیین ابراهیم - علیه السلام پیروى مى‏كرد. او همان زن پاكدامنى است كه به هنگام شدت یافتن درد زایمان راه مسجد الحرام را پیش گرفت وخود را به دیوار كعبه نزدیك ساخت وچنین گفت:

خداوندا، به تو وپیامبران وكتابهایى كه از طرف تو نازل شده‏ اند ونیز به سخن جدم ابراهیم سازنده این خانه ایمان راسخ دارم، پروردگارا! به پاس احترام كسى كه این خانه را ساخت وبه حق كودكى كه در رحم من است، تولد این كودك را بر من آسان فرما.

لحظه ‏اى نگذشت كه فاطمه به صورت اعجاز آمیزى وارد خانه خدا شد ودر آنجا وضع حمل كرد.⁽¹⁾

این فضیلت‏ بزرگ را قاطبه محدثان و مورخان شیعه ودانشمندان علم انساب در كتابهاى خود نقل كرده‏ اند. در میان دانشمندان اهل تسنن نیز گروه زیادى به این حقیقت تصریح كرده، آن را یك فضیلت‏ بى نظیر خوانده‏ اند.⁽²⁾

حاكم نیشابورى مى‏ گوید:

ولادت على در داخل كعبه به طور تواتر به ما رسیده است.⁽³⁾

آلوسى بغدادى صاحب تفسیر معروف مى ‏نویسد:

تولد على در كعبه در میان ملل جهان مشهور ومعروف است وتاكنون كسى به این فضیلت دست نیافته است.⁽⁴⁾

پى ‏نوشت‏ها:

1- كشف الغمة، ج‏1،ص‏90.

2- مانند مروج الذهب، ج‏2، ص‏349/شرح الشفاء، ج‏1، ص‏151و....

3- مستدرك حاكم، ج‏3، ص‏483.

4- شرح قصیده عبدالباقى افندى، ص‏15.

فروغ ولایت ص‏15

آیت الله شیخ جعفر سبحانى

سیره امام على علیه السلام>امیر المؤمنین على(ع) در یك نگاه

القاب و كنیه ‏هاى امام على علیه السلام

1ـ امیر النحل

نحل زنبور عسل را گویند.شاعرى گفته است:

ولایتی لامیر النحل تكفینی‏ 
عند الممات و تغسیلی و تكفینی‏ 
و طینتی عجنت من قبل تكوینی‏ 
من حب حیدر كیف النار تكوینی

«ولایت و دوستى من با امیر نحل، در وقت مرگ و غسل و كفن مرا كفایت می‏كند. سرشت من پیش از آفرینشم با دوستى حیدر آمیخته، پس چگونه آتش مرا خواهد سوخت؟»

 1ـ علامه سبط ابن جوزى گوید: مؤمنان به زنبور عسل مانند، زیرا زنبور عسل چیز پاكیزه میخورد و چیز پاكیزه مى‏نهد،و على امیر مؤمنان است. ⁽¹⁾

2ـ امام صادق علیه السلام فرمود: محققا شما در میان مردم مانند زنبور عسل در میان پرندگان هستید. اگر پرندگان از محتواى درون زنبور عسل با خبر بودند یك زنبور عسل باقى نمى‏ماند و همه را میخوردند همچنین اگر مردم را از محبتى كه شما از ما خاندان در دل دارید با خبر می‏شدند شما را با زخم زبانهاشان مى خوردند و در نهان و آشكار به شما ناسزا می‏گفتند . خداوند رحمت كند بنده‏اى از شما را كه بر ولایت ما باشد. ⁽²⁾

2ـ الأنزع البطین

انزع از ماده «نزع» است به معناى كسى كه موى جلوى سر او ریخته باشد، و نیز به معناى كنده شدن و بریده شدن از چیزى است از جمله از شرك و گناه.

بطین از «بطن» است به معناى كسى كه شكم بزرگ دارد، و نیز كسى كه باطنش از علم سرشار است.

3ـرسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: اى على، خداوند تو را و خاندان و شیعیان و دوستان شیعیان تو را آمرزیده است، پس مژده باد تو را كه تو انزع بطین هستى، از شرك بریده‏اى و از علم سرشارى. ⁽³⁾

4ـ علامه سبط ابن جوزى گوید: او را بطین گویند، زیرا باطنش سرشار از علم بود، او خود می‏گفت : «اگر برایم بالشى تا كنند(بر آن نشینم و)همانا در تفسیر بسم الله الرحمن الرحیم برابر یك بار شتر مطلب گویم».و او را انزع گیند، زیرا از شرك بریده بود. ⁽⁴⁾

5ـ ابن اثیر گوید: در وصف على علیه‏السلام آمده كه او انزع بطین بود. آن حضرت موى جلو سرش ریخته بود، و شكمى بزرگ داشت. و گویند: معنایش آن است كه او از شرك بریده بود و باطن او از علم و ایمان سرشار بود. ⁽⁵⁾

6ـابن منظور گوید: تازیان ریختگى موى جلوى سر را دوست می‏دارند، و چنین كسى را به فال نیك می‏گیرند. ⁽⁶⁾

3ـ یعسوب الدین

7ـ آن حضرت را یعسوب الدین و یعسوب المؤمنین نامیده‏اند، زیرا یعسوب ملكه زنبوران عسل است كه از همه قوى‏ تر و هوشیارتر است، بر در كندو می‏ایستد و هر زنبورى كه عبور می‏كند دهانش را میبوید، اگر بوى بدى از او بشنود می‏فهمد كه از گیاه بدى استفاده كرده، پس او را دو نیم می‏كند و بر دو كند و می‏افكند تا زنبورهاى دیگر عبرت گیرند.على علیه السلام نیز بر در بهشت می‏ایستد و دهان مردم را می‏بوید،هر كسى را كه بوى دشمنى خود ازاو بشنود در آتش دوزخ می‏افكند. ⁽⁷⁾

4ـ ابو تراب

ابو تراب به معناى پدر خاك، یا دمساز خاك، یا پدر و رئیس خاكیان است.

8ـ شاعربزرگ،شیخ كاظم ازرى رحمه الله گوید:

لم تكن هذه العناصر الا 
من هیولاه حیث كان أباها

«این عناصر (چهارگانه) از ماده او به وجود آمده‏اند، زیرا كه او پدر عناصر است.»

9ـشاعر توانا عبد الباقى افندى مصرى رحمه الله گوید:

یا أبا الاوصیاء انت لطه‏ 
صهره و ابن عمه و اخوه‏ 
ان الله فى معانیك سرا 
اكثر العالمین ما علموه‏ 
انت ثانى الآباء فى منتهى الدو 
ر و آباؤه تعد بنوه

«اى پدر اوصیا،تو داماد عمو زاده و برادر طاها (پیامبر خدا) هستى».

«خدا را در وجود تو اسرارى است كه بیشتر مردم عالم نمی‏دانند».

«تو در آخر دایره وجود (در قوس صعود)آن دومین پدر هستى كه پدرانش فرزندان او به حساب می‏آیند».

10ـ شیخ علاء الدین سكتوارى در محاضرة الأوائل(ص 113)گوید: نخستین كسى كه به كنیه «ابو تراب» نامیده شد على بن ابى طالب رضى الله عنه است،این كنیه را رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم، به او داد آن گاه كه دید او بر روى زمین خوابیده و خاك بر پهلوى او نشسته است، از روى لطف و مهربانى به او فرمود: برخیز اى ابو تراب.

و این محبوبترین القاب او به شمار می‏رفت،و از آن پس، به بركت نفس محمدى این كرامتى براى او گردید، زیرا خاك خبرهاى گذشته و آینده تا روز قیامت را براى او باز می‏گفت. این را بفهم كه رازى است بی پرده. ⁽⁸⁾

11ـ عبایة بن ربعى گوید: به عبد الله بن عباس گفتم: رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم از چه رو على علیه‏السلام را ابوتراب نامید؟ گفت: از آن رو كه على علیه السلام صاحب زمین و حجت خدا بر اهل آن پس از رسول خداست، و بقاى زمین و آرامش آن به اوست، و از رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم شنیدم مى فرمود: چون روز قیامت شود و شخص كافر پاداش و نزدیكى و كرامتى را كه خداى متعال براى شیعیان على آماده نموده ببیند گوید: «اى كاش من ترابى بودم» یعنى كاش از شیعیان على (ابو تراب) بودم. و این است معناى این آیه كه كافر گوید: كاش من تراب (خاك) بودم. ⁽⁹⁾

علامه مجلسى رحمه الله در بیان این جمله گوید:ممكن است ذكر آیه در اینجا براى بیان علت دیگرى در نامگذارى آن حضرت به ابو تراب باشد، زیرا شیعیان او به جهت تذلل بیش از اندازه و تسلیم بودن در برابر فرمانهاى حضرتش تراب نامیده شدند ـ چنانكه در آیه كریمه آمده ـو چون آن حضرت صاحب و پیشوا و زمامدار آنهاست ابوتراب نام گرفته است. ⁽¹⁰⁾

5ـ امیر المؤمنین

12ـ رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: اگر مردم مى ‏دانستند كه على از چه زمانى امیر مؤمنان نامیده شد هرگز فضائل او را انكار نمى‏ كردند. وى آن‏گاه این لقب گرفت كه آدم میان روح و جسد بود (و هنوز آفرینش او كامل نگشته بود)، و آن‏گاه كه خداوند (در عالم ذر از آفریدگان اقرار گرفت و)فرمود: «آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: چرا». فرمود: «من پروردگار شما هستم، و محمد پیامبر شماست، و على امیر شما». ⁽¹¹⁾

13ـ جابر بن یزید گوید: به امام باقر علیه السلام گفتم: چرا امیر مؤمنان علیه السلام را بدین لقب نامیده‏اند؟ فرمود: زیرا مؤمنان را آذوقه (علم و معرفت) مى‏ رساند، مگر نشنیده‏اى كه در كتاب خدا (در داستان یوسف) فرموده: و نمیر أهلنا ⁽¹²⁾ «و خانواده خود را آذوقه مى‏رسانیم» ⁽¹³⁾ ؟!

14ـ امام صادق علیه السلام فرمود: آن حضرت به لقب امیر مؤمنان نامیده شده، و امیر از میرة العلم است (خوراك علم رساندن)، زیرا عالمان از علم او بهره مى‏برند، و علمى را كه از او ستانده‏اند به كار مى ‏گیرند. ⁽¹⁴⁾

15ـ عبد المؤمن مى گوید: به امام باقر علیه السلام گفتم: از چه رو امیر مؤمنان را بدین لقب نامیدند؟ فرمود: زیرا آذوقه رسانى مؤمنان به دست اوست، اوست كه آنان را خوراك علم مى‏ دهد. ⁽¹⁵⁾

16ـ هنگامى كه على علیه السلام به دنیا آمد و رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم به خانه ابى طالب رفت، على علیه السلام به وجد آمد و در چهره رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم خندید و گفت: «سلام بر تو اى رسول خدا». سپس گفت: «به نام خداوند بخشاینده مهربان، تحقیقا مؤمنان رستگار شدند، آنان كه در نماز خشوع دارند». ⁽¹⁶⁾ رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: تحقیقا به سبب تو رستگار شدند، به خدا سوگند تو امیر آنهایى كه از دانشهاى خود به آنان خوراك معنوى مى‏ دهى، و به خدا سوگند تو رهنماى آنانى و آنان به سبب تو هدایت مى‏ یابند. ⁽¹⁷⁾

اشكال

از این اخبار استفاده مى ‏شود كه علت نامگذارى على علیه السلام به امیر المؤمنین آن است كه مؤمنان از دست او خوراك معنوى مى‏گیرند و او نیز خوراك معنوى آنان را تأمین مى‏ نماید، و این مى ‏رساند كه امیر از میر گرفته شده و این خلافى روشن است، زیرا امیر بر وزن فعیل از كلمه امر كه مهموز الفاء است گرفته شده، و میر اجوف یائى است و میان انها در اشتقاق تناسبى وجود ندارد.

پاسخ

پاسخ این اشكال همان است كه علامه مجلسى رحمه الله فرموده است كه: «میره با كسره میم به معناى جلب كردن و فراهم آوردن طعام است، و پاسخ این اشكال كه مبدأ اشتقاق امیر با میر یكى نیست از چند وجه است:

الف) این كه قلب صورت گرفته باشد (جا به جایى حروف یا تغییر بعضى به بعض دیگر)، و این به چند جهت درست نیست و آن جهات روشن است.

ب) آن كه امیر فعل مضارع به صیغه متكلم باشد، و آن حضرت این جمله را مى‏فرموده (امیر المؤمنین یعنى: مؤمنان را آذوقه مى‏دهم)سپس علم بالغلبه شده و به صورت اسم در آمده و حضرتش بدین نام مشهور گشته است، مانند تأبط شرا كه جمله‏اى است كه نام شخصى شده است.

ج) مراد آن است كه امیران دنیا را از آن رو امیر گویند كه به پندار خودشان عهده دار تهیه خوراك و آذوقه و ما یحتاج مردم در امر معاش آنهایند، و على علیه السلام هم امیر مؤمنان است و امارتش در امرى بزرگتر از امور فوق است، زیرا به آنان خوراكى مى ‏رساند كه موجب حیات ابدى و نیروى روحانى آنهاست گر چه با سایر امیران در مورد میر جسمانى نیز شریك است،و این بهترین وجه است». ⁽¹⁸⁾

توضیح

این كه در كلمه «قلب» صورت گرفته باشد، درست نیست، زیرا اولا قلب خلاف قاعده ادبى است. ثانیا اگر عین الفعل میر (یاء) به فاء الفعل انتقال یافته باشد مى شود یمر، و وزن فعیل آن مى‏شود: یمیر، و روشن است كه مقصود ما حاصل نمى ‏شود زیرا یمیر غیراز امیر است. و اگر منظور از قلب، قلب جوهرى یعنى ابدال باشد، باز هم درست نیست، زیرا دلیلى براى این قلب وجود ندارد.

و این كه امیر فعل مضارع باشد گر چه از وجه اول به واقع نزدیكتر است اما باز هم درست نیست، زیرا اگر فعلى به صورت اسم درآمد، بر اساس حكایت باید همیشه به یك صورت باشد و حركت آخر آن تغییر نیابد، بنا بر این باید همیشه أمیر المؤمنین به صورت مرفوع خوانده شود در صورتى كه مى‏دانیم إعراب این كلمه به حسب عوامل مختلف تغییر مى‏یابد.

اما وجه سومى كلامى وجیه و قولى لطیف است كه به اندكى توضیح نیاز دارد.

توضیح آنكه: رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم واسطه فیض خداوند به موجودات است و هر نعمت مادى و معنوى كه به آفریدگان مى ‏رسد به واسطه آن وجود مقدس است.

و از آن جهت كه على علیه السلام دروازه شهر علم و فقه و حكمت رسول خداصلى الله علیه و آله و سلم است، و نورش با نور آن حضرت یكى است و از منبع همان نور جدا شده و نفس و روح و جایگاه علم پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم است، و آن دو بزرگوار از یك پستان شیر معنا خورده‏اند، و هر دو از نور خداوند جدا گردیده‏اند، پس على علیه السلام در همه فضائل و مناقب ـ جز نبوت ـ شریك رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم است، بنابر این آن وجود مقدس نیز واسطه فیض خداست و بركات مادى و معنوى از مجراى آن امام بزرگوار به آفریدگان به ویژه به مؤمنان مى‏رسد. از این رو مى‏توان گفت كه آن حضرت امیر و سالار مؤمنان است كه مسئولیت فراهم آوردن آذوقه و خوراك معنوى مؤمنان به عهده اوست.

امیرالمؤمنین على بن ابیطالب علیه السلام ص 44

احمد رحمانى همدانى

سیره امام على علیه السلام>امیر المؤمنین على(ع) در یك نگاه

كنیه على (ع)

آن حضرت را به دو كنیه ابو الحسن و ابو الحسین نامیده‏اند.امام حسن (ع) در حیات پیامبر پدرش را با كنیه ابو الحسین و امام حسین (ع) او را با كنیه ابو الحسن می‏خوانده‏اند. پیامبر نیز وى را با هر دوى كنیه‏ها خطاب می كرده است.چون پیامبر وفات یافت على (ع) را به این دو كنیه صدا می‏كردند.یكى دیگر از كنیه‏هاى على (ع)، ابو تراب است كه آن را پیامبر برگزیده و بر وى اطلاق كرده بود.

در استیعاب نقل شده است:«به سهل بن سعد گفته شد:حاكم مدینه مى‏خواهد تو را وادارد تا بر فراز منبر،على را دشنام گویى. سهل پرسید:چه بگویم؟ گفت:باید على را با كنیه ابو تراب خطاب كنى.سهل پاسخ داد:به خدا سوگند جز پیامبر كسى على را بدین كنیت، نامگذارى نكرده است. پرسید:چگونه‏اى ابو العباس؟ جواب داد:على (ع) نزد فاطمه رفت و آن‏گاه بیرون آمد و در حیاط مسجد دراز كشید و به خواب رفت.پس از او، پیغمبر (ص) پیش فاطمه آمد و از او پرسید:پسر عمویت كجاست؟ فاطمه گفت:اینك او در مسجد آرمیده است.پ یامبر به صحن مسجد آمد و على را دید كه ردایش بر پشت مباركش افتاده و پشتش خاك آلود شده است. پیامبر با دست‏ شروع به پاك كردن خاك از پشت على كرد و فرمود:بنشین اى ابو تراب!به خدا سوگند جز پیامبر كسى او را بدین نام، نخوانده است. و قسم به خدا در نظر من هیچ اس می از این نام دوست داشتنی تر نیست.»

نسایى در خصایص از عمار بن یاسر نقل كرده است كه گفت:«من و على بن ابیطالب (ع) در غزوه عشیره از قبیله ینبع با یكدیگر بودیم. تا آنجا كه عمار گفت:سپس خواب هر دوى ما را فرا گرفت، من و على به راه افتادیم تا آنكه در زیر سایه نخلها و روى زمین خاكى و بى گیاه آرمیدیم. سوگند به خدا كه جز پیامبر كسى ما را از خواب بیدار نكرد. او با پایش ما را تكان مى‏داد و ما به خاطر آنكه روى زمینى خاكى دراز كشیده بودیم،ب ه خاك آلوده شدیم. در آن روز بود كه پیغمبر (ص) به على (ع) فرمود. تو را چه مى‏شود اى ابو تراب؟چرا كه پیامبر آثار خاك را بر على (ع) مشاهده كرده بود.»

البته ممكن است كه این واقعه چند بار اتفاق افتاده باشد. در روایتى دیگر آمده است:چون پیامبر على را در سجده دید در حالى كه خاك بر چهره‏اش نشسته و یا آنكه گونه‏اش خاك آلود بوده به او فرمود:«ابو تراب!چنین كن‏».

همچنین گفته شده است پیامبر با چنین كنیه‏اى، على (ع) را خطاب كرد.چرا كه گفت:اى على! نخستین كسى كه خاك را از سرش می ‏تكاند تویى.

على (ع)،این كنیه را از دیگر كنیه‏ها بیشتر خوش مى‏داشت.زیرا پیامبر وى را با همین كنیه خطاب می ‏كرد. دشمنان آن حضرت مانند بنى امیه و دیگران، بر آن حضرت به جز این كنیه نام دیگرى اطلاق نمی‏كردند. آنان مى‏خواستند با گفتن ابو تراب، آن حضرت را تحقیر و سرزنش كنند و حال آنكه افتخار على (ع) به همین كنیه بود. دشمنان على، به سخنگویان دستور داده بودند تا با ذكر كنیه ابو تراب بر فراز منابر،آن حضرت را مورد سرزنش قرار دهند و این كنیه را براى او عیب و نقصى قلمداد نمایند. چنان كه حسن بصرى گفته است، گویا كه ایشان با استفاده از این عمل، لباسى پر زیب و آرایه بر تن آن حضرت میپوشاندند. چنان كه جز نام ترابى و ترابیه بر پیروان امیر المؤمنین (ع) اطلاق نمی ‏كردند. بدان گونه كه این نام،تنها بر شیعیان على (ع) اختصاص یافت.

كمیت می‏گوید:

گفتند رغبت و دین او ترابى است من نیز به همین وسیله در بین آنان ادعا كنم و به این لقب مفتخر می‏شوم.

هنگامى كه كثیر غرة گفت:جلوه آل ابو سفیان در دین روز طف و جلوه بنى مروان در كرم و بزرگوارى روز عقر بود، یزید بن عبد الملك به او گفت: نفرین خدا بر تو باد!آیا ترابى و عصبیت؟! در این باره مؤلف در قصیده‏اى سروده است:

به نام دو فرزندت، مكنى شدى و نسل رسول خدا در این دو فرزند به جاى ماند پیامبر تو را بو تراب خواند دشمنان آن را بر تو عیب می ‏شمردند و حال آنكه براى تو این كنیه افتخارى بود

لقب على (ع)

ابن صباغ در كتاب فصول المهمه مى‏نویسد:لقب على (ع)، مرتضى، حیدر، امیر المؤمنین و انزع (و یا اصلع) (كسى كه اندكى از موى جلوى سرش ریخته باشد.) و بطین (كسى كه شكمش بزرگ است.) و وصى بود.آن حضرت به لقب اخیر خود در نزد دوستان و دشمنانش شهره بود. در روز جنگ جمل جوانى از قبیله بنى ضبه از سپاه عایشه بیرون آمد و گفت:

ما قبیله بنى ضبه دشمنان على هستیم كه قبلا معروف به وصى بود على كه در عهد پیامبر شهسوار جنگها بود من نیز نسبت‏به تشخیص برترى على نابینا و كور نیستم اما من به خونخواهى عثمان پرهیزگار آمده‏ام زیرا ولى، خون ولى را طلب می ‏كند.

و مردى از قبیله ازد در روز جمل چنین سرود:

این على است و وصیى است كه پیامبر در روز نجوة با او پیمان برادرى بست و فرمود او پس از من راهبر است و این گفته را افراد آگاه در خاطر سپرده‏اند و اشقیا آن را فراموش كرده‏اند.

زحر بن قیس جعفى در روز جمل گفت:

آیا باید با شما جنگ كرد تا اقرار كنید كه على در بین تمام قریش پس از پیامبر برترین كس است؟!

او كسى است كه خداوند وى را زینت داده و او را ولى نامیده است و دوست،پشتیبان و نگهدار دوست است،همچنان كه گمراه پیرو فرمان گمراهى دیگر است.

زحر بن قیس نیز بار دیگر چنین سروده است:

پس درود فرستاد خداوند بر احمد (محمد (ص))

فرستاده خداوند و تمام كننده نعمتها فرستاده پیام ‏آورى و پس از او خلیفه ما كسى كه ایستاده و كمك شده است منظور من على وصى پیامبر است كه سركشان قبایل با او در جنگ و ستیزند .

این زحر در جنگ جمل و صفین با على (ع) همراه بود. همچنان كه شبعث‏بن ربعى و شمر بن ذى الجوشن ضبابى در جنگ صفین در ركاب آن حضرت بودند.اما بعدا با حسین (ع) در كربلا به جنگ برخاستند و فرجام شومى را براى خود برجاى گذاشتند.

كمیت می ‏گوید:

كثیر نیز می ‏گوید: وصى و پسر عموى محمد مصطفى و آزاد كننده گردنها و ادا كننده دین‏ها.

همچنین آن حضرت به نام پادشاه مؤمنین و پادشاه دین(یعسوب المؤمنین و یعسوب الدین)نیز ملقب بوده است.

روایت كرده‏اند كه پیامبر به على (ع) فرمود:تو پادشاه دینى و مال پادشاه ظلمت و تاریكى است.

در روایت دیگرى آمده است:این (على) پادشاه مؤمنان و پیشواى كسانى است كه در روز قیامت‏با چهره‏هایى نورانى در حجله‏ها نشسته‏اند.

ابن حنبل در مسند و قاضى ابو نعیم در حلیة الاولیا این دو روایت را نقل كرده‏اند. در تاج العروس معناى لغوى یعسوب ذكر شده و آمده است (ملكه كندوى زنبور عسل). على (ع) فرمود:من پادشاه مؤمنانم و مال پادشاه كافران است. یعنى مؤمنان به من پناه آورند و كافران از مال و ثروت پناه مى‏جویند.چنان كه زنبور به ملكه خود پناه می ‏برد و آن ملكه بر همه زنبوران مقام تقدم و سیادت دارد.

دربان على (ع)

در كتاب فصول المهمة ذكر شده كه دربان آن حضرت، سلمان فارسى (رض) بوده است.

شاعر على (ع)

همچنین در فصول المهمه گفته شده كه شاعر آن حضرت، حسان بن ثابت‏بوده است. در اینجا اضافه می ‏كنم كه شاعر آن حضرت در جنگ صفین، نجاشى و اعور شنى و كسان دیگرى غیر از این دو تن بوده‏اند.

نقش انگشتر على (ع)

سبط بن جوزى در كتاب تذكرة الخواص نوشته است: نقش انگشترى آن حضرت عبارت‏«خداوند فرمانروا،على بنده اوست‏» (الله الملك على عبده) بوده است. همچنین وى می نویسد:آن حضرت انگشترى را در انگشتان دست راست‏خود می ‏كرده است و حسن و حسین (ع) نیز چنین می ‏كرده‏اند.

ابو الحسن على بن زید بیهقى معروف به فرید خراسان در كتاب خود موسوم به صوان الحكمه كه به نام تاریخ حكماى اسلام مشهور است در ذیل شرح زندگانى یحیى نحوى دیلمى ملقب به بطریق، چنین می‏گوید:« یحیى فیلسوف و ترساكیش بود و عامل امیر المؤمنین (ع) در نظر داشت تا وى را از فارس بیرون براند. یحیى نیز ماجراى خود را براى على (ع) نگاشت و از آن حضرت درخواست امان كرد.محمد بن حنفیه، به فرمان على (ع) امان نامه‏اى براى یحیى نوشت كه من آن امان نامه را در دست‏حكیم ابو الفتوح مستوفى نصرانى طوسى مشاهده كردم. توقیع على (ع) با خط خود آن حضرت و با عبارت «الله الملك و على عبده‏» (خداوند فرمانروا و على بنده اوست.) در پاى این مكتوب موجود بود. سبط بن جوزى این عبارت را به عنوان نقش انگشترى آن حضرت دانسته ولى مطابق با نقل بیهقى این توقیع به دست‏حضرت نوشته شده است و بعید نیست كه گفته بیهقى متین‏تر باشد.»

همچنین احتمال دارد كه آن حضرت نامه‏ها را چنین امضا می ‏كرده و سپس همان عبارت را بر نگین انگشترى نقش زده است. ابن صباغ در كتاب فصول المهمه فى معرفة الائمه گوید: «اسندت ظهرى الى الله‏» (پشت من به خداوند متكى است) نقش نگین آن حضرت بوده است. عده‏اى دیگر نقش نگین آن حضرت را«حسبى الله‏»ذكر كرده‏اند. كفعمى نیز در مصباح گوید: نقش نگین انگشترى آن حضرت‏«الملك لله الواحد القهار»بوده است.البته بعید نیست كه آن حضرت داراى چند انگشترى با نقوش متعدد بوده است.

سیره معصومین جلد 3 صفحه 11

سید محسن امین

از كتاب

«انما یفترى الكذب الذین لا یؤمنون بآیات الله و اولئك هم الكاذبون.» ⁽¹⁾ .

كسانى دروغ مى‏گویند كه به آیات خدا ایمان ندارند، زیرا میان دروغ و ایمان به‏آیات خدا، تضادى بر قرار مى‏باشد. دروغ گو، ایمان ندارد و دروغ از بى ایمانى‏سرچشمه مى‏گیرد.

مى‏شود كه دروغ گو، در ظاهر به آداب و سنن اسلام پاى بند باشد و به گمان‏خویش، مؤمن به آیات به خدا باشد، ولى بایستى بداند كه این گمان از خود خواهى وخویشتن دوستى پیدا شده و گرنه دینى كه پایه‏اش بر روى راستى و درستى نهاده شده‏با دروغ سازگار نیست.

از سنت

مردى به حضور پیغمبر شرفیاب شد و پرسید: مؤمن، زنا مى‏كند؟ پیغمبر فرمود:گاه مى‏شود. پرسید: مؤمن، دزدى مى‏كند؟ فرمود: گاه مى‏شود. عرض كرد: یارسول الله! مؤمن دروغ مى‏گوید؟ فرمود: نه. خداى فرمود: «انما یفترى الكذب الذین‏لا یؤمنون بآیات الله.» كتاب خدا و سنت پیغمبر همصدا هستند كه دروغ با ایمان، چندان سر و كارى ندارد.

اگر مسلمانى گناهى مرتكب شود، ممكن است ایمانش بماند و در زمره فاسقان‏در آید، ولى هرگاه دروغ گو گردید، گوهر گران بهاى ایمان از دستش گرفته شده است.ایمان دل را روشن مى‏كند، دل كه روشن شد، زبان و همه اعضا و جوارح‏روشن مى‏شود، زبان كه روشن شد، تاریكى دروغ را در آن راه نیست.

از عترت

ناسازگارى دروغ با ایمان چگونه است، آیا دروغ با ایمان حقیقى و ایمان ظاهرى‏هر دو نمى‏سازد، یا فقط ایمان حقیقى و باطنى را مى‏برد، ولى با صورت ایمان‏مخالفتى ندارد؟

امیر المؤمنین‏علیه السلام پاسخ ما را مى‏دهد: هیچ بنده‏اى حقیقت ایمان را نخواهد یافت،مگر وقتى كه دست از دروغ بردارد، خواه جدى باشد و خواه شوخى.

مسلمان تا وقتى دروغ بگوید، مزه ایمان را نخواهد چشید، هر چند روزها راروزه بدارد و شب‏ها را زنده بدارد و از بیچارگان دستگیرى كند. این نیكو كارى‏هامانند رنگ و روغنى است كه براى نقش و نگار خانه‏اى به كار برند، در صورتى كه‏خانه از پاى بند ویران باشد.

از اهل بیت

امام محمد باقرعلیه السلام مى‏فرماید:

«ان الكذب هو خراب الایمان; ⁽²⁾ .

دروغ خود، ویرانى ایمان است.»

اگر مسلمانى بخواهد خود را بیازماید كه آیا حقیقتا به دین اسلام، ایمان آورده وپیرو پیغمبر اسلام گردیده، راه آزمایش این است كه خود را تحت نظر دقیق قرار دهد،اگر در سخنان خود، دروغ پیدا كرد، بداند كه خانه ایمان را ویران دارد و داراى دلى‏تاریك و ظلمانى مى‏باشد و ایمان در دلش تابندگى و درخشندگى ندارد، ولى اگرجست و جو كرد و در میان سخنان خود، دروغى نیافت، چه جدى و چه شوخى(خوشا به حال چنین كسى كه از سعادتمندترین مردم خواهد بود) سر و كار او با قرآن‏است، سر و كار او با پیغمبر است، سر و كار او با على و آل على است; این پاكان، یاران‏او هستند و او پیرو قرآن و مؤمن به محمد و آل محمد مى‏باشد.

دروغ‏گوى بى‏ایمان

سمره در مسلك مسلمانان قرار داشت و در زمره اصحاب رسولش نوشته‏اند.ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه مى‏نویسد:

سمره از معاویه، چهارصد هزار درهم پول گرفت و حدیثى از رسول خداصلى الله علیه وآله درذم امیر المؤمنین‏علیه السلام و مدح ابن ملجم جعل كرد.

حدیثش چنین بود كه گفت: این آیه قرآن در نكوهش على‏علیه السلام نازل شده است:

«و من الناس من یعجبك قوله فى الحیوة الدنیا و یشهد الله على ما فى قلبه و هوالد الخصام; ⁽³⁾ .

از این مردم، كسى است كه در این جهان، سخنش تو را دلپذیر است و خداى را بر دل‏خویش گواه مى‏گیرد، در صورتى كه سر سخت‏ترین دشمن‏ها مى‏باشد.»

و این آیه را گفت كه در ستایش ابن ملجم نازل شده:

«و من الناس من یشرى نفسه ابتغاء مرضات الله; ⁽⁴⁾ .

از این مردم كسى است كه جان خود را براى خریدن خشنودى خدا مى‏فروشد.»

بى حیایى به حدى است كه نهایت ندارد. آیه دومین به اتفاق مسلمانان در باره‏امیر المؤمنین‏علیه السلام نازل شده. هنگامى كه شبانه رسول خداصلى الله علیه وآله از شر كفار قریش، عزم‏هجرت به مدینه كرد، على دست از جان بشست و در بستر رسول خدا آرمید و خودرا در خطر مرگ قرار داد تا رسول خدا به سلامت از مكه بیرون شود.

سخنى دیگر از رسول خداصلى الله علیه وآله

امام رضاعلیه السلام فرمود: «از رسول خداصلى الله علیه وآله پرسیدند:

مؤمن ترسو مى‏شود؟ فرمود: آرى. پرسیدند: بخیل مى‏شود؟ فرمود: آرى.پرسیدند: كذاب مى‏شود: فرمود: نه.» ⁽⁵⁾ .

این تصریحى دیگر از پیامبر بزرگ كه كذاب بودن با ایمان داشتن نمى‏سازد.

به صدق كوش كه اخلاص آید از نفست كه از دروغ سیه گشت روى صبح نخست

من نمى‏دانم چرا این قدر دروغ در میان ما متداول است! آیا رواج بازار دروغ براى‏آن است كه كالاى ایمان در آن نیست؟ عجب این‏جاست كه گویا دروغ را بعضى قبیح‏نمى‏دانند و دروغ گو را پلید نمى‏شمارند. كسى پیش من تصریح كرد كه فلان كس‏دروغ مى‏گوید، ولى در عین حال مى‏بینیم كه با همان دروغ گو، رفتار صمیمانه دارد،در صورتى كه دروغ گو با هیچ كس رفتار صمیمانه ندارد.

ارزش ایمان

اكنون كه روشن شد كه دروغ با ایمان سازگار نیست، شایسته است كه اشاره‏اى به‏ارزش ایمان براى جامعه بشود و بدبختى‏هایى كه بر اثر بى ایمانى نصیب جامعه‏مى‏گردد، گوشزد گردد تا بزرگى خطر دروغ براى اجتماع روشن شود. اگر طبیب،ایمان نداشته باشد، نه به تشخیص او مى‏توان اعتماد كرد نه به دستور طبى او، نه بیمارزیبا از خیانت او محفوظ خواهد بود و نه مریض پولدار. حال چنین جامعه‏اى بدتر ازجامعه‏اى است كه طبیب نداشته باشد، زیرا این جامعه سربار دارد، مزاحم دارد، خائن‏دارد، ولى آن جامعه از گزندهاى این گونه پزشك آسوده است.

اگر كاسب، ایمان نداشته باشد، نه به كالا مى‏توان اعتماد داشت، نه به قیمت آن.اگر در ارباب و رعیت ایمان نباشد، هر یك به دیگرى تعدى مى‏كند و هر كدام ازدیگرى مى‏دزدد، باغستان‏ها و كشتزارها دزدگاه مى‏شود و محصولات كشاورزى درخطر نابودى قرار مى‏گیرد و خطر قحطى جامعه را تهدید مى‏كند و دیو گرسنگى پرده‏از رخ بر مى‏دارد.

اگر زن ایمان نداشته باشد، شوهر چگونه مى‏تواند بدو اعتماد كند و ساعتى وى راتنها بگذارد، اگر شوهر ایمان نداشته باشد، تكلیف زن بدبختش چه خواهد بود.

اگر دستگاه حاكمه ایمان نداشته باشد، نه به قانون مى‏توان اعتماد كرد و نه به‏قانونگذار و نه به اجراى قانون و ملت روى آسایش نخواهد دید; زندگى كردن درچنین جامعه‏اى، جز سوختن و جان كندن چیز دیگرى نیست.

دزد دروغ‏گو

به منصور، شهریار ظالم و لئیم عباسى گزارش دادند كه ودایع و ذخایر بنى‏امیه نزدمردى مى‏باشد. طمع منصور تحریك شد و به زودى امر جلب آن مرد را صادر كرد.هنگامى كه حاضر شد، منصور بدو گفت: به ما خبر رسیده كه اموال و سپرده‏هاى‏بنى امیه، نزد تو مى‏باشد، به فورى بیاور و تحویل بده!

آن مرد پرسید: شما وارث بنى امیه هستید؟ منصور گفت: نه. پرسید: شما وصى‏آن‏ها هستید؟ منصور گفت: نه. پرسید: پس به چه دلیل از من مطالبه مى‏كنید؟!

منصور سر به زیر انداخته و به فكر فرو رفت و پس از لحظه‏اى چند سر برداشته‏و گفت:

بنى امیه به مسلمانان ظلم كردند، این اموال را به زور از آن‏ها گرفتند; من وكیل‏مسلمانان هستم، مى‏خواهم آن‏ها را پس بگیرم و به بیت المال بدهم.

مرد گفت: خلیفه بایستى دو شاهد عادل بیاورد تا گواهى دهند كه اموالى كه دردست من است، ملك بنى امیه نیست و غصب است و از مسلمانان گرفته شده، چون‏كه بنى امیه اموالى هم داشتند كه از آن خودشان بوده و غصب نبوده است.

منصور دگر باره به فكر فرو رفت، آن گاه سر برداشت و با لبخندى پرسید:

آیا حاجتى دارى؟ مرد گفت: آرى. دو حاجت دارم:

یكى آن كه به زن و فرزندم خبردهى و از سلامتى من آگاهشان سازى، زیراجلب من، آن‏ها را دچار پریشانى و اضطراب كرد.

دیگر آن كه مرا با كسى كه چنین گزارشى داده رو به رو كنى. به خدا سوگند!هیچ چیزى از بنى امیه نزد من نیست و نه مى‏دانم كه ودایع و ذخایر آن‏ها نزد كیست،ولى وقتى كه به حضور خلیفه رسیدم، به نظرم آمد كه این گونه سخن گفتن به نجات‏نزدیك‏تر مى‏باشد.

منصور گزارش دهنده را احضار كرد. هنگامى كه با یكدیگر رو به رو شدند،آن مرد گفت: این شخص، غلام من است و از من سه هزار دینار دزدیده و فرار كرده.غلام پس از اندكى به اقرار آمد و سخن خواجه را تصدیق كرد و گفت:

این خبر دروغ را دادم كه خواجه‏ام را به كشتن دهم تا از خطر سه هزار دیناررهایى یابم.

هر گناه كارى وقتى مى‏خواهد گناهش را پنهان سازد یا از كیفر گناهش ایمن گردد،گناه دیگرى مرتكب مى‏شود و دست‏به جنایتى دیگر آلوده مى‏سازد; آرى، گناه، گناه‏مى‏آورد.

منطق قوى و محكم خواجه، موجب نجات او از دست ظالمى بى رحم، مانندمنصور گردید و گرنه این دزد دروغ گو، خاندانى را به روز سیاه انداخته بود كه طلیعه‏آن از كیفیت جلب خواجه كه موجب پریشانى و اضطراب خاندانش شده بود، آشكارگردید; اگر غلام از بى ایمانى دستگاه خبر نداشت چنین گزارشى نمى‏داد.

این نمونه‏اى بود بسیار كوچك از دستگاه حاكم بى ایمان، نمونه‏هاى دیگرش راشب و روز، پشت‏سرهم، با دو چشم مى‏بینیم و با دو گوش مى‏شنویم.

دروغ و عقل

امام هفتم‏علیه السلام مى‏فرماید: عاقل، دروغ نمى‏گوید، هر چند دلش بخواهد.

خردمند، آن چه عقل بگوید، مى‏كند. نادان هر چه دل بخواهد، مى‏كند. عاقل‏تابع گفته‏هاى عقل مى‏باشد و نادان تابع خواهش دل. نادان زیان را مى‏بیند، ولى‏نادیده مى‏گیرد، چون دلش مى‏خواهد. دل به سوى دروغ راهنمایى مى‏كند ونادان، دروغ گو مى‏شود. عقل با دروغ مى‏ستیزد، عاقل از دروغ مى‏گریزد. نادان‏از دیوانه بدتر است. دیوانه زیان را نمى‏بیند، ولى نادان مى‏بیند و نادیده‏مى‏انگارد.

دعاى داریوش كبیر

این نوشته بر دیوار جنوبى كاخ آپادانا به فرمان داریوش كنده شده‏است:

خدا این كشور را، از دشمن، از خشك سالى، از دروغ حفظ نماید. از این سخن‏دانسته مى‏شود كه داریوش، از سه چیز بر كشورش بیم دارد: دشمن، خشك سالى،دروغ.

خطر دشمن از ناحیه بیگانگان است. دشمن خونخوار نه به كوچك رحم مى‏كندنه به بزرگ.

خشك سالى بلایى است آسمانى كه جز سیاه روزى و مرگ همگانى ثمرى ندارد.

دروغ ایمان را مى‏برد و كشور را از درون ویران مى‏سازد. ایمان كه رفت هر جرم وجنایتى ارتكابش آسان مى‏شود. كشورى كه مردمش از ارتكاب جرم و جنایت‏بیم‏نداشته باشد، سر انجامى شوم در پیش خواهند داشت.

پى‏نوشتها:

1) نحل (16) آیه 105.

2) الكافى، ج 2، ص 339، باب الكذب، ح 4: فضلا نبایستى زیبایى‏هاى ادبى سخن امام ششم‏علیه السلام را از نظر دور بدارند.این جمله از نظر افاده و قطعیت معنا چند تاكید دارد: بیان كردن معنا را به جمله اسمیه، تاكید اسناد جمله به آن;ضمیر عماد كه مفید حصر مسند در مسند الیه مى‏باشد; مسند را نفس مصدر قراردادن از باب زید عدل. احتمال‏آن‏كه خراب مشتق باشد و صیغه مبالغه باشد بروزن شداد بعید است.

اسمیه بودن جمله نیز این نكته را مى‏رساند كه دروغ خودش خرابى ایمان است، در صورتى كه جمله فعلیه یخرب‏الایمان، این نكته را نمى‏فهماند، بلكه معنا چنین مى‏شود كه دروغ ایمان را خراب مى‏كند، در صورتى كه جمله‏اسمیه آوردن و مسند را مصدر قراردادن، مى‏رساند كه دروغ خودش خرابى ایمان است; نه آن كه ایمان در كار بوده،ولى دروغ خرابش كرده، زیرا اگر ایمان مى‏بود، دروغ نبود; پس دروغ خود ویرانى ایمان است... .

3) بقره (2) آیه 204.

4) بقره (2) آیه 207.

5) وسائل الشیعة، ابواب احكام العشرة، باب تحریم الكذب، ح 11، ص 245.

دروغ گناه كبیره است

گناه و فطرت

گناه رفتارى است كه بشر به حسب فطرت از آن بیزار است و مرتكب آن را پلید وبدكار مى‏شمارد. قضاوت‏هاى فطرى بشر، تنها با توجه به موضوع است، یعنى همین‏اندازه كه موضوع، مورد توجه قرار گرفت، فطرت حكم مى‏كند و احتیاج به مطالعه‏چیزهاى دیگر ندارد.

احكام فطرت به جز احكام عقل است، زیرا قضاوت‏هاى فطرى در كودك و دردیوانه موجود است، در صورتى كه تشخیص عقلى صحیح كامل در این دو موجودنمى‏باشد.

كودك و دیوانه هر دو ظلم را زشت مى‏شمارند و از آن تنفر دارند. كودك وقتى‏ببیند كودك دیگر را كتك مى‏زنند مى‏گرید و از زننده بیزارى مى‏جوید.

هماهنگى عقل با فطرت

عقل نیز مانند فطرت، گناه را زشت و ناروا مى‏شمارد و گناه كار را سزاوار كیفرمى‏داند. تفاوتى كه میان عقل و فطرت موجود است، آن است كه عقل، گاهى به علل‏خارجى، گناه كار را مستحق عقاب نمى‏داند، چنان كه در هنگام اضطرار، بسیارى ازنارواها را روا مى‏شمارد.

به طور كلى، عقل براى قضاوت‏هاى فطرت، حدودى قائل مى‏شود و آن‏ها راهمان طور كه هست نمى‏پذیرد و افرادى را از تحت موضوعات حكم فطرت، خارج‏مى‏كند و افرادى را داخل مى‏كند.

دین

دین هم با فطرت و عقل موافق است، یعنى گناه را ناروا و گنه كار را مستحق عقاب‏مى‏داند. چون بر جامعه انسانیت، شهوت و غضب حكومت مى‏كند و این دو مانعى‏بسیار بزرگ براى جلوگیرى از قضاوت‏هاى فطرت و عقل به شمار مى‏آیند، زیراتسلط هر یك از شهوت و غضب بر مغز، پرده‏اى پیش تشخیص صحیح فطرت وعقل مى‏كشد، خداى بزرگ، دین را براى سعادت جامعه بشرى فرستاد كه آن را به‏سوى فطرت اصلى و تشخیص عقلى صحیح رهنمایى كند. تسلط شهوت و غضب،هر چه بر جامعه بیش‏تر شود، نیاز جامعه به دین بیش‏تر خواهد بود، به ویژه اگربیمارى‏هاى روحى و نفسانى در آن فراوان باشد.

دروغ گناه است

فطرت بشرى از دروغ بیزار است و دروغ گو را پست و نابكار مى‏داند. عقل پاك ونیالوده، دروغ را زشت مى‏شمارد و دروغ گو را سزاوار تنبیه و كیفر مى‏داند. همه‏دین‏ها دروغ را حرام و ناروا گفته‏اند. چنان كه شیخ انصارى در كتاب مكاسب تصریح‏مى‏كند، دین مقدس اسلام، دروغ گو را فاسق و پرده‏در نامیده.

و پیشوایان بزرگ این دین جهانى، جهانیان را از دروغ بر حذر داشته‏اند.

گناه كبیره

در نظر اسلام، گناهان با هم تفاوت دارند. پاره‏اى از گناهان، زشت‏تر و پلیدتر ونارواتر هستند; اسلام این‏ها را كبیره نامیده است.

اسلام كسى را شایسته پیشوایى مى‏داند كه عادل و درست كار باشد. عادل كسى‏است كه مرتكب گناه كبیره نشود كه شماره آن‏ها را 25 گفته‏اند.

گناهانى كه شومى آن‏ها به اندازه گناهان كبیره نباشد، صغیره نامیده شده‏اند.

دروغ، گناه كبیره است

پیغمبر اسلام فرمود:

«الا اخبركم باكبر الكبائر: الاشراك بالله، و عقوق الوالدین، و قول الزور; ⁽¹⁾ .

بزرگ‏ترین گناهان كبیره را به شما اعلام مى‏دارم: شرك به خدا، نامهربانى به پدر و مادر،سخن دروغ.»

شرك به خدا یعنى در پرستش براى خدا شریك قرار دادن و خداى یگانه رادوگانه خواندن و موجودى دیگر را مانند خداى عبادت كردن و آفریننده‏اى دیگر به‏جز ذات پاك خداوند یكتا براى جهان دانستن.

نامهربانى به پدر و مادر، یعنى حقوق آن‏ها را مراعات نكردن و مراسم اطاعت وادب را نسبت‏به آن‏ها به جاى نیاوردن و نافرمان بودن.

سخن دروغ سومین گناه از بزرگ‏ترین گناهان بزرگ مى‏باشد.

قرآن این دروغ‏گو را رسوا كرد

گفته شد: دین مقدس اسلام، دروغ گو را فاسق و پرده در نامیده; اینك گواه:

رسول خداصلى الله علیه وآله در سال نهم هجرت، ولید را به سوى عشیره مصطلق بفرستاد تامقدار بدهى دینى آن‏ها را تعیین كند و زكات آن‏ها را بگیرد و بیاورد. مصطلقیان كه‏آگاه شدند، همگى سوار بر اسب شدند و به استقبال ولید شتافتند. ولید كه از آنان‏كینه‏اى در دل داشت، وقت را غنیمت‏شمرد و با شتاب به سوى رسول خداصلى الله علیه وآله بازگشت و گزارشى دروغین داد كه عشیره بنى مصطلق از دین برگشته‏اند، از این رو ازدادن زكات امتناع ورزیدند و آهنگ كشتن مرا كردند.

مقصود ولید این بود كه رسول خدا را برانگیزد، تا سپاهى براى سركوبى‏بنى‏مصطلق گسیل دارد، در نتیجه انتقام خود را از آن‏ها كشیده باشد.

پیغمبر اسلام گزارش دروغ ولید پلید را تصدیق نفرمود، ولى دسته‏هایى ازمسلمانان كه ایمانى محكم نداشتند و چندان مطیع پیغمبر نبودند، گزارش ولید را باوركردند.

اینان به رسول خداصلى الله علیه وآله فشار مى‏آوردند كه براى كوبیدن عشیره مصطلق اقدام‏كند. در این هنگام، قرآن نازل شد و ولید را فاسق و پرده‏در نامید و او را مفتضح‏گردانید:

«یا ایها الذین آمنوا ان جائكم فاسق بنبا فتبینوا ان تصیبوا قوما بجهالة فتصبحواعلى ما فعلتم نادمین× واعلموا ان فیكم رسول الله لو یطیعكم فى كثیر من الامرلعنتم; ⁽²⁾ .

اى كسانى كه ایمان آورده‏اید، اگر پرده درى به شما خبرى داد، تحقیق كنید! مبادا از روى‏نادانى به مردمى زیان برسانید! و بدانید كه رسول خدا در میان شما مى‏باشد. اگر شما را دربسیارى از كارها اطاعت كند به بدبختى خواهید افتاد.» ⁽³⁾ .

قرآن، مسلمانان را از باور كردن گزارش ولید باز داشت و وى را فاسق و پرده درلقب داد و از بى گدار به آب زدن و بدون تحقیق اقدام كردن، بر حذر داشت.

دستور كلى كه از قرآن استفاده مى‏شود، آن است كه وظیفه مسلمانان در برابرخبرى كه صحتش مورد تردید است، تحقیق و جست و جوست; نه بایستى آن رابه زودى رد كرد و نه بایستى به زودى پذیرفتش.

قرآن به مسلمانان غافل و خود خواه اعلام داشت كه نباید نظریات خود را بررسول خدا تحمیل كنند. مسلمان بایستى مطیع و منقاد پیغمبر اسلام باشد.

دروغ در دروغ

تاریخ نویسانى كه دوستى ولید را به دل مى‏پرورانیده‏اند، نتوانسته‏اند این نقطه‏سیاه را براى ولید تحمل كنند، از این رو آنان داستان را دگر گونه كرده و چنین‏آورده‏اند:

چون ولید از عشیره بنى مصطلق، كینه‏اى داشت، از استقبال آن‏ها بهراسید و گمان‏برد كه آن‏ها قصد قتلش را دارند، لذا به زودى برگشت و چنان گزارشى داد.

اگر داستان این گونه باشد، پس ولید دروغ گو نبوده، بلكه اشتباهى كرده، ولى‏قرآن مى‏گوید: ولید، فاسق، یعنى دروغ گو بوده است. قرآن دروغ دوستان ولید را درتاریخ نیز روشن مى‏كند. چه بسیار داستان‏هایى كه در تاریخ دگر گونه نقل شده،و چقدر مجعولات تاریخ فراوان است.

بوى گند دروغ

رسول خداصلى الله علیه وآله فرمود:

«ان المؤمن اذا كذب بغیر عذر لعنه سبعون الف ملك و خرج من قلبه نتن حتى یبلغ‏العرش; ⁽⁴⁾ .

مؤمن هرگاه بدون عذر دروغ بگوید، هفتاد هزار ملك، لعنتش مى‏كنند (یعنى ازخدا مى‏خواهند كه از حمت‏خود دورش سازد، مورد لطفش قرار ندهد) و نیز بر اثردروغ، بوى گندى از قلبش بیرون مى‏آید كه جهان را پر مى‏كند و مى‏رود تا به عرش خداى‏برسد.»

توضیح این سخن آن كه، هر گناهى صورتى در پرده دارد كه در عالم بصیرت وحقایق، بدان نمایان مى‏شود; كسى كه شایستگى پس زدن این پرده و دیدن حقایق راداشته باشد، شاید بتواند چهره كریه پنهانى گناه را ببیند; چنان كه نیكو كارى‏ها نیز هركدام صورتى بسیار زیبا در عالم مثال دارند، كه اگر چشم دل به آن عالم گشوده شود،آن چهره‏هاى زیبا را خواهد دید.

دروغ گو نیز در آن عالم، چهره‏اى زشت و قیافه‏اى منفور دارد كه یكى ازخصوصیات آن، بوى گندى است كه از قلبش خارج مى‏شود كه آسمانیان و ملكوتیان‏را از او بیزار و متنفر مى‏سازد.

دروغ گو را مادامى كه دروغ مى‏گوید در آن عالم قدس راهى نیست. عالم قدس،جهان آسایش و خوشبختى است. چگونه مى‏شود كسى را در آن جهان، بار باشد،در صورتى كه قدسیان از وجودش در عذاب باشند.

دروغ گو، در این جهان، رسوا و سخنانش نزد همه كس بى ارزش مى‏باشد.

مى‏گویند: دروغ كه از دور مى‏آید، یك پایش مى‏لنگد، یعنى همه كس دروغ راتشخیص مى‏دهد.

ممكن است كسانى شتر مآبى كنند (این صفت در ایران خیلى رواج دارد) و دروغ‏دروغ گو را به رخش نكشند، ولى در دل از او بیزار مى‏باشند و براى سخنش اعتبارى‏قائل نیستند; در پشت‏سر، دروغ گویى او را به دگران مى‏گویند و گند رسوایى او راپراكنده‏تر مى‏سازند.

دروغ به زن و فرزند

مرد اگر در خانه به زن و فرزند خود دروغ بگوید، اعتبار و حیثیتش نزد آن‏هامى‏رود و براى سخنانش قیمتى قائل نخواهند شد. كسى كه در خانه خود احترامى‏ندارد، بسیار بدبخت مى‏باشد.

هر كس كه در بیرون احترام نداشته باشد، خود را دلخوش مى‏دارد كه در خانه نزدزن و فرزند احترام دارد. بیچاره دروغ گو، چقدر بدبخت است، نه پیش بیگانگان‏احترامى دارد و نه پیش زن و فرزندانش.

مرد كه به زن و فرزندش دروغ گفت، آن‏ها نیز از او یاد مى‏گیرند و دروغ گومى‏شوند و بدو دروغ مى‏گویند، در نتیجه اعتماد در خانواده از میان مى‏رود و این‏كانون آسایش، تبدیل به كانون ناراحتى و شكنجه مى‏گردد. آیا زندگى از این تلخ‏ترمى‏شود كه مرد به زنش اعتماد نداشته باشد و زن سخن شوهرش را باور نكند، پدر ازفرزندش دروغ بشنود و فرزند از پدر؟ فرزندان و نونهالان این خانواده چگونه‏خواهند شد؟ فرزندى كه بایستى به راستى و درستى تربیت‏شود، به جاى آن در كانون‏دروغ و ناراستى پرورش مى‏یابد. شما خود قضاوت كنید كه این بچه‏هاى خردسال كه‏در آینده مرد مى‏شوند، چگونه فردى از جامعه خواهند بود.

دوست عزیز

اگر دروغ نگفته‏اى خوشا به حالت، ولى اگر گاهى دروغى مى‏گویى، بیا ازهمین‏جا باهم تصمیمى بگیریم و ست‏به دست‏یكدگر بدهیم و پیمانى ببندیم كه‏دیگر دروغ نگوییم و این بى ارجى در این جهان و بوى گند در عالم حقایق را از خوددور كنیم تا خدا و رسول او را از خود راضى كنیم، تا سماواتیان و قدسیان، ما را به‏جایگاه خود راه دهند، تا در نظر مردم، ارجمند گردیم، تا رسوایى و بى آبرویى تبدیل‏به عزت گردد، تبدیل به شرف گردد، تبدیل به آبرو شود، تا در دنیا و آخرت عزیز ومحترم باشیم، تا نزد خدا و خلق سر بلند باشیم، تا در آتش جهنم نسوزیم، تا در بهشت‏جاوید، جاى داشته باشیم.

دوست عزیز از دروغ بپرهیز و از دروغ، نزد فرزندان و پیروان خود، بیش‏تربپرهیز، زیرا در این صورت، دروغ تو تصاعد عددى و هندسى پیدا مى‏كند و یك‏دروغ تو مساوى با چندین دروغ مى‏شود. هنگامى كه خاموش هستى، دروغى كه آنان‏مى‏گویند، در آن شركت دارى و همچنین در هنگام خواب و پس از مرگ.

چقدر بدبخت است، مرده‏اى كه در گور باشد و پیوسته در نامه عملش گناهى‏بنویسند!

دروغ پدر و مادر

دروغ پدر و مادر، از دروغ‏هاى دیگر، زشت‏تر و ناپسندتر است. دروغ آنان از دونظر زشت است:

یكى از نظر زشتى خود دروغ، دیگر از نظر تعلیم دروغ گویى به فرزند و پرورش‏فردى نادرست و تقدیم آن به جامعه.

پدر و مادر نبایستى مؤسس مكتب دروغ گویى در دودمان خود باشند و هر چند گاه‏فردى دروغ گو پرورش دهند، تا هم خود را گناه كار كرده و هم نور دیده خود را بدبخت‏سازند و هم دریچه فساد را به روى جامعه گشوده و فسادى بر فساد آن بیفزایند.

پدر و مادر دروغ گو، دوست فرزند خود نیستند و بر خلاف فطرت مهر به فرزند،قدم برمى دارند; آنان دشمن فرزند خود هستند، زیرا نه تنها راه سعادت را بر اومى‏بندند، بلكه كودك بى گناه خویش را در سراشیبى ذلت و خوارى سرازیر مى‏كنند ودر منجلاب گناه كارى‏اش غوطه ور مى‏سازند.

از همین نظر است كه معلمان بایستى شدیدا از دروغ احتراز كنند تا براى شاگردان،راهنماى سعادت و خوشبختى باشند، نه سرازیر كننده آن‏ها در چاه شقاوت و بدبختى.

و به طور كلى هر فردى كه داراى موقعیتى است كه رفتارش سرمشق یك یا دو یاچند تن مى‏باشد، نباید با دروغ سر و كار داشته باشد تا مبادا رهبر بدبختى و معلم‏مكتب دروغ گویى گردد. تربیت‏یافتگان مكتب او، هر چه دروغ بگویند و به وسیله‏دروغ به سوى هر گناهى قدم بردارند، بلكه هر چه زیان و بیچارگى از این راه نصیب‏آن‏ها بشود، گناه كار و جنایت كار اصلى او خواهد بود و زیان از ناحیه او به آن‏هارسیده و عامل بیچارگى و بدبختى آن‏ها در دنیا و آخرت او مى‏باشد و بس.

پى‏نوشتها:

1) المحجة البیضاء، ج 5، ص 242.

2) حجرات (49) آیه 6.

3) مجمع البیان، ج 9، ص 132، ذیل همین آیه.

4) محمد بن محمد سبزوارى، جامع الاخبار، ص 417، فصل فی الكذب و الصدق،