گذری بر صنایع دستی استان هرمزگان (1)
85/10/25
صنایع دستی استان هرمزگان از جمله صنایعی است که بیش تر جنبه مصرف محلی داشته و شامل: سفال گری، گلابتون دوزی، شک دوزی، شیریكی پیچ، خوس دوزی، بادوله دوزی، چادرشب بافی، قالی بافی، سبدبافی، حصیربافی، سوزن دوزی، صنایع صدفی، عبادوزی، درب و پنچره چوبی، كرچاب، خورجین، ملیله دوزی دور لباس، كوزه سازی و صنایع دستی دریایی هم چون لنج سازی است. صنایع دستی موجود در استان هرمزگان عمدتاً فصلی بوده و 90 درصد تولیدکنندگان را زنان تشکیل می دهند.
گلابتون دوزی
زردوزی که در نقاط مختلف ایران به «کم دوزی»، «گلدوزی»، «برودری دوزی» و «کمان دوزی» شهرت دارد، در اکثر نقاط ایران رواج دارد و در استان هرمزگان بویژه شهرهای بندر لنگه، بندر عباس و میناب رونق بسیار دارد. از گلابتون دوزی برای تولیداتی نظیر دمپایی، شلوار های زنانه، سر آستین، پیش سینه، دور یقه، لبه پرده، دیوارکوب، پشتی، کوسن، سجاده، جلد قرآن و تابلو استفاده می کنند و در صنعت دوخت طرح های زیبا و منقش بر روی پارچه با نوارهای طلایی، گلابتون دوزی نام دارد و در تزیین لباس های محلی زنان به كار می رود. طرح اصلی آن از لباس های محلی زنان هند و بنگال اقتباس شده است. لباس های گلابتون دوزی بیش تر جنبه ی مصرف محلی دارند اما در حال حاضر به خاطر زیبایی نقوش و راحتی این لباس مورد توجه زنان دیگر نیز قرار گرفته اند. ابزار كار گلابتون دوزی عبارت اند از: قلاب، مداد، كپیه، چهار پایه یا هاون چوبی.
قالیبافی
مناطق تولید قالیبافی در استان هرمزگان عبارتند از: بندرعباس, روستای درتوجان و بخش حاجی آباد. اغلب تولیدکنندگان را عشایر اسکان یافته ایلهای افشاریه ورائینی تشکیل داده که به تولید و تهیه انواع قالی و قالیچه, رویه پشتی و چنته مشغول هستند. تولیدکنندگان معمولاً پشم مورد نیاز خود را از سیرجان خریداری کرده و خود به ریسیدن و رنگرزی آن اقدام می کنند. نوع گره رایج "گره فارسی" است و نقشه هایی که در بخش حاجی آباد و روستای "درتوجان" بافته می شود نقشه های افشاریه است که به نامهای بوته شاهی، ماه و ستاره ای, سه کله, خشتی, گنبدی, شکارگاه, بچه بغل, سماوری و ... معروف هستند.
حصیربافی
. حصیرهای بافته شده برای فرش زیرپا، پوشش سقف خانه ولوازم خانگی مورد استفاده قرار می گیرد.
از حصیر بافی باید به عنوان رایج ترین و معمول ترین صنعت دستی استان هرمزگان نام برد، چرا که ماده اولیه مورد نیاز حصیر بافی برگ درخت خرما بوده اما در بعضی از آبادی های كرانه ای از نی هم حصیر می بافند و به حد وفور در اختیار صنعتگران است و تولید انواع فرآورده های حصیری که کاملاً جنبه مصرفی دارد در استان شایع است. روستاهای میناب، یشاگرد، بندر لنگه و اطراف آن از مناطق مهم بافت حصیر است که اکثر کار آن توسط زنان و دختران منطقه صورت می گیرد. مواد اولیه مورد مصرف عبارت است از برگ درخت خرما(پیش مُغ) و ضایعات درخت خرما و گیاهی به نام "مور". حصیر بافان میناب در روستاهای بهمنی، چلو، نصیرابی، محمودی و قاسم آباد ساکن هستند.
خوس دوزی
این هنر به کمک نوارهای نقره ای باریک و برروی پارچه توری ریز بافت تجلی یافته و گاه ستاره هایی فلزی برروی پارچه می نشانند، و ازآن برای تزئین مقنعه، دستار(چادر زنانه) استفاده می شود. پارچه مصرفی معمولاً به رنگ های سیاه، سفید، سبز و زرشکی است که هر دو روی پارچه شکل یکسان دارند.
شک دوزی
نواری است كه با نخ های طلایی و نقره ای فلزی بافته می شود و بیش تر برای آستین، لبه و دور یقه پیراهن زنانه مورد استفاده قرار می گیرد. ابزار كار شامل: هاون چوبی، قرقره، نوار فلزی طلایی و نقره ای است.
كم دوزی
نوعی هنر دستی مخصوص استان هرمزگان است که در شلوار زنانه، پشتی، پارچه های گل دار و روكش لباس استفاده می كنند و به جای نخ معمولی از نخ ابریشم و از زری كه بهترین آن نقره است، بهره می برند.
كلاه دوزی
این هنر بیش تر بین ساكنان عرب زبان هرمزگان رواج دارد. بدین ترتیب كه به وسیله قالبی ویژه پارچه را با نشاسته آغشته ساخته تا شكل بگیرد. سپس به وسیله نخ سفید ابریشمی به فاصله معین و با طرح گل های گوناگون، پارچه را به وسیله خار مانند كه از نقره نوک تیز است یا خار درخت خرما سوراخ می كردند و پیرامون آن را با ظرافت می دوختند و برای هر طرح و نقشه ای كه روی پارچه می دوختند، نامی انتخاب می كردند مانند:كلا ملباری، بوشهری، جلد ساعتی و مرغ شاه. بهترین گونه آن ها، كلاه مرغ شاه بود همه گونه های كلاه را «كلاه نجومی» می گفتند.
سوزن دوزی
سوزن دوزی که در ناحیه بشاگرد رایج است. نوع دیگر از رودوزی است که فقط در بخش "بشاگرد" و توسط زنان و دختران روستایی به شیوه زنان بلوچ انجام می گیرد و دلیل آن نزدیکی منطقه به استان سیستان و بلوچستان است.
چشم اندازی بر آثارو بناهای تاریخی هرمزگان
سرزمین کهنسال هرمزگان که تاریخ ، فرهنگ ، سنتها ، آداب و رسوم دیرپایش همواره گویای جاودانگی و قدمت ریشه دارش بوده است ، درپهنه ی خود هزاران رمزو راز دارد. یادها ، یادبودها وآثارباستانی که تاریخ پر بارش را به نظاره می نشیند ، در کنار دستاوردهای بزرگ صنعتی و اقتصادی ، در عصر جمهوری اسلامی چهره ی روشن هرمزگان معاصر را به تصویر می کشد و در مجموع هرمزگان دیدنی و شنیدنی را در پیش چشم سیاحان و مسافران مشتاق به نمایش می گذارد
موقعیت جغرافیایی
هرمزگان با 68/476 کیلومتر مربع در شمال آبهای نیلگون خلیج فارس و بخشی از دریای عمان قرارگرفته است وهمسایگانش را استان کرمان در شمال و شمال شرقی ، سیستان و بلو چستان در جنوب شرقی و استانهای فارس و بوشهردر مغرب تشکیل می دهند . این استان به خاطر مشرف بودن بر تنگه استراتژیک هرمز و دارا بودن تقریبا اکثرجزایرایران ازاهمیت ویژه ای برخورداراست.
ویژگیهای طبیعی
استان هرمزگان ، از نظر پستی و بلندی و ناهمواری ها ، به دو قسمت تقسیم می شود:
1- مناطق کوهستانی که بخش مهمی ازناحیه ی شمالی تنگه ی هرمز و قسمت شمال و مشرق میناب ( بشاگرد) را تشکیل می دهد. کوههای استان در حقیقت ، دنباله ی کوههای زاگرس اند که به تدریج از شمال به جنوب از ارتفاع آنها کاسته شده و به تپه های آهکی ، گچی و نمکی تبدیل می شوند . از کوههای بلند این استان می توان به کوه فارغان در شمال بندرعباس با ارتفاع3267 متر، کوه شب با بلندی 2681 متر در شمال شرق شهرستان بندرلنگه ، کوه گنو با 2447 متربلندی در شمال بندرعباس و کوه بشاگرد در شمال شهرستان میناب اشاره کرد.
2- ناحیه ی پست کناره یا جلگه که در تمام طول ساحل به موازات خلیج فارس و دریای عمان گسترده شده است.
خلیج فارس
خلیج فارس با مساحت حدود 240000 کیلومترمربع ، در جنوب ایران واقع شده و طول آن از دهانه ی تنگه ی هرمز تا اروند رود حدود1259 کیلومتراست . کم عرض ترین قسمت آن 185 کیلومتر و طویلترین قسمت ان 350 کیلومتر است.عمیق نقطه ی آن نیزدر15کیلومتری جنوب تنب بزرگ واقع شده و عمق آن 93 متر است . خلیج فارس به علت دارا بودن منابع عظیم نفتی و منابع غذایی فراوان و صید مروارید ، یکی از مناطق استراتژیک جهان به حساب می آید.
تنگه ی هرمز
این تنگه با 55 کیلومتر عرض و 128 متر عمق ، ارتباط نزدیک به هزار کیلومتر راه آبی جنوبی کشور را به آبهای آزاد جهان از طریق دریای عمان امکان پذیر می سازد و از این لحاظ ، از موقعیت جغرافیایی خاصی برخوردار است. استان هرمزگان به ویژه بندرعباس کیش ، قشم و لنگه چون در حاشیه خلیج فارس و در همسایگی تنگه هرمز قرار دارد، از نظر اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی ، و اجتماعی دارای اهمیت بسیار است . از این رو همیشه مورد توجه و طمع استعمار گران بوده است .
امروزه از تنگه هرمز به عنوان گلوگاه اقتصادی ایران یاد می شود.
آب و هوا
اکثر مناطق استان هرمزگان دارای دو فصل ، گرمای طولانی و زمستان های کوتاه و معتدل است. فصل گرما همراه با شرجی 9 ماهه که درماه تیر و مرداد به اوج خود می رسد و فصل معتدل سه ماهه که از اوایل آذرماه شروع می شود تا اسفند ماه ادامه می یابد.
ویژگی های اجتماعی
جمعیت استان هرمزگان براساس آمارسال 1379 بالغ بر 1198107 نفر بوده که ازاین تعداد 681308 نفر در روستاها و 516799 نفر در شهرهای استان سکونت دارند .
مردم هرمزگان از لحاظ نژادی به دو گروه تقسیم می شوند :سفیدپوستان شامل آریاییهای مهاجر، اعراب و مهاجران جویای کارو سیاه پوستان باقی مانده تیره پوستان بومی و سیاهپوستان مهاجر که از آفریقا و سواحل عربستان هستند.
زبان اکثر مردم استان گویشی از زبان فارسی است که به بندری معروف است. در این لهجه تعدادی لغات عربی ، بلوچی و انگلیسی وجود دارد .
در بعضی از مناطق استان به زبان عربی و گویشهای محلی تکلم می کنند .
دین اکثریت مردم اسلام است و پیرو مذهب تشیع و تسنن( شافعی)هستند.
سابقه تاریخی
خلیج فارس در گذشته ، بزرگترین مرکز نیروی دریایی هخامنشینان در جهان آن روز به شمار می رفته و جزایر بزرگی همچون قشم ، لارک ، هنگام کیش و هرمز مرکز قدرت عظیم دریانوردی آن زمان بوده است .
در مدت کوتاهی برخی از این جزایر تحت تسلط یونانیان قرار گرفت وازآن به عنوان پایگاهی برای تصرف هند استفاده می کردند . بر اثر زوال سلسله پارت و روی کار آمدن ساسانیان گروههای بزرگی از اقوام این سلسله به پایگاههای دریایی ایران در خلیج فارس سرازیر شدند و شهرهای بزرگی در سواحل خلیج فارس و دریای عمان به وجود آوردند . دراواخر قرن هفتم هجری قمری ، خربس ، قلات ، سوزا ، دیرستان ، لافت و قشم رونق خاصی یافت . در قرن هشتم سپاهیان امیر تیمور به شهرهای ساحلی هرمز کهنه یورش برد و قلعه های آنجا را تسخیر کرده و به آتش کشید .
اولین گروه استعمارگران از سال 908 ه . ق به سرپرستی واسکودوگاما در بنادر خلیج فارس پیاده شدند . در سال 1507 میلادی گروهی از پرتغالیها به فرماندهی آلبوکرک وارد خلیج فارس شده و به نابسامانیهای خلیج فارس دامن زدند تا اینکه الله وردیخان ازجانب شاه عباس اول مامور دفع پرتغالیها شد . در سال 922 ه . ق برای سومین بار پرتغالیها با نیروی زیاد به خلیج فارس روی آورده و بندر گمبرون را همراه با جزیره هرمز و تمامی شهرهای هرمزگان از جاسک تا لنگه را تحنت سیطره خود در آوردند
در سال 1032 ه . ق شاه عباس صفوی شهرهای اشغال شده هرمز ، کنگ ، لنگه و بندر گمبرون را به فرماندهی امام قلی خان حاکم فارس ازتصرف پرتغالیها از منطقه به تدریج هلندیها و انگلیسیها به هرمزگان آمدند و با افتتاح تجارتخانه ها و احداث عمارات عالی ، خود به رقابت تجاری با یکدیگر پرداختند . دولیت فرانسه نیز به دست ژنرال گاردن با تاسیس کنسولگری در بندرعباس ، منابع مالی عظیمی را به یغما برد . در این زمان کشورهای دیگری مانند بلژیک ، روسیه و اسپانیا نیز دراین شهر امتیازاتی داشتند .
میناب: میناب از شهرستانهای سرسبز آباد و با رونق استان و دومین شهر بعد از بندرعباس است . رودخانه پر آب و شیرین میناب ، علاوه برآبیاری نخلستانها و مزارع ، آب شرب شهر بندرعباس را نیز تامین می کند .
فاصله میناب تا بندرعباس 104 کیلومتر است . قلعه هزاره ، باغات انبه ، سد استقلال از جاذبه های دیدنی میناب هستند . پنجشنبه بازار که محل فروش صنایع دستی میناب است از رونق خاصی برخوردار می باشد .
بندرلنگه: این شهر به بندر مروارید شهرت داشته و دارای بافت شهری بسیار زیبایی است . بندرلنگه از لحاظ قدمت دارای دومین مدرسه کشور ، دومین فرودگاه کشور ونیز شهرداری آن با قدمتی صد ساله دارای اولین طرح جامع شهری در کشور می باشد .از آثار تاریخی این شهر می توان به خانه فکری ، خانه بلوکی ، خانه شیخ سلطان العلما ، خانه بستکی، مسجد ملک بن عباس و برکه های متعدد اشاره کرد
بستک: شهرستان بستک در شرق بندرعباس قرار دارد و دارای فرهنگ و تاریخی غنی است . از جاذبه های گردشگری آن می توان به حمام بستک ، کاروانسرا و بازار قدیم بستک اشاره کرد .
رودان: این شهرستان در شرق استان هرمزگان واقع و دارای استعدادهای طبیعی و یکی از قطبهای مهم کشاورزی محسوب می شود . فاصله رودان تا بندرعباس 110 کیلومتر است .
حاجی آباد: این شهرستان در 175 کیلومتری شمال بندرعباس واقع است .
نسبت به سایر شهرستانهای استان دارای آب و هوایی مطبوع تری می باشد .از نقاط دیدنی و تفریحی این منطقه می توان به آبشار تزرج اشاره کرد .
جاسک: جاسک یکی از مهمترین بنادر تجاری و صیادی است که آنرا جک و راس الجاسک نیز نام نهاده اند . از جاذبه های دیدنی این منطقه می توان به ساحل شنی و صخره ای ، جنگل حرا ، غارهای سادرمن وآبگرم پوراف اشاره کرد . شایان ذکر است که غارهای سادرمن درمیان کوهستانهای شمال شرقی جاسک و در امتداد یکی از شعبات رودخانه جاسک کهنه قرار دارد .
فین: فین یکی از بخشهای شهرستان بندرعباس است و در 90 کیلومتری شمال بندرعباس واقع است . از پتانسیلهای گردشگری این بخش می توان به جاذبه های طبیعی ( چشمه ، رودخانه ، آبشار و نخلستانهای متراکم ) جاذبه های تاریخی ( قلعه فین و آسیاب ) و مجموعه استخر اشاره نمود .
قشم: بزرگترین جزیره ایرانی خاورمیانه در خلیج فارس است . فاصله قشم تا بندرعباس 22 کیلومتر بوده . از جاذبه های توریستی این منطقه می توان به قلعه پرتغالیها ، غار خربس ، کارگاههای لنج سازی درگهان ، باشگاه هوایی و معماری محل لافت اشاره کردد .
جنگل حرا (مانگرو ) یکی از منحصربه فردترین اکوسیستمهای سواحل جنوبی ایران می باشد که مساحتی بالغ بر 20 هکتار را شامل می شود .
کیش: جزیره کیش حدود 60 کیلومتر مربع مساحت دارد . فاصله آن از راه دریایی تا بندرعباس 300 کیلومتر و جزیره قشم 255 کیلومتر می باشد .جزیره قشم 255 کیلومتر می باشد . جزیره مرجانی کیش یکی از جذاب ترین جزایر خلیج فارس بوده واز طبیعی زیبا ، سبز و منحصر به فرد با سواحلی آرام ، ماسه های مرجانی ، آب زلال و دریای شفاف با انواع ماهیهای رنگارنگ و تزیینی برخوردار می باشد .
ابوموسی: شهرستان ابوموسی از جنوبی ترین شهرستان کشور ایران محسوب می شود و مجموعه ای از جزایر تنب بزرگ ، تنب کوچک ، فارور سیری را داراست .سواحل بکر و ماهیهای زیبا و رنگارنگ از جاذبه های این شهرستان است .
