تبیان، دستیار زندگی

فرزند، گوهرى است نفیس كه در صدف خانواده رشد مى كند و در سایه تربیت و تاءدیب پدر و مادر، قیمتى مى شود.
والدین ، هر چه بیشتر در تربیت فرزند بكوشند و سرمایه گذارى مادى و معنوى كنند و بیش از پول ، وقت صرف كنند و حوصله به خرج دهند، ثمره آن به خودشان بر مى گردد و از محصول شیرین این بوستان بهره مند مى شوند.

نیازهاى روحى و عاطفى از یك سو، نیاز به ادب و تربیت از سوى دیگر، والدین را در قبال كودكان مسؤ ول مى سازد و حقى و تكلیفى بر دوش آنان مى گذارد. طبعا اداى این حق ، واجب است و كوتاهى در آن ، مستوجب عقوبت از سوى خدا و ملامت از سوى مردم است .
در روایات متعددى از وظایف والدین نسبت به فرزندان ، حسن الادب به شمار آمده است ، یعنى تربیت نیكو و ادب شایسته . رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) از جمله این وظایف را، تعیین نام نیكو و تربیت نیكو دانسته است ان یحسن اسمه و یحسن ادبه .
میراث ادب و تربیت ، گرانمایه ترین چیزى است كه اولیا، براى فرزندان خود بر جاى مى گذارند. به تعبیر حضرت على (علیه السلام ):
ما نحل والد ولدا نحلا افضل من ادب حسن (58)؛
هیچ پدرى به فرزند خویش ، عطا و بخششى برتر از ادب نیكو، نبخشیده است .
و این كلام حضرت امیر (علیه السلام ) جاودانه مى درخشد كه : لا میراث كالادب . البته این وقتى است كه پدر و مادر نسبت به ارزشهاى دینى و اخلاقى و تربیتى حساسیت داشته باشند و در نظرشان مهم جلوه كند. گاهى مادر وقتى مى بیند فرزندش میوه اى نشسته را مى خورد، یا دیوار را خط مى كشد، یا ظرفى را مى شكند، یا لباسهاى تازه اش را خراب و كثیف مى كند، ناراحت مى شود و نسبت به این ناهنجارى رفتارى از خود واكنش نشان مى دهد.
ولى ... وقتى مى بیند فرزندش دروغ مى گوید، یا دورویى نشان مى دهد، یا نسبت به امور اخلاقى و معنوى بى اعتنایى مى كند، یا از وسایل همكلاسى خود برداشته به خانه مى آورد، یا نسبت به كودكان دیگر حسادت و دشمنى مى ورزد، آیا اینجا هم عكس العمل نشان مى دهد؟
اگر پدر و مادر، نسبت به ناهنجاریهاى اخلاقى و معنوى هم واكنش نشان دهد و از بروز گناه ، حسد، نیرنگ ، دزدى ، ترك نماز، ارتباط نادرست ، ولخرجیهاى زشت ، در زندگى فرزندانشان نگران بشوند، نشانه درك صحیح مسایل و خوبیها و بدیهاى زندگى است .
بعضیها به زحمت حاضرند كه بپذیرند تربیت هم یكى از وظایف آنان در مقابل فرزندان است و اگر كوتاهى و سهل انگارى و اشتباه كنند، مسؤ ولند.

واریز به حساب والدین !

وقتى بهشت ، زیر پاى مادران است ، وقتى نگاه محبت آمیز به والدین ، عبادت خداست ، وقتى احسان به آنان ، عمر و روزى را زیاد مى كند، پس چرا از این زمینه هاى كسب بهشت غافل شویم ؟
سعید بن مسیب (یكى از یاران پیامبر اكرم (صلى الله علیه و آله ) نقل مى كند: همراه رسول (صلى الله علیه و آله ) بودیم . بر فراز كوهى رفتیم . از آنجا دره اى در چشم انداز ما قرار داشت . آنجا نگاهم به جوانى افتاد كه به چراندن گوسفندان و به شبانى مشغول بود. از جوانى اش خوشم آمد. به پیامبر (صلى الله علیه و آله ) گفتم : یا رسول الله ، چه جوانى ! كاش جوانى این فرد، در راه خدا صرف مى شد. رسول خدا(صلى الله علیه و آله ) فرمود: چه مى دانى ؟ شاید در راه خدا صرف مى كند و تو نمى دانى ؟
پیامبر (صلى الله علیه و آله ) آن جوان را صدا كرد و از وى پرسید:
اى جوان ! آیا كسى را دارى كه به او رسیدگى كنى و خرجش را بدهى و تحت تكفل تو باشد؟
گفت : آرى . حضرت پرسید: او كیست ؟ گفت : مادرم .
رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) فرمود: خوب است . برو مواظب او باش ، كه بهشت زیر پاى مادر است . (57)
عبادت دانستن این خدمت ، منت نگذاشتن ، آن را وظیفه دانستن ، سبب مى شود كه چنین عملى انسان را به خدا و بهشت برساند.
تا مى توان راه بهشت در پیش گرفت و با جلب رضاى والدین ، رضایت خدا را خرید، چرا روى آوردن به بى مهرى نسبت به آنان و رنجاندنشان ، كه عذاب خدا و سلب توفیق را در پى دارد و دلها را مى میراند، یاس مى آفریند و حرمت بزرگان و حریم سالمندان شكسته مى شود و كانون خانه ، تیره و بى فروغ مى شود.

تنها كودكان و جوانان نیستند كه نسبت به والدین خویش ، وظیفه دارند، بلكه خود آنان كه پدر و مادر شده اند و سنى هم از آنان گذشته است ، نسبت به پدر و مادر خودشان وظیفه مندند، چه در حال حیاتشان ، چه پس از فوتشان .
چنان نیست كه اگر زن و مردى خودشان صاحب فرزند شدند و به مقام مادرى و پدرى رسیدند، دیگر تكلیفى نسبت به والدین خود ندارند.
سر كشى كردن به پدر و مادر، جویا شدن از حالشان ، رفع نیازهایشان ، همكارى در كارها، همدردى در مشكلات ، كمك به معیشت و درمان و پرستارى ، همه و همه از وظایفى است كه تا واپسین لحظات حیاتشان بر دوش انسان است . و این هرگز نمى تواند اداى حق بزرگ آنان باشد كه عمرى به پاى فرزندانشان چون شمع سوخته اند و این نهالها را برومند و رشید ساخته اند.
سزا نیست كه در برابر عمرى سوختن و ساختن ، بى مهرى و جفا ببینند و سخن درشت بشنوند. احادیث متعددى در ذیل آیه اى كه مى فرماید به پدر و مادر خود اف نگویید: (و لا تقل لهما اف ) آمده است كه اگر خداوند چیزى كمتر و ناچیزتر از اف هم مى دانست ، از آن نهى مى كرد و این كمترین مرتبه عقوق است و از جمله رفتار مربوط به عاق شدن ، آن است كه كسى به پدر و مادر خویش بنگرد و نگاهش را تندى و بد زبانى و هتاكى كجا؟
سعدى مى گوید:
روزى به غرور جوانى بانگ بر مادر زدم ، دل آزرده به كنجى نشست و گریان همى گفت : مگر خردى فراموش كردى كه درشتى مى كنى ؟
چه خوش گفت زالى به فرزند خویش چو دیدش پلنگ افكن و پیل تن
گر از عهد خردیت یاد آمدى كه بیچاره بودى در آغوش من
نكردى در این روز بر من جفا كه تو شیر مردى و من پیرزن (54)
پس نباید فراموش كنیم كه چه بودیم و چه هستیم .
اگر جوان و رشید و توانمندیم ، روزى هم پدر و مادرمان همچون ما بوده اند كه امروز پیر و ضعف و ناتوان شده اند. همین ضعف و پیرى در انتظار ما نیز هست . اگر طالب آنیم كه در دوران كهولت و عجز و از كار افتادگى ، فرزندانمان عصاى دستمان و بازوى پر توانمان باشند، باید خود ما نسبت به والدین خویش چنین باشیم . با این عمل ، شیوه انسانى و اسلامى رفتار با پدر و مادر را به آنان بیاموزیم . كسى كه حق بزرگترها را نشناسد و مراعات نكند، چگونه انتظار دارد كه دیگران حق شناس او باشند و حرمتشان را پاس ‍ بدارند؟!
سعدى چه خوب سروده است :
سالها بر تو بگذرد كه گذار نكنى سوى تربت پدرت
تو به جاى پدر چه كردى خیر تا همان چشم دارى از پسرت ؟

ارج نهادن به والدین و بزرگترها، نشانه حیات عاطفى و رشد عقلى و وظیفه شناسى در قبال یك عمر، زحمت و جانفشانى و رنج كشیدنهاى بى توقع و بدون چشمداشت است .
بى مهرى و بى اعتنایى ، آنان را دل شكسته مى سازد و آدمى را عاق والدین مى سازد. عقوق و دل آزرده كردن پدر و مادر، آثار منفى و جبران ناپذیر براى فرزندان دارد و موجب سلب توفیق و نیك فرجامى آنان مى شود. از سوى دیگر نیز شكستن پر و بال عواطف و احساس شادابى سالمندان و اندوهگین و رنجیده ساختن آنان است و این از انصاف و اخلاق انسانى دور است .
امام على (علیه السلام ) فرمود:
من احزن والدیه فقد عقهما؛ (51)
هر كس پدر و مادر خویش را اندوهگین و آزرده سازد، نسبت به آنان عاق شده است .
حتى نگاه به آنان ، باید همراه با مهر و عاطفه باشد. نگاههاى مهرآمیز، همه را از جمله بزرگسالان را خوشحال مى كند و از زندگى در كنار این گونه فرزندان احساس لذت و خوشبختى مى كنند. امام صادق (علیه السلام ) در مورد نوع رفتار با والدین مى فرماید:
لا تملاء عینك من النظر الیها الا برحمة و رقة ، و لا ترفع صوتك فوق اصواتهما، و لا یدك فوق ایدیهما، و لا تتقدم قدامهما(52)؛
به پدر و مادرتان نگاه پر مهر داشته باشید و صدایتان را بر سرشان بلند نكنید و بر سرشان داد نزنید، دست روى آنان بلند نكنید و در راه رفتن از آنان جلو نیفتید.
اینها تعلیمات مكتب است كه خیمه عفاف را بر سر پا و چراغ خانواده را روشن نگه مى دارد.
رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) نیز فرموده است :
النظر الى الوالدین براءفة و رحمة عبادة (53)
نگاه فرزند به چهره پدر و مادر از روى محبت و شفقت نسبت به آنان ، عبادت است .
آرى ، عبادت ! نگاه هم گاهى عبادت خدا مى شود، تا با چه انگیزه و براى چه هدفى باشد و چه دلهایى را شاد سازد و آثار خوبى در پى داشته باشد. شیوه زندگى غربى ، ترك پدر و مادر سالخورده و رها كردن سالمندان ناتوان و سپردن آنان به مراكز ویژه نگهدارى سالمندان است ، تا چیزى مانع و مزاحم رفاه و لذت و آزادى آنان نشود، هر چند در این راه ، عواطف بشرى و ارزشهاى انسانى قربانى شود.
اما آیین محمدى ، به نگهدارى ، احترام ، محبت ، مراقبت ، خدمت ، پرستارى ، بر و احسان نسبت به والدین و سالمندان دستور مى دهد.
جایگاه سالمندان را در خانواده ها از یاد نبریم و قدر این چراغهاى خانه را بدانیم .

منبع: azha.ir

خودراءیى ، استبداد به راءى ، تك روى و خود محورى ، پایه بسیارى از ناهنجاریهاست . در مسایل خانوادگى نیز تصمیم گیریهاى یكطرفه و بدون مشورت با سایر افراد خانه ، اغلب مساله ساز است .
هم احترام گذاشتن به همسر و فرزندان ایجاب مى كند كه درباره موضوعاتى كه به امور خانواده مربوط مى شود، با آنان مشورت شود، هم ثمره آن ، بهره گیرى از افكار آنان است .
چه خوب است كه خانه ها، مجلس شوراى خانوادگى باشند و اعضاى خانواده ، همه حق نظر دادن داشته باشند و مسایل و مشكلات خانواده را با سر انگشت مشورت و تبادل نظر حل كنند.
لازمه یك زندگى جمعى ، تفاهم ، حسن ظن و اعتماد است . بكار گیرى اصل مشورت در خانه ، این عناصر مورد نیاز را در پدید آمدن محیط و جمعى صمیمى و متعادل فراهم مى سازد.
مثلا اگر مرد، بخواهد بدون همفكرى با همسرش یك مهمانى بدهد، یا زن بدون هماهنگى و مشورت به دیدن اقوام خود، یا فرزند بدون طرح مساله با والدین ، به یك اردو و مسافرت برود، یا بدون نظر خواهى از هم ، تصمیم بگیرند خانه را بفروشند یا خانه اى بخرند یا تغییر شغل دهند، یا تغییراتى در ساختمان و بناى خانه پدید آورند، این گونه تك رویها اغلب مساله ساز و بحران آفرین و حداقل زمینه ساز گله و شكایت مى شود.
این ضرب المثل : همه چیز را همگان دانند از یك حكمت ریشه دار خبر مى دهد. گاهى علاقه به یك چیز و كار، انسان را از دیدن ضعفها و درك معایب آن كر و كور مى سازد. مشورت و رایزنى با دیگران ، براى درستى یك تصمیم و عمل ، بستر مناسبترى فراهم مى آورد. اشخاصى هم كه در خانه مورد مشورت قرار مى گیرند و به نظر و راءى آنها توجه مى شود، احساس شخصیت مى كنند و در كارهاى خانه ، بیشتر احساس مسؤ ولیت و نقش و جایگاه مى كنند.

مشاور پیر یا جوان ؟

از نمونه هاى بارز مراعات حقوق طرفین ، تقسیم كارهاى خانه و زندگى میان زن و شوهر است .
وقتى بار سنگین خانواده بر دوش دو انسانى است كه با هم زندگى مشترك دارند، چاره اى جز تقسیم این بار و كار نیست ، تانه كارى بر زمین بماند و نه بارها بر دوش یكى سنگینى كند.
اساس حرمت گزارى به حقوق انسان ، شناخت و مراعات حقوق و وظایف است ، نه صرفا شعار به سود حقوق بشر! همین كه اسلام براى زن ، حق مالكیت و استقلال اقتصادى و انتخاب و... قرار داده است ، نشانه حرمت نهادن به اوست . اینكه شوهر در مقابل همسرش وظایف و تعهداتى دارد، نشانه دیگرى از این حق و احترام است .
خانواده اى كه بر شالوده محبت استوار شده باشد، هر یك از زن و شوهر، بیش از آنچه كه وظیفه شان است ، كار و تلاش مى كنند، آن هم عاشقانه و از روى مهر و احساس رضایت و خرسندى .
در حالات و سیره رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) نقل شده است كه آن حضرت حتى در كارهاى خانه ، به همسرانش كمك مى كرد: و یخدم فى مهنة اهله (37) كه این بالاتر از تقسیم كار است .
وقتى به داورى حضرت رسول (صلى الله علیه و آله )، كارهاى بیرون خانه و درون خانه ، در زندگى مشترك میان حضرت على (علیه السلام ) و فاطمه زهرا علیها السلام ، تقسیم شد، دختر بزرگوار پیامبر (صلى الله علیه و آله ) از این تقسیم كار بسیار خردسند گردید. بخصوص كه مى دید با تخصیص كارهاى داخل خانه به وى ، از برخورد با مردان و نامحرمان در بیرون از خانه و هم صحبت شدن با آنان دور مى ماند و این براى حیا و عفاف زن مناسب تر است . (38)
آنچه مانع بروز تشنج و تنش در رفتار همسران است ، وجود حد و حریم براى كارها و وظایف هر یك و انتظار و توقع از یكدیگر در محدوده همان حد و حریم و مراعات آن حدود و حقوق است .
بار كارها را باید هر دو به دوش بكشند. كارهاى سنگین و خستگى آور و گوناگون خانه ، اگر به دوش یكى بیفتد و دیگرى بى خیال و راحت طلبانه و آسوده خاطر به خواب و تفریح و استراحت و مسافرتهاى خود برسد و غم خانه و فكر مشكلات را نداشته باشد، ظلمى در حق دیگرى است ، چه زن باشد، چه شوهر. البته در این گونه موارد، این زنان هستند كه مظلوم خانواده مى شوند و حقشان تباه مى گردد.
این سخن زیباى پیامبر (صلى الله علیه و آله ) كه من بهترین شما نسبت به همسران خودم هستم . اگر جلوه هاى متعددى داشته باشد، یكى هم رافت و عطوفت و كمك و تفقد و حق گزارى و قدرشناسى نسبت به زنان است كه حضرت رسول (صلى الله علیه و آله ) هم عملا چنان بوده ، هم به چنین رفتار متعالى و بزرگوارانه اى سفارش مى فرمود و از ستم و اجحاف در حق زنان نهى مى كرد.
رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) فرمود: ملعون ملعون من ضیع من یعول ؛ (39)
ملعون است ، ملعون است كسى كه فرد مورد تكفل خویش را تباه سازد.
تباه ساختن حق افراد زیر دست و تحت تكفل ، كه همسرم هم یكى از آنان است ، موجب استحقاق لعنت الهى مى شود.
تقسیم كار و مسؤ ولیتها نیز باید با مراعات توان جسمى و ظرفیت وجودى و طاقت فردى باشد و از تحمیل تكلیفى فوق طاعت بر هر یك از آن دو پرهیز شود.
پایان این بخش را حدیثى از پیامبر اكرم (صلى الله علیه و آله ) و سخنى از امام صادق (علیه السلام ) قرار مى دهیم .
مردى خدمت پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله ) آمد و در ستایش از اخلاق همسر خود چنین گفت : من زنى دارم كه هرگاه وارد خانه مى شوم از من استقبال مى كند و به پیشوازم مى آید و هرگاه كه از خانه بیرون مى روم ، مرا بدرقه و مشایعت مى كند. هر گاه مرا اندوهگین و ناراحت مى بیند، از علت غم و اندوهم مى پرسد. پیامبر اكرم (صلى الله علیه و آله ) فرمود: این زن را به بهشت بشارت بده و به او بگو كه تو یكى از كاركنان و كارگزاران خدا هستى و براى هر روز تو، اجر و پاداش هفتاد شهید است . (40)
در سخنى ارزشمند، امام صادق (علیه السلام ) فرموده است :
مرد در زندگى با همسر خود، بى نیاز از سه چیز نیست :
1- همراهى و هماهنگى با او، تا به این وسیله ، موافقت و محبت و دوستى او را جلب كند.
2- رفتار نیك و حسن خلق با همسر و به دست آوردن دل او و با آراستگى و حسن ظاهر و جلوه زیبا در چشم او.
3- توسعه و گشایش در مسایل معیشتى .
زن نیز در زندگى با شوهرش بى نیاز از سه چیز نیست ، تا توافق كامل با او پدید آید:
1- نگهداشتن خود از هر گونه آلودگى و ناپاكى ، تا بدترین وسیله دل شوهر به او اطمینان پیدا كند و در حالات خوشایند و ناپسند و خوب و بد، اطمینانش محفوظ بماند.
2- نگهدارى شایسته از شوهر و مراقبت از او، تا عواطف او را نسبت به خویش جلب كند و هنگام لغزش از سوى خود، آن عاطفه او را كمك كند.
3- اظهار عشق و محبت به شوهر و خویش را آراستن و به هیاءتى زیبا در آمدن تا در چشم شوهر، زیبا جلوه كند و محبت افزون گردد. (41)
رعایت این نكات ، از نظر عاطفى و تحولات روحى در خانواده ، شرایط مناسب ترى را براى برپایى خیمه عفاف پدید مى آورد و ضامن استحكام بنیان خانواده در سایه تعالیم مكتبى است .