الف- بازنمایی از حجاب به عنوان عامل نقض حقوق زنان مسلمان با پیام های
- نماد نقض حقوق بشر
- نماد نقض حقوق زنان
- نماد تبعیض علیه زنان
- نماد خشونت علیه زنان
- نماد ظلم به زن
- نماد موجود درجه ی دوم
- نماد عدم تساوی زن و مرد
رسانه
های غربی در بازنمایی حجاب به عنوان ضد حقوق زن بودن نیز پیام های متعددی
منتشر می کنند. نویسندگان غربی با تفکرات و دیدگاه های سیاسی مختلف و
همچنین زنان مسلمان سکولار از جوامع اسلامی در یک اتفاق واحد تلاش می کنند
تا هرگونه خشونت نسبت به زنان مسلمان را به قوانین اسلامی ربط دهند و با
طرح پاره ای از قوانین حقوقی همچون حق طلاق، خروج زن از خانه، تعدد زوجات،
حق حضانت، دیه، ارث، سنگسار نتیجه بگیرند نگاه اسلام و قوانین قرآن زن را
موجودی درجه ی دوم تصویر کرده و لذا اعمال و رفتارهای غلط از سوی مردان
مسلمان به روح اسلام و قوانین حقوقی آن بر می گردد: «نقض حقوق زنان در
کشورهای اسلامی ریشه قوانین دینی دارد» (رادیو آمریکا: 4/8/1982).
زنـدگی
زنان در کشـورهای اسلامی مخوف است. آنان زندانی می شـوند، تحقیر می شوند،
به آنان صدمه زده می شـود و هرگاه کسی بخواهد علیه این خودکامگی دیوانه وار
خشونت مردان قد علم کند، با فجیح ترین مقاومت ها صدایش را در گلو خفه می
کنند (شری شلفر[19] 1990).
بدین وسیله این رسانه ها به تولید معنا با
توصیف محیط پیرامون اقدام می کنند. این امر مطابق با دومین رویكرد بازنمایی
هال یعنی نظریه ای ارادی است. نظریه ارادی مبنی بر اینكه انعكاس و بازتابی
از واقعیت وجود ندارد و همه چیز اراده است. دوربین با نیت و اراده همه چیز
را نشان می دهد و واقعیتی در كار نیست.
این در حالی است كه اصل موضوع
نقض حقوق زنان و اعمال خشونت علیه آنان در كشورهـای غربی نیز به وفور یافت
می شود. نپرداختن به موضوع خشونت علیه زنان در اروپـا و غرب توسط رسـانه
های غربی و نویسنـدگان فوق و همـچنین نهادهای بین المللی سازمان ملل نشان
می دهد، موضوع نقض حقوق زنان در اسلام بیش از آنکه نشأت گرفته از دغدغه های
حقوق بشری باشد ریشه در دیدگاه های سیاسی دارد و اظهارات این عنوان پیش از
آنکه حس دلسوزی را در مخاطب ایجاد کند نفرت، بدبینی و کینه را گسترش می
دهد.
مطالعات مربوط به خشونت علیه زنان در انگلیس نشان می دهد از هر ده
زن شش زن مورد خشونت واقع می شوند و هر سه روز یک بار یک زن توسط شریکش و
یا شریک قبلی اش کشته می شود (دپارتمان جاستیس[20] 2006 ).
در پروسه ی
ظلم حقوقی به زنان در اسلام زنان مسلمانی که پیرو مدل های غربی بوده و
تفکرات سکولار را ترویج می کنند به عنوان کارشناسان مسائل حقوقی در اسلام
مطرح می شوند. به طور مثال، زنانی چون نوال ساداوی[21]، فمینیست مصری، یا
فاطمه مرنیسی[22] که غالباً با طرح موارد حقوقی مطرح شده و همچنین حجاب به
عنوان نماد تضییع حقوق فردی زنان بر شبهاتی که غرب مطرح می کند، تأکید می
ورزند.
یافته های مندرج در جدول شماره ی 3 نشان می دهد پیام های رسانه
ای در بازنمایی حجاب به موضوعات حقوقی 8 موضوع را نماد حجاب اطلاق کرده و
با تکرار 1800 مرتبه موضوعات از طریق رسانه های مختلف از بین 8 موضوع، حجاب
به عنوان خشونت علیه زنان، تبعیض علیه زنان و عدم تساوی با 16.67% بیش از
بقیه تکرار شده است و نقض حقوق بشر و ظلم به زنان پس از سه موضوع فوق که در
یک رده ازجدول قرار گرفته اند، بیشترین نماد مطرح در رابطه با حجاب است.
از دیدگاه غرب ملاک تضییع حقوقی و تبعیض زنان در اسلام، ندادن حق حضانت به
زنان، ندادن حق طلاق، نپیوستن به کنواسیون رفع تبعیض علیه زنان، قانون تعدد
زوجات، دیه و ارث و تنبیه در شریعت اسلامی به حساب می آید. موجود درجه ی
دوم بودن زن مسلمان با33/8% کمترین موضوع در حوزه حقوقی در رابطه با حجاب
بوده است.
جدول 3- توزیع فراوانی پیام بازنمایی رسانه ای غرب (واحدهای ثبت) نسبت به حجاب بر حسب استناد شخصیت حقوقی به حجاب
ردیف | موضوع/ انواع استناد شخصیت حقوقی به حجاب | فراوانی | درصد | درصد تراكمی |
1 | خشونت علیه زنان | 300 | 16.67 | 16.67 |
2 | نقض حقوق بشر | 200 | 11.11 | 27.78 |
3 | موجود درجهی دوم | 150 | 8.33 | 36.11 |
4 | عدم تساوی | 300 | 16.67 | 52.78 |
5 | تبعیض علیه زنان | 300 | 16.67 | 69.45 |
6 | نقش حقوق طبیعی | 150 | 8.33 | 77.78 |
7 | سلب حقوق فردی | 150 | 8.33 | 86.11 |
8 | ظلم به زن | 250 | 13.89 | 100% |
جمع | 1800 | 100% | 100% |
ب- بازنمایی از حجاب به عنوان نماد سیاسی اسلام تندرو با پیام های
- نماد مبارزه ی منفی با سکولاریسم
- نماد اصول گرایی
- نماد رجعت به دوران قبل از رنسانس
- نماد پای بندی به دین
- نماد همگرایی با بنیادگرایی
- نماد ترویج اسلام در غرب
شیوه
ی بررسی هال اشاره به شیوه های نوین صورت بندی مفاهیم جدید در هر گفتمان و
تأكید بر جاری و ساری بودن مفاهیم درون گفتمان می کند. رسانه های غربی با
تولید گفتمان های رایج تحت عنوان حقوق دانان، كارشناسان، صاحب نظران،
محققان، روشنفكران، فعالان حقوق بشر و... به تأكید گفتمان شرق شناسانه ی
خود مبادرت می کنند.
به عنوان مثال، از دیدگاه کارشناسان حقوقی مسائل
زنان در اسلام پوشش زنان مسلمان بیشتر نماد سیاسی بوده و در واقع
بنیادگرایان برای برگرداندن زنان به قبل از رنسانس آنها را مجبور به حجاب
کرده اند و زنانی که خواه ناخواه توانایی همسویی با مدرنیته را نداشته و
مفهوم تساوی حقوق را نمی دانند، ترجیحاً به دین و سنت روی می آورند
(کریستین ژاژی[23] 2/1998).
رسانههای غربی در مواجه با قشری از زنان
مسلمان آگاه اذعان میدارند كه هر روز بر تعداد این زنان در كشورهای مختلف
اسلامی افزوده میشود، زنانی كه در مسائل اجتماعی ـ سیاسی فعالانه شركت
میكنند و برای عقاید خود از هیچ چیز هراس ندارند (اكر 1990).
نویسندگان
وگزارشگران غربی اگرچه پوشش را عامل ركود زن معرفی میكنند اما در توجیه
حضور اینگونه از زنان مسلمان كه علیرغم پوشش، رشدی همه جانبه را از خود
نشان میدهند، اظهار میدارند كه این زنان یا نمیدانند پیروی از چه مكتبی
كنند و یا برای به دست آوردن یك سری از آزادیها كه با حجاب برای آنان به
وجود میآید، آلترناتیو دیگری پیدا نمیكنند. رسانه های غربی زنان هوشمند،
توانا و مستقل که رشد و شكوفایی تواناییهای خود را در سایه ی اسلام ببیند
را کاملاً مورد تفاضل قرار می دهند و تلاش میكند تا الگوی ذهنی غرب از
اسلام و زنان مسلمان را به مخاطبین القا كنند، اگرچه این تصویر ذهنی با
واقعیت در تضاد كامل باشد.
نشریه ی «نیویورك تایمز» بالای تصویری از زنی
چادری با قامت كاملاً ایستاده كه آن پوشش را روی گوش ها، بینی و دهان خود
نیزكشیده بود می نویسد: «شنلی زیر چادر: ممكن است آنها خودشان را زیر
رداهای سیاه بنیادگرایان شیعی بپوشانند، اما در زیرش همـسران و دختران
ایرانی، تحت حاكمیت روحانیون، لباس های تحریك آمیز جنسی می پوشند» (نیویورك
تایمز 1997: 46).
بدین ترتیب با ارائه ی تصویری نمادین از حجاب و دادن
نسبت صفت شخصیتی پست (تحریك آمیز) و قرار دادن زن مسلمان در موضع فرودستی
چادر را به عنوان نشانه ی بنیادگرایی شیعی مطرح می کند.
نشریه ی
«فیگارو» فرانسه در بازنمایی سیاسی حجاب زن مسلمان می نویسد: «روسری زنان
مسلمان سمبل جنگ علیه ارزش های غربی است» ( فیگارو[24] 2/3/2002).
همچنین
نشریه ی «تانگو» در استنادات مكرر سیاسی به زنان محجبه ی مسلمان حجاب را
به عنوان سمبل جنگ و خشونت معرفی می کند. بر روی جلد این نشریه تصویر زنان
ایرانی چادری با مشت های گره كرده در حال شعار دادن به عنوان صحنه ای از
رژه ی یك مذهب شوم و جنگنده را ارائه داده است: «اسلام و زنان بنیادگرا،
زنانی كه به مقتضای جبر و سرنوشتی كه دچار آن بودند،گرفتار هیجانات
متعصبانه شدند و پیچیده در چادر هركجا كه صحبت از تقابل غرب آزاد در قبال
اسلام به عنوان دنیای عبوس و ظلمانی می شود، سیل وار رژه می روند و با عكس
هایی از خمینی و حتی الامكان مسلسل به دست، و شعار به دست راه می افتند»
(تانگو[25] 2/1995). این در حالی است كه این نشریه ی آلمانی با استنادات
مكرر صفات شخصیتی منفی به زن مسلمان چادری رفع تأكید از نقاط مثبت آن می
کند، مثلاً، به فعال بودن و حضور در جامعه، مشاركت و آگاهی های سیاسی،
توانمندی نظامی این زنان اشاره ای نمی شود و تنها به عنوان نماد تهدید برای
نظام جامعه ی غرب بازنمایی می شوند.
یافته های جدول شماره ی 4 نشان می
دهد در حوزه ی سیاسی رسانه های غربی 9 موضوع را 1700 مرتبه در گزارشات خود
تکرار کرده اند. بیشترین تعابیر به کار گرفته شده در این حوزه اصول گرایی و
همگرایی با بنیادگرایی با 65/17% هستند و پای بندی به دین با 88/5% حداقل
توصیف به کار گرفته شده در حوزه ی سیاسی در رابطه با حجاب است.
جدول 4- توزیع فراوانی پیام بازنمایی رسانه ای غرب (واحدهای ثبت) نسبت به حجاب بر حسب استناد شخصیت سیاسی به حجاب
ردیف | موضوع/ انواع استناد شخصیت سیاسی به حجاب | فراوانی | درصد | درصد تراكمی |
1 | مبارزهی منفی با سکولاریسم | 150 | 8.82 | 8.82 |
2 | اصولگرایی | 300 | 17.64 | 26.46 |
3 | رجعت به دوران رنسانس | 150 | 8.82 | 35.28 |
4 | همگرایی با بنیادگرایی | 302 | 17.65 | 52.93 |
5 | ترویج اسلام در غرب | 150 | 8.82 | 61.75 |
6 | تهدید برای جامعه غرب | 150 | 8.82 | 70.57 |
7 | پایبندی به دین | 98 | 5.88 | 76.45 |
8 | عدم آزادی | 200 | 11.82 | 88.27 |
9 | همگرایی با ایران | 200 | 11.82 | 100% |
جمع كل | 1700 | 100% | 100% |
بستر
تهاجمات گسترده تری را علیه پوشش زنان مسلمان که نشأت گرفته از تفکر دینی
آنان فراهم می سازد و لذا در این حوزه کمتر از این زاویه به آن توجه شده
است.
فراوانی شاخصه های اصلی با توجه به جداول زیر شاخصه های حقوقی و سیاسی به شرح ذیل است :
جدول 5- توزیع فراوانی مقوله های مورد بررسی در رسانه های غرب
ردیف | موضوع | فراوانی | در صد |
1 | حقوقی | 1800 | 51.23% |
2 | سیاسی | 1700 | 48.77% |
جمع | 4500 | 100 |
توزیع
فراوانی نوع انعكاس رسانه ای از حجاب نشان می دهد كه 23/51% از پیام های
رسانه ای غرب تصویرسازی منفی از حجاب به عنوان ناقض حقوق زن دارند ودر
77/48% موارد تصویرسازی منفی از حجاب به عنوان یك نماد سیاسی منفی دارند.
یافته
های جدول شماره ی 5 مربوط به شاخصه های اصلی مشخص می کند در تصویرسازی
منفی رسانه ای دو موضوع طی مدت زمان بررسی 3500 مرتبه به کار گرفته شده است
که در موضوعات حقوقی با 23/51% و موضوعات سیاسی با 77/48% بیش از عرصه ی
دیگر مورد سوء بهره برداری قرار گرفته اند.
بررسی های به عمل آمده
همچنین نشان می دهد موضوعات حقوقی نیز با دیدگاه سیاسی و بهره برداری سیاسی
در حوزه ی حقوق بشر مطرح شده اند و رسانه های غربی غالباً در بزرگنمایی
پاره ای موارد حقوقی که نشأت گرفته از تفاوت های دینی - فرهنگی است، به
دنبال اهداف سیاسی هستند.
4-2) یافته های تحلیلی
بر اساس تحلیل
رویكرد گفتمان انتقادی كه، ایدئولوژی می تواند مثبت یا منفی باشد ایدئولوژی
در حالت منفی سازوكار مشروعیت بخشی به سلطه محسوب می شود و در حالت مثبت
برای مشروعیت بخشی به مقاومت در برابر سلطه و نابرابری های اجتماعی به كار
می رود (ون دایك[26] 2002: 13).
استوارت هال درباره ی شیوه ی مشروعیت
بخشی رسانه ها به سلطه این گونه مطرح می کند كه از طریق اعمالی که در درون
نهادها در ارتباط با افراد (درمان پزشكی برای دیوانه، رژیم های تنبیه برای
مجرمان، اعمال اصول اخلاقی شدیدتر برای منحرف جنسی) اقدام می شود و
رفتارشان بر طبق این ایده ها تنظیم و سازمان یافته است. بنابراین هنگامی كه
در بازنمایی حجاب زن مسلمان ابتدا اقدام به شخصیت پردازی و انتساب صفات
منفی چون: تروریسم، خشونت طلب، خطرناك، نماد عقب ماندگی، مانع آزادی و حقوق
زن و... می کنند و با اعمال درون نهادها اقدام به مقابله می کنند. مثلاً،
ممنوعیت حضور زنان محجبه در مراكز و نهادهای آموزشی و یا ممنوعیت اشتغال
ایشان و سایر سخت گیری های رایج در كشورهای اروپایی نسبت به زنان مسلمان
محجبه.
كشورهای غربی از طریق جهت دهی به رسانه ها تلاش می كنند تا
ساختار ایدئولوژی كشور خود و دنیا را شكل داده و تحت تأثیر قرار دهند.
بنابراین در تولیدات رسانه ای خود به جای اخذ رویكرد بی طرفانه در انعكاس
وقایع و حقایق، بر اساس گرایش ایدئولوژیكی خود یعنی نظام سلطه ی جهانی و
منافع صاحبان قدرت فعالیت می كنند (رویكرد انعكاس ارادی هال). از این رو
زبان رسانه خنثی نبوده و با سوگیری از طریق به كارگیری راه كار مثبت نمایی
خود و منفی نمایی دیگران در سطوح مختلف زبان و ساختار معنایی یعنی از
انتخاب موضوع تا پوشش خبری- تفسیری آن دارند. در بخش توصیفی به شیوه های
بازنمایی از حجاب توسط رسانه های غربی پرداخته شد و نشان دادیم استناد منفی
به حجاب از طریق ارائه ی پیام های ضد حقوق زنان به حجاب و نیز ارائه ی
پیام های سیاسی منفی انجام می شود. با توجه به اینكه در این مطالعه رسانه
های پنج كشور غربی بررسی شده اند، لازم است بدانیم شیوه ی مسلط هر یك از
این كشورها در برخورد با حجاب كدام است.
جدول 6- میانگین و انحراف معیار ارسال نوع پیام رسانه ای
كشور | میانگین | تعداد | انحراف معیار |
انگلیس | 1.6140 | 759 | .48716 |
آمریكا | 1.5345 | 913 | .49908 |
آلمان | 1.4436 | 1010 | .49705 |
فرانسه | 1.4092 | 501 | .49217 |
سوئد | 1.3153 | 314 | .46537 |
جمع كل | 1.4878 | 3497 | .49992 |
جدول7 - خلاصه ی تجزیه و تحلیل واریانس برای مقایسه ی پیام های رسانه ای حجاب كشور
منابع تغییر | مجموع مجذورات | درجات آزادی | میانگین مجذورات | F | Sig. |
بین گروهها | 166.858 | 1 | 166.858 | 115.379 | .000 |
درون گروهها | 5054.383 | 3495 | 1.446 | | |
جمع | 5221.240 | 3496 | | | |
نتایج
حاصل از تجزیه و تحلیل واریانس نشان می دهد آزمون f معنادار است. این بدان
معناست كه حداقل بین یك جفت از میانگین ها تفاوت آماری معنادار وجود دارد.
آزمون تعقیبی توكی نشان داد كه انعكاس جنبه های سیاسی حجاب در نشریات
كشورهای آمریكا و انگلیس بیش از سایر كشورهاست. به این معنا كه به دلیل
ارتباط بیشتر مردم با مسلمانان در این كشورها بیشتر به بازنمایی سیاسی از
حجاب پرداخته می شود كه پس از واقعه 11 سپتامبر با شدت بیشتری همراه بوده
است. همچنین با توجه به اینكه كشورهای غربی در سطح سنجش اسمی مطالعه شده
اند، با استفاده از آزمون پیوستگی خی دو، نیز به سنجش ارتباط و پیوستگی
میان كشورهای غربی و نوع پیام رسانه ای اقدام شده است.
جدول 8 (دوبعدی) - رابطه میان كشورهای غربی و نوع پیام انعكاس داده شده از حجاب
| | | كشور | جمع كل |
انگلیس | آمریكا | آلمان | فرانسه | سوئد | انگلیس |
نوع پیام ارسال شده برای حجاب | نماد نقض حقوق زن | فراوانی | 293 | 425 | 562 | 296 | 215 | 1791 |
درصد سطری | 16.4% | 23.7% | 31.4% | 16.5% | 12.0% | 100.0% |
درصد ستونی | 38.6% | 46.5% | 55.6% | 59.1% | 68.5% | 51.2% |
نماد سیاسی | فراوانی | 466 | 488 | 448 | 205 | 99 | 1706 |
درصد سطری | 27.3% | 28.6% | 26.3% | 12.0% | 5.8% | 100.0% |
درصد ستونی | 61.4% | 53.5% | 44.4% | 40.9% | 31.5% | 48.8% |
جمع كل | فراوانی | 759 | 913 | 1010 | 501 | 314 | 3497 |
درصد سطری | 21.7% | 26.1% | 28.9% | 14.3% | 9.0% | 100.0% |
درصد ستونی | 100.0% | 100.0% | 100.0% | 100.0% | 100.0% | 100.0% |
یافته
های جدول شماره ی 9 نشان از معناداری آزمون و ارتباط میان رسانه های غربی
برحسب كشور و نوع پیام دارد. با مراجعه به جدول مشخص می شود كشورهای
فرانسه، آلمان و سوئد در استنادات منفی خود به حجاب و پیام های رسانه ای
بیشتر انتساب منفی نقض حقوق زنان را در دستور فعالیت و حمله ی خود دارند.
اینها كشورهایی هستند كه در تبلیغات رسانه ای خود را مدافع حقوق بشر معرفی
می کنند. لذا در بازنمایی دیگری بیشتر به برچسب های نقض حقوق بشر استناد می
کنند.
جدول9- آزمون رابطه ی رسانه های كشورهای غربی با نوع پیام ارسالی
Chi-Square Tests | Value | df | Asymp. Sig. (2-sided) |
Pearson Chi-Square | 114.030(a) | 4 | .000 |
Likelihood Ratio | 115.467 | 4 | .000 |
Linear-by-Linear Association | 111.723 | 1 | .000 |
N of Valid Cases | 3497 | | |
a 0 cells (.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is |
همان
طور كه گفته شد، اتخاذ این راهبرد از سوی كشورهای فوق به دلیل ساختار
اجتماعی خاص آنان است. در كشورهای آمریكا و انگلیس كه حضور مسلمانان به
صورت پررنگ تر و سازماندهی شده می باشد (وجود پارلمان مسلمانان در انگلیس)
ایدئولوژی و مبانی اعتقادی اسلام در آن جوامع بهتر معرفی شده است. بنابراین
برچسب های منفی سیاسی كارایی بهتری در اقناع افكار عمومی علیه حجاب دارد.
در حالی كه در كشورهایی نظیر فرانسه، آلمان و سوئد كه بیشتر مدعی دفاع از
حقوق بشر هستند و حضور مسلمانان تحت فشار و سختگیری های فراوانی است (وجود
قانون ممنوعیت اشتغال و تحصیل دختران و زنان محجبه) رسانه های این كشورها
از برچسب های منفی ضد حقوق زن بودن حجاب بیشتر استفاده می كنند. اگرچه هر
دو دسته از كشورهای یاد شده در ارسال هر دو نوع پیام كوتاهی نکرده و افكار
عمومی را به شدت تحت تأثیر قرار می دهند. آزمون شدت همبستگی رابطه ی میان
رسانه های كشورهای غربی و نوع پیام نیز مثبت است ولی اندازه و شدت (181/0)
این ارتباط ضعیف است.
جدول10- آزمون شدت فی و وی كرامر در مورد رابطه ی رسانه های كشورهای غربی با نوع پیام ارسالی
Symmetric Measures | Value | Approx. Sig. |
Nominal by Nominal | Phi | .181 | .000 |
| Cramer""""""""s V | .181 | .000 |
N of Valid Cases | 3497 | |
نتیجه گیری
پس
از انقلاب اسلامی انگاره پردازی در رابطه با حجاب از سوی رسانه های غرب
شکل گرفته و غربی ها حجاب را که تا قبل از احیای مجدد هویت دینی مظهر
فریبندگی مطرح می کردند، سمبل ظلم آشکار به زن و نقض حقوق و آزادی های فردی
زن تصویر کردند که مانع پیشرفت زن در عرصه های مختلف است. در جریان جدید
تصویرسازی رسانه ای یک سیاست واحد را به نمایش گذاشتند و با شعار حمایت از
حقوق بشر به بازنمایی حجاب با ارائه ی دو نوع شخصیت دهی به آن به عنوان
نماد ضد حقوق زن و نماد سیاسی اقدام کردند.
رسانه های غربی هر روز به
صورت مستقیم و غیر مستقیم از طریق بیان دروغین و یا حذف بخشی از واقعیت، با
استفاده از تصاویر یا كلمات، به صورت سرگرمی، خبر، آگهی و... حوزه هایی از
معنی و ارتباط، و نماد را تولید می كنند، كه در رابطه با زنان مسلمان
محجبه آنها به عنوان «دیگری» در مقام فرودستی قرار داده شده و از طریق
كلیشه سازی و مشروعیت بخشی به تحكیم و حفظ روابط قدرت –دانش اقدام می کنند.
در
بخش چارچوب نظری با استفاده از روش بازنمایی هال نمونه هایی مستند از نحوه
ی بازنمایی رسانه ای غرب از حجاب ارائه شده است. با توجه به اینكه معرفت
شناختی وچارچوب نظری تحقیق مبتنی بر دیدگاه استوارت هال است، جهت پاسخ به
پرسش های نظری در مطالعه و سنجش نشریات غربی نیازمند به اخذ هم زمان روش
كیفی و كمی تحلیل محتوا، بودیم. به همین منظور آیتم های دارای پیام مرتبط
با حجاب از محتوای سرمقاله ها، مصاحبه ها، گزارش های خبری، داستان های
كوتاه نشریات غربی، با روش تحلیل محتوای متن نشانه گذاری و استخراج شد. بعد
از كدگذاری مطالب و جمع آوری مضامین و طبقه بندی موضوعی آنها تجزیه و
تحلیل داده ها توصیفی- تحلیلی انجام شد.
مطابق با دیدگاه هال در مورد
كلیشه سازی، رسانه های غرب در بازنمایی زنان مسلمان محجبه در راستای تقویت
كلیشه های ساخته شده درباره ی گروه های فرودست عمل می كنند و با تكرار چنین
كلیشه هایی آن را طبیعی و حقیقی جلوه می دهند در حالی كه این كلیشه ها
هرگز به شكل ناب و خالص ارائه نمی شود و همواره با حذف بخشی از واقعیت به
بازنمایی فرودستی زنان مسلمان تأكید می شود.
یافته ها نشان می دهد
بازنمایی رسانه ای غرب نسبت به حجاب زن با ارائه ی دو دسته صفات به حجاب به
عنوان نماد سیاسی منفی و نماد ضد حقوق زن اقدام به شخصیت سازی (یكی از
شیوه های روش بازنمایی هال) می کنند. طی مدت زمان بررسی این گونه پیام ها
3500 مرتبه به کار گرفته شده است که در موضوعات حقوقی با 51.23% و موضوعات
سیاسی با 48.77% بیش از عرصه ی دیگر مورد سوء بهره برداری قرار گرفته اند.
همچنین
بررسی های به عمل آمده نشان می دهد موضوعات حقوقی نیز با دیدگاه سیاسی و
بهره برداری سیاسی در حوزه ی حقوق بشر مطرح شده اند و رسانه های غربی
غالباً در بزرگنمایی پاره ای موارد حقوقی که نشأت گرفته از تفاوت های دینی -
فرهنگی است، به دنبال اهداف سیاسی هستند.
در شیوه ی بررسی هال گفته می
شود رسانه ها با روش هایی به گفتمان شخصیت می دهند (زن بنیادگرا، زن
هیستریك، زن قربانی خشونت، زن تحقیر شده، زن منحرف، منحرف جنسی، تروریسم،
نازیبا، سركوب شده و....) و با ویژگی هایی كه در باب شخصیت این افراد می
توان پیش بینی كرد، شیوه ای را مشخص می كند كه دانش درباره ی آن موضوع،
درآن زمان ساخته شده است. تحلیل محتوای رسانه های غربی در نحوه ی بازنمایی
آنها از حجاب نشان می دهد پیام های رسانه ای مربوط به حجاب و پوشش اسلامی
زنان به این پدیده دو دسته صفات شخصیتی اطلاق می کند و با بازتاب مكرر آن
در تولیدات رسانه ای به تقویت نسبت این صفات به حجاب زن مسلمان در افكار
عمومی جهان می پردازد.
بازنمایی رسانه ای از حجاب با شخصیت دهی عامل
نقض حقوق زنان مسلمان با پیام های: نماد نقض حقوق بشر، نماد نقض حقوق زنان،
نماد تبعیض علیه زنان، نماد خشونت علیه زنان، نماد ظلم به زن، نماد موجود
درجه ی دوم، نماد عدم تساوی زن و مرد.
بازنمایی رسانه ای از حجاب به
عنوان شخصیت دهی با انتساب صفات سیاسی اسلام تندرو با پیام های: نماد
مبارزه منفی با سکولاریسم، نماد اصول گرایی، نماد رجعت به دوران قبل از
رنسانس، نماد پای بندی به دین، نماد همگرایی با بنیاد گرایی، نماد ترویج
اسلام در غرب، نماد تهدید برای نظام جامعه غرب به طور مكرر نشان داده شده
است.
یافته های پژوهش بیانگر آن است كه پیام های رسانه ای در موضوعات
حقوقی 8 موضوع را نماد حجاب اطلاق کرده و با تکرار 1800 مرتبه موضوعات از
طریق رسانه های مختلف از بین 8 موضوع، حجاب به عنوان خشونت علیه زنان،
تبعیض علیه زنان و عدم تساوی با 16.67% بیش از بقیه تکرار شده است و نقض
حقوق بشر و ظلم به زنان پس از سه موضوع فوق که در یک رده از جدول قرار
گرفته اند، بیشترین نماد مطرح در رابطه با حجاب است. از دیدگاه غرب ملاک
تضییع حقوقی و تبعیض زنان در اسلام، عدم حق حضانت به زنان ، عدم حق طلاق،
عدم پیوستن به کنواسیون رفع تبعیض علیه زنان و قانون تعدد زوجات، دیه و ارث
و تنبیه در شریعت اسلامی به حساب می آید. موجود درجه ی دوم بودن زن مسلمان
با 8.33% کمترین موضوع در حوزه ی حقوقی در رابطه با حجاب بوده است.
همچنین
یافته های پژوهش در مورد استناد منفی سیاسی به حجاب نشان می دهد در حوزه ی
سیاسی رسانه های غربی 9 موضوع را 1700 مرتبه در گزارشات خود تکرار کرده
اند. بیشترین تعابیر به کار گرفته شده در این حوزه اصول گرایی و همگرایی با
بنیادگرایی با فراوانی17.65% است. پای بندی به دین با 5.88% حداقل توصیف
به کار گرفته شده در حوزه ی سیاسی در رابطه با حجاب است.
تلقی حجاب به
عنوان نمادی سیاسی بستر تهاجمات گسترده تری را علیه پوشش زنان مسلمان که
نشأت گرفته از تفکر دینی آنان فراهم می سازد و لذا در این حوزه کمتر از این
زاویه به آن نگاه شده است.
مطابق با نظر استوارت هال رسانه ها با ارائه
ی اطلاعات و دانش پیرامون وضعیت زنان در شرق و غرب، تولید گفتمان
اقتداریافته کرده و به برساختن «حقیقت» در یك لحظه ی تاریخی معین می
پردازند (بررسی شیوه ی حقیقت سازی در گفتمان). در این راستا رسانه های غربی
با انعكاس موفقیت های زنان مسلمان غیر محجبه با بازنمایی، روش زندگی و
ایدئولوژی غربی این زنان وضعیت ایشان را مثبت نشان می دهند. اكثر این رسانه
ها به گونه ای كاملاً هدفدار تمامی زنانی را كه پای بندی به ارزشهای ملی و
دینی خود دارند را انسانهایی عقب مانده، خشن، كثیف، بیمنطق، متعصب،
بیسواد و زشت ترسیم میكند (دیگری) و تمامی كسانی كه تمایلات غربی خود را
در غالب بیحجابی، خوردن مشروبات الكلی، عدم پای بندی به دین و فرهنگ ملی
نشان میدهند و زبان انگلیسی نیز میدانند، انسانهای متمدن، بافرهنگ،
خوشرو و خوشسیما ترسیم میكند، انسانهایی كه ارزش آزادی غربی را میدانند
(خود یا طرفدار خود).
در بخش توصیفی به شیوه های بازنمایی منفی از حجاب
توسط رسانه های غربی پرداخته شد و نشان داده شد استناد منفی به حجاب از
طریق ارائه ی پیام های ضد حقوق زنان به حجاب و نیز ارائه ی پیام های سیاسی
منفی انجام می شود. با توجه به اینكه در این مطالعه رسانه های پنج كشور
غربی بررسی شده اند، لازم است معلوم شود كه شیوه ی مسلط هر یك از این
كشورها در برخورد با حجاب كدام است. با استفاده از آزمون پیوستگی خی دو،
اقدام به سنجش ارتباط میان كشورهای غربی و نوع پیام رسانه ای شد.
یافته
های پژوهش نشان از معناداری آزمون خی دو و ارتباط میان رسانه های غربی
برحسب كشور و نوع پیام دارد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل واریانس نشان می
دهد كه آزمون f معنادار است. این بدان معناست كه حداقل بین یك جفت از
میانگین ها تفاوت آماری معنادار وجود دارد. آزمون تعقیبی توكی نشان داد كه
انعكاس جنبه های سیاسی حجاب در نشریات كشورهای آمریكا و انگلیس از سایر
كشورهاست. كشورهای فرانسه،آلمان و سوئد در استنادات منفی خود به حجاب و
پیام های رسانه ای خود بیشتر انتساب منفی نقض حقوق زنان را در دستور فعالیت
و حمله ی خود به حجاب دارند.
البته اتخاذ این راهبرد از سوی كشورهای
فوق به دلیل ساختار اجتماعی خاص آنان است. در كشورهای آمریكا و انگلیس كه
حضور مسلمانان به صورت پررنگ تر و سازماندهی شده می باشد (وجود پارلمان
مسلمانان در انگلیس) ایدئولوژی و مبانی اعتقادی اسلام در آن جوامع بهتر
معرفی شده است. بنابراین برچسب های منفی سیاسی كارایی بهتری در اقناع افكار
عمومی علیه حجاب دارد. در حالی كه در كشورهایی نظیر فرانسه، آلمان و سوئد
كه بیشتر مدعی دفاع از حقوق بشر هستند و حضور مسلمانان تحت فشار و سختگیری
های فراوان است (وجود قانون ممنوعیت اشتغال و تحصیل دختران و زنان محجبه).
رسانه های این كشورها از برچسب های منفی ضد حقوق زن بودن حجاب بیشتر
استفاده می كنند. اگرچه هر دو دسته از كشورهای یاد شده در ارسال هر دو نوع
پیام كوتاهی نکرده و افكار عمومی را به شدت تحت تأثیر قرار می دهند. آزمون
شدت همبستگی رابطه ی میان رسانه های كشورهای غربی و نوع پیام نیز مثبت است
ولی اندازه و شدت (181/0) این ارتباط ضعیف است.
بررسی های به عمل آمده
در این پژوهش نشان می دهد جامعه ی غربی بدون توجه به تفاوت های فرهنگی و
نظر به تفکرات فرهنگی و نظر به تفکرات ضد دینی از سوی پیروان مکتب
سکولاریسم به دنبال القای سبک زندگی[27] غربی به منزله ی الگوی برتر به
جوامع دیگر هستند و در این پروسه با برخوردهای کلیشه ای و غالباً دو گانه
به موضوعات حقوق بشر می پردازند. از طرفی دیگر فضای حاکم بر این موضوعات
غالباً سیاسی است .
در چند قرن اخیر غرب با شعار حقوق بشر استعداد شگرفی
برای سلطه بر جوامع بشری از خود نشان داده است و این امر غالباً با مدعای
احقاق حقوق بشر، آزادی و دمکراسی صورت گرفته است، چرا که به طور طبیعی
کمترین مقاومت انسان ها در برابر شعاری است که مدعی احقاق حقوق انسانی
آنهاست و این گونه است که شدیدترین خشونت ها و دیکتاتوری های مدرن با شعار
دمکراسی بر بسیاری از ملت ها تحمیل شد و با شعار آزادی شکوفاترین نسل های
جوامع به اسارت و بردگی مدرن تن دادند و با شعار حقوق بشر نه فقط حقوق
اولیه افراد و گروه های مختلف اجتماعی پایمال شد، بلکه کرامت انسانی نیز
لگد مال این فریب و نیرنگ شد. پژوهش حاضر نشان داد رسـانه های غربی با
استفاده از روش بازنمایی، یکی از مؤثرتـرین شیوه ها را در تقویت گفتمان شرق
شناسی به كار می گیرد.
منابع :
-
الیاسی، محمدحسین، 1386 بررسی اقدامات تهدیدآمیز آمریكا علیه جمهوری
اسلامی ایران، تهران، دانشگاه جامع امام حسین (ع)، پروژه تحقیقاتی به سفارش
مركز مطالعات زنان و خانواده،.
- ربیعی، علی و فرناز احمد زاده نامور.
«نظریه بازنمایی رسانه ای و تحلیل افكار عمومی متقابل آمریكایی ها و ایرانی
ها»، دانش سیاسی، سال 4، ش 2، (پاییز و زمستان 1387).
- عاملی،
سعیدرضا. «فرهنگ مردم پسند و شهر مردم پسند، تهران: شهر محلی- جهانی»،
انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال 2، ش 5، (بهار و تابستان
1385).
- گال، م.بورگ و گال.ج 1387، روش های تحقیق كمی و كیفی در علوم
تربیتی و روانشناسی، ترجمه ی ا.ر.نصر و دیگران، تهران، دانشگاه شهید بهشتی و
سمت.
-گیویان، عبدالله و محمد سروری زرگر. «بازنمایی ایران در سینمای هالیوود»، تحقیقات فرهنگی، دوره 2، ش8، (زمستان 1388).
- لستر روشن ضمیر، الی. «بازنمایی ایران و حجاب زنان ایرانی در رسانه های آمریكا»، ترجمه ی سبحان رضایی، رسانه، سال 17، ش4.
-
میرزایی، حسین و امین پروین. «نمایش دیگری: جایگاه غرب در سفرنامه های
دوره ظهور مشروطیت»، تحقیقات فرهنگی، دوره 3، ش9، (بهار 1389).
- مهدی زاده، سید محمد. «تصویرسازی منفی رسانه های غرب از جهان اسلام و ملل شرق»، رسانه، سال 12، ش3، (1380).
- هومن،ح.ع، 1385. راهنمای پژوهش كیفی، تهران، سمت.
- Clark ,Peter,1991. The Changing South of Gene Patterson: Journalism and Civil Rights, (Southern Dissent) [Hardcover]
-Department of Justice-Offtice of Justice Programms,2006,Violence against women, Uk.
-Dahl,R.,1974.Congress and foreign policy . New York: harcarrt Brance.
-Hall,S.&Jhally,s,2007. Representation & the Media, Northampon,MA:Media Education Foundation.
-Hall,S.,1997.Representation: Cultural Representations and Signifying Practices,London:Open University Press.
- Hoffman, christiane , unterm hedschab ,Donnerstag, Die Welt ,4,(June2004)
- Jaggi Christin and David Krieger, 1991, Fundamentalismus ein phanomen der Gegenwart, Fusslin Zurich
-Kahf,Mohja.,1999.Western Representation of the Moslim Woman, Termagant to Odalisque.
-Kamalipour,1999. Image of the U.S. Around the World :A Multicultural Perspective, Albany,State University of New York Press.
-Luzenkirchen,Der Kopftuch ein Symbole Gegen West.werte , Tango,15,1995.
-Millet, kate,1982. Reise Bericht vom Iran,reinbek:Rowohld.
- Name less ,Moslem are Coming , Figaro Spiegel on line ,s.6,2002.
-Mernissi Fatime ,Die Angst vor der Modern Luchterhend,Im Emma ,s.59,1980
-Rabanus,Anna, Modern Frauen in Marokeko, Zeit Magazine, s.12, 1990
-Rojek,C.,2007. Cultural Studies, London,Polity Press.
-Sadawi, Newal,den verstand entschleiern,Im Emma h.4,13. 1991
- Said, Edvard ,1978. Orientalism, New York, pantheon Books.
- Schlaffers ,Chery,1990. Das Gewissen der manner, Geschlechts und
-moral/Reportagem aus der orientalischen Despotie.Frankfurt a.m. shurkamp
--The Universal Declaration of Human Rights,1948.
-Van Dijk,T,1988.News as discourse.Hillsdale,NJ:Lawrence Erlbaum.
-Van
Dijk,T,1995. Discourse analysis as ideology analysis.In C.Schaffner
&A.Wenden(Eds),Language and pace Aldershot:Dartmouth.
پی نوشت ها :
[1] - Edward Said
[2] - life style
[3]- Peter Clarc
[4] - Nasar Salah
[5]- Media Reperesentation
[6]- Orientalism
[7]- Exclusion
[8]- The Circuate of Culture
[9]- The Reflective
[10]- The Intentional
[11]- The Constructive
[12]- Mind-Set
[13] -Knowledge
[14]-Power
[15]- The Spective of the Other
[16]- Signifing
[17] -Die Welt,4/12/2004
[18] -Zeit Magazin
[19] - Schlaeffer,chery
[20] -Department of Justice-Office , UK
[21] - Golf war
[22] -Newal sadawi/Fattima Mernissi
[23] - Jaggi Christian
[24] -Figaro
[25] -Tango
[26] -Van Dijk
[27]- life style
برگرفته از : فصلنامه مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان سابق) ، شماره 48 ، تابستان 89
منبع : mr-zanan.ir