ملاکهای همسرگزینی: راهها و مراحل تشخیص
این سخنان تلخ را بارها شنیدهاید و در نوشتههای كارشناسان خانواده خواندهاید كه پس از پیوند قانونی و شرعی زناشویی، ازدواجها در سه مسیر قرار میگیرند: گسستگی (طلاق)، آشفتگی و بالندگی. اگر پنج سال بعد از شروع زندگی جوانها، سری به خانه آنها بزنیم و پای درد دلشان بنشینیم، میبینیم شور عشق و عاشقی، جای خود را به خاموشی، جدایی، سردی، قهر و ملالت و یا غوغای نزاع و درگیری داده است! بیشتر همسران جوان در حسرت روزگار آشنایی و نامزدی ناله سر میدهند:
یاد باد آنكه نهانت نظری با ما بود
رقم مهر تو بر چهره ما پیدا بود
یاد باد آنكه چو چشمت به عتابم میكشت
معجزه عیسویت در لب شكّرخا بود
یاد باد آنكه رخت شمع طرب میافروخت
وین دل سوخته، پروانه ناپروا بود
چه باید كرد تا جوانان شایسته ما، همچون شاعره بزرگ ایران، پروین اعتصامی، ازدواج را قفسی نبینند كه باید هرچه زودتر از آن رها شوند، مهر خود را ببخشند و جان خود را آزاد كنند:
ای گل تو ز جمعیت گلزار چه دیدی؟
جز سرزنش و بدسری خار، چه دیدی؟
ای لعل دلافروز تو با این همه پرتو
جز مشتری سفله، به بازار چه دیدی؟
رفتی به چمن، لیك قفس گشت نصیبت
غیر از قفس، ای مرغ گرفتار، چه دیدی؟
بررسیها نشان میدهد كه «انتخاب نامناسب همسر»، مهمترین علت گسستگی و آشفتگی خانواده است. همسرگزینی بایسته، سه شرط دارد: شناخت ملاكها، آگاهی از روشها و مراحل تشخیص و به كار بردن این روشها با دوراندیشی و شكیبایی.
ملاكهای همسرگزینی:
در مقاله های قبلی، با شاهد آوردن از معروفترین و پرفروشترین كتابهایی كه در موضوع انتخاب همسر منتشر شدهاند، نشان دادیم كه سرگردانی زیادی در بیان و توضیح ملاكها به چشم میخورد. ملاكها از كجا میآیند؟ پاسخ این است كه از دو منبع اصلی علم و دین - كه در بیشتر موارد تائیدكننده و تكمیلكننده یكدیگرند - میتوان معیارهای همسرگزینی را استخراج كرد.
دیدگاه دین، كه در حقیقت فتوای شرعی است با همان متدولوژی فقه، نه صرف بیان و ترجمه آیات و احادیث بدست میآید. نظر علم، با اظهارنظر یا بیان روانشناسی كه چند زوج را دیده و یا چند كتاب و مقاله داخلی و خارجی را خوانده است حاصل نمیشود. در اینجا نیز باید با متدولوژی علوم تجربی همانند كاری كه در روانشناسی بالینی و پزشكی برای معرفی عوامل خطر و تابآوری میشود، سه گروه از همسران طلاقگرفته، ناسازگار و دارای تفاهم را كه در متغیرهای دیگر همانند هستند، در یك دوره معین زمانی، بررسی كرد و عوامل مشترك و هماهنگ را بدست آورد.
در مقاله حاضر، ملاكهایی معرفی میشوند كه با پژوهش در متون دینی و علمی، مشاوره با صدها نفر از جوانان آماده ازدواج و پیگیری مسیر زندگی آنها و نیز برگزاری حدود بیست دوره آموزش همسران جوان مشخص شدهاند. امیدوارم با حساسیت و دقتی كه اخیراً كارشناسان حوزه و دانشگاه در این زمینه پیدا كردهاند و با حمایت و مدیریت سازمانها و موسسات اجتماعی و فرهنگی كشور، پژوهشگران باتجربه گردهم آیند و در روشنسازی این بحث تلاش و همكاری كنند.
راههای تشخیص:
در بحث كنونی سه روش را برای تشخیص ملاكها معرفی كردهایم:
1. گفتوگوها (گفتوگوی دختر و پسر و پدران و مادران آنها) 2. آزمونهای روانشناختی 3. تحقیق از افراد آگاه.
گفتوگوها : باید چند جلسه در منزل یكدیگر (بیشتر در خانه دختر) و چند جلسه در مكانهای عمومی، بیرون از خانههای آنها صورت گیرد. بحثهای زیر در گفتوگوها سفارش نمیشود.
مطالب بیارتباط با ازدواج!
با ژست روانشناسانه صحبت از نیازها و كمبودها و عقدهها كردن!
بیان رازها و خطاهایی كه در گذشته اتفاق افتاده و تكرار نشده و خداوند آنها را پوشانده است.
صحبتهای عاطفی و یا فرستادن پیامكهای عاشقانه .
سوال و كنجكاوی درباره مسائل جنسی.
جوانان باید درباره آینده، شغل، روابط با والدین، استقلال از خانوادهها و حساسیتهای كاری و اجتماعی گفتوگو كنند. سهم این بخش در تشخیص حداكثر 30 درصد است.
آزمونهای روانشناختی: یك روانشناس بالینی باتجربه با آزمونهای شخصیتی (حداقل سه آزمون معتبر) و همگرایی نتایج آنها میتواند حدود 20 درصد ملاكها را تشخیص دهد.
تحقیق سهم بیشتری (حدود 50 درصد) دارد. ضروری است درباره خانواده، رفتار، اخلاق، اعتقادات، فعالیتها و روابط اجتماعی فرد موردنظر از حدود هفده سالگی او و از طریق خویشاوندان، معلمان، استادان، دوستان، همكاران و همسایهها با حوصله و دقت اطلاعات لازم را جویا شد.
یادآوری مهم: پیشنهاد میشود یافتههای تحقیق، گفتوگو و هر نوع تردید و نگرانی در اختیار روانشناس قرار گیرد تا او كه فردی آگاه، باتجربه و بینظر است با تطبیق یافتههای هر سه منبع (گفتوگوها، آزمونها و تحقیقات) به ارزیابی آنها بپردازد.
مراحل تشخیص:
مرحله اول: در روش سنتی، یعنی معرفی از طریق آشنایان میتوان از معرفیكنندگان درباره سن، سطح و رشته تحصیلی، وضعیت اجتماعی و اقتصادی و تا اندازهای وضعیت فرهنگی خانوادهها پرسوجو كرد. این ویژگیها اگر مطابق ملاكهای مطلوب بودند، به مرحله دوم میرسیم.
مرحله دوم: ملاقات دختر و پسر در خانواده دختر. در این مرحله، پسند ظاهر، بررسی بخشی از مسائل خانوادگی و شغلی حاصل میشود.
مرحله سوم: گفتوگوهای دختر و پسر با هم و با پدران و مادران یكدیگر. در این مرحله و از این طریق بخشی از ملاكهای دینداری، حسن خلق و هدفهای شغلی و اجتماعی آینده بدست میآید.
مرحله چهارم: انجام تحقیقات و همزمان مشورت خواستن از روانشناس باتجربه.
در روش آشنایی در دانشگاه و محل كار (ارتباط به قصد ازدواج، آگاه كردن خانوادهها و پرهیز از دوستیهای صمیمانه و تماسهای نزدیك) بررسیهای اول و دوم در یك مرحله صورت میگیرد.
ظاهر
ظاهر( چهره، قد و اندام ) باید مورد پسند خودجوان باشد نه انتخاب اعضای خانواده و آشنایان او. دقت شود كه چون ظاهر جزء ویژگیهای اصلی و عمقی شخصیت نیست. نباید به دنبال زیباترین ظاهرها و یا ظاهرهای خاصی بود «دلنشین» بودن تعبیر جالبی است كه در این مورد به كار میرود.
راه تشخیص: نگاه كردن در یكی دو جلسه در منزل و بیرون از منزل
سن
بهتر است سن پسر 2 تا 8 سال (میانگین 5 سال) بیشتر از سن دختر باشد. یك سال بزرگتر بودن پسر یا همسالی دختر و پسر در صورت تناسب دیگر ملاكها به خصوص برجسته بودن ملاكهای اصلی اشكال چندانی ندارد. بزرگتر بودن دختر توصیه نمیشود. در موارد نادری پسرانی كه كمسالتر از همسران خود بودهاند توانستهاند با رضایت و تفاهم زندگی مشترك را ادامه دهند. اما این استثنا هرگز نباید به صورت قاعده درآید.
راه تشخیص: پرسیدن و دیدن شناسنامه
سطح و رشته تحصیلی
بهتر است سطح تحصیلی (مدرك) مرد بیشتر یا مساوی سطح تحصیلی زن باشد .پایینتر بودن مدرك تحصیلی مرد به اندازه یك مقطع [زن: دكتری، مرد: كارشناسی ارشد/ زن: كارشناسی ارشد، مرد: كارشناسی،...] اشكالی ندارد به شرط آن كه مرد از نظر شغل و موقعیت اجتماعی وضع مطلوبی داشته باشد. پایینتر بودن سطح تحصیلی مرد به اندازه دو مقطع یا بیشتر [زن: كارشناسی ارشد ، مرد: كاردانی یا دیپلم، زن: كارشناسی، مرد: دیپلم،...] سازگاری همسران را دچار مشكل میكند مگر این كه؛ 1- شرایط اصلی خیلی برجسته باشد. 2- مرد توان و امكان كم كردن فاصله تحصیلی را داشته باشد.
با آن كه رشته تحصیلی چندان مهم نیست اما در صورتی كه فعالیتهای علمی دو نفر با هم هماهنگ یا مكمل باشد بر تفاهم آن دو میافزاید.
راه تشخیص: پرسیدن و در مواردی تحقیق از محل تحصیل
وضعیت اجتماعی و سطح اقتصادی خانواده ها
منظور از وضعیت اجتماعی، شغل و موقعیت یا طبقه اجتماعی پدر و در مواردی مادر است و مراد از سطح اقتصادی میزان درآمد، ثروت و امكانات زندگی است. بهتر است خانوادههای دختر و پسر درا ین دو زمینه همشأن و نزدیك به یكدیگر باشند. اگر سطح اقتصادی خانواده پسر بالاتر باشد بهتر است. تفاوت زیاد و چشمگیر موقعیت اقتصادی و اجتماعی خانوادهها گرچه جزو ملاكهای اصلی نیست، اما سازگاری و رضایت از زندگی را آسیبپذیر میسازد.
راه تشخیص:پرسیدن از هم، تحقیق از محل كار و زندگی
فرهنگ خانواده
فرهنگ ، نگرشهای فردی و اجتماعی نسبتاً پایداری است كه از باورهای مذهبی و خصلتهای نژادی و قومی و طبقاتی ریشه گرفته و به صورت آیینهای مذهبی، آداب و رسوم اجتماعی و نیز پوشش، گویش فردی خود را نشان میدهد تناسب فرهنگی بسیار مهمتر از تناسب وضعیت اجتماعی اقتصادی است. از بین عناصر سازنده فرهنگ، بیشتر از همه باید تناسب مذهبی، نژادی و پس از آن همسانی در آداب و رسوم خانوادگی را جدی گرفت.
راه تشخیص:رفتوآمد و بیش از آن تحقیق و بررسی
میزان برونگرایی
برونگرایی و درونگرایی دو صفت مثبت و نسبتاً ثابت شخصیت هستند. برونگرایان افرادی هستند خونگرم، اجتماعی، دارای دوستان متعدد، پرحرف و آغازگر گفتوگو، اهل مسافرت و تفریح، پرتحرك و علاقهمند به تنوع و هیجان. درونگراها برعكس، از محیطهای آرام خوششان میآید، با آنكه بیشتر آنها كمرویی و یا اضطراب اجتماعی ندارند، اما گشاینده سخن و گرمكننده مجلس نیستند. یكنواختی را بر تنوع ترجیح میدهند. از نظر روانشناسان انسانها در سه گروه برونگرا، میانگرا (نه برونگرا و نه درونگرا) و درونگرا قرار میگیرند. خوب است مرد برونگراتر از زن باشد و یا اگر زن برونگراتر است، فاصله خیلی زیاد با مرد نداشته باشد. زن خیلی برونگرا از همنشینی با مرد درونگرا خسته و ملول میشود و مرد او ناراضی و حتی بدبین.
راه تشخیص: با آزمونهایEPQ و NEO میتوان میزان برونگرایی را به دست آورد.
شغل
شغل مناسب و خوب این ویژگیها را دارد: 1- سالم (خلاف قانون و شرع نباشد) 2- ثابت (ناپایدار نباشد. تغییر آن در مسیر مشخص قبلی و برای رشد بهتر صورت گیرد) 3- نزدیك به محل زندگی (اعضای خانواده شب را با هم بگذرانند) 4- دارای درآمد كافی 5- قابلیت رشد (با گذشت زمان امكان ارتقا یا افزایش تجربه و كارآمدی را داشته باشد) 6- برخوردار از محیط و همكاران سالم و هماهنگ.
دو شرط سالم و ثابت بودن از همه مهمترند. شغل همیشه باید سالم باشد. ثابت بودن را نیز باید به عنوان هدف جدی در نظر گرفت. یعنی اگر یك مرد جوان در آغاز زندگی، كارهای مختلفی را تجربه میكند و یا همزمان به چند كار میپردازد، ضروری است به گونهای برنامهریزی كند كه شغل اصلی او در مسیر روشن و ثابتی كه مطابق علاقه، استعداد، تحصیل و تجربه اوست قرار گیرد. شغل مناسب زن نیز همین ویژگیها را دارد. اما سالم بودن اصل شغل، سلامت محل كار و همكاران، نزدیك بودن به محل زندگی و منافات نداشتن با وظایف همسری و مادری (به ویژه در سه سال اول زندگ فرزندان) اهمیت بیشتری دارند.
راه تشخیص:گفتوگو و تحقیق
تندرستی
نداشتن بیماریهای مزمن ناتوانساز، وخیم و سختدرمان و ژنتیكی كه فرزندان را دچار معلولیت میسازد.
راه تشخیص:پرسیدن، تحقیق و در صورت تردید درخواست آزمایشهای پزشكی
استقلال
ازدواج تبلور استقلال عاطفی، فكری و عملی است. كسی برای تشكیل خانواده آماده است كه بتواند از نظر عاطفی دوری از پدر و مادر را تاب آورد و تعامل عاطفی سازنده و پایداری با همسر خود برقرار سازد. در برنامهریزیهای زندگی و حل مشكلات آن، مطابق سن، آگاهی و تجربه خود و البته با مشورت كارشناسان تصمیم بگیرد و عمل كند. ضداستقلال، وابستگی است كه فرد جدایی از والدین را تحمل نمیكند، كوچكترین مسائل را با آنها در میان میگذارد و در تصمیمگیریها به خود و مشورت با همسرش اعتماد ندارد. روشن است كه استقلال به معنای بیمهری به اعضای خانواده اولیه و مشورت نخواستن در اموری كه والدین به آنها علم دارند نیست.
راه تشخیص: رفتوآمد و گفتوگوهای آگاهانه و تحقیق
مسئولیت پذیری و فعالیت
تنبل و غیرفعال نبودن در اداره زندگی. بیخیالی و بیتعهدی در انجام وظایف. در مواردی، بیمسئولیتی با نداشتن استقلال همراه است ولی این دو خصوصیت میتوانند جدا از هم نیز باشند.
راه تشخیص: رفتوآمد و گفتوگوهای آگاهانه و تحقیق
خوش اخلاقی
حُسن خلق سه نشانه دارد. 1- خوشرویی: در بیشتر زمانها داشتن چهرهای گشاده و شاد 2- پاكیزگی و زیبایی كلام: پرهیز از دشنام، تحقیر، تمسخر 3- نرمخویی: دور بودن از خشونت، لجبازی، قهر طولانی
راه تشخیص: رفتوآمد، تحقیق، آزمونها
پاكدامنی
پاكدامنی یعنی دوری از آلودگیها و روابط نامشروع جنسی، خویشتنداری و مقاومت در برابر وسوسهها و محركهای غریزه جنسی و نیز نداشتن سابقه طولانی از رفتارها و دوستیهای غیراخلاقی
راه تشخیص: تحقیق
سلامت روان
اطمینان از این كه فرد دارای روانرنجوریهای مزمن و ناتوانساز، ...) و روانپریشیهای شدتافزا نباشد.
راه تشخیص: تحقیق و آزمونهای روانشناختی
سلامت شخصیت
نداشتن هر نوع اختلال شخصیت از قبیل رفتارهای شكلگرفته ضداجتماعی، بدبینی مرضی، اعتیاد به الكل و مواد مخدر
راه تشخیص: تحقیق و آزمونهای روانشناختی
دینداری و ایمان
دینداری سه جنبه مهم دارد: 1- باورهای درست و روشن درباره خدا، جهان آخرت، انبیا و اوصیای الهی و حقایق نظام آفرینش 2- اخلاق به معنای داشتن فضیلتها و صفات مثبت درونی مانند صداقت، حیا، امانت، شكر، صبر،... و دور بودن از رذیلتها و صفات منفی مانند حسادت، تكبر، حرص،... 3- عمل به احكام دینی یعنی انجام واجبات و ترك محرمات. اخلاق هدف والای، تربیت دینی است كه وجود انسان را از آلودگیها و تیرگیها میزداید و زلال معنویت و سرزندگی را در آن جاری میسازد. آرامش دیرپای درون و پیوند گرم، سازنده و امیدبخش با دیگران رهآورد فضیلتهای اخلاقی است. رعایت احكام شرعی انسان را در چارچوب دین قرار میدهد و از دام توجیه و خودفریبی میرهاند. مهمترین واجبات در اسلام نماز و روزه و در صورت تمكن مالی پرداختن خمس است و شایعترین محرمات: ارتباط جسمی و جنسی با نامحرم، كسب دارایی نامشروع و مصرف مواد مخدر و مشروبات الكلی است. در مورد صفات اخلاقی در حوزه همسرگزینی و خانواده فضیلت راستگویی، پاكدامنی و حس خلق برای زن و مرد و خسیس نبودن برای مرد بیشتر اهمیت دارند كه جداگانه آنها را توضیح دادهایم.
راه تشخیص: بحث و گفتوگو؛ تحقیق
شایستگی خانوادگی
خانواده چهار كاركرد مهم در شكلگیری شخصیت فرزند دارد: توارثی (ژنتیكی)، الگویی، تربیتی و دور نگه داشتن از آسیبهای اخلاقی ، در خانواده شایسته پدر و مادر در درجه اول و برادران و خواهران بزرگتر، در درجه بعد، افرادی سالم و دور از مشكلات حاد اخلاقی هستند. خانواده خوب محیطی آرام و بدون تنشهای شدید و مكرر دارد. طلاق، اعتیاد، بزهكاری، خیانت، خشونتهای پیدرپی و آسیب رساندن از نمایانترین نمونههای ناشایستگی خانوادگی است.
راه تشخیص: تحقیق
راستگویی
صداقت اعتماد میآورد. در روایات نقل شده از پیشوایان دین آمده است كه برای گزینش افراد در كارهای مهم (مانند ازدواج) تنها به نماز و روزه كه میتوانند با تكرار از محتوای معرفت و سازندگی خود خارج شوند و به صورت عادت درآیندبسنده نكنید، بلكه به صداقت و امانتداری بیشتر توجه كنید. دروغهای عمدی و بزرگ اعتماد را از بین میبرد و بدبینی و ناامنی را جایگزین میسازد.
یادآوری: لازم نیست برای نشان دادن صداقت خطایی كه فرد در گذشته انجام داده و دیگر تكرار نشده است، اعتراف كرد. چیزی را نباید پوشاند كه با گذشت زمان و تحقیق آشكار میشود. مانند نادرستی در بیان سن، شغل، مدرك تحصیلی، بدهی مالی، عقد و ازدواج قبلی، بیماری ادامهدار، عیب ونقص جسمی و عضوی، جدایی والدین، مسئولیت ذهنی و جسمی یكی از اعضای خانواده
راه تشخیص: تحقیق
منبع: http://www.bidar.org