و خدا (جل جلاله) با حسین(ع) است

حسین (ع) جان تو چه کردی ؟

حسین (ع) قیام کرد

قرآن خواند

 

 

نماز خواند

صبر کرد

آزمایش شد

شهید شد

و به خدا رسید

خدا (جل جلاله) از او تمامی اینها را قبول کرد

و از حسین (ع) تشکر کرد

او را نزد خود جای داد

و دشمنانش را لعن کرد

 

از هر سو که به امام حسین (ع) بنگری جلوه ای از جمال حضرت حق (جل جلاله) نمایان است.

حسین بن علی(ع) به منتهای کمال بشریت رسید

لایق شد تا همه هستی به او سجده کنند ...

وادی حسین (ع) وادی پیچیده ای است .

 

سوره بقره آیات 149 تا 159

اَعُوذُ باللّهِ منَ الشّیطانِ الرَّجیم

آیه 149 : وَ مِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۖ وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

ترجمه آیه 149 : و ( ای پیامبر ) از هر جا (كه به قصد سفر) خارج شدى، (به هنگام نماز) روى خود را به جانب مسجدالحرام بگردان، این دستور حقّى است از طرف پروردگارت، و خداوند از آنچه انجام مى‏دهید غافل نیست.

آیه 150 :وَ مِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَ حَیْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلَّا یَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَیْكُمْ حُجَّةٌ إِلَّا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِی وَلِأُتِمَّ نِعْمَتِی عَلَیْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ

ترجمه آیه 150 : و (اى پیامبر!) از هر جا خارج شدى پس (به هنگام نماز) روى خود را به سوى مسجدالحرام بگردان، و هرجا بودید روى خود را به سوى آن بگردانید تا براى مردم جز ستمگرانشان، امكان احتجاج علیه شما نباشد. پس از آنها نترسید و تنها از من بترسید. (بدانید تغییر قبله براى آن بود) تا نعمت خود را بر شما تمام كنم و شاید كه شما هدایت شوید.

از تو می خواهند با یزید (ل) ستمگر بیعت کنی، سر باز می زنی، دگر حجت ها تمام شده، پرده ها افتاده است

وقت آن است که دین جدت را احیا کنی ...

رو به قبله می شوی ...

قامت می بندی به نماز، الله اکبر

... اهدنا الصراط المستقیم ...

در همان صراط مستقیم به سوی کعبه حرکت می کنی.

در راه به تو پیشنهاد می شود که از بی راهه روی تا دست یزیدیان به تو نرسد.

با آرامش می گویی : من از را مستقیم خارج نمی شوم.

 

 

آیه 151 :كَمَا أَرْسَلْنَا فِیكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ یَتْلُو عَلَیْكُمْ آیَاتِنَا وَیُزَكِّیكُمْ وَیُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَیُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ

ترجمه آیه 151 : همانگونه (كه براى هدایت شما) رسولى در میان شما از نوع خودتان فرستادیم تا آیات ما را بر شما بخواند و شمارا تزكیه كند و كتاب و حكمت بیاموزد و آنچه نمى‏توانستید بدانید، به شما یاد دهد.

تو ولی خدا هستی،

می پرسند قصد چه کاری داری؟

پاسخ می دهی : احیای دین جدم رسول خدا (ص)

 

 

آیه 152 :فَاذْكُرُونِی أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِی وَلَا تَكْفُرُونِ

ترجمه آیه 152 : پس مرا یاد كنید تا شما را یاد كنم و مرا سپاس گزارید و كفران نعمت نكنید

 

مدام در هم حال خدا را یاد می کنی و سپاس می گزاری ...

نماز می خوانی، حج می گذاری و طواف می کنی .

باید قربانی دهی ولی قربانی تو چیز دیگریست ( لا یکلف الله نفسا الّا وسعها )

چون نمازت نماز دیگریست ، حجت حج دیگریست ...

تو باید همه چیزت را قربانی کنی ، تکلیفت چیز دیگریست .

و در همه حال خدا (جل جلاله) هم بیاد توست ... (فَاذْكُرُونِی أَذْكُرْكُمْ )

 

 

آیه 153 : یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ

ترجمه آیه 153 : اى اهل ایمان از صبر و نماز ]براى حل مشكلات خود و پاك ماندن از آلودگى‏ها و رسیدن به رحمت حق] كمك بخواهید زیرا خدا با صابران است

شب عاشورا فرا رسیده است .

یک شب بیشتر وقت می خواهی. چرا ؟

که نماز بخوانی .

روز عاشوراست . ظهر عاشوراست . دشمن بر تو مشرف است . چه می کنی حسین (ع) ؟

باز نماز می خوانی.

چنان آرایش جنگی می دهی که نماز را به جماعت بخوانی . نماز بی نظیری خوانده ای ...

نماز را که تمام و کمال ادا کردی ...

حال باید صبر کنی .

سابقهء صبوری داری؛ از کودکی تاکنون بارها آزموده شده ای

با مادرت پشت در صبر کردی،

با پدرت در کوچه صبر کردی،

با برادرت در تنهایی و بی وفایی صبر کردی ،

تو حسینی (ع) باز هم صبر مکینی ...

حبیب را دادی صبر کردی

علی اکبر را دادی صبر کردی

اباالفضل را دادی صبر کردی

همه یارانت را یک به یک دادی ، صبر کردی

تمام شد؟

نه، علی اصغرت را هم میدهی باز هم صبر می کنی

انصافا صبر را نیز تمام و کمال ادا کردی

و خدا (جل جلاله) نیز با تو است ( إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ )

 

آیه 154 : وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ ۚ بَلْ أَحْیَاءٌ وَلَٰكِنْ لَا تَشْعُرُونَ

ترجمه آیه 154 : و به آنها كه در راه خدا كشته مى‏شوند مرده نگوئید، بلكه آنان زنده‏اند، ولى شما نمى‏فهمید.

و خود نیز کشته شدی،

نه بلکه زنده ای ( بَلْ أَحْیَاءٌ )

و نزد خدای (جل جلاله) خود هستی (عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ)

 

 

 

ترجمه آیه 155 : وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ

ترجمه آیه 155 : وقطعاً شما را با چیزى از ترس، گرسنگى، زیان مالى وجانى وكمبود محصولات، آزمایش می ‏كنیم وصابران (در این حوادث وبلاها را) بشارت بده.

 

راستی حسین(ع) جان تو بسیار آزمایش شدی

با ترس از هجوم دشمنان به خیمه ها و تعرض به نوادگان رسول خدا آزمایش شدی

در میان جنگیدنت همیشه حواست متوجه خیمه ها بود که کسی به سمت آنها نرود .

اما وای از آن زمان که از اسب افتادی و ناکسان دوره ات کردند ...

دیگر خیمه هارا نمی دیدی...

عجب آزمایشی شدی ( مِنَ الْخَوْفِ )

فدای لب تشنه تو و همراهان

با تشنگی هم آزمایش شدی (وَالْجُوعِ )

اموالت را بردند؟

انگشترت را هم دادی؟

با اموالت هم آزمایش شدی (وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ )

راستی حسین جان

جوانان بنی هاشم و فرزندانت در آغوشت جان دادند.

همه در مقابل چشمت .

حتی علی اصغر .

با ثمره های زندیگیت نیز به غایت آزمایش رسیدی (وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ )

و در همه حال خدا (جل جلاله) به تو بشارت داد ... (وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ )

 

آیه 156 : الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ

ترجمه آیه 156 : (صابران) كسانى هستند كه هرگاه مصیبتى به آنها رسد، مى‏گویند: ما از آنِ خدا هستیم و به سوى او باز مى‏گردیم.

در همه مصیبتهایی که به تو رسید .

گفتی انا لله و انا الیه راجعون

خون علی اصغرت را نیز به آسمان پاشیدی

و دیگربار گفتی انا لله و انا الیه راجعون (قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ ).

 

آیه 157 : أُولَٰئِكَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ

ترجمه آیه 157 : آنانند كه برایشان از طرف پروردگارشان، درودها و رحمت‏هایى است و همانها هدایت یافتگانند.

خدا (جل جلاله) به تو درود و سلام فرستاد

و نه تنها هدایت شدی، شدی کشتی نجات و چراغ هدایت.

 

آیه 158 : إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ ۖ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمَا ۚ وَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِیمٌ

ترجمه آیه 158 : همانا صفا و مروه، از شعائر خداست. پس هر كه حج خانه‏ ى خدا ویا عمره به جاى آورد، مانعى ندارد كه بین صفا ومروه طواف كند. و (علاوه بر واجبات،) هر كس داوطلبانه كار خیرى انجام دهد، همانا خداوند سپاسگزار داناست.

خدا قربانیت پذیرفت،

حجت را پذیرف،

حرکت عاشورایت را پذیرفت،

و از تو تشکر کرد (فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِیمٌ )

 

 

ترجمه آیه 159 : إِنَّ الَّذِینَ یَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَیِّنَاتِ وَالْهُدَىٰ مِنْ بَعْدِ مَا بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْكِتَابِ ۙ أُولَٰئِكَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَیَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ

ترجمه آیه 159 : كسانى كه آنچه را از دلائل روشن و اسباب هدایت را نازل كرده ‏ایم، با آنكه براى مردم در كتاب بیان ساخته ‏ایم، كتمان می ‏كنند، خداوند آنها را لعنت می كند و همه لعنت كنندگان نیز آنان را لعن می نمایند.

و خدا دشمنانت را لعنت کرد (أُولَٰئِكَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ )

ما نیز لعنت می کنیم ... (اللَّهُ وَیَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ )

 

اَللّهُمَّ الْعَنْ اَوَّلَ ظالِمٍ ظَلَمَ حَقَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ آخِرَ تابِعٍ لَهُ عَلى ذلِكَ

اَللّهُمَّ الْعَنِ الْعِصابَةَ الَّتى جاهَدَتِ الْحُسَیْنَ وَ شایَعَتْ وَ بایَعَتْ وَ تابَعَتْ عَلى قَتْلِهِ

اَللّهُمَّ الْعَنْهُمْ جَمیعاً

خدایا لعنت کن نخستین ستمگرى را که حق محمد و آل محمد(علیهم السلام) را بزور گرفت و آخرین کسى که او را در این زور و ستم پیروى کرد .

خدایا لعنت کن بر گروهى که با حسین علیه السلام پیكار کردند و همراهى کردند و پیمان بستند و براى کشتن آن حضرت از هم پیروى کردند خدایا لعنت کن همه آنها را

منبع : سایت امام حسین و حضرت علی اصغر علبهماالسلام

در برخى تواریخ به این مسئله به گونه اى پرداخته شده است ، گویا على علیه السلام در موقع هجوم دشمنان هیچ عكس العملى از خود نشان نداده ، اما باید گفت واقعیت امر غیر از این است كه برخى آورده اند كه حضرت بدون هیچ عكس العملى تسلیم خواسته آنان شد.
چرا كه هیچ عقل سلیمى باور نمى كند مردى كه پشت جنگاوران عرب را به زمین زده و آن ها را نابود ساخت ، حال در برابر عده اى فرومایه مطلقا سكوت كرده و هیچ واكنشى از خود نشان ندهد.
به نظر میرسد این جزو محالات است : فردى هر چند هم ناتوان باشد، ببیند كه عده اى به خانه اش هجوم برده و زن و فرزندش را مورد ضرب و شتم قرار مى دهند، اما هرگز از جایش تكان نخورده و دفاع نكند، چه رسد به غیرت امیرمؤ منان علیه السلام .
واقعیت امر این است كه حضرت على علیه السلام با مشاهده این جریان ، فورا از جاى برخاسته و یقه عمر را گرفته او را به زمین زده ، و آن چنان به بینى و گردنش كوبید، و اراده كشتن او را نمود، كه در همان حال به یاد سفارش پیامبر صلى الله علیه و آله افتاد. این جا بود كه عمر را مخاطب قرار داده ، فرمود: قسم به خدایى كه محمد را به پیامبرى ارج نهاده است ؛ اى پسر صهاك ! اگر نبود كه كتابى از طرف خدا گذشته و عهدى كه با رسول خدا صلى الله علیه و آله بسته ام مى فهمیدى كه تو نمى توانستى داخل خانه من شوى .⁽¹⁸⁹⁾
علامه مجلسى مى افزاید: با فریاد و استغاثه عمر در زیر دست و پاى امیرمؤ منان عده دیگرى به خانه على ریخته و خالد بن ولید شمشیر كشیده و على را مورد حمله قرار داد، اما حضرت بر او حمله كرد كه وى از رعب و وحشت ، على علیه السلام را سوگند داد تا از او دست بردارد. در این هنگام تنى چند از یاران على علیه السلام با خبر شده و مقداد و سلمان و ابوذر و عمار و بریده اسلمى داخل خانه شده ، به كمك على علیه السلام شتافتند، چیزى نمانده بود كه یك زد و خورد و خونریزى سختى در خانه على علیه السلام رخ دهد اما ظاهرا از این كه دست به یك حركت كوبنده علیه مهاجمین نزدند به اشاره امیرمؤ منان بوده است سرانجام امیرمؤ منان را براى بیعت از خانه بیرون برده و مردم به دنبال او راه افتادند.⁽¹⁹⁰⁾

189- اسرار آل محمد، ص 33.
190- بحار الاءنوار، ج 8 (چاپ سنگى )، ص 56.

-----------

 

منبع : فاطمه علیها سلام الگوى حیات زیبا

محمد جواد مروجى طبسى

دفاع جانانه از حریم ولایت
زندگى هجده ساله تنها یادگار پیامبر بزرگوار اسلام صلى الله علیه و آله پر از افتخارات منحصر به فرد است كه در زندگى بانوى دیگرى هرگز چنین افتخاراتى مشاهده نشده است .
فاطمه علیهاالسلام آن شخصیت ممتازى است كه در تمام میدان هاى علمى و اخلاقى و عبادى و اجتماعى و سیاسى جزو پیشتازان بلكه در صدر زنان عالم خلقت بوده است .
پنج سال از سن شریف و بزرگوارش نگذشته بود كه با فریاد كشیدن علیه مشركان و كافران مكه به حمایت از پیامبر صلى الله علیه و آله شتافت .
پیوسته از پدر حمایت و دفاع كرد، بویژه در همان سالهایى كه حضرت ختمى مرتبت صلى الله علیه و آله با كفار قریش به جنگ برخاسته بود كه تاریخ هرگز آن خاطرات را از یاد نمى برد.
او پس از پیامبر صلى الله علیه و آله نخستین پشتیبان و مدافع ولایت و رهبرى امیرمؤ منان علیه السلام بود و در مدت كوتاهى كه پس از پدر زنده بود، هرگز آرام ننشست و به شیوه هاى گوناگون پیام مظلومیت على بن ابى طالب را به آیندگان منتقل كرد و در این راستا آسیب هاى فراوانى را متحمل شد كه از نظرتان گذشت .
اینك به گوشه اى از این دفاع مقدس كه در چند فراز تنظیم گردیده اشاره اى خواهیم داشت :
1- نقل روایت درباره جانشینى على علیه السلام
بسیارى از مسلمانان پس از رحلت پیامبر بزرگوار اسلام ، به خاطر ترس و وحشتى كه از دستگاه حاكم داشتند، حقایق زیادى را كتمان كردند گویا هرگز آنها را از پیامبر نشنیده اند.
اما فاطمه علیهاالسلام نه تنها به خود اجازه چنین كارى نداد بلكه شجاعانه و به بهانه هاى مختلف حقایق را پیرامون ولایت و امامت على بن ابى طالب اظهار كرد و آنچه را كه در این خصوص از پیامبر شنیده بود براى مردم بازگو نمود.
او در پاسخ محمود بن لبید كه پرسیده بود راز پیامبر صلى الله علیه و آله در موقع رحلت با تو چه بود؟
فرمود: خدا را گواه مى گیرم كه شنیدم او پیامبر مى فرمود: على خیر من اخلفه فیكم ؛ على بهترین فردى است كه او را پس از خودم در بین شما قرار مى دهم و او امام و جانشین من است . و همچنین دو فرزندش و نه فرزند از نسل حسین علیه السلام كه اگر از آن ها پیروى كنید خواهید دید آن ها هدایت گر و هدایت یافته هستند و اگر با آنان مخالفت كردید تا روز قیامت در بین شما امت اختلاف خواهد بود.
2- یاد آورى ماجراى غدیر خم
مهمترین سند ولایت امیرمؤ منان على علیه السلام همان جریان فراموش ‍ نشدنى روز غدیر خم بود كه رسول خدا، على را به امر پروردگار در برابر چشمان ده ها هزار نفر به خلافت و جانشینى پس از خود نصب فرمود. فاطمه زهرا علیهاالسلام كه خود شاهد اعلام جانشینى على از سوى پیامبر بود، روى همین ماجرا اصرار و پافشارى مى كرد.
محمود بن لبید از جمله كسانى است كه سخن فاطمه علیهاالسلام را ضمن ملاقاتى با وى در كنار قبر حمزه براى ما نقل كرده است ، او مى گوید: روزى فاطمه علیهاالسلام را در كنار قبر حمزه سیدالشهدا دیدم كه به شدت مى گریست ، كمى صبر كردم تا آرام گرفت ، از او پرسیدم : اى سیده من ! مى خواهم از شما چیزى بپرسم كه پیوسته فكر مرا به خود مشغول داشته است .
فاطمه علیهاالسلام فرمود: بپرس .
گفتم : آیا پیامبر صلى الله علیه و آله پیش از رحلت خود سخنى در مورد جانشینى و امامت على علیه السلام فرموده است ؟
فاطمه علیهاالسلام فرمود: واعجباه !!! اءنسیتم یوم غدیر خم ؟؛ بسى جاى تعجب است ! آیا روز غدیر خم را به فراموشى سپرده اید؟
محمود بن لبید گوید: در تاءیید سخن حضرت فاطمه عرض كردم : آرى ! بیاد دارم و مطلب همان است كه شما مى فرمایید.
3- گام در گام على علیه السلام در مجالس انصار
حمایت فاطمه علیهاالسلام هرگز به نقل حدیث و روایت درباره شخصیت والاى على علیه السلام و تكیه كردن بر امامت و جانشینى او خلاصه نمى شد، بلكه آن یكى از شیوه هاى بود كه فاطمه علیهاالسلام در دفاع از حریم ولایت در پیش گرفته بود.
شیوه دیگر این كه فاطمه علیهاالسلام همراه امام خود به مجالس انصار مى رفت ، تا شاید آنان را از خواب غفلت بیدار كرده و حق على علیه السلام را بازستاند.
ابن قتیبه مورخ بزرگ مى نویسد: على فاطمه را سوار بر مركب مى كرد و همراه خود شبانه به مجالس انصار مى برد تا به دفاع از حق على علیه السلام پرداخته و از آنان یارى بطلبد اما انصار در پاسخ مى گفتند: اى دختر رسول خدا صلى الله علیه و آله ! ما با اینان بیعت كردیم و اگر شوهر و عمو زاده تو زودتر به نزد ما مى آمد، هرگز به سراغ شخص دیگرى نمى رفتیم .
حضرت علیهاالسلام در پاسخ مى فرمود: آیا سزاوار بود كه پیامبر صلى الله علیه و آله را دفن نكرده در خانه اش رها مى ساختیم و بخاطر این موضوع با مردم به نزاع مى پرداختیم ؟!
4- فریاد بر حریم شكنان
فاطمه علیهاالسلام در برابر عده اى حرمت شكن كه به حریم خانه اش حمله ور شده بودند تا به خیال خود على علیه السلام را به زور شمشیر از خانه بیرون كشیده ، براى بیعت به مسجد ببرند، آن چنان فریاد زد و از عمق جان ناله كشید كه قلب هر بیننده را جریحه دار ساخت . صحنه غریبى بود و منظره عجیبى ، على علیه السلام تنهاى تنها مانده بود، با یك مدافع آن هم فاطمه .
راستى او چه كارى مى توانست انجام دهد، خود را از شر آنها حفظ كند، یا فرزندان خردسالش را آرام نماید یا از امام خویش دفاع بنماید؟ و مانع بردنش شود؟
فاطمه كه این وضعیت نگران كننده برایش غیر قابل تحمل بود، یك مرتبه فریاد زد و از آن ها خواست تا از خانه بیرون روند و گفت : در غیر این صورت آن ها را نفرین خواهد كرد.
فاطمه علیهاالسلام فریاد زد: سوگند به خدا، از خانه بیرون مى روید یا این كه موهاى خود را پریشان كرده ، به درگاه خدا شكایت كنم و نفرین تان بنمایم ؟
5- دفاع از على علیه السلام و شلاق قنفذ
آه و ناله فاطمه بر دل آن مردم حرمت شكن هیچ اثرى نكرد، آنان همچنان بر بردن ولى خدا به مسجد اصرار مى ورزیدند و فاطمه علیهاالسلام به سختى جلوگیرى مى كرد و مى فرمود: به خدا سوگند هرگز نمى گذارم كه پسر عمویم را از روى ظلم از خانه بیرون بكشید... چه زود سفارش پیامبر خدا را در باره ما اهل بیت فراموش كردید و از خدا نترسیدید.. در حالى كه به شما سفارش كرده بود، از ما پیروى نموده و ما را دوست داشته باشید و به ریسمان ما چنگ بزنید...
فاطمه همچنان از ولى خدا دفاع مى كرد و على را محكم گرفته بود كه به وسیله شلاق قنفذ او را از على جدا كردند.
6- حفاظت از جان امام
على را كشان كشان به سوى مسجد بردند، اما مگر فاطمه دست از حمایت امام خود برداشت ؟ او بلافاصله بدنبال ولى خدا به راه افتاد و در پى او تمام زنان بنى هاشم حركت كردند.
فاطمه آمد و خود را به نزد قبر پیامبر صلى الله علیه و آله رساند، بار دیگر آن ها را مخاطب قرار داد و فرمود: عمو زاده ام را آزاد كنید، به خدایى كه پدرم را به حق فرستاد، اگر آزادش نكنید، موهاى خودم را پریشان مى كنم ، پیراهن پیامبر را بر سرم مى گذارم و به سوى پروردگارم فریاد مى كشم ، چرا كه نه صالح پیامبر در نزد خدا از پدرم عزیزتر بود و نه شترش عزیزتر از من ، و نه بچه اش از فرزندانم .
آرى این فاطمه بود كه دست و صورت و پهلوى خود را سپر امام خویش ‍ قرار داد و آن گونه از على بن ابى طالب علیه السلام دفاع كرد كه حاضر بود در این راه كشته شود اما به امامش آسیبى نرسد، او به دنبال على راه افتاد تا نقشه قتل او را خنثى كند، او پیراهن رسول خدا را بر سر گذارد و آماده نفرین كردن بود تا دست از جان ولى خدا بر دارند.
7- سكوت فاطمه علیهاالسلام براى حفظ اسلام
همچنانكه فاطمه به همراه حسنین ، تود را به قبر پیامبر صلى الله علیه و آله نزدیك مى كرد تا به وسیله یك نفرین ، مدینه زیر و رو شود، على موقعیت بسیار دشوار را در یافته به سلمان فرمود:
اى سلمان دختر پیامبر را دریاب ، چرا كه مى بینم دو پهلوى مدینه دهان باز كرده است ، به خدا سوگند اگر نفرین كند به كسى در مدینه مهلت داده نمى شود و بیم آن مى رود شهر مدینه و هر چه در آن هست به زمین فرو رود.
سلمان گوید به فرمان امیرمؤ منان علیه السلام به سرعت خود را به فاطمه علیهاالسلام رسانده عرض كردم ، اى دختر پیامبر! خداى تبارك و تعالى پدرت را به عنوان رحمت براى امت فرستاد به خانه ات برگرد.
فاطمه علیهاالسلام فرمود: اى سلمان ! دیگر صبرم لبریز شده ، مرا رها كن تا به سوى قبر پدرم بروم و آن جا فریاد بزنم و به خدا شكایت كنم .
سلمان گوید گفتم على علیه السلام مرا به سوى تو فرستاده و به شما دستور برگشت داده است .
فاطمه علیهاالسلام فرمود: حال كه على دستور داده گوش مى كنم و فرمان مى برم و بدین ترتیب حضرت به خانه برگشت .
آرى فاطمه علیهاالسلام به خانه برگشت تا به دیگران بفهماند كه اگر قیام او در برابر حریم شكنان براى حفظ و دفاع از ولایت و ولى خدا بود، سكوتش ‍ نیز به خاطر فرمان امام و حفظ اسلام بود.
8- رد بیعت ابوبكر
از موارد دیگر حمایت فاطمه علیهاالسلام از ولایت این بود تا وقتى كه زنده بود، هرگز با خلیفه اول بیعت نكرد و نه تنها بیعت نكرد بلكه با او هم چنان در حال خشم و غضب و قهر بود تا این كه از دنیا رفت . حال سؤ ال ما این است كه چرا فاطمه با ابوبكر بیعت نكرد در حالى كه روایات زیادى از رسول خدا صلى الله علیه و آله نقل شده كه : من مات و لیس له امام فموتته موتة جاهلیة .
آیا فاطمه علیهاالسلام العیاذ بالله بوسیله بیعت نكردن با ابوبكر به مرگ جاهلى از دنیا رفته و یا حقیقتا ابوبكر امام نبوده تا فاطمه به مفاد این روایت ملزم به بیعت با او باشد و یا حدیث قابل استناد نیست ؟
در پاسخ مى گوییم : شكى نیست كه فاطمه علیهاالسلام با ابوبكر بیعت نكرد و نه تنها در ملاقاتى كه آنان با فاطمه علیهاالسلام داشتند، حضرت زهرا علیهاالسلام از آن دو روى گردانید، بلكه فرمود: اگر پدرم را ملاقات كنم از شما دو نفر شكایت خواهم كرد و در پایان همین ملاقات بود كه فرمود: به خدا سوگند در هر نماز تو را نفرین مى كنم .
و گویاتر از همه ادله و شواهد این كه در صحیح بخارى و مسلم و دیگر صحاح آمده كه زهراى مرضیه از دنیا رفت در حالى كه بر ابوبكر خشمناك بود.
از جهت دیگر حدیث من مات و لم یعرف امام زمانه آن قدر صحتش روشن است كه نیازى به بررسى اسناد ندارد، چرا كه این حدیث را شیعه و سنى به اتفاق نقل نموده اند و این حدیث با اسناد فراوان و با تعبیرهاى مختلف از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل گردیده مثلا:
طیالسى در مسند از ابن عمر نقل كرده كه : من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة .
و همچنین به تعبیرهاى دیگرى از قبیل : من مات و لا طاعة علیه مات میتتة .. من مات و لیس له امام .. من مات و لا بیعة علیه ... و من مات لیس علیه امام فمیتتة میتة جاهلیه .. در كتاب هاى اهل سنت فراوان به چشم مى خورد.
و در منابع شیعه نیز مرحوم كلینى قریب به یقین مضمون از فضیل بن یسار از امام صادق علیه السلام از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل كرده است كه فرمود: من مات و لیس علیه امام فمیتته ، فقلت قال ذلك رسول الله ؟ فقال اى و الله قد قال .
قلت : فكل من مات و لیس له امام ، فمیتته جاهلیه ؟! قال : نعم . هر كه بمیرد و پیشوایى نداشته باشد، به مردن جاهلیت مرده است ، عرض كردم این سخن پیامبر است ؟
فرمود: آرى به خدا او فرموده است .
عرض كردم پس هر كه بمیرد و پیشوایى نداشته باشد مرگش مرگ جاهلیت است ؟!
فرمود: آرى .
و با در نظر گرفتن دو مسئله مسلم فوق : علت عدم بیعت فاطمه با ابوبكر كاملا روشن مى گردد كه او هرگز امام نبوده ، تا فاطمه اقدام به چنین كارى كند.
9- انتقاد شددید از زنان مهاجر و انصار
و این بار نوبت زنان است كه فاطمه علیهاالسلام مى باید از آن ها سخت انتقاد كند، چرا كه آنان نیز در ضایع كردن حقوق اهل بیت و نادیده گرفتن سفارش هاى پیامبر صلى الله علیه و آله بویژه كوتاهى در حق امیر مؤ منان علیه السلام سهم بسزایى داشتند. آنان با سكوت خود بر كارهاى خلاف شوهران خود صحه گذاشتند، و این كار كه مورد خشم فاطمه علیهاالسلام قرار گرفته بود، در عیادتى كه زنان مهاجر و انصار از او داشتند، ضمن خطبه اى طولانى به آنان گوشزد كرد.
ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه از عبدالله بن حسن از مادرش فاطمه دختر امام حسین علیه السلام نقل كرده : زمانى كه بیمارى فاطمه شدت یافت عده اى از زنان مهاجرین و انصار به نزد وى رفته ، گفتند: اى دختر رسول خدا چگونه اى ؟
فاطمه علیهاالسلام فرمود: به خدا سوگند شب را به صبح رساندم در حالى كه از دنیاى شما ناخشنود، و از مردان شما خشمگین و ناراحت هستم . واى بر آن ها چگونه خلافت را از پایگاه استوار رسالت و از پایه هاى نبوت و از محل نزول جبرئیل امین و از كسى كه حاذق و آگاه به امور دین و دنیا است منحرف كردند و دور ساختند؟!
آگاه باشید این همان خسران آشكار است ! چه شده كه اینان از ابوالحسن انتقام گرفتند و به علت استوارى قدم هاى او بر روى باطل و از بین بردن آن و به خاطر تسلیم ناپذیرى اش در راه خدا بود كه چنین كردند، به خدا سوگند اگر زمام امرى كه رسول خدا به على سپرده بود دست بر مى داشتند، آن حضرت مهار شتر رهبرى و خلافت را كاملا در دست مى گرفت و به راحتى و آسانى آنان را رهبرى مى كرد، به طورى كه بر شتر خلافت نه جراحتى در بینى اش ایجاد مى شد و نه اضطراب و ناآرامى بر سوار كارش دست مى داد.
آنان را به سرچشمه اى زلال جوشان و وسیع مى رساند، تشنگى را برطرف مى كرد، در آب غوطه ور شده و شراره تشنگى و گرسنگى را خاموش ‍ مى نمود...
آنچه بیان شد گوشه اى بود از دفاع فاطمه زهرا علیهاالسلام از ولایت و رهبرى على بن ابى طالب علیه السلام ، اما سخن در این باره فراوان است و درد دل بسیار كه خود به آن ها آگاهترید.
حال سؤ ال ما این است اگر مولا در فرمایش پیامبر صلى الله علیه و آله در ماجراى غدیر خم به معناى دوستى و محبت بود و نه به معناى ولایت و خلافت و سرپرستى امت ، چرا فاطمه علیهاالسلام به ماجراى غدیر استدلال كرده و چرا خود را به این همه دردسر و مشقت انداخته و تا سر حد جان از حریم ولایت دفاع مى كند. مگر ولایت به معناى دوستى آن همه مشكل آفرین بوده است ؟ مگر امت اسلامى نمى دانستند كه پیامبر صلى الله علیه و آله اهلبیت را دوست داشته و مسلمانان را به این دوستى فرا مى خوانده ؟!
مگر قرآن مجید مردم را به محبت و دوستى اهل بیت پس از نزول آیه قل لا اءسئلكم علیه اءجرا الا المودة فى القربى موظف نكرده بود؟
پس چه لزومى داشت كه پیامبر صلى الله علیه و آله بار دیگر سه روز مردم را در آن بیابان سوزان نگه داشته و خطبه بخواند و مردم را براى دوستى اهل بیت فرا بخواند.
وانگهى آیه الیوم اءكملت لكم دینكم و اءتممت علیكم نعمتى و رضیت لكم الاسلام دینا چه هدفى را دنبال مى كرد و چه چیزى در روز غدیر كامل شد كه پیش از این هنوز گفته نشده بود؟ آیا دوستى بود كه قبلا آیه اش ‍ نازل گردیده بود؟!
هم چنین مگر مسلمانان در آن روز به على علیه السلام تبریك نگفتند، مگر در آن روز عمر نگفت :
بخ لك یابن اءبى طالب اءصبحت مولاى و مولى كل مسلم . و اگر مولا به معناى دوستى و محبت بود، دیگر چه نیازى داشت كه عمر بن الخطاب به او تبریك بگوید: خوشا به حال تو اى پسر ابو طالب كه امروز مولاى من و هر مسلمانى شدى .
آرى این تبریك بخاطر سمت جدید على علیه السلام بود كه در روز غدیر خم توسط پیامبر صلى الله علیه و آله به عنوان خلیفه و جانشین آن حضرت اعلام شده بود. و فاطمه علیهاالسلام دقیقا از همین موضع جانانه دفاع كرده و بر آن ایستادگى نمود.

دنیا به کام تلخ من امشب عسل شده است

شیرین شده است و ماحصلش این غزل شده است

تاثیر مهر مادریت بوده بر زبان

این واژه ها اگر به تغزل بدل شده است

مادر!حضور نام تو در شعر های من

لطف خداست شامل حال غزل شده است

غیر از تو جای هیچ کسی نیست در دلم

این مسأله میان من و عشق حل شده است

سیاره ای که زهره نشد آه می کشد

آه است و آه آنچه نصیب زحل شده است

زهرایی و تلألو نور محبتت

در سینه ام ز روز ازل لم یزل شده است

با نام تو هوای غزل معنوی شده است

بی اختیار وارد این مثنوی شده است

هرگز نبوده غیر تو مضمون بهتری

تنها تویی که بر سر ذوقم می آوری

نامت مرا مسافر لاهوت کرده است

لاهوت را شکوه تو مبهوت کرده است

از عرش آمدی و زمین آبرو گرفت

باید برای بردن نامت وضو گرفت

نور قریش! تا که تویی صاحب دلم

غرق خداست شعب ابی طالب دلم

عمرت نفس نفس همه تلمیح زندگی است

حرفت چراغ راه و مفاتیح زندگی است

از این شکوه ، ساده نباید عبور کرد

باید مدام زندگیت را مرور کرد

چون زندگیت ساده تر از مختصر شده است

پیش تجملات ، جهازت سپر شده است

آیینه ای و سنگ صبور پیمبری

در هر نفس برای پدر مثل مادری

اشک شما عذاب بهشت است ، خنده کن

لبخندت آفتاب بهشت است ، خنده کن

دنیای ما نبوده برازنده ی شما

هجده نفس زمین شده شرمنده ی شما

آیینه ای نهاده خدا بین سینه ام

حس می کنم مزار تو را بین سینه ام

مانند آن خسی که به میقات پر کشید

قلبم به سوی مادر سادات پر کشید .

از (طوفان واژه ها) سید حمید رضا برقعی

زینب (س) و برجسته ترین صفات

 

ساغر محبت (جذبهء عشق)

نوافل و مقام ولایت

امانت های خداوند در دست زینب

ودیعه ای دیگر

 

بزرگی هر كس را می توان از بزرگی مسؤولیت هایش شناخت و آن مسؤولیتی كه به عهدهء عقیلهء هاشمین بود؛ نسخه ی بدل رسالت و پیام آوری بود. تمام شامات دین ورزی خود را مدیون زینب اند. همچنان كه روح مودّت آل رسول و رواج مكتب تشیع در آن بلاد بر اساس روشنگری های اوست.

این مسؤولیت سنگین ویژگی های فوق العاده ای می طلبد كه همه آن ها به تمام معنا در اقالیم وجود زینب كبری حضور دارند. بدون این خصایص به دوش گرفتن رسالت و پیام آوری كه فقراتی به صلابت كوه می طلبد، امكان پذیر نیست.

 

ساغر محبت (جذبهء عشق)

اولین و مهم ترین این صفات محبت و عشقی وافر و بی كرانه به ذات احدیت حق است كه بتواند همه كس و همه چیز را در محضر او ذوب كند و حتی خویشتن خویش را هم نبیند تا در مقام نفوذ و خرج ساختن خود سخاوت بی حدی نشان دهد. این مقام كه در قدیسین عالم و واصلین؛ همان مقام فنای فی الله است، آن توانمندی است كه در همه ی لحظات ایشان را مهیای فداكاری و ایثار می نماید.

بدیهی است كه این مقام یعنی محبت به حق جز از طریق معرفت و شناخت شهودی نسبت به خداوند سبحان میسر نیست. رؤیت جمال حق است كه این شیدایی را با جان آنان در می آمیزد و سبویشان را لبریز از شوق می كند، اما در مكتب رسولان الهی این محبت علایمی دارد كه مهم ترین آن ها اطاعت از فرامین الله است؛ - قل ان كنتم تحبون الله فاتبعونی^{- (1)}

مسلمانی و اظهار ایمان كه پس از اعتقاد قلبی و اقرار به زبان در اعضا و جوارح خود را نشان می دهد، موجب تقرب است. به عبارت دیگر؛ شریعت دینی را چراغ گفتار و رفتار خود نموده و تن به واجبات الهی و ترك حرام می دهد. در این میان كسانی اهل نافله اند یعنی آنچه را كه برایشان فرض و واجب نیست، با اعمالشان در هم آمیخته و انگیزه ی الهی مضاعفی آنان را به راه های زیباتر تقرب می خواند.

نوافل و مقام ولایت

نافله در فرهنگ قرآنی آن چیزی است كه زیاده بر واجب است⁽²⁾ و از روی تفضل و تبرع انجام می شود )ومن اللیل فتهجد به نافلة لك( ⁽³⁾ از این روی خداوند اعطای یعقوب را نافله می نامد )ووهبنا له اسحاق و یعقوب نافلةً(⁽⁴⁾ دین سرشار به ترغیب از نوافل فردی و اجتماعی است و زینب تمام این كمالات را یك جا دارد. كدامین انسان را می توان یافت كه بیش از این «بانوی گرامی» برای خدا نافله انجام داده باشد؟ چه كس تا آن جا كه رمق به تن و سو به چشم و قدرت در كام دارد، دین خداوند را رصد كرده و برای حفظ آن پایمردی نموده است؟

او همان نیست كه خود، طفلان را به قربانگاه فرستاد؟ و مواساة را در حق امام عصر خویش تا بدان جا تمام كرد كه تمام لحظات خود را صرف حفاظت از حریم وی قرار داد؟ او همان نیست كه شب مبارزه، به سان یك فرماندهء حازم و دوراندیش حتی در اندیشهء امتحان سربازان هم به سر می برد؟ و در تمام مسیر سفر سایهء سنگین و پر ابهت خود را بر دشمن افكنده تا چكاچك شمشیرهایشان كودكان مصیبت زده را نلرزاند؟

آری اوست كه پسر تمام تازیانه ها و زخم خورده ی تمام شماتت هاست، و آیا با هزار و یك عذر موجه نمی توان از هجمه ی این همه وظیفه ی توان سوز رهایی یافت؟

این همه نافلهء فردی و اجتماعی فقط با جاریِ محبت و خلوص الهی تفسیر می شود و دیگر هیچ. آن همه محبت كه از زلال معرفت سرچشمه گرفته و این همه نافله است كه زینب را «ولیة الله» كرده است.

مقام ولایت كه از آن انسان كامل و تحفه ی باریافتگان ساحت یقین است در مراتبی از جلوه های خود امكان تصرف در تكوین را به ولی خدا می دهد. از این گونه تصرفات در جریان حادثه، بسیار از حضرتش دیده شد.

گاهی دست ملكوتی اش تسلای امامی می شود⁽⁵⁾ و گاه فرمان سكوتش نفس ها را از شماره می اندازد.⁽⁶⁾ و گاهی دیگر به زمین مأموریتی می دهد كه ضربه شصتی به دشمن قداره بند نشان دهد.⁽⁷⁾ در زمانی دیگر سامعه ی آسمانی اش ندای صبر از سر بی پیكر می شنود.⁽⁸⁾ و تمام این ها حاكی از مقامات بلند ولایت بی بی است.

در مرحلهء ولایت باطنی شعاع نور وجود اوست كه زمان را در نوردیده و همه را به تطهیر در كوثر حسینی دعوت می كند و صلابت گفتار اوست كه پژواكش در فراز و نشیب تاریخ، پرده از رخسار نفاق برگرفته است.

همه كس در جاذبهء هدایت باطنی اش قرار دارند و ناقص گفتار و رفتار در راه مانده ها به كمال گفتار و رفتار او تكمیل و تتمیم شده است.

امانت های خداوند در دست زینب

زینب كبری صاحب ودایع بیشماری شد و ذخایر عظیمی از ناحیه ی امام عصر او بدو سپرده شد كه تا به آخر رسالتِ خود، می بایست در حفظ آن ها بكوشد. ودایعی كه جان مایهء آدمی هم باید در مسیر حفا‌ظت از آن ها سپر گردد.

گوهر لازم این امر به تشخیص ولیّ عصر او، در زینب وجود داشت. اولین و مهم ترین این ودایع، امام سجاد(ع) و مروارید دریای امامت بود.

خبرنگاران عاشورایی آن مقداری كه در توان داشتند از این پاسداری برای آیندگان نقل نموده اند. از جمله می توان به گزارش حمیدبن مسلم ازدی از به آتش كشیدن خیمه ی امام (ع) استناد جست⁽⁹⁾

غارتگران پس از آن كه شاهد ذبحی عظیم بوده اند، دیگر هیچ منكری برایشان ناشدنی نمی نمود و كشتن امامی در بستر و زنی كه محافظ وی بود؛ برایشان ابداً ناگوار نمی آمد.

حفظ این ودیعه است كه زینب ِداغدار را از قتلگاه به سمت خیمه ها می كشاند و از او كه غرق در اشك و آه و ماتم است، شیری می سازد كه فقط با آتشین ِ كلام خود می شورد و می خروشد.

راوی نتوانسته از تنگنای كلماتش برهد و تمام آنچه شد را به تمام ویژگی هایش به ما منتقل سازد، ولی هر چه بود و هر چه آن بانو بر زبان راند به گونه ای بود كه همهء نامردان شمشیر به دستِ وقیح را از كرده پشیمان ساخت، تمام شمشیرها را به غلاف ها برگرداند؛ آن چنان كه مأمور شدند زینت آلات دختركان را نیز به ایشان بازگردانند.

در كوفه اما زینب یك آشناست. خاطرات پرشكوه حضور امام بلافصل به او هیمنه ای علوی داده است؛ آن چنان كه بدون هیچ گونه مصلحت اندیشی دشمن حقیر را با خواری بر زمین كوفته است.

منطق بی نظیر امام، دشمن سرسخت را آشفته ساخته و او عزم آن دارد كه انتقام همه ی خواری خود را یك جا از امام بستاند. آن هیمنه ی علوی كه ذكرش برفت قامت رسای زینب را برپا داشت تا بار دیگر ودیعه ی رسالت را حفظ نماید.⁽¹⁰⁾

ودیعه ای دیگر

ودیعهء دیگر، "عزّت خاندان رسالت" است. مطالعهء تاریخ به خوبی نشان می دهد كه یكی از نگرانی های حضرت سیدالشهدا علیه السلام صحنه های پس از شهادت و وضعیت اهل بیت علیهم السلام ؛ و مواجههء آن ها با مصیبت های بعدی است.

از این رو پس از شهادت قمربنی هاشم، خواهر را به حضور خواست و در پیشاروی وی همهء زنان و دختران را به حفظ عزت و مرتبهء ایمانی خود سفارش نمود: «استعدوا للبلاء ... ولاتقولن بالسنتكم ماینقص من قدركم»⁽¹¹⁾

حافظ این عزت زینب است. تجلیات این معنا در صحنه های پرشور سفر تاریخی شام نمایان است كه به گوشه هایی از آن می توان اشاره نمود:

صاحب خصایص زینبیه می نویسد: امام سجاد(ع) و زینب (س) در تمام طول سفر كلمه ای با دژخیمان صحبت نكرده و كلمات آن ها را جواب نمی فرمودند. اهل بیت (ع)؛ نیز با تأسی به حضرتش چنین كرده و حتی به بهانهء كام های خشك خود این عزت را به درخواست جرعه ای آب نیالودند.

گاه آدمی در این اندیشه فرو می رود كه آن ناقه و بلكه آن كاروان و اصلاً آن قطعه زمین این همه ابهت و شكوه را چگونه بر گردهء خود می كشانید و خرامیدن اساطیری او را چگونه دوام می آورد!

در كوفه زنی را می بینی كه آن چنان عزت حق را مثال است كه تا فرمان او رسید كه «صدقه بر ما حرام است»؛ كودكان و زنان خرما از حلقوم خود بیرون كشیدند. و باز او را می بینی كه بی اعتنا وارد جلسه ای می شود كه رعب حاكم بر آن مردان را لغزانده و عنان شجاعت را از كفشان ربوده است. بی اعتنای آن قدر مشهود است كه یك باره حیثیت پوشالی شان را به باد داده است:

_ من هذه المتنكره ؟ جوابی نمی شنود _ من هذه المتكبره ؟ جوابی نمی شنود. كیست به این ندا كه از قعر تاریخ هر سال شنیده می شود، پاسخ دهد ؟ او بی مانندی است كه خدایش ردای كبریایی بر قامتش پوشانده تا خون خود را در شریان حق طلبان جاری سازد.

مواریث نبوت

ودایع دیگر هم این ها نیز همه در مواریث نبوت و اموال اختصاصی اهل بیت (ع) مانند مقنعه و گردنبند حضرت فاطمهء زهرا است كه علائم صراط مستقیم در خاندان نبوتند. حیطهء پاسداری زینب (ع) هستند.

 

پی نوشت ها:

1 ـ آل عمران (3): 31

2 ـ راغب اصفهانی، المفردات، ص 503

3 ـ اسراء (17): 79

4 ـ انبیاء (21): 72

5 ـ منتخب التواریخ، ص 293

6 ـ شیخ مفید، كتاب الامالی، ص 3667

7 ـ همان, الخصایص الزینبیه، ص 333، به نقل از میرالمذاب از مقاتل اهل سنت؛ زمانی كه حضرت زینب(س) از شمر بن ذی الجوشن خواست كه ایشان را از راه كم ازدحامی عبور دهد، آن ملعون با تازیانه ضرباتی به حضرت وارد نمود كه باعث گردید آن معدن صبر و وقار به زمین امر كند: «یا ارض خذیه» و زمین شمر را تا كمر فرو برد

8 ـ یا اختاه اصبری و احتسب فی مرضات الله

9 ـ منتخب التواریخ، ص 293 و نفس المهموم

10 ـ منتخب التواریخ به نقل از ارشاد مفید، ص 294

11 ـ نفس المهموم، ص 355

نامه جامعه حوزه ـ شماره هشتم ـ ص 49 ـ فریبا علاسوند