تبیان، دستیار زندگی

کاروانسرای مرنجاب از جمله آثار تاریخی موجود در منطقه می‌باشد. قلعه مرنجاب، کاروانسرایی است در کویر آران و بیدگل که در مسیر راه ابریشم قرار دارد و کاروان‌ها برای سفر به خراسان، اصفهان، ری و بالعکس از این مسیر می‌گذشتند.

بالای کاروانسرا به شکل سنگرهای دیدبانی است و همیشه ۵۰۰ پاسدار مسلح در قلعه حضور داشتند و امنیت عبور کالا از چین به اروپا و بالعکس را در این منطقه تأمین می‌کردند.

قنات کنار کاروانسرا که برکه بزرگی به وجود آورده است، آب شیرین دارد و این در کویر نمک و شوره زار یک معجزه است.

اصلی‌ترین راه‌های ورود به منطقه مرنجاب مسیر شهر آران به سمت پادگان و سپس جاده خاکی مرنجاب که پس از طی مسافتی در حدود 45 کیلومتر در جاده خاکی کوبیده شده به مرنجاب می‌رسد.

ارتفاع متوسط کویر مرنجاب از سطح آب‌های آزاد در حدود 850 متر می‌باشد. قسمت عمده این کویر پوشیده از تپه‌های شنی و ریگزار است.

کویر مرنجاب از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی است. عمده پوشش گیاهی منطقه شامل گیاهان شور پسند از جمله درخت‌های گز و تاق و بوته‌های قیچ  است.

پوشش جانوری منطقه به دلیل وجود آب و غذای فراوان بسیار غنی است. از جمله حیوانات موجود می‌توان به گرگ، شغال، کفتار، روباه شنی، گربه شنی، بزمجه، آفتاب پرست، انواع مارمولکT مار، عقرب، تیهو، عقاب، شاهین و … اشاره کرد.

در منطقه کویری آران و بیدگل، باد مثل هر منطقه کویری دیگر، یک عامل تعیین کننده اقلیمی است. باد، هم در شکل دهی به وضعیت طبیعی کویر و هم در شیوه زندگی انسان بیابان نشین تأثیر تعیین کننده دارد.

بادهای نامطلوب بزرگترین آفت کویر و باد مطلوب، نسیمی از بهشت است که کویر تفتیده را شاداب و با طراوت می‌کن

این کاروانسرا در دوره قاجار و در زمان ظل‌السلطان ساخته و در سال 1332 مرمت شده است.

کاروانسرای قلعه شور از جمله بناهای 4 ایوانی بوده با پلانی مربع و حیاط مرکزی نگین شکل. این بنا دارای 2 محور تقارن بوده و هر جبه آن دارای یک ایوان مرکزی و 2 اتاق در طرفین است.

پشت اتاق‌ها شترخوان‌ها قرار گرفته که دسترسی به آن‌ها از طریق 2 راه باریک در سرسرای ورودی و 4 راه در قسمت نیم‌هشت‌های حیاط امکان پذیر است.

گوشه‌های حیاط در دو طرف راهرو، 2 اتاق برای اقامت مهتران وجود دارد. نمای بیرونی این کاروانسرا شامل سردر ورودی است که 6 ردیف طاقنما در طرفین آن قرار گرفته است. پوشش سقف‌های این بنا نیز طاق و چشمه است.

کاروانسرای قلعه شور در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 2699 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

این کاروانسرای مستحکم به مساحت 35 × 45 متر از سنگ و آجر ساخته شده است. ابعاد آجرهای موجود در دیوارهای این اثر قدیمی 20 در20 در 4 سانتی‌متر می‌باشد که قالبی یکسان با بناهای موجود دوران صفوی دارد.

از عجیب‌ترین مشخصه‌های این بنا، شالوده‌ سنگی بنا می‌باشد. معماری سنگی بنا کامل و بی نقص بوده در حدی که گمان می‌رود معمار آن، بسیار آگاه به سازه‌های سنگی بوده است. قطر دیوار از ابتدا تا انتها تغییر داشته و چیدمان سنگ و ملات چنان جداناپذیر می‌باشد که تمامی فاصله بین سنگ‌ها با ملات به خوبی پر شده و کار دقیق معمار و بنا، دلیلی را برای بندکشی دوباره بین سنگ‌ها نمی‌گذارد.

ارتفاع بیش از 9 متر دیوارها و نیز وجود برج‌های چهارگوشه بنا و نیز برج‌های نیمه در میان اضلاع شرقی، غربی و جنوبی که جنوبی کمی هم بلندتر می‌باشد و نیز سردر بیش از 15 متر با دو برج، همه و همه حاکی از وضعیت امنیتی بد منطقه و اهمیت راه‌گذری از این منطقه می‌دهد.

تأمین آب از طریق چاه می‌باشد که در داخل کاروانسرا قرار دارد و این اهمیت وجود آب در این منطقه بیابانی را می‌رساند. نبود قنات و تأمین آب داخلی و نیز مکان‌هایی برای انبارکردن آذوقه، بیانگر این مطلب است که زمان‌هایی رباط در محاصره نیز بوده است.

صاحب جامع مفیدی در وصف این رباط یا کاروانسرا می‌نویسد:

• "به سرحد یزد و اصفهان در میان بیابان واقع است. جایی است خوفناک و مکانی است پر وحشت. در قدیم الایام قلعه ای ساخته بودند از سنگ؛ اما خرابی تمام در بنیان آن راه یافته بود. ایالت و شوکت پناه، جانی خان قورچی باشی در زمان اقتدار به تعمیر آن همت گماشت و در نهایت استحکام به اتمام رسانید و بر اطراف آن برج های عالی ترتیب داده و در ساحت آن چاهی حفر نمود که مترددین از آن مستفیض می گردند و بانی را به دعا یاد می‌کنند."

وضع فعلی کاروانسرا نیز موید نوشته صاحب مفیدی است. یعنی دیوار های قسمت قدیمی رباط همه از سنگ سرخ و بسیار محکم است و بعداً تعمیرات و مرمت‌هایی که در آن شده، با آجر به انجام رسیده و مخصوصاً برج ها و گاوپهلوهایی به آن الحاق شده است.

سردر ورودی که در طرف دیوار شمالی است تماماً از آجر و احداث عصر صفوی است. دو برج متصل به سردر به محیط خارجی پانزده متر از آجر و یک گاوپهلو و جرز که حکم شمع و حمال برای دیوار دارد در همین قسمت ساخته شده. در دو زاویه دیوار سمت راست یا مغرب دو برج و در وسط آن یک برج سنگی هست و یک شمع آجری هم در همین سمت دیده می شود.

در دیوار سمت چپ یا مشرق دو برج سنگی اصلی و دو گاوپهلوی آجری متصل دیده می شود. بلندی دیوار ها قریب نه متر است. بالای سر شاه نشین برجی از آجر به بلندی سه متر ساخته اند و در همانجا سه سوراخ تعبیه شده که جای ریختن روغن داغ و آب جوش بوده است.

دو متر از سر دیوار برج های اطراف قلعه از آجر ساخته شده. در داخل رباط صفه ها، و عقب سر آنها طویله و اصطبل ها همه از آجر بنا گردیده و به طور کلی این رباط از حیث استحکام و استواری از رباط های مهم و نسبتاً سالم صفحات یزد و از لحاظ نقش و طرح هم استادانه و خوش کار است.

یغمیش از نظر ریشه‌شناسی، ریشه و وجه تسمه‌، چندان مشخص نیست ولی در کتب تاریخی یغمیش را نامی مغولی و برگرفته از آثار یغمیش شحنه اصفهان در عصر غازان‌خان می‌دانند [ایرج افشار، یادگارهای یزد].

این بنای جالب و عجیب شالوده‌ای سنگی و با ملات گل وآهک دارد. البته این شالوده‌ اوّلی بنا بوده که به احتمال زیاد، به دوران حکومت ایلخانان مغول برمی‌گردد. ولی در دوران صفوی با آجر و افزودن چند پاپیل و پشت بند به استحکام بنا افزوده‌اند، از جمله سردر ورودی که با دو برج آجری و دروازه میانی ایجاد شده و برج‌های گوشه‌ای ضلع شمالی.

در ضمن در قسمت‌های شرقی و غربی با دو پیلک نیم‌برج جهت استحکام بخشیدن به دیوارها افزوده اند. مصالح اصلی بنا بومی بوده و از سنگ لاشه منطقه می‌باشد و نیز آهک را نیز از معادن اطراف برداشت کرده‌اند. ولی مرمت دوران صفوی با آجر می‌باشد.

کاروانسرای یغمیش در سال 1382 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 8558 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

کاروانسرای زیرو با کاروانسراها‌ی خرگوشی و یغمیش ازجمله کاروانسراهای معروف اردکان هستند. سازه و حتی روپوش‌ها و سقف کاروانسرای زیرو عمدتاً از قلوه‌سنگ ساخته شده است.

سبک معماری بنا، یکی از نشانه‌هایی است که اکثر کارشناسان معماری برای تاریخ‌گذاری روی یک بنا به آن استدلال می‌کنند. سبک کاروانسرا‌های دوران صفوی از یک نوع نقشه در مناطق مرکزی ایران تبعیت می‌کرده و آن سبک چهارایوانی اصفهانی بوده است؛ ولی کاروانسرای زیرو از سبک تک ایوانی با حیاط مرکزی تبعیت می‌کند.

این کاروانسرا در قسمت‌های شمالی، جنوبی و شرقی در میانه‌ ضلع خود، رواقی بزرگ‌تر دارد، ولی از ایوان غربی که همان ورودی است، کوتاه‌تر و کم عمق‌تر است. نوع قوس‌ها با قوس‌های رایج در کاروانسراهای سبک اصفهانی متفاوت بوده، قوس‌ها تیزه‌دار ولی تند‌تر و پای طاق‌ها بلندتر و ایوان ورودی رفیع ساخته شده است.

ورودی شترخوان‌ها از دو ضلع جنوبی و شمالی بوده و برای رسیدن به دو شتر‌خوان که در دو ضلع غربی و شرقی قرار دارد باید از میان دو اتاق گذشت.

کاروانسرای زیرو در سال 1386 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 19906 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

کاروانسرا محل یا بنایی است که کاروان را در خود جای می‌دهد. پلان کاروانسراها معمولاً مربع یا مستطیل شکل است، با یک ورودی برجسته عظیم و بلند، و بدون نقش، با دیوارهایی که گاهی اوقات بادگیرهایی در انتهای آن تعبیه شده است.

تحول و گسترش کاروانسراهای ایران در ادوار مختلف بستگی به وضعیت اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و ... داشته است.

اساس معماری کاروانسراهای ایران، مانند سایر بناها، تابع شیوه، سنت و سبک رایج زمان بوده است.

با این ترتیب می‌توان پنداشت که کاروانسراهای پیش از اسلام نیز تابع شیوه معماری زمان بوده و معماری خاصی نداشته است.

شیوه معماری، محل و منطقه، مصالح ساختمانی و موقعیت جغرافیائی نقش موثری در ایجاد اینگونه بناها داشته است.

در کاروانسراها اتاق‌های مسافران معمولا پیرامون حیاط ساخته می‌شده و پشت آنها اصطبل قرار داشته که درب ورودی اصطبل‌ها در چهار گوشه داخلی بنا قرار داشته و گاهی در ایوان ورودی حیاط باز می‌شده است.

در دوره صفوی طرح معماری کاروانسراها متنوع شد و علاوه بر کاروانسراهای چهار ایوانی نوع کوهستانی، مدور، هشت ضلعی و کویری بر طبق موقعیت جغرافیائی و مکانی احداث شد.

در دوره‌های زندیه، افشاریه و قاجاریه احداث کاروانسراها به شیوه گذشته ادامه پیدا کرد.

از نظر طرح و نقشه کاروانسراهای دوره یاد شده عموما از نوع چهار ایوانی بوده و از لحاظ مصالح ساختمانی نیز بر خلاف دوره متقدم که از آجر و سنگ بوده اغلب از خشت استفاده شده است.

آثاری که از کاروانسراهای کهن بدست آمده نشان می‌دهد که اتاق‌هائی برای نگهبانان، کاروانسرادار یا مامورین ساخته می‌شده است. ولی کاروانسراهای تجارتی داخل شهرها عموما دوطبقه بودند.

در دو طرف دروازه ورودی داخل کاروانسرا نیز معمولا اتاق‌هائی برای پاسداران و کاروانسرادارساخته می شده است.

معمولا هر کاروانسرا دارای چاه آب و آب انباری است که گاهی در وسط کاروانسرا در زمانی خارج از محوطه جهت تامین آب مورد نیاز مسافران ساخته شده است.

در بسیاری از کاروانسراها بخصوص از دوره صفویه به بعد بخاری دیواری یا مکانی برای بر افروختن آتش تعبیه شده است. محل بخاری‌های دیواری یا در اتاق‌ها ساخته می‌شده یا در محل‌های سر پوشیده.

در کاروانسراهای نوع کوهستانی اهمیت بخاری به حدی بوده که محل وسیعی را برای قرار دادن آتش و بخاری انتخاب می‌کرده‎اند.

مصالح ساختمانی اصلی بنای کاروانسراها در ایران از سنگ و آجر بوده است، در بعضی موارد سنگ ها کاملاً استادانه تراش داده می‌شده و در برخی اوقات از قطعات کوچک سنگ‌های نتراشیده استفاده می‌کردند.

بام‌ها اکثراً مسطح و با شیب کم ساخته می‌شدند و در قسمت‌هائی که اتاق‌های بزرگ دارند سقف‌ها شکل قوسی دارند.

آب باران بوسیله ناودان‌هائی که در روی دیوار خارجی کاروانسرا ساخته می‎شد به بیرون از کاروانسرا هدایت می‌شد.

در دوره اسلامی، معماری کاروانسراهـا از دیدگاه سبک و تنوع نقشه‌ها به اوج شکوفائـی رسید و در مسیر شهرها و روستا ومعابر کوهستانی و نـواحی کویری، کاروانسرا و رباط‌های برونشهـری و در مراکز اقتصادی و راسته بازارها، با ویژگی‌های متفاوت کاربری احداث شدند.

نمـونـه‌های بسیار زیبـا وجالب تـوجه از معماری این گونه بـناها [در جست‌و‌جوی کاروانسرا] که در سرزمین پـهناور إیـران از کرانه‌های رود ارس تـا سـواحل خلیج فارس بـه یـادگـار مـانـده، مـعـرف ذوق هنـری و مـهارت مـعـمـاران، بنـایـان واستادکارانی است که در ادوار مختـلف و با توجه به نیازهای گونـاگون، باعلاقه فـراوان در طریق تحول، تکامل، زیبـائی و گسترش کاروانسراها به جان کوشیدند.

انواع کاروانسرا:

کاروانسراها به طور کلی به دو دستهٔ اصلی تقسیم می‌شوند:

• کاروانسراهای درون شهری
• کاروانسراهای برون شهری

کاروانسراهای ایران را می‌توان به گروه‌های زیر تقسیم بندی کرد:

• کاروانسراهای کاملاً پوشیده منطقه کوهستانی
• کاروانسراهای کرانه‌های پست خلیج فارس
• کاروانسراهای حیاط دار مناطق مرکزی ایران

کاروانسراهای حیاط دار به انواع مختلف تقسیم بندی می‌شوند:

• کاروانسراهای مدور
• کاروانسراهای چند ضلعی حیاط دار
• کاروانسراهای دو ایوانی
• کاروانسراها با تالار ستون دار
• کاروانسراهای چهار ایوانی
• کاروانسراها با طرح متفرقه

حرکت این جریان از داخل منطقه خیزاب ساحلی آغاز می‌شود و تا خارج از خط شکست موج ادامه می‌یابد. این جریان‌ موجب می‌شود آبی که موج‌ها به سوی ساحل آورده‌اند را به دریا باز گردانند.

نمونه‌ای از جریان شکافنده که آب از ساحل به سمت دریا باز می‌گردد

جریان‌های شکافنده به شیب ساحل و کنش خیزاب (موج) بستگی دارد و سرعت این جریان معمولا از رکورد سرعت شنای المپیک بالاتر است از این رو حتی بهترین قهرمان شنای المپیک نیز نمی‌توانند بر خلاف این جریان شنا کرده و به طرف ساحل برگردد.

به گفته رئیس پژوهشکده علوم دریایی موسسه ملی اقیانوس شناسی این جریان در کلیه دریاها وجود دارد.

سرعت جریان شکافنده در دریا
دکتر حمید علیزاده- رئیس پژوهشکده علوم دریایی موسسه ملی اقیانوس شناسی در گفتگو با خبرنگار مهر دلیل ایجاد جریان شکافنده را شکست موج در ناحیه ساحلی دانست و اظهار داشت: زاویه برخورد موج به ساحل و شکل بستر از جمله عوامل اصلی ایجاد جریان شکافنده در یک منطقه ساحلی است.

وی با تاکید بر اینکه از عمق 10 متر به بعد جریان شکافنده وجود ندارد، افزود: از آنجایی که وجود جریان‌های شکافنده به حضور موج وابسته است، این جریان‌ها در تمام فصول سال وجود دارد.

علیزاده با بیان اینکه مردم در فصول سرد در آب شنا نمی‌کنند، یادآور شد: معمولا از نیمه خرداد تا اوایل مهرماه که هوا مساعدتر است مردم برای شنا به دریا می‌روند که به دلیل بی اطلاعی از جریان‌های شکافنده دچار حادثه می‌شوند.

وجود جریان شکافنده در دریای جنوب
رئیس پژوهشکده علوم دریایی موسسه ملی اقیانوس شناسی با بیان اینکه جریان شکافنده منحصر به دریای خزر نمی‌شود، اضافه کرد: اتفاقا این جریان در دریای عمان به دلیل صخره‌ای بودن به خوبی قابل مشاهده است ولی به دلیل آنکه مردم کمتر به دریای عمان برای شنا می‎روند کمتر شاهد تلفات هستیم.

تحقیقات موسسه ملی برای پیش بینی جریان‌های شکافنده
وی با اشاره به برنامه‌های این پژوهشکده در زمینه جریان‌های شکافنده خاطرنشان کرد: در این زمینه برنامه‌های تحقیقاتی و اطلاع رسانی را در دستور کار داریم که در بخش اطلاع رسانی به دلیل کمبود بودجه نیاز به همکاری سازمان‌ها و نهادهای اجرایی است.

علیزاده با اشاره به پروژه‌های تحقیقاتی در این زمینه گفت: در بخش تحقیقاتی نیز اقدام به مدل سازی این جریان‌ها به منظور پیش بینی آن کردیم.

وی در این باره توضیح داد: در این مدل سازی به دنبال پهنه بندی سواحل کشور هستیم تا از این طریق میزان خطر پذیری پهنه‌های ساحلی را مشخص کنیم. این امر ما را یاری می‌کند تا همان طور که قادر هستیم تا 72 ساعت آینده وجود موج را پیش بینی کنیم، بتوانیم جریان آب ناشی از جریان شکافنده را تا 72 ساعت آینده پیش بینی کنیم.

رئیس پژوهشکده علوم دریایی ادامه داد: با این پیش بینی قادر خواهیم بود تا نسبت به فراوانی جریان‌های شکافنده در مناطق ساحلی چون ساری و بندر انزلی هشدار دهیم.

خطرناک‌ترین نقاط سواحلی از نظر جریان شکافنده

علیزاده با تاکید بر اینکه مدل سازی جریان‌های شکافنده از بهترین روش‌های هشدار در خصوص این جریان‌ها است خاطر نشان کرد: در حال حاضر این مطالعات در دستور کار قرار دارد و با داده‌های به دست آمده اقدام به ترسیم مدل پیش بینی مکانی جریان‌های شکافنده کردیم.

 فارس- عدم اطلاع‌رسانی صحیح و عدم معرفی جاذبه‌های گردشگری، تاریخی، باستانی و مذهبی مناطق مختلف ایران موجب شده تا بخش مهمی از مردم ایران زمین، ندانند که کشورشان دارای چه ویژگی‌ها و پتانسیل‌هایی در حوزه جذب گردشگر داخلی و خارجی است.

* آثار باستانی نظرآباد، زینت‌بخش دفتر دبیر کل سازمان ملل

پس جای تعجب نیست اگر بیش از 15 میلیون نفر جمعیت ساکن استان‌های تهران و البرز ندانند در کنار آن‌ها شهرستانی است با قدمت بیش از 9 هزار سال!

پس جای تعجب نیست، اگر کمتر اکثر قریب به اتفاق جمعیت 75 میلیون ایرانی ندانند که نخستین آثار خشت‌های دست‌ساز در ایران و در یکی از شهرستان‌های استان البرز کشف شده و این اثر گرانقدر هم‎اکنون زینت‎بخش دفتر دبیر کل سازمان ملل متحد است!

نام این شهرستان نظرآباد است و تعجبی ندارد اگر نظرآباد را شهر آثار تاریخی ناشناخته معرفی کنیم.

نظرآباد نام یکی از مهمترین شهرستان‌های استان البرز است که در سال 1381 و با تصویب دولت از شهر به شهرستان ارتقا یافت.

این منطقه دارای آب و هوای بسیار مطلوب و زمینی حاصلخیز است و به همین دلیل صنعت کشاورزی و دامداری در این منطقه از رونق بالایی برخوردار است.

کارشناسان حوزه باستان‌شناسی قدمت این شهرستان را بیش از 9 هزار سال تخمین زده‌اند، چراکه آثار به دست آمده نشان می‌دهد که حدود 9 هزار سال پیش در نظرآباد انسان‌ها ساکن و دارای تمدن بوده‌اند.

این آثار از منطقه باستانی ازبکی به دست آمد و نکته بسیار حائز اهمیت این است که نخستین آثار از خشت دست‌ساز توسط انسان‌ها در این منطقه کشف و توسط سید محمد خاتمی رئیس جمهوری وقت ایران به کوفی عنان دبیر کل وقت سازمان ملل هدیه کرد.

مهمترین ویژگی نظرآباد آب و هوای مطلوب این شهرستان،‌ بهره‌مندی از صنعت کشاورزی و به تبع آن محصولات با کیفیت زراعی و باغی و بالاخره صنایع‎دستی است.

کوزه‌گری،‌ معرق‌کاری، قلاب‌بافی،‌ گلیم‌بافی،‌ شال‌بافی،‌ سراجی، مروارید دوزی، حصیربافی،‌ نگارگری، کاشی‎سازی و بالاخره ساخت انواع آلات موسیقی از چوب‌ درختان ارزشمند از مهمترین صنایع‎دستی نظرآباد است که هر ساله زینت‎بخش خانه‌های بسیاری در ایران و خارج از کشور می‌شود.

* نظرآباد با روستایی سیاسی و تاریخی

شهرستان نظرآباد به مرکزیت شهر نظرآباد دارای چند دهستان بسیار معروف است که مهمترین آن‌ها عبارتند از دهستان سید جمال‌الدین، نجم‌آباد و بالاخره احمد‌آباد.

شاید آوازه احمد‌آباد بیشتر از خود شهرستان نظرآباد باشد. علت این شهرت وجود قلعه احمدآباد و مالک معروفش دکتر محمد مصدق از رجال سیاسی ایران در دوران قاجار و پهلوی است.

دکتر محمد مصدق همان نخست‌ وزیری است که در دوران صدارتش نفت ایران ملی شد و به قول یکی از مورخان تا زمانی که نفس مصدق و آیت‌الله کاشانی با هم گره می‌خورد، هیچ قدرتی توان مقابله با آن‌ها را نداشت و نهضت ملی شدن نفت زمانی شکست خورد که تیغه اختلاف، این دو را از هم جدا کرد.

* محوطه باستانی ازبکی، با آثاری به بلندای تاریخ

پس از احمدآباد، محوطه باستانی ازبکی از معروف‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهرستان نظرآباد است.

در منابع باستان‌شناسی درباره این محوطه آمده است: "ازبکی یکی از روستاهای دهستان احمدآباد مصدق از بخش مرکزی شهرستان نظرآباد بوده که در 80 کیلومتری غرب شهر تهران واقع شده ‌است. بخش‌هایی از این محوطه باستانی 9 هزار ساله را کارشناسان مرکز باستان‌شناسی ایران در سال 1348 خورشیدی مورد شناسایی قرار داده و در سال 1352 به شماره 955 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است.

بر اساس کاوش‌های صورت گرفته، محوطه باستانی ازبکی در برگیرنده شش هزار سال بقایای فرهنگی پیش از تاریخ و اوایل دوران تاریخی ایران از نیمه اول هزاره هفتم تا نیمه نخست هزاره اول پیش از میلاد مسیح یعنی دوران مادها است.

ازبکی محوطه باستانی گسترده‌ای برابر با صد هکتار و 10 تپه ارزشمند است که شش تپه از آن را گروهی از باستان‌شناسان ایرانی به سرپرستی دکتر یوسف مجیدزاده (از سال 1377 تا 1384) حفاری کرده‌اند."

همچنین پروفسور هالی پیتمن استاد هنر باستان و تاریخ هنر خاورمیانه در دانشگاه پنسیلوانیا در 16 مهر 1381 پس از دیدار از محوطه باستانی ازبکی شهرستان نظرآباد در یادداشتی که به وسیله عادل نورزاده ترجمه گردیده است، این گونه نوشت: حفاری‌های تپه ازبکی بسیار جالب است. این منطقه حاوی آثاری از هزاره پنجم پیش از میلاد است، مانند ظروف سفالی منقوش، فرهنگ‌هایی از دوران برنز و آهن تا دوره مادها. دکتر یوسف مجیدزاده و گروه او آثار معماری مهمی را از این دوران کشف کرده‌اند.

این اسناد به شکلی بسیار دقیق ثبت و منتشر می‌شود تا اینکه نتایج علمی تپه ازبکی از سوی یک مجمع باستان‌شناسی بزرگ‌تری، مطالعه شود."

* آسیاب آبی نظرآباد با آثاری از دوره قاجار

از دیگر آثار باستانی ارزشمند شهرستان نظرآباد می‌توان به آسیاب آبی این شهرستان اشاره کرد.

این آسیاب بر اساس اسناد موجود در دوره قاجار احداث و تا اواخر دوره پهلوی مردم منطقه از آن استفاده می‌کردند.

متاسفانه از سال 1350 به بعد این آسیاب با وجود ارزش تاریخی و جامعه‌شناسی بسیاری که دارد به صورت متروکه درآمد، اما از سال 89 به بعد دو مرحله طرح مرمت و باسازی در آن انجام شد و هم‎اکنون به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری نظرآباد به شمار می‌آید.

یکی از زیبایی‌هایی آسیاب آبی نظرآباد مربوط به سقف این بنا است که از نظر معماری ارزش فراوانی دارد.

* گازرسنگ با جاذبه‌های ناشناخته

یکی دیگر از جاذبه‌های ارزشمند تاریخی و باستانی شهرستان نظرآباد مربوط به محوطه باستانی گازرسنگ است که متاسفانه با وجود ارزش فراوانی که دارد، اطلاع‌رسانی زیادی درباره آن انجام نشده است.

نخستین کاوش‌های باستانی در تپه تاریخی گازرسنگ در سال گذشته انجام شد و همان دورهخبرگزاری فارس در گزارشی پیرامون این تحقیق علمی نوشت: «تپه تاریخی گازرسنگ از مناطق باستانی و بسیار ارزشمند کشور به شمار می‌آید.

بر اساس تقسیمات جغرافیایی و تعیین محدوده‌های کشوری، این منطقه در حوزه شهرستان نظرآباد از مهمترین شهرستان‌های البرز قرار داشته که شاخص‌ترین آثار بر جای مانده در این محدوده، امامزاده ابوالحسن (ع) و همچنین تپه معروف به گازرسنگ است که به 2 محدوده شرقی و غربی تقسیم می‌شود.

امامزاده ابوالحسن (ع) شامل یک ایوان شرقی و کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر که نشان‎دهنده گوشه‌ای از هنر معماری اسلامی است، می‌شود.

گنبدخانه امامزاده فوق نیز، پشت ایوان جای دارد که بنایی است چهارگوش که در قسمت بالا به وسیله سه کنج‌هایی به چند ضلعی و سپس دایره تبدیل شده و گنبد دو پوش امامزاده روی آن احداث شده است.

همچنین تپه گازرسنگ در 18 کیلومتری شهرستان نظرآباد واقع شده و نکته مهم این است که با وجود شواهد مستندات بسیاری مبنی بر قدمت تاریخی این محدوده که حتی 8 هزار سال تخمین زده می‌شود، هیچ کار کارشناسی مهمی در آن صورت نگرفته است.

اما چندی پیش اعلام شد که یک گروه از باستان‌شناسان با مجوز اداره میراث فرهنگی استان البرز به زودی نخستین کاوش‌ها را در این محدوده تاریخی آغاز خواهند کرد.

در همین رابطه خبرنگار خبرگزاری فارس در کرج با مدیرکل (وقت) میراث فرهنگی استان البرز تماس گرفت و از وی درباره نحوه و جزئیات اجرای طرح پژوهشی فوق پرسید.

محمدرضا پوینده درباره عملیات کاوش در این محدوده گفته بود؛ برای این منظور یک تیم خبره و محقق از باستان‌شناسان و اساتید و دانشجویان دانشگاه تشکیل شده است.

به زودی نخستین فصل باستان‌شناسی در تپه‌ گازرسنگ استان البرز با هدف شناسایی و حریم‌نگاری آغاز می‌شود."

روستای عشایری گلدره و روستای زیبای ابراهیم‌بیگی،‌ نگین درخشان نظرآباد

یکی دیگر از جاذبه‌های توریستی و گردشگری نظرآباد روستای گلدره است. درباره ویژگی‌های این روستا در منابع تاریخی آمده است: گلدره، تنها روستای عشایری استان البرز است که پتانسیل‌های خوبی به لحاظ جذب گردشگر دارد. این روستا یکی از روستاهای پویای استان به ‌شمار می‌رود و همه جاذبه‌های کویر را داراست که می‌تواند مقصد مناسبی برای تورهای عشایری و کویری باشد. شترسواری، اسب‌‌سواری و دیدن زیبایی‌های آسمان در شب از جمله جاذبه‌‌های این روستا است و زندگی سنتی‌ای که در روستا جریان دارد، بسیار لذت‎بخش و دیدنی است.

پس از روستای گلدره، یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی نظرآباد روستای ابراهیم‎بیگی است.

ساکنان روستای ابراهیم‎بیگی برخلاف اکثریت نظرآباد که فارس هستند، ترک زبان بوده و از طایفه‌های ایل شاهسون بغدادی و اینانلو هستند.

اکثر روستاییان ساکن ابراهیم‎بیگی کشاورز و یا دامدار هستند.

درباره این روستا در منابع گردشگری آمده است: "ابراهیم‌بیگی روستایی در استان البرز، از توابع شهرستان نظرآباد و بخش تنکمان است. وجه تسمیه روستا مربوط می‌شود به قلعه و امارت شازده ابراهیم خان قجر از نوادگان قاجار که در دوره قاجاریه حاکم محلی منطقه بوده‌ است. قسمتی از دیواره‌های قلعه ابراهیم‎خان در بعضی از نواحی روستا باقی است.

اثر ارزشمند دیگر این روستا مربوط به یک گورستان به نام "گورستان گبری" است. هنوز کنکاش علمی دقیقی درباره این گورستان انجام نشده، اما گفته می‌شود که گورستان مربوط به دوران قبل از تاریخ است که البته به دلیل عدم کاوش‌های علمی چندان معتبر نیست.

به طور قطع برای معرفی جاذبه‌های تاریخی،‌ طبیعی، گردشگری و مذهبی نظرآباد نمی‌توان به یک و یا حتی چند گزارش بسنده کرد. چراکه این منطقه دارای آثار طبیعی و تاریخی بسیار ارزشمند بوده و سخن گفتن درباره آن، حداقل یک کتاب قطور می‌طلبد.

به عنوان نظرآباد دارای چندین امامزاده بوده که همواره پذیرای مردم مومن منطقه و گردشگران داخلی و خارجی است.

از جمله مهمترین آن‌ها می‌توان به امامزاده چهل دختر، ابراهیم (ع) و ابوالحسن اشاره کرد که متعاقباً گزارش‌هایی درباره هر یک از این آثار ارزشمند تاریخی و مذهبی منتشر خواهد شد.a