تبیان، دستیار زندگی

پزشكى هندیان نیز بر سحر و افسون مبتنى بوده است . در كتابى موسوم به ریگ ودا از ویژگیهاى بسیارى از گیاهان و نیز ادعیه اى كه در درمان بیماریها مورد استفاده است ، سخن رفته و دانش پزشكى در هند، به دست برهمنان بوده است . یونانیان در روزهاى شكوفایى تمدنشان دریافتند كه پزشكى هندى بسى پیشرفته تر از طب یونانى است ، لكن به تفصیل بیان نكرده اند كه این پیشرفت چگونه بوده است . بقراط از بسیارى از روشهاى درمانى هندیان سخن گفته و تیوفراست از گیاهانى دارویى یاد كرده كه از آنان اخذ نموده است

وجدى ذكر كرده است چینیان براین گمانند كه از زمان سه هزار سال پیش از میلاد، داراى مزارعى براى كشت گیاهان دارویى بوده اند. آنان كتابى (تأ لیف شده در حوالى سال 2600 ق .م .) را در دانش پزشكى به پادشاهى به نام هوانج تى نسبت مى دهند كه این كتاب هم اكنون نیز نزد آنان موجود است .
اروپائیان در دانش پزشكى خویش ، از این كتاب بهره جسته اند. و بعضى گفته اند كه دانشمند معروف بوردومباحث خویش در نبض را از كتب چینى بر گرفته است .
دانش پزشكى ، در میان مصریان ، مهمترین دانشى بود كه آنان بدان اشتغال داشته اند و كتاب چینیان ، موسوم به بنتاو گنج دانش پزشكى به شمار مى آید. در این كتاب ، 1100 اصل موجود است كه به درمان و معالجه مى پردازد .
طبابت نزد چینیان ، فنى بوده كه هر كس - از هر طبقه اى - مى توانسته به آموختن آن همت گمارد . مدارس پزشكى در این كشور تا قرن دهم به وفور موجود بوده است ، لكن پس از مدتى همگى جز مدرسه اى در پایتخت ، به تعطیلى گرایید

40- دو توصیه ى مهم !
تا گرسنه نشدید غذا نخورید و تا سیر نشدید دست از غذا بكشید
پیامبر گرامى اسلام )صلى الله علیه و آله ) فرمودند:
در حالى غذا بخور كه اشتها داشته باشى و هنگامى دست از غذا بكش ‍ كه هنوز اشتهایت باقى است .
بحار، ج 62، ص 291
41- چهار توصیه مهم !
این چهار توصیه ى مهم را حتما بكار بندید
حضرت على (علیه السلام ) به فرزندشان امام حسن (علیه السلام ) فرمودند:
چهار كلمه به تو مى آموزم كه تو را از درمان بى نیاز سازد.
- تا گرسنه نباشى غذا مخور، و هنوز مایل به غذا باشى دست از آن بردار، غذا را به جا و نیكو بخور (خوب بجو) و هنگامى كه خواستى به بستر روى خود را به بیت الخلاء عرضه كن (به مستراح برو(
خصال ، ح 60
و اما چند تذكر...
...و در پایان به این چند نكته نیز توجه كنید:
1- همیشه سعى كنید از غذاهاى بهداشتى و تازه استفاده نمائید.
2- از غذاهاى متنوع استفاده كنید تا نیاز بدنتان به ویتامین هاى گوناگون را فراهم آورید.
3- هنگام خوردن غذا در جمع ، به ظرف غذاى دیگران نظر نیندازید.
4- بهتر است پس از صرف غذا براى هضم غذا، كمى قدم بزنید.
5- از افراط در خوردن غذاهاى چرب ، سرخ كردنى ها و شیرینى جات بپرهیزید.
و... درست بخورید تا همیشه سالم بمانید.

انشاءالله که هیچ گاه مریض نشوید و از این مطالب هم نهایت استفاده را برده باشید.

پزشكى در سخنان معصومین (ع (
شایسته و بایسته است در احادیث و روایات پیامبر (صلى الله علیه و آله ) و اهل بیت گرامى اش كه ثروتى عظیم از دانش پزشكى در دل آنان نهفته است ، تحقیق و تدبّر كنیم ؛ زیرا آن بزرگواران در شؤ ون مختلف و متعدد طب و طبابت به شكلى همه جانبه و كامل سخن گفته اند، حتى زمانى كه ركود فكرى و علمى - در عهد امویان - بر جامعه حاكم بود همچنان كه قبلاً اشاره شد.
از این روست كه باید این ثروت علمى را بررسى كرد تا گنجهاى با ارزش و حقایق پربهایى كه در آنها نهفته است ، ظاهر شود .
ما براین اعتقادیم كه اگر توجه و اهتمامى كه شایسته این روایات است بر آنها معطوف شود، نتایج و ثمراتى كه بسیار پر اهمیت اند - حتى براى دانش پزشكى امروزى - به دست خواهد آمد .
و با چه زبانى مى توانیم تأ سف خود را ابراز نماییم ، هنگامى كه مى بینیم مسلمانان معاصر پیامبر (صلى الله علیه و آله ) وائمه معصومین : و حتى شیعیانشان جز به پاره اى از علوم دینى كه كوشش و جهد خویش را در تمام اوقات بر آن معطوف كرده بودند، به دانشها و علوم دیگر نپرداخته اند. حتى مى بینیم ائمه اطهار : برآنند تا توجه مسلمانان را به سوى بحث و تدقیق در علل و اسباب جلب فرمایند. امام باقر (علیه السلام ) چون فتوایى براى اصحاب صادر مى كند، بدانان امر مى كند از او بپرسند كه مأ خذ و مخرج این فتوا در كجاى قرآن كریم است . ولى كوشش امام در تشویق و ترغیب آنان آن طور كه باید در آنان مؤ ثر نمى افتد؛ چرا كه با این حال ، آنان فقط پاسخ مسأ له خویش را مى ستانند و بس !!

پاره اى از نوآوریهاى پزشكى مسلمانان  
شكى نیست كه علم پزشكى در شرق و غرب ممالك اسلامى از جمله علومى بوده است كه برایش بالاترین شأ ن و مقام را قایل بوده اند، چنانكه بعضى بدان اشاره كرده اند.

 همچنین شكى نیست كه مسلمانان را در دانش پزشكى تحقیقات و بحثهایى عمیق است و آنان در این دانش به نتایجى بزرگ رسیده و دانش پزشكى و جراحى را به پیشرفت و درجاتى بالا و در خور، رسانیده اند.
اروپا همچنان تا همین اواخر در جراحى بر آثار مسلمانان تكیه داشت و نیز طریق بیهوشى اى كه مسلمانان در جراحى به كار مى بردند... مسلمانان ، بسیارى از روشهاى معالجه را كه تا به امروز از آنها استفاده مى شود، كشف كرده اند ؛ چنانكه رازى اولین كسى بود كه از الكل و فتیله دو طرفه در درمان مجروحان بهره جست و نیز در درمان تب از آب سرد استفاده نمود. محمد خلیلى در باره رازى مى گوید : او نخستین كسى است كه ماده شیمیایى  H2 so4كه امروزه آن را حامض ‍ الكبریتیك مى گویند و در عربى الزاج الاخضر نامیده مى شود، كشف نمود و پیشتر آن را زیت الرازى مى نامیدند. وى ، آن را از گوگرد آهن استخراج كرده بود و روش استفاده از این ماده همچنان به همان صورت باقى است .
همچنین ، رازى نخستین كسى است كه به استخراج الكل موفق گشت و آن را از مواد نشاسته اى و قندى تخمیر شده به دست آورد. او اولین كسى است كه بیمارى آبله را شناخت و مبتلایان به آن را در بیمارستان قرنطینه كرد، دستور داد آنان را در خانه ها نگاه دارند و از دیگران جدا كنند . همچنین ، رازى نخستین كسى است كه به شناخت بیماریهاى مسرى نایل شد و نیز همو اولین كسى است كه روش خلال را كه نزد اطباى عرب مشهور است اختراع نمود. در این روش ، پوست بیمار سوراخ مى شود و نخى باریك را از آن مى گذرانند تا عفونت از موضع تعفن خارج شود و یا هر گونه تورمى كه در آن موجود است ، رفع گردد
به هر حال ، كشف الكل و اسید سولفوریك به وسیله رازى خدمت بسیار ارزشمندى به دانش طب بوده است .فتیله هاى دو طرفه - كه پیشتر بدان اشارت رفت - تا اواسط نیمه اول قرن چهاردهم هجرى همچنان مورد استفاده بود.
همچنین رازى نخستین كسى بود كه شبكه هاى اعصاب سر و گردن را به شكلى كافى و واضح شرح داد و نیز او اولین كسى بود كه با پیوند شكنبه گوسفند، جراحت و زخم معده را درمان كرد؛ چنانكه همو اولین كسى بود كه طب مفاصل را بنیان نهاد و در طب ، از پنبه كمك گرفت . فیلیپ حتى در باره وى مى گوید : رازى ، مؤ لف قدیمى ترین كتاب پزشكى است كه در آن میان حصبه و بیمارى آبله تفاوت قایل شده است و ما نمى دانیم كه آیا یونانیان و یا ملل دیگر، پیش از رازى به چنین معرفتى نایل شده بودند یا نه ؟
وى اضافه مى كند : فضل و دانش رازى در علوم پزشكى مقام و ارج وى را بالا برده ، مرتبتى میان متفكرین بزرگ و خلاق اروپاى قرون وسطى نصیبش كرده است
نمى دانم این بزرگان خلاق اروپاى قرون وسطى كیانند؟ و آیا مى توان كسى را در اروپاى آن زمان ، بزرگ دانست ؟! و آیا چنین نیست كه اروپا تا همین گذشته نزدیك بر دانش رازى و عالمان مسلمان دیگر تكیه داشته است ؟!
آیا همانان نیستند كه مى گویند : محمد بن احمد حتاتى كه در قاهره متولد شد و در سال 1052 هجرى وفات یافت ،به روم رفت ومدتى طولانى درآنجارحل اقامت افكند، ولى روزگار با او همراه نبود، از این رو از مدرسه اى به مدرسه اى دیگر منتقل مى گشت تا اینكه عاقبت به مقام ریاست پزشكان اسكى سرایا رسید و سپس به قاهره بازگشت ؟!
و حتى فیلیپ مدعى است كه یكى از ابتكارات كتاب الملكى ، اثر على بن عباس این است كه در این كتاب به وجود حركت مویرگى اشارت رفته است و نیز بیان شده است كه جنین به هنگام تولد، خود اقدام به خروج از رحم مادر نمى كند، بلكه حركات عضلانى رحم مادر است كه او را خارج مى نماید
ولى ، گویا نویسنده فوق الذكر از این حقیقت غافل است كه اولین كسى كه خبر از جریان گردش خون داد و به شرح و توضیح آن به شكلى كامل و كافى اقدام كرد امام صادق (علیه السلام ) بود؛ چنانكه این حقیقت را محمد خلیلى در كتابش ‍ موسوم به طب الامام الصادق (علیه السلام) به اثبات رسانیده و بیان نموده است كه آن حضرت در این امر، بر هارفى كه بسیارى به تمجید و تجلیل وى پرداخته اند، مدام نامش را بر زبان مى آورند كه اوكاشف جریان گردش خون است وكسى پیش از وى برچنین كشفى نایل نشده است پیشى گرفته است .

  
علاوه بر اینكه پزشكى مسؤ ولیتى دینى است كه به حد وجوب كفایى مى رسد، كافى است بگوییم اهمیت دادن اسلام به این علم تا آن حد است كه آن را با علم ادیان (وغیره از علوم همانطور كه در متنها آمده)  مقایسه كرده است . و این دو علم تنها علمهایى هستند كه مى بایست به آنها توجه خاصى كرد و براى رسیدن به آنها باید سعى و تلاش كرد. از امیر مؤ منان على (علیه السلام)  روایت شده است كه فرموده اند : علم دو نوع است : علم ادیان و علم ابدان  
همچنین از آن حضرت روایت شده است كه : علم سه نوع است ؛ فقه براى ادیان ، پزشكى براى ابدان و نحو براى زبانها مى باشد
و درعبارت كراجكى درجواهرش آمده است : علوم چهار نوعند: فقه براى ادیان ، پزشكى براى ابدان ، نحو براى زبانها و علم نجوم براى شناخت زمانها مى باشد

از آنجا كه تا جسم ، توانا و سالم نباشد روح و عقل و فكر نمى تواند به درستى ترقى و پیشرفت نماید و از طرفى هم ترقى هر انسانى به وسیله عقل و فكر او مى باشد، باید دانست كه سلامت بدن سهم بسزایى در عظمت انسان از نظر جنبه هاى علمى و صنعتى دارد.
لذا على (ع ) مصیبت بشر را در سه چیز ترتیب اهمیت آن خلاصه نموده 1 - فقر و تنگدستى 2 - كسالت بدن و علیل بودن جسم 3 - امراض روانى از قبیل حسد، بخل و تكبر و و در مقابل ، سه چیز را از نعمت هاى بزرگ براى انسان و انسانیت مى شمارد.
1- عدم احتیاج به مردم یعنى داشتن مال و كسب كافى براى اداره امور زندگى .
2- صحت و سلامتى جسم ، و نیرومندى و توانایى بدن .
3- سلامت روان از جهت داشتن صفات خوب انسانى و آلوده نبودن به اخلاقیات زشت و ناپسند.
الاوان من البلاء الفاقة ، و اشد من الفاقة مرض البدن ، و اشد من مرض ‍ البدن مرض القلب الاوان من النعم سعة المال ، و افضل من سعة المال صحة البدن و افضل من صحة البدن تقوى القلب
پیامبر اسلام (ص ) مى فرماید خوشا به حال كسیكه اسلام بیاورد، و درآمدش براى معاش او كافى و بدنش نیرومند باشد
طوبى لمن اسلم و كان عیشه كفافا و قواه شدادا
على (ع ) در روایت دیگر سلامتى انسان را از بزرگترین نعمتها براى او شمرده است چنانكه مى فرماید.
الصحة افضل النعم
امام سوم (ع ) در ضمن دعاى عرفه مى فرماید:
و متعنى بجوار حى واجعل سمعى و بصرى الوراثین منى
مرا از تمام اعضا و جوارحم بهره مند فرما، و چشم و گوش مرا وارث من قرار بده ، یعنى تا وقت مرگ مرا از كورى و كرى و نقص عضو، مصون و محفوظ بدار.
اسلام براى نیرومند شدن جوانان ؛ و برخوردارى آنان از سلامت جسم ، آموختن شنا و تیر اندازى را، و دو وظیفه پدر نسبت بفرزندش دانسته است ؛ پیغمبر اكرم مى فرماید؛
علموا ابنائكم الرمى و السباحه
تیر اندازى و شنا را به فرزندان خود بیاموزید

 

اگر تمام قوانین و دستورات اسلام را بررسى نمائیم با این حقیقت روبرو خواهیم شد كه دستورات اسلام منحصر به یك رشته از احتیاجات خواسته هاى بشرى نیست بلكه اسلام جنبه هاى روانى و جسمى هر دو را در نظر داشته و برنامه هاى مفصل و دقیقى براى هر دو قسمت معین نموده است .
این موضوع با مطالعه همه جانبه قرآن مجید و روایات پیامبر و ائمه اطهار علیهم السلام كاملا روشن و واضح مى شود و بخوبى معلوم مى گردد كه دین اسلام جامع همه جهات است در قسمت اهمیت سلامت جسم و دستورات بهداشتى و خواص میوه ها و سبزیها و غذاها و تغذیه مى توان فصل بزرگى را در اسلام پیدا كرد كه بعضى از آنها در این زمان عنوان معجزه پیدا كرده و براى نمونه به این مطلب كه نویسنده كتاب خواب و خوراك از قول امام صادق (ع) آورده توجه فرمایید وى مى نویسد:
امروز ثابت شده است كه كاهو سرشار از كلسیم بوده و ویتامین هاى آ - ب - ث - د (ى 1) زیاد دارد و به همین جهت خلقت گویچه هاى قرمز خون را زیاد مى نماید

ما مى توانیم بگوییم كه نخستین محلى كه براى نگاهدارى بیماران و درمان آنان پس از ظهور اسلام ، مخصوص ‍ گشت ، مسجد رسول اكرم (صلى الله علیه و آله ) در مدینه بود .
دكتر جواد على مى گوید : در مسجد رسول ، مكانى بود كه بیماران و مجروحان درمان مى شدند و رسول و صحابه از بیمارانى كه در آنجا بودند، تفقد به عمل مى آوردند
در مباحث آینده در آنجا كه از درمان مرد به وسیله زن بحث مى كنیم ، ان شاءاللّه به خیمه رفیده یا كعیبة بنت سعید كه در مسجد پیامبر (صلى الله علیه و آله ) بر پا بود و در آن به مداواى مجروحان مى پرداخت ، اشاره خواهیم كرد .
و از آنچه ذكر گشت ، بطلان قول بعضى روشن مى شود كه گفته اند : اوّلین بیمارستان اسلامى ، بیمارستان ولید بن عبدالملك بود. البته شاید ولید نخستین كسى بود كه به دلیل مناسب بودن وضع اقتصادى در زمانش ، به توسعه بیمارستانها اقدام ورزید .

40- دو توصیه ى مهم !
تا گرسنه نشدید غذا نخورید و تا سیر نشدید دست از غذا بكشید
پیامبر گرامى اسلام )صلى الله علیه و آله ) فرمودند:
در حالى غذا بخور كه اشتها داشته باشى و هنگامى دست از غذا بكش ‍ كه هنوز اشتهایت باقى است .
بحار، ج 62، ص 291
41- چهار توصیه مهم !
این چهار توصیه ى مهم را حتما بكار بندید
حضرت على (علیه السلام ) به فرزندشان امام حسن (علیه السلام ) فرمودند:
چهار كلمه به تو مى آموزم كه تو را از درمان بى نیاز سازد.
- تا گرسنه نباشى غذا مخور، و هنوز مایل به غذا باشى دست از آن بردار، غذا را به جا و نیكو بخور (خوب بجو) و هنگامى كه خواستى به بستر روى خود را به بیت الخلاء عرضه كن (به مستراح برو(
خصال ، ح 60
و اما چند تذكر...
...و در پایان به این چند نكته نیز توجه كنید:
1- همیشه سعى كنید از غذاهاى بهداشتى و تازه استفاده نمائید.
2- از غذاهاى متنوع استفاده كنید تا نیاز بدنتان به ویتامین هاى گوناگون را فراهم آورید.
3- هنگام خوردن غذا در جمع ، به ظرف غذاى دیگران نظر نیندازید.
4- بهتر است پس از صرف غذا براى هضم غذا، كمى قدم بزنید.
5- از افراط در خوردن غذاهاى چرب ، سرخ كردنى ها و شیرینى جات بپرهیزید.
و... درست بخورید تا همیشه سالم بمانید.

انشاءالله که هیچ گاه مریض نشوید و از این مطالب هم نهایت استفاده را برده باشید.