تبیان، دستیار زندگی

قدرت و خاصیت ارتجاعی عضلات نیز برای وضعیت مناسب مهم است. مفاصل مچ، زانو و لگن در حین حركت باعث ایجاد توازن و بالانس طبیعی پشت و حفظ موقعیت صحیح در هر حالتی می‌شوند، اما عضلات ساق، لگن و شكم ضعیف قادر به حفظ حالت طبیعی انحناهای بدن نیستند. به طور كلی برخی از تغییر شكل‌های ستون فقرات شامل افزایش انحنای كمری، كاهش قوس كمری یا صافی كمر، افزایش انحنای سینه‌ای و انحراف طرفی ستون فقرات می‌شود.

به طور كلی علل مختلفی باعث وضعیت‌های بدنی نامناسب می‌شوند كه شامل تغییر شكل‌های ساختمانی، عادات نادرست، علل روانی، تغییرات فرسایشی (دژنراتیو) وابسته به سن، عدم تعادل عضلانی مثل اسپاسم و كوتاهی عضلات، ضعف عمومی، چاقی و... هستند.

برای تعیین وضعیت بدن از روش‌های خاصی استفاده می‌شود، اما در خانه نیز می‌توان از یك دیوار صاف یا یك آیینه قدی استفاده كرد و به این ترتیب به وجود تغییر شكل در ستون فقرات پی برد.

برای چك كردن وضعیت بدن از نمای كناری بهتر است از یك عكس كه از نمای جانبی گرفته شده است، استفاده و سپس به این سوال‌ها پاسخ داد: آیا سر مستقیم و عمود روی تنه قرار گرفته یا به جلو یا عقب خم شده است؟ آیا چانه به موازات سطح افق قرار دارد یا به سمت بالا یا پایین منحرف شده است؟ آیا راستای شانه‌ها در امتداد گوش‌ها قرار گرفته است؟ آیا سینه نسبتا برجسته و قسمت پشت آن صاف یا پشت قوس‌دار شده است؟ آیا جدار شكم صاف است یا جلو افتادگی دارد؟ آیا قسمت تحتانی پشت (كمر) كمی به جلو انحراف دارد یا برعكس خیلی صاف یا خیلی به جلو منحرف شده است؟ آیا زانوها صاف است یا به جلو خم شده یا به عقب كشیده شده است؟

برای تصحیح وضعیت بدنی و ایجاد وضعیت مناسب چه كنیم؟

برای تصحیح وضعیت بدنی باید با پزشك متخصص خود برای بررسی مشكلات ساختمانی ستون فقرات همچون كیفوز و اسكولیوز مشاوره كنید؛ كیفوز و اسكولیوز انحرافات ساختمانی در ستون فقرات هستند كه اغلب با استفاده از یك بریس (brace) و ارتز پشتی درمان می‌شوند، مگر موارد خیلی شدید كه نیاز به جراحی تصحیحی دارند. اگر فكر می‌كنید كه فرزند شما دچار مشكلات ستون فقراتی است، با نظر پزشك، او را به كلاس‌های ورزش درمانی و حركات اصلاحی بفرستید. كودك شما با ورزش و تصحیح الگوهای حركتی احساس راحتی و آرامش بیشتری می‌كند. این حركات باعث افزایش انعطاف‌پذیری و شكست چرخه عادات بد وضعیت و آموزش بهتر برای ایستادن و نشستن صحیح می‌شود. برای كودكتان وضعیت صحیح ایستادن و نشستن را شرح بدهید و او را تشویق به ورزش بویژه ورزش‌های كششی كنید. سعی كنید همراه با كودك خود به ورزش بپردازید و بویژه در ابتدای روز و پس از بیدار شدن ورزش‌های كششی را با وی انجام دهید.

همچنین برای كودك خود صندلی و میز تحریر مناسب با قدش تهیه كنید. توجه كنید كودك در موقع استفاده از این وسایل هنگام مطالعه یا كار در پشت میز حالت خمیده پیدا نكند.

در ضمن بهتر است به كودك تاكید كنید در حین تماشای تلویزیون یا بازی پشت خود را به دیوار یا یك نیمكت قرار داده و گردن را صاف نگه دارد.

به كودك آموزش دهید پس از هر نیم ساعت نشستن مداوم از جای خود برخاسته و در اطراف اتاق راه برود. همچنین به كودك بیاموزید كه خم شده و دست‌ها را به پنجه پا برساند یا با كشیدن دست‌ها در هوا باعث كشش پشت خود در وضعیت خمیده شود، به این صورت باعث كشش ستون فقرات می‌شود.

بهتر است یك كوله‌پشتی مناسب برای او تهیه كنید. توجه داشته باشید یك كوله‌پشتی نامناسب می‌تواند منجر به وضعیت بدنی نامناسب و درد پشت شود. مطمئن باشید كوله‌پشتی او خیلی سنگین و هیچ‌گاه وزن آن از 10 درصد وزن كودك بیشتر نباشد.

اندازه بندهای كوله‌پشتی نیز باید برابر و متوازن باشد و هیچ گاه كوله تا زیر كمر آویزان یا به یك سمت منحرف نشود. به علاوه كودك باید از هر دو بند كوله‌پشتی استفاده كند. رعایت نكردن این نكات باعث ایجاد فشار مضاعف بر پشت، شانه‌ها و گردن می‌شود.

فراموش نكنید كه جنبه‌های روان‌شناسی زیادی در رابطه با مشكلات وضعیتی وجود دارند و تمام مشكلات وضعیتی را نمی‌توان تنها با دلایل فیزیكی، استخوانی، عضلانی یا محیطی توضیح داد. گاهی این مشكلات می‌تواند نشانه مشكلات شخصیتی و روان‌شناسی باشد. به عنوان مثال سر آویزان یا شانه افتاده در برخی از افراد بویژه دختران می‌تواند ناشی از خجالتی بودن یا عدم اعتماد به نفس باشد و ورزش‌های وضعیتی كمك كمی به این قبیل افراد می‌كند، مگر این كه با كمك و همراهی مشاوره‌های روانكاوانه دو تیم درمان و توانبخشی برای درمان فرد همراه شود. بنابراین تنها وضعیت صحیح برای سلامتی كافی نیست، بلكه صحت آن، بخشی از سلامتی كلی فرد را شامل می‌شود. والدین و آموزگارانی كه به مسائل وضعیت‌های مناسب و صحیح بدنی واقف هستند و عوامل موثر بر وضعیت و عاداتی كه موجب پیشرفت یا كاهش اختلالات وضعیتی می‌شوند را می‌شناسند، می‌توانند به خوبی در سلامت زندگی روزمره كودك در حال رشد سهیم شوند. آموزش وضعیت بدنی صحیح را باید در برنامه‌های آموزشی گنجانید. در عین حال برای این كه كودك دلسرد نشود و بیشتر همكاری كند بیش از اندازه نباید به او تاكید كرد. باید به یاد داشته باشیم پیشگیری مقدم بر درمان است و پیشگیری تا حدود زیادی وابسته به آموزش اصولی حفظ وضعیت‌های صحیح است.

دكتر علیرضا عمادی

 متخصص طب فیزیكی

این روزها تنش‌های اجتماعی ناشی از آلودگی‌های صوتی و آب و هوایی و مسائل اجتماعی و اقتصادی چنان بر زندگی مردم و بخصوص شهرنشین‌ها سایه‌افكنده كه می‌توان تاثیرات منفی آن را در سلامت روحی و روانی و همچنین جسمانی تمام اقشار جامعه به وضوح دید. یكی از این مشكلات كه متاسفانه بسیاری از آن شكایت دارند و نسبت به گذشته روند رو به رشدی دارد، سردرد است؛ این در حالی است كه آمار‌ها نشان می‌دهد تنها یك تا 2 درصد سردردهای مردم علت عضوی مانند تومور مغزی دارد.

سردرد از شكایت‌های شایعی است كه مختص یك گروه سنی نیست بلكه در تمام رده‌های سنی دیده می‌شود و البته در كودكان نیز بسیار شایع است. همین مساله شاید به ظاهر ساده می‌تواند مشكلات بیشماری برای كودك از جمله افت تحصیلی، عدم حضور در مدرسه و كاهش فعالیت‌های اجتماعی را به وجود آورد.

اغلب والدین وقتی كودكشان دچار سردرد‌های مكرر می‌شود با تصور وجود یك بیماری جدی به پزشك مراجعه می‌كنند، اما در اغلب موارد با انجام آزمایشات و تست‌های لازم معلوم می‌شود سردردها مربوط به میگرن است. طبق آمارها علت مراجعه 16 درصد از كودكان به كلینیك‌ها را سردرد تشكیل می‌دهد و 75 درصد سردرد در كودكان مربوط به میگرن است. گروه دیگری كه خیلی با این مشكل دست و پنجه نرم می‌كنند افراد میانسال و بخصوص خانم‌ها هستند.

سردرد بیماری نیست بلكه یك نشانه یا علامت است. در اغلب موارد بیماری‌هایی كه سردرد ایجاد می‌كند خوش خیم هستند، ولی بندرت بیماری‌های جدی و خطرناك هم می‌توانند سردرد ایجاد كنند، به طور مثال می‌توان به سردرد به دلایل؛ بالا بودن فشار خون، انواع تومورهای مغزی، سردرد‌های عفونی مثل سینوزیت و مننژیت و سردرد با زمینه بیماری‌های چشمی، سردردی كه منشأ آن بیماری‌های دندان یا آلرژی یا سردردی كه در اثر ضربه مغزی و خونریزی ایجاد می‌شود، اشاره كرد. بنابراین هر سردردی میگرن نیست.

در هر نقطه از بدن انسان زمانی می‌توان درد را احساس كرد كه در آنجا گیرنده مخصوص درد وجود داشته باشد، جالب اینجاست كه خود نسج مغز فاقد گیرنده مخصوص درد است ولی رگ‌های خونی داخل مغز و پرده‌های مغزی و عضلات كاسه سر و صورت گیرنده‌های درد دارند و در اثر فشار و التهاب و عفونت و گشاد یا تنگ شدن رگ‌های داخل و خارج جمجمه این گیرنده‌های درد تحریك می‌شوند و در نتیجه انسان احساس سردرد می‌كند.

میگرن یكی از انواع سردردهاست كه بسیار شایع است و اگر گریبان‌گیرتان شود، آنقدر آزارتان می‌‌دهد كه گاهی از شدت درد، مجبور می‌شوید تمام كارهای روزانه را تعطیل كنید و به محیطی آرام و تاریك پناه ببرید تا شاید درد كمی فروكش كند. سردرد میگرنی معمولا به صورت ضربان‌دار است و اغلب با تهوع و اختلال در بینایی نیز همراه است. اگرچه در اكثر موارد میگرن با سردردهای شدید همراه است؛ ولی هر سردرد شدیدی میگرن نیست و بعكس، حتی ممكن است سردرد میگرن به صورت یك درد خفیف بروز كند.

میگرن معمولا در یك سمت سر شدیدتر از سمت دیگر حس می‌شود. درد اغلب به قدری شدت دارد كه می‌تواند فعالیت‌های روزمره را حتی تا چند روز، مختل كند. سردرد ضرباندار معمولا در یك طرف سر در نزدیكی گیجگاه، پیشانی و چشم‌ها رخ می‌دهد. بیشتر افراد میگرنی به نور، صدا و فعالیت‌های خفیفی مثل بالارفتن از پله‌ها، به هنگام سردرد حساس می‌شوند و اغلب آنان در حمله سردرد دچار تهوع، استفراغ و مشكلات بینایی می‌شوند.

میگرن یكی از شایع‌ترین علل سردرد است. بیشتر افرادی كه میگرن دارند به حملات پی در پی سردرد دچار می‌شوند و اغلب آنها سابقه طولانی چندین ساله سردرد دارند، در بعضی موارد سردرد خفیف است یا مثلا فقط احتمال یك حمله میگرنی در هر ماه وجود دارد كه این باز قابل تحمل است، ولی در مواردی فواصل حملات كمتر است به طوری كه ممكن است در هفته چندین حمله میگرنی پیش بیاید؛ این شرایط دیگر غیرقابل تحمل بوده و گاهی می‌تواند مانع كار و زندگی شده و تاثیر منفی در فعالیت روزانه بگذارد و در برخی افراد مانع فعالیت‌های اجتماعی می‌شود تا جایی كه حتی زندگی آنان را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد.

با این‌كه هر روز شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در درمان میگرن هستیم، ولی هنوز علت اصلی سردرد میگرنی بوضوح روشن نشده.

آنچه مسلم است ارث و زمینه خانوادگی می‌تواند عامل اصلی باشد. معمولا یكی از سوالاتی كه پزشك از بیماران میگرنی می‌كند این است كه به غیر از شما آیا فرد دیگری در خانواده‌تان سردرد دارد یا خیر.

در اغلب موارد جواب این سوال مثبت است. بیمارانی كه دچار میگرن هستند معمولا پدر، مادر یا برادر، خواهر و عمو و دایی آنها نیزاز میگرن رنج می‌برند.

تحقیقات نشان می‌دهد علاوه بر ارث، ماده شیمیایی به نام سروتونین نیز می‌تواند در بروز این بیماری نقش داشته باشد. سوخت و ساز غیرطبیعی سروتونین كه یك انتقال‌دهنده عصبی فعال‌كننده عروق است و در پلاكت‌ها و سلول‌های مغز یافت می‌شود، نقش عمده‌ای ایفا می‌كند. قبل از بروز سردرد، سروتونین پلاسما افزایش می‌یابد و همین امر سبب گشاد شدن شریان كاروتید داخل جمجمه‌ای و تاثیر آن بر شریان‌های سر و عروق مغزی و شبكیه می‌‌شود.

مطالعات نشان داده‌اند، قابلیت نفوذپذیری شریان‌های اتساع یافته، افزایش پیدا می‌كند و واكنش‌های التهابی موضعی در مجاورت شریان‌های متسع به وقوع می‌پیوندد. این فرآیند با افت میزان سروتونین پلاسما و بروز دردهای ضربان‌دار ادامه می‌یابد.

سردردها ممكن است با سیكل قاعدگی، نور زیاد، استرس، افسردگی، بی‌خوابی، خستگی، استفاده بیش از حد دارو و مصرف غذاهای حاوی تیرامین، نیتریت‌ها (غذاهایی مانند پنیرهای كهنه و بسیاری از انواع غذاهای كنسروی حاوی مواد نگهدارنده). یا فرآورده‌های لبنی، آغاز شود. در برخی از خانم‌ها مصرف قرص‌های خوراكی ضدبارداری، دفعات و شدت حملات میگرنی را افزایش می‌دهد.

ولی آنچه مسلم است میگرن در اثر تورم عروق خونی و تحریك گیرنده‌های درد اعصاب اطراف عروق حس درد به وجود می‌آید.

میزان شیوع میگرن بستگی به نحوه زندگی و محیط زندگی و آب و هوا نیز دارد. به طوری كه در جوامع روستایی میزان شیوع میگرن بسیار كمتر از جوامع شهری بخصوص تهران است. طبق آماری كه در دومین كنگره سردرد ارائه شده است بیش از 75 درصد تهرانی‌ها سردرد دارند كه البته همه این سردردها میگرنی نیست و سردردهای عصبی، سردرد مزمن، سردرد‌های ناشی از آلودگی هوا و آلودگی صوتی، استرس و اضطراب و تنش‌های محیطی را نیز شامل می‌شود.

به طور متوسط 13 درصد جمعیت كشور ما به سردرد میگرنی مبتلا هستند كه از این میان خانم‌های میانسال سهم بیشتری دارند و در كل حدود 22 درصد موارد میگرن در خانم‌ها تظاهر می‌كند.

لازم به توضیح است كه سردرد در كودكان نیز دیده می‌شود به طوری كه سن شروع آن در پسر بچه‌ها 7 ـ 2 سالگی و در دختر بچه‌ها 10 ـ 9 سالگی است.

میگرن یك نوع سردرد ضربان‌دار است كه می‌تواند در یك طرف یا هر دو طرف سر ایجاد شود. این نوع سردرد معمولا با تهوع، استفراغ و كاهش اشتها همراه است.

یكی از نشانه‌های ویژه آن احساس جرقه‌های نورانی است كه معمولا قبل از بروز درد، بیمار آن را می‌بیند و این علامت می‌تواند پیش‌درآمدی برای شروع سردرد باشد.

معمولا افرادی كه میگرن دارند به نور حساس هستند و ترجیح می‌دهند در یك اتاق تاریك استراحت كنند. از عواملی كه باعث تشدید علائم در بیمار می‌شود می‌توان به فعالیت‌های فیزیكی، ورزشی و سروصدا اشاره كرد. در ضمن بعضی از بوها مثل عطر و ادكلن‌های تند یا بوی بعضی غذا‌ها می‌تواند سردرد میگرنی را تحریك كند. خانم‌هایی كه دچار سردرد میگرنی هستند معمولا در زمان قاعدگی خیلی بیشتر دچار این نوع سردرد می‌شوند.

مدت زمان حمله میگرن می‌تواند از چندین ساعت تا چند روز طول بكشد.

معمولا سردرد‌های میگرنی با گرفتن شرح حال از بیمار تشخیص داده می‌شود. در معاینات عصبی هیچ گونه نكته غیرطبیعی یافت نمی‌شود MRI مغز یا CT اسكن یا الكتروآنسفالوگرافی (نوار مغزی) عادی است و این گونه آزمایشات صرفا جهت رد سایر علل احتمالی ممكن است درخواست شوند.

توصیه‌ای كه با به‌كارگیری آن می‌توانید به میزان قابل ملاحظه‌ای از بروز سردرد میگرنی بكاهید شامل، داشتن نظم و ترتیب در ساعات خواب و بیداری و غذا خوردن است. اگرچه شاید به نظر خیلی بی‌اهمیت و پیش‌پاافتاده به نظر برسد، ولی افرادی كه این اصول را رعایت كرده‌اند تاثیر زیاد آن را درك كرده‌اند.

آنان به خوبی دریافته‌اند كه گرسنگی، بی‌خوابی، كم‌خوابی یا بدخوابی و حتی زیاد خوابی همگی عواملی است كه می‌تواند باعث تحریك و شروع سردرد میگرنی شود. سردردهای میگرنی معمولا در روزهای تعطیل بیشتر است؛ چراكه معمولا در این روزها كه كار و فعالیت روزانه كم می‌شود فرد تمایل دارد حداقل یك ساعت بیشتر از حد معمول بخوابد و همین امر جرقه‌ای است برای شروع سردرد میگرنی.

بنابراین اگر شما هم دچار سردردهای میگرنی هستید باید همیشه سعی كنید در یك ساعت بخصوص بخوابید و در یك ساعت مشخص هم بیدار شوید و در ضمن منظم بودن ساعات غذا خوردن نیز مهم است، چون گرسنگی نیز یكی از عواملی است كه منجر به شروع سردرد می‌شود، در ضمن قهوه و نسكافه اگر مداوم و بیش از حد مصرف شود یا ناگهانی قطع شود، می‌تواند سردرد میگرنی را تشدید كند.

جالب است بدانید بیمارانی كه سردرد دارند معمولا از انواع و اقسام مسكن‌ها استفاده می‌كنند كه خود مسكن‌ها اگر مداوم و طولانی مدت مصرف شود، می‌تواند ایجاد سردرد كند.

برخی از غذاها بخصوص فست‌فودها مانند سوسیس، كالباس، پیتزا و بخصوص پنیر پیتزا و انواع سس‌های گوجه‌فرنگی، سس مایونز و انواع نوشیدنی‌های گازدار و غذاهای كنسرو شده می‌تواند سردرد را تشدید كند.

همچنین مصرف قرص‌های ضدبارداری برای میگرن مضر است و باعث تشدید سردرد می‌شود.

در این میان شاید شما هم تجربه كرده باشید كه در مسافرت و تغییر آب و هوایی سردردتان عود می‌كند، بنابراین مسافرت هم یكی از عوامل بروز سردرد است.

فراموش نكنید مصرف سیگار و الكل علاوه بر هزاران ضرری كه دارد، یكی از عوامل تشدیدكننده سردرد میگرنی است.

و بالاخره استرس و اضطراب كه رد پایش در اغلب بیماری‌ها دیده می‌شود در این بیماری نیز تاثیرش را بر جای می‌گذارد.

اگرچه نمی‌توان از همه حمله‌های میگرن پیشگیری كرد، ولی می‌توان با شناسایی عواملی كه باعث تحریك و ایجاد حمله‌ها می‌شود از شمار حمله‌ها و شدت آنها كاست. یكی از روش‌های موثر در كاهش حملات میگرنی ورزش است.

تحقیقات نشان داده ورزش و پیاده‌روی البته در زمانی كه شخص سردرد ندارد در كاهش میزان حمله‌های میگرنی موثر است.

یوگا نیز با مكانیسم كاهش استرس و اضطراب در بهبود میگرن تاثیر دارد.

بیوفیدبك نیز از روش‌های موثر در كاهش حملات میگرنی است؛ در این روش بیمار با یادگیری روش‌های كاهش استرس و اضطراب می‌تواند میزان حملات را كاهش دهد. در روش بیوفیدبك، بیمار طی جلساتی با كمك نرم‌افزار مخصوص كامپیوتر، یاد می‌گیرد كه چگونه بر استرس خود غلبه كند و این یادگیری مانند دوچرخه‌سواری هیچ وقت فراموش نخواهد شد.

در ضمن با روش نوروفیدبك و با برنامه‌های مخصوص، بیمار می‌تواند طی جلساتی توسط كامپیوتر یاد بگیرد كه توانایی تنظیم و تغییر قطر رگ‌های خونی مغز را داشته باشد و در مرحله‌ای كه انقباض عروق می‌خواهد شروع شود به طور خودكار شخص قادر خواهد بود تا از بروز مرحله انقباض جلوگیری كند و مانع ظهور علائم میگرن شود.

در ضمن با روش نوروفیدبك و بیوفیدبك می‌توان عضلات شانه و گردن را كه دچار اسپاسم و انقباض شده و با فشار روی عروق خونی ایجاد سردرد می‌كند، توسط آموزش‌های رایانه‌ای در حالت شل نگه داشت و از بروز سردرد پیشگیری كرد.

اساس این روش به این صورت است كه با ثبت اعمال حیاتی مثل ضربان قلب، تنفس و دمای بدن یا فعالیت الكتریكی مغز و عضلات و ارائه آنها به صورت نمودار یا صدای مخصوص به بیمار، فرد وارد یك چرخه آموزش و تمرین می‌شود كه با طبیعی شدن ماركرهای فوق، وی جایزه خود را با شنیدن صدای دلنشین یا نمره بالاتر در نمودار می‌گیرد كه در نهایت سبب بهبود رفتاری و كاهش نشانه‌های بیماری می‌شود.

برای انجام آن بیمار معمولا روبه‌روی مانیتور كامپیوتر قرار می‌گیرد و الكترود‌های ثبت ماركرهای فوق به محل مناسب روی سر یا بدن وی متصل می‌شود و اطلاعات به دست آمده از طریق سیستم بلوتوث به كامپیوتر ارسال می‌شود. كامپیوتر این یافته‌ها را به پیام‌های شنیداری و دیداری تبدیل و به بیمار عرضه می‌كند و در هر ثانیه نمره صفر یا یك به بیمار می‌دهد.

از روش‌هایی كه در درمان میگرن می‌تواند موثر باشد، استفاده از لیزردرمانی است كه در این روش از لیزر با توان كم برای تسكین و كاهش تعداد حملات سردرد و كاهش شدت و مدت زمان سردرد استفاده می‌شود.

به طور كلی این كه برای درمان میگرن از چه داروهایی استفاده شود، به شدت و تعداد حمله‌ بیماری بستگی دارد، درمان دارویی میگرن شامل دو مرحله پیشگیری و درمان است.

بیمارانی كه سردرد آنها شدید نیست یا تعداد حملات در هر ماه یك تا 2 بار است، معمولا نیاز به درمان دارویی پیشگیری ندارند و درمان آنها در مرحله سردرد با مصرف یك قرص مسكن ساده بهبود می‌یابد، ولی در مواردی كه تعداد حملات در ماه بیش از 2 بار است یا شدت حملات زیاد است، لازم است از درمان دارویی پیشگیرانه استفاده شود كه این داروها حتما باید با تشخیص و تجویز پزشك صورت گیرد.

همچنین تعداد استاندارد گلبول‌های قرمز خون برای مردان حدود 5 میلیون و برای زنان 5‌/‌4 میلیون در هر میلی‌متر مكعب خون است. هر فرآیندی كه بتواند طول عمر طبیعی یك گلبول قرمز را كه معمولا حدود 120 روز است مختل كند، باعث كم‌خونی می‌شود. گلبول‌های قرمز در مغز استخوان ساخته می‌شوند. كم‌خونی اساسا از دو طریق اصلی یعنی از طریق كاهش در تولید گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین یا از طریق كاهش یا تخریب خون به جود می‌آید.

تقسیم‌بندی رایج‌تر كم‌خونی (كاهش هموگلوبین)‌ براساس MCV یا حجم گلبول‌های قرمز خون است به طوری كه MCV كمتر از 80 به عنوان كم‌خونی میكروسیتیك، MCV در حد نرمال (100ـ80)‌، كم‌خونی نورموسیتیك (با حجم سلولی نرمال)‌ و MCV بالا، كم‌خونی ماكروسیتیك نامیده می‌شوند.

در كم‌خونی ناشی از كمبود آهن كه علاوه بر كاهش هموگلوبین، میانگین حجم سلولی نیز پایین است، كم‌خونی از نوع میكروسیتیك است. آهن، تركیب اصلی هموگلوبین است و كاهش خون مزمن ناشی از هر علتی، دلیل اصلی كاهش سطح آهن بدن است، زنان به علت از دست دادن خون ماهانه، بیشتر از مردان دچار كم‌خونی ناشی از كمبود آهن می‌شوند كه معمولا علائم زیادی نداشته و موقتی است. كم‌خونی ناشی از كمبود آهن همچنین می‌تواند بر اثر خونریزی‌های مكرر كوچك مانند سرطان كولون یا زخم‌های معده اتفاق بیفتد.

خونریزی معده ممكن است توسط درمان با داروهای رایج بدون نسخه مانند آسپرین و ایبوپروفن آغاز شود. در نوزادان و كودكان، كم‌خونی ناشی از كمبود آهن، اغلب به دلایل تغذیه‌ای است. از دست دادن شدید خون در خونریزی‌های داخلی (مانند خونریزی معده)‌ یا خونریزی خارجی (ناشی از آسیب‌ها)‌، می‌تواند در مدت زمان كوتاهی، كم‌خونی فوق‌العاده‌ای را ایجاد كند. این نوع از كم‌خونی در صورتی كه فورا به آن رسیدگی نشود، منجر به علائم و پیامدهای حاد می‌شود.

كم‌خونی ماكروسیتیك، به دریافت ناكافی ویتامین B12 یا اسیدفولیك یا هر دو مربوط می‌شود. كمبود ویتامین B12 معمولا در گیاهخواران یا افراد الكلی دیده می‌شود. ویتامین B12 و فولات در ساختن مولكول هم كه بخش سازنده هموگلوبین است، دخالت دارد. كمبود فولات با كاهش مصرف سبزیجات برگ سبز و جذب ناكافی آن به وجود می‌آید. این نوع از كم‌خونی‌ها ممكن است بر اثر عمل جراحی معده و برداشتن قسمت‌هایی از آن نیز ایجاد شود.

در كم‌خونی موسوم به پرنیسیوز كه علت آن یك واكنش خودایمنی علیه سلول‌های دیواره معده است، جذب ویتامین B12 از روده مختل می‌شود. كمبود فولات یا ویتامین B12 می‌تواند به سوءهاضمه نیز مربوط باشد. كمبود ویتامین B12، عوارض عصبی ایجاد می‌كند. كم‌خونی ماكروسیتیك می‌تواند به 2 كم‌خونی مگالوبلاستیك و غیرمگالوبلاستیك تقسیم شود.

در كم‌خونی مگالوبلاستیك، نارسایی در سنتز DNA، سبب محدودیت در تقسیم سلول‌های بنیادی خون‌ساز می‌شود و با افزایش شمار لوب‌های هسته گلبول سفید، نوتروفیل همراه است. كم‌خونی ماكروستیك غیرمگالوبلاستیك به علل متفاوتی مانند عدم توازن در سنتز DNA گلوبین، ایجاد می‌شود. ازجمله دیگر كم‌خونی‌ها و علل آنها كم‌خونی همولیتیك (پاره شدن گلبول‌های قرمز خون)‌ است كه می‌تواند ناشی از آنتی‌بادی‌های چسبیده روی سطح گلبول‌های قرمز باشد.

كم‌خونی در نوزادان نارس هم كه در 6 ـ 2 هفته پس از تولد ظاهر می‌شود، علت آن عدم پاسخ اریتروپوئیتین به افت مقدار هماتوكریت (میزان خون تولید شده توسط گلبول‌های قرمز)‌ است كه از انواع دیگر كم‌خونی‌هاست. همچنین مجموعه‌ای وسیع از بیماری‌های مغز استخوان می‌تواند منجر به كم‌خونی شود، به عنوان مثال سرطان‌هایی كه به مغز استخوان منتشر می‌شود، (متاستاز می‌دهد)‌ یا سرطان‌های مغز استخوان (مانند لوسمی)، می‌تواند منجر به تولید گلبول‌های قرمز ناكافی از مغز استخوان و كم‌خونی شود. در این میان شیمی‌درمانی‌های خاصی نیز می‌تواند به مغز استخوان آسیب رسانده و با كاهش تولید گلبول‌های قرمز خون، منجر به كم‌خونی شود.

برخی عفونت‌ها نیز می‌توانند مغز استخوان را درگیر كرده و با آسیب رساندن به آن، باعث كم‌خونی شود. همچنین در بیماران با نارسایی كلیوی، ممكن است تحریك طبیعی هورمون ضروری برای تولید گلبول‌های قرمز خون توسط مغز استخوان كاهش یابد و حتی ویروس HIV و سندرم كاهش ایمنی (ایدز)‌ می‌تواند موجب كم‌خونی شود. از سوی دیگر مصرف برخی داروها مانند استامینوفن نیز می‌تواند باعث ایجاد اجسام غیرطبیعی در داخل گلبول‌های قرمز شده و باعث ایجاد كم‌خونی شود. در ضمن اسفروسیتوزارثی، یك اختلال ژنتیكی است كه سبب آسیب‌دیدگی غشای گلبول‌های قرمز می‌شود و نتیجه‌اش جدایی گلبول و نابودی آن توسط طحال است. سایر اختلالات ژنتیكی عبارتند از كم‌خونی ناشی از گلبول‌های داسی‌شكل كه به علت وجود ژن هموگلوبین‌های هموزیگوت است و همچنین اختلال ژنتیكی كه می‌تواند با تضعیف تولید هموگلوبین، باعث ایجاد كم‌خونی و تالاسمی آلفا و بتا شود. كم‌خونی‌های ژنتیكی گاهی ممكن است آنقدر شدید باشد كه منجر به مرگ جنینی شود.

كم‌خونی میلوفتیزیك، یك نوع شدید از كم‌خونی است كه به علت جایگزین شدن مغز استخوان با مواد دیگر همانند تومورها یا گرانولوماهای بدخیم به وجود می‌آید.

نوع دیگر كم‌خونی ناشی از كمبود آهن، بر اثر آلودگی با انگل كرم قلابدار، آمیب شیستوزومیا و تریكوریس تریكیورا (كرم شلاقی)‌ ایجاد می‌شود.

زنان در دوران بارداری حدود 500 میلی‌گرم آهن از دست می‌دهند، بنابراین می‌بایست مقدار مشابهی آهن دریافت‌ كنند تا دچار كمبود نشوند. پیامدهای احتمالی كم‌خونی برای مادر، شامل نشانه‌های قلبی، عروقی، كاهش قدرت بدنی و نیروی عقلانی، كاهش عملكرد سیستم ایمنی بدن، كاهش ذخیره خون محیطی و افزایش نیاز به تزریق خون پس از زایمان است و پیامدهای احتمالی برای جنین، زایمان زودرس، مرگ داخل رحمی، پارگی كیسه آب و عفونت است.