این رفتار چیزی است كه حمید از بچگی آموخته است. مادرش همیشه زیرگوش او می‌خواند كه بالاخره او می‌میرد و من از مزاحمتش راحت می‌شوم. او از وسواس‌ها و بدخلقی‌های مادر شوهرش می‌گفت و تا می‌توانست حمید را از او دور می‌كرد و الان كه حمید این بدرفتاری‌ها را با مادربزرگ می‌كند او چندان هم ناراحت نیست.
ریشه‌های بدرفتاری
سوءرفتار با سالمندان یا سالمندآزاری ازجمله پیامدهای افزایش تعداد سالمندان در خانواده‌ها و كوچك شدن فضای خانه و اختلاط بیش از حد فضاهای خصوصی افراد است.
اما تنها دلیل این بی‌مهری افزایش امید به زندگی نیست. وضع نامناسب اقتصادی خانوار و تربیت نادرست فرزندان در ارتباط با حفظ احترام والدین و عدم استقلال مالی پدربزرگ و مادربزرگ‌ها از فرزندان و نوه‌ها كم‌كم سبب می‌شود آنان جایگاه اصلی خود را در خانواده از دست بدهند و گاه به عنوان یك سربار به آنها نگاه شود.
پژوهشی در مورد میزان و انواع سوءرفتار خانگی با سالمندان مراجعه‌كننده به پارك‌های شهر تهران با پرسش از 400 نفر از سالمندان زن و مرد 60 ساله نشان داد 88 درصد از نمونه‌های پژوهش تجربه حداقل یك نوع از سوءرفتار و 25 درصد از نمونه‌ها تجربه همزمان چند نوع سوءرفتار را تحمل كرده‌اند. نتیجه یك پژوهش نشان می‌دهد 85 درصد از پاسخگویان تجربه سوءرفتار عاطفی، 68 درصد تجربه غفلت، 40 درصد تجربه سوءرفتار مالی و 35 درصد از نمونه‌ها تجربه سوءرفتار جسمی را عنوان نمودند.
آینده و سالمندان پرشمار
طبق پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی، سال 2020 میلادی بیش از یك میلیارد نفر بالای 60 سال عمر خواهند داشت. در حالی كه این رقم در حال حاضر 580 میلیون نفر است. از یك میلیارد نفر سالمند بالای 60 سال 2020 میلادی، 710 میلیون نفر در كشورهای پیشرفته خواهند بود كه این رقم هم‌اكنون 330 میلیون نفر است.
جامعه‌شناسان معتقدند این گروه از جمعیت كه نیازمند توجه و آسیب‌پذیر هستند از لحاظ اجتماعی، بهداشتی و تغذیه‌ای باید مورد توجه قرار گیرند.
افزایش شمار سالمندان در كشور همزمان با تغییر در سبك زندگی، فشار بیشتری را بر اعضای خانواده وارد كرده و از طرف دیگر هزینه‌های بالای نگهداری آنها در مراكز مراقبت سالمندان، خطر سوءرفتار و آزاررسانی به آنها را افزایش می‌دهد، البته خوشبختانه در كشور ما 92 درصد از سالمندان در كانون‌های خانوادگی زندگی می‌كنند، اما این بدان معنا نیست كه این افراد كلا از خشونت و سوءرفتار دور می‌مانند. غم‌انگیزترین موضوع این است كه خیلی از این افراد توسط خانواده‌ها مورد سوءرفتار قرار می‌گیرند بی‌این‌كه بدانند رفتار آنان خشونت به حساب می‌آید.
سالمندانی در بیمارستان‌ها رها می‌شوند یا تحت درمان قرار می‌گیرند كه مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌اند، اما قانون مدونی برای گزارش كادر درمان در مورد خشونت‌های جسمی كه در مورد آنها اعمال شده است وجود ندارد یا اگر هست به آن عمل نمی‌شود. مردم به خشونت علیه كودكان و زنان بسیار حساس‌تر هستند تا سالمندان.
م ـ الف، سوپر وایزر بخش ارتوپدی یك بیمارستان دولتی است كه شاهد اعمال خشونت علیه یك بانوی سالمند بوده است. او می‌گوید: زن سالمندی در این بخش بستری است كه هیچ‌كس او را از اینجا نمی‌برد. این زن یك بار به خاطر شكستگی مراجعه كرده بود كه درمان شد و به خانه برگشت، اما پسرش طوری او را زده بود كه نتواند به خانه برگردد و او را با شكستگی لگن به اینجا آورد و حالا مدت زیادی است كسی از او خبری نمی‌گیرد و پیرزن روزبه‌روز ناتوان‌تر و رنجورتر می‌شود. ما به او رسیدگی می‌كنیم، اما این جراحت عمیقی است كه بر روح و جان او نشسته است.
انواع خشونت
خشونت علیه شخص تنها این نیست كه او را بزنی و دست و پایش را بشكنی. انجام دادن یا ندادن یك عمل كه منجر به آسیب جسمی، روان‌شناختی، اجتماعی یا مالی سالمند شده و منجر به كاهش كیفیت زندگی او می‌شود نیز سوءرفتار و اعمال خشونت علیه سالمند به حساب می‌آید.
خشونت روانی (تحقیر، دشنام، از میان بردن اعتماد به نفس و سرزنش)، خشونت اقتصادی (در مضیقه مالی دائم قرار دادن قربانی)، خشونت اجتماعی (انزوای اجتماعی و ممانعت از برقراری روابط اجتماعی) و خشونت جنسی- كه یكی از مصادیق آن جلوگیری از ازدواج مجدد سالمند است ـ از انواع خشونت هستند.
اكثر اندیشمندان و صاحب‌نظران علوم اجتماعی زنان و كودكان را قربانیان اصلی خشونت در خانواده تلقی كرده و از سالمندان كمتر یاد می‌كنند اگرچه وجود همسرآزاری و كودك درمقایسه با سالمندآزاری از فراوانی بیشتری برخوردار است، اما این امر دلیل بر نفی سالمندآزاری نیست.
افسردگی به خاطر خشونت
تهدیدهای متداول مانند دوست نداشتن سالمند، موردپسند نبودن، دشنام دادن، تمسخر و استهزاء سالمندان در جمع، ممنوعیت برقراری ارتباط با دیگران، بی‌توجهی نسبت به نیازهای جسمانی، اجتماعی و روانی سالمند، همه خشونت روانی است كه سلامت روانی سالمند را به مخاطره می‌اندازد و موجب بروز احساساتی همچون بی‌میلی به زندگی، سرزنش خود، نداشتن اعتماد به نفس و نگرش مثبت، احساس یاس و ناامیدی و درماندگی، ترس از مردم، اضطراب، احساس گناه، احساس حقارت، احساس عدم شایستگی و خودارزشمندی و نهایتا كناره‌گیری سالمند می‌شود.
سكینه ـ د، بانوی 70 ساله‌ای است كه با دامادش زندگی می‌كند. او می‌گوید: دامادم از حضور من ناراحت است، اما بچه‌های او مرا خیلی دوست دارند. او برای این كه مرا زجر دهد از بچه‌ها بهانه می‌گیرد و آنها را می‌زند. وقتی آنها به من پناه می‌آورند با خشم و نفرت به من نگاه می‌كند و دستش را روی من هم بلند می‌كند، اما نمی‌زند و می‌رود. این‌جور مواقع دلم می‌خواهد بمیرم و این بچه‌های بی‌گناه به خاطر من عذاب نكشند، اما جایی برای رفتن ندارم. یك بار خودم رفتم به كهریزك كه قبولم كنند، اما گفتند تو كس و كار داری و كسی از خانه بیرونت نكرده و بیمار هم نیستی. دیگران به تو اولویت دارند.
باید كاری كرد
خانواده‌ها از هم سردتر می‌شوند و سالمندان جایگاه اصلی خود را از دست می‌دهند. نوه‌ها دیگر عاشق مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها نیستند و احترام لازم را به آنها نمی‌گذارند. ما در 3 دهه آینده سالمندانی تنها، غمگین، منزوی و مطرود خواهیم بود. آیا این آینده‌ای است كه برای خود و فرزندانمان تصور می‌كنیم؟ اگر نمی‌خواهیم این خشونت‌ها گسترش یابد از حالا باید كاری كرد.
تدوین قوانین حمایتی از سالمندان و ضمانت اجرایی لازم برای خانواده‌ها در مورد طرد یا ترك بزرگان خانواده در مقابل حمایت و تشویق خانواده‌هایی كه سالمندان خود را بخوبی نگهداری می‌كنند و تشویق و تشكیل انجمن‌های حمایت از سالمندان در سطح كشور برخی راهكارهایی است كه می‌تواند افق روشن‌تری را پیش‌رو باز كند.
ماندانا ملاعلی
