گلوتامین، سپری پولادین

تغذیه نقش بسیار مهمی در حفاظت فرد در برابر هجوم عوامل بیماری زا بر عهده دارد. کمبود بعضی مواد مغذی می تواند اثرات زیادی بر روی وظایف سیستم ایمنی داشته باشد که این اثرات غالباً مضر می باشند. سیستم ایمنی نه تنها نقش مهمی در جلوگیری یا سرکوب عفونت ها در بدن دارد، بلکه عوامل ایمنی در مرحله ی ترمیم و نوسازی پس از جراحت نیز کمک کننده هستند و به همین دلیل در شرایط تروما، سوختگی و نوسازی اهمیت ویژه ای دارند. اخیراً اهمیت سیستم ایمنی سلولی در غلبه بر عفونت بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

مطالعات نشان داده که گلوتامین علاوه بر اینکه سوخت مهمی برای سلول های روده و کبد است، سلول های سیستم ایمنی هم آن را به میزان زیادی مصرف می کنند.

عضلات اسکلتی حدود 50 تا 75 درصد کل پروتئین های بدن انسان را دارا بوده و به عنوان منبع ذخیره ی انرژی و نیتروژن، تامین کننده ی سوخت سیستم ایمنی هستند. به همین دلیل از دست رفتن 10 درصد از توده ی عضلانی با اختلال عملکرد ایمنی ارتباط دارد و با از دست رفتن 30 درصد از پروتئین های بدن مرگ رخ می دهد.

در طی ترومای شدید مانند سوختگی، نیاز اسید آمینه های ضروری بدن از طریق پروتئین های کاتابولیزه شده ی عضلات اسکلتی تامین می شود. پروتئولیز سریع ماهیچه علت از بین رفتن توده ی عضلانی در بسیاری از بیماری ها است.

یکی از پاسخ های اولیه به استرس در عضلات این است که گلوتامین از ذخایر اسید آمینه ی داخل سلولی خارج می شود. عضلات اسکلتی یک منبع مهم آنتی اکسیدانی هستند. به همین دلیل، از آنجا که گلوتامین حدود دو سوم از اسیدهای آمینه آزاد بین سلولی را تشکیل داده و در عضلات اسکلتی فراوان است، احتمالاً منبع مهمی از آنتی اکسیدان ها می باشد.

مهم ترین اجزاء سلولی سیستم ایمنی

مهم ترین اجزاء سلولی سیستم ایمنی، ماکروفاژها و لنفوسیت ها هستند. لنفوسیت ها در بافت لنفوئیدی و جریان خون یافت می شوند. ماکروفاژها با میکروب ها مقابله کرده و به علاوه قابلیت فاگوسیته کردن و هضم کامل باکتری ها را دارند.

ماکروفاژها سلول های تمایز یافته و مشتق شده از مونوسیت های در گردش هستند و در بسیاری از اندام ها مثل ریه، طحال، مغز، کبد و حفره ی شکمی یافت می شوند. ماکروفاژها نقش بسیار مهمی در پاسخ ایمنی، یعنی واکنش به آنتی ژن ها دارند که اولین مرحله در ایمنی سلول است و مصرف زیاد گلوتامین توسط آنها، می تواند به این معنی باشد که گلوتامین نقش مهمی در این سلول ها دارد.

نقش گلوتامین در شرایط خاص

1- نوزادان:

اسید آمینه های آرژنین، گلوتامین و اسید آمینه های گوگرد دار، واحدهای ساختمانی مهمی به ویژه برای تولید بسیاری از ایمونوپروتئین های درگیر در سیستم ایمنی نوزادان تازه متولد شده هستند. علاوه بر کمک به رشد و تکامل عمومی، گلوتامین تکثیر لنفوسیت ها و پاسخ ایمنی التهابی در نوزادان را تنظیم می کند.

گلوتامین در زمان باز گردش سریع بافت ها، یک ماده ی مغذی ضروری است که هم به عنوان سوخت برای سلول ها و هم به عنوان دهنده ی نیتروژن و کربن برای ساخت پیش ساز نوکلئوتید مورد استفاده قرار می گیرد و به ویژه برای عملکرد مونوسیت ها، لنفوسیت ها و نوتروفیل ها مهم هستند. همچنین مکمل دهی گلوتامین شیوع عفونت را به ویژه در نوزادانی که به هنگام تولد وزن کمی دارند، کاهش می دهد.

2- ورزشکاران:

کاهش غلظت گلوتامین پلاسما در نتیجه ی فعالیت ماهیچه ای، عملکرد لنفوسیت ها را مهار می کند. از آنجایی که ماهیچه ی اسکلتی نقش کلیدی در مصرف گلوتامین در سلول های ایمنی دارد، در نتیجه ی فعالیت عضله بر سیستم ایمنی اثر مستقیم می گذارد.

بر اساس فرضیه ای که به نام "فرضیه ی گلوتامین" مطرح شده، تحت شرایط تمرینات فیزیکی شدید یا در زمان جراحی، تروما، سوختگی و عفونت، برداشت گلوتامین از ماهیچه و سایر ارگان ها به حدی می رسد که سیستم لنفاوی به علت در اختیار گذاشتن گلوتامین، احتمالاً تحت فشار قرار گرفته و موقتاً در عملکرد آن اثر منفی به جا می گذارد. با این وصف عواملی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر سنتز گلوتامین یا آزاد سازی آن اثر می گذارند، می توانند عملکرد لنفوسیت ها و مونوسیت ها را تحت تاثیر قرار دهند.

3- شرایط کاتابولیکی:

مطالعه ای که برای بررسی اثر تغذیه ی وریدی غنی شده با گلوتامین در موش های صحرایی مبتلا به عفونت انجام شد، نشان داد که میزان مرگ و میر در گروهی که محلول های رایج تغذیه ی وریدی مصرف کردند، دو برابر بیشتر از گروهی بود که محلول تغذیه ی وریدی غنی شده با گلوتامین را به مدت چهار روز دریافت نمودند. گلوتامین در محلول های تغذیه ی وریدی تعادل نیتروژن را بهبود می دهد. همچنین از دست رفتن گلوتامین از ذخیره ی درون سلولی عضلات اسکلتی را کاهش و سنتز پروتئین ماهیچه ها را افزایش می دهد. بررسی های انجام شده در بیماران مبتلا به التهاب و عفونت و زمان بعد از جراحی نیز کاهش مرگ و میر در گروه مصرف کننده ی تغذیه ی وریدی غنی از گلوتامین را نشان می دهد.

افزودن گلوتامین به محیط کشت سلول های بیماران سوخته نیز سبب بهبود عملکرد باکتری کشی نوتروفیل ها می شود و به ویژه قدرت آنها را در از بین بردن استافیلوکوک اورئوس زیاد می کند.

گلوتامین توسط بافت های مختلف ایمنی مصرف می شوند که دارای مکانیسم های آنزیمی برای استفاده از این ماده هستند. طی شرایط التهابی مثل عفونت و جراحت، مصرف گلوتامین توسط سلول های ثابت و در گردش ایمنی افزایش می یابد. با افزایش بافت های التهابی و سایر مسیرهای متابولیک که به گلوتامین نیاز دارند، تقاضا برای این ماده ی مغذی از مقدار تولید آن پیشی می گیرد و در نتیجه، مقدار آن در جریان خون و بافت ها کاهش می یابد. غلظت کم گلوتامین توانایی بافت های مختلف را برای رسیدن به عملکرد مطلوب، محدود کرده و این امر به ویژه برای بافت های ایمنی صدق می کند. بنابراین فراهم کردن گلوتامین از منبع خارجی مانند استفاده از مکمل گلوتامین برای افراد مبتلا به عفونت و افزایش غلظت پلاسمایی آن تا محدوده ی طبیعی، پاسخ ایمنی را افزایش داده و نتایج را بهبود می بخشد.

آرزو حقیقیان رودسری- کارشناس ارشد تغذیه

*مطلب مرتبط:

آشنایی با کمک غذای گلوتامین