دردسرهای تأخیر در اجابت مزاج
یبوست مزمن به خودی خود
یك بیماری جدی تلقی نمی شود، بلكه یك علامت مشترك است كه احتمال وجود چند
تغییر غیرطبیعی را در بدن نشان می دهد. آمارها نشان می دهد كه تقریبا 2
درصد جمعیت جهان دچار یبوست هستند كه البته بیشترین آنها افراد مسن هستند.
همچنین آمار نشان می دهد كه تنها در ایالات متحده آمریكا سالانه 3 میلیون
مریض به علت یبوست به پزشك مراجعه می كنند.
مطالعات نشان می دهد كه
یبوست مزمن می تواند یكی از عوامل خطر در ابتلا به سرطان روده باشد. از
شایع ترین عوارض یبوست می توان به هموروئید یا بواسیر، واریس، شقاق مقعد،
افزایش كلسترول خون و افزایش قند خون اشاره كرد. تاخیر در انتقال مواد دفعی
و ماندن بیش از حد آن در روده ها را یبوست می گویند.
یبوست یكی از بیماری های
گوارشی شایع فصل تابستان به حساب می آید و در فصل تابستان به دلیل استرس،
سفر، عدم دسترسی به سرویس های بهداشتی در سفر و همچنین مصرف كمتر میوه و
سبزی به وجود می آید. نزدیك به نیمی از افراد كه با شكایت یبوست به پزشك
مراجعه می كنند، طبق تعریف یبوست ندارند. اغلب این افراد از میزان و نحوه
دفع مدفوع شكایت دارند. تعداد دفعات اجابت مزاج در افراد مختلف، متفاوت است
و معمولا هر سه روز یكبار و گاه تا سه بار در روز طبیعی است. به همین دلیل
به وجود آمدن تغییر در تعداد دفعات اجابت مزاج در همه فرد نسبت به وضعیت
معمولی او باید یبوست تلقی شود.
چگونه دچار یبوست می شوید؟
استفاده از غذاهای كم فیبر:
فیبر در روده ها هضم و
جذب نمی شود. مدفوع مخلوط با فیبر، مقدار زیادی آب جمع می كند و به صورت
توده حجیم و مرطوب درآمده و عمل دفع را آسان تر می كند. چنانچه از مواد
غذایی كم فیبر مثل فست فودها استفاده كنیم باعث می شود كه مدفوع بدون فیبر،
كوچك و خشك شده و مدت طولانی در روده انباشته شود و خیلی دیرتر و با سختی
دفع شود. از مواد غذایی پرفیبر می توان به میوه ها و سبزیجات اشاره كرد. با
مصرف كافی میوه و سبزی با در نظر گرفتن شرایط بهداشتی بخصوص در فصل
تابستان می توان از بروز یبوست جلوگیری كرد. برخی به اشتباه تصور می كنند
مصرف بعضی میوه ها سبب ایجاد سنگینی و نفخ معده در آنها می شود، در حالی كه
مصرف میوه علائم گوارشی ایجاد می كند كه نشان دهنده سالم بودن میوه و موثر
بودن آن است. توصیه ای كه می توان به این افراد كرد این است كه حتی
الامكان از مقدار كمتر مواد فیبری شروع كنند و مقدار آن را بتدریج افزایش
دهند.
عدم تحرك و فعالیت:
معمولا افرادی كه دچار
شكستگی استخوان و به دنبال آن دچار محدودیت حركتی شده اند و همچنین در
افراد معلول و سالخورده به دلیل فعالیت بدنی و حركتی كمتر، یبوست شیوع
بیشتری دارد.
عدم پاسخگویی به فرمان
دفع: برخی از بزرگسالان و اطفال به دلیل كار فشرده یا سرگرمی، به احساس
اجابت مزاج پاسخ مناسب نمی دهند. عدم دفع بموقع مدفوع باعث می شود مایعات
موجود در مواد دفعی جذب شده، یبوست ایجاد شود.
كمبود مایعات:
انسان روزانه به 8 ـ 6
لیوان آب نیاز دارد و ضرورت ندارد این مقدار از مایعات را حتما به صورت آب
مصرف كنیم بلكه می توان از آبمیوه طبیعی، چای و... استفاده كرد.
مصرف داروهای یبوست زا:
برخی از داروها مانند
داروهای ضدافسردگی، فشار خون، مكمل های آهن، داروهای ضدپاركینسون و
ضدحساسیت، ضدتشنج، ضداسهال، استفاده مكرر از داروهای ملین، كلسیم كادبونت
از دلایل بروز یبوست به شمار می روند.
بالا رفتن سن:
با بالا رفتن سن، كم كم
بدن ضعیف تر می شود. ازجمله سیستم اعصاب روده نیز با افزایش سن ضعیف شده كه
همین امر باعث كاهش حركات طبیعی روده و نیز كاهش احساس پری در روده و كم
تحركی آن می گردد و به دنبال آن یبوست بروز می كند.
بیماری های یبوست زا:
بیماری های دستگاه عصبی
مانند پاركینسون و ضایعه نخاعی، اختلالات تخلیه روده بزرگ و همچنین بیماری
هایی كه عضلات بدن را به صورت فراگیر درگیر می كنند نیز از دلایل یبوست
محسوب می شوند.
چنانچه حداقل دو مورد از
این علائم در فردی موجود باشد، به یبوست مبتلا شده است: 1 ـ مدفوع سفت و
خشك باشد.2 ـ تعداد دفعات تخلیه كم باشد. 3 ـ دفع و تخلیه بسختی انجام شود.
4 ـ مواد دفعی كاملا تخلیه نشوند.
اگر یبوست طولانی شود به
آن یبوست مزمن می گویند كه با علامت هایی مثل سردرد، كاهش اشتها، حالت
تهوع، ضعف عمومی، بی حوصلگی، دل درد، احساس خستگی، نفخ شكم و درد پایین كمر
و شكم همراه است.
دردسری برای دوران بارداری
یبوست یكی از مشكلات شایع
در حاملگی است كه به سبب تغییرات هورمونی به وجود می آید. ترشح هورمون
پروژسترون باعث تغییراتی در روده شده كه این مساله تضعیف قدرت روده را به
دنبال دارد. همچنین عواملی مانند عدم مصرف غذاهای فیبردار به دلیل ویار
حاملگی، استفاده از مكمل آهن مصرف ناكافی آب و استرس دوران بارداری آن را
تشدید می كند.
یبوست یكی از بیماری های
گوارشی شایع فصل تابستان است كه به دلیل استرس، سفر، عدم دسترسی به سرویس
های بهداشتی و مصرف كمتر میوه و سبزی به وجود می آید
به خانم های باردار توصیه
می شود كه برای پیشگیری از یبوست دوران حاملگی از غذاهای فیبردار مانند
مواد غذایی حاوی سبوس و میوه ها و سبزیجات تازه استفاده كنند. ورزش را
فراموش نكنند و از نوشیدنی هایی مثل آب، چای و آبمیوه های طبیعی غفلت
نكنند.
یبوست در نوزادان و اطفال
برخی از والدین فكر می
كنند كه شكم كودكشان باید هر روز كار كند، در صورتی كه این تفكر صحیح نیست.
یبوست در اطفال به این معنی است كه مدفوع به حدی سفت باشد كه نتواند
براحتی دفع شود، اما دیر بودن دفعات، هیچ ارتباطی به یبوست ندارد. امكان
دارد یك نوزاد سالم از روزی یك تا 4 بار در روز مدفوع كند. نوزادانی كه از
شیر مادر تغذیه می كنند ممكن است یكبار به ازای هر نوبت مصرف شیر، دفع
داشته باشند. با افزایش سن معمولا تعداد دفعات دفع كاهش می یابد ولی به حجم
آن اضافه می شود. در حالت طبیعی یك كودك سه چهار ساله بین 3 تا 4 بار در
روز تا 3 بار در هفته اجابت مزاج خواهد داشت. یكی از مهم ترین عوامل یبوست
زا در شیرخواران تغییر شیر كودك از شیر مادر به شیر گاو یا شیر خشك است.
این تغییر شیر می تواند عادات دفع شیرخوار را خصوصا در دو سه هفته ابتدای
تولد تغییر دهد. مصرف شیرگاو نیز یكی از مهم ترین عوامل یبوست زا در اطفال
به حساب می آید. برخی نوزادان در زمان اجابت مزاج به خود فشار می آورند و
صورتشان سرخ می شود كه این مساله ربطی به یبوست ندارد. بنابراین از مهم
ترین دلایل یبوست در اطفال می توان به این موارد اشاره كرد: تغییر عادات و
رژیم غذایی، مصرف زیاد شیر گاو بخصوص زیر 2 سالگی، عدم مصرف آب و مایعات،
تغییر محل زندگی و تغییر توالت ها، مسافرت، ترس از محیط توالت (مثلا وجود
سوسك) ، تب و ناخوشی، كم كاری غده تیروئید، دیابت، كمبود پتاسیم، افزایش
كلسیم، مصرف داروهای ضد تشنج، بازیگوشی و عدم توجه به اجابت مزاج.
برای درمان یبوست در
كودكان باید به كودك مقدار كافی آب یا دیگر مایعات بدهید. از غذاهای پرفیبر
مثل انواع لوبیا، نخود سبز، زردآلو، آلو و اسفناج استفاده كنید. شكم كودك
را ماساژ ملایم دهید. در صورتی كه كودك از شیر خشك تغذیه می كند آب آن را
افزایش دهید. به كودكان بالای 6 ماه، آبمیوه هایی مثل گلابی یا هلو بدهید.
به كودك آموزش دهید كه هنگام نیاز به اجابت مزاج، حتما به توالت برود و این
مساله را به تاخیر نیندازد.
دكتر مریم محمدی