مسواك زدن در حال روزه
سؤال:
شخص روزه دار هنگام وضو گرفتن مسواك می‌زند و از ریشه‌های آن به حلق فرو می‌رود و امكان بیرون شدن آن نیست، روزه‌اش فاسد میشود یا خیر؟
جواب
غذاهایی كه بین دندانها گیر می‌كنند اگر كمتر از دانه نخود به حلق فرو رود روزه باطل نشده است زیرا اجتناب در این صورت متعذر و مشكل است ریشه مسواك نیز این حكم را دارد. لاشتراك العلة.
كشیدن دندان در حال روزه
سؤال:
در حالت روزه، كشیدن دندان و یا دوا زدن آن با تجویز پزشك جایز است یا خیر؟
جواب :هنگام ضرورت جایز است و بدون ضرورت مكروه می‌باشد و خون یا دوایی كه به داخل شكم برسد مفسد صوم قرار می‌گیرد كه مساوی با آب دهان باشد یا غالب از آن و یا مزه‌اش محسوس بشود و در غیر این صورتها مفسد صوم نیست.
و فی الدر:«أو خرج الدم من بین اسنانه و دخل حلقه یعنی و لم یصل الی جوفه، اما اذا وصل فان غلب الدم أو تساویا فسد و الاّ، لا، الا اذاوجد طعمه‌بزازیة».
فاسد شدن روزه ماه رمضان بچه نابالغ
سؤال:اگر بچه نابالغی در ماه رمضان روزه گرفت و قبل از افطار آنرا به نحوی فاسد كرد، آیا بر بچه قضا یا كفاره واجب میشود یا خیر؟
جواب قضا یا كفاره بر بچه ضروری نیست البته این حكم روزه است اما اگر نمازش را فاسد كرد باید ولی و سرپرستش او را اجبار كند تا نمازش را اعاده نماید زیرا در اعاده نماز مشقت و تكلیفی نیست بر خلاف روزه كه در اعاده آن مشقت و تكلیف است.
و فی الرد:«و فی احكام الاستروشنی: الصبی اذا افسد صومه لا یقضی لانه یلحقه فی ذالك مشقة بخلاف الصلو"ة فانه یؤمر بالاعادة‌لانه لا یلحقه مشقة».
روزه در شش روز شوال
سؤال:در ماه شوال اگر كسی قضای شش روز از رمضان را بجا بیاورد آیا ثواب شش روز شوال كه فضیلت آن در حدیث بیان شده به او می‌رسد یا خیر؟
جواب در صحیح مسلم حدیثی با این الفاظ است:
«من صام رمضان ثم اتبعه ستاً من شوال كان كصیام الدهر».
از این حدیث معلوم میشود كه شش روزی كه فضیلت برایش ذكر شده غیر از قضای رمضان است لذا در صورت مذكور ثواب شش روز شوال به او نمی‌رسد.
افطار نمودن با خرما
سؤال:افطار نمودن با خرما سنت است یا خیر؟
جواب :مستحب این است كه با خرمای تازه افطار شود اگر میسر نگردید با خرمای خشك افطار كند اگر این هم میسر نشد با آب افطار نماید.
«عن انس بن مالك رضی الله عنه قال قال رسول الله صلی الله علیه و سلم من وجد تمراً فلیفطر علیه و من لا، فلیفطر علی ماء فان الماء طهور».و عن سلمان بن عامر رضی الله عنه قال قال رسول الله صلی الله علیه و سلم اذا كان احدكم صائماً فلیفطر علی التمر فان لم یجد التمر فعلی الماء فان الماءطهور».«انه سمع انس بن مالك رضی الله عنه یقول: كان رسول الله صلی الله علیه و سلم یفطر علی رطبات قبل ان یصلی فان لم تكن فعلی تمرات فان لم تكن حَسَاحَسَوات من ماء».
روزه دار بطور فراموشی خورد و بعد به گمان اینكه روزه‌اش باطل شده چیزی خورد
سؤال: شخصی در ماه مبارك رمضان بفراموشی چیزی می‌خورد و بعد از آن به گمان اینكه روزه‌اش فاسد شده است غذا می‌خورد و یا میداند روزه‌اش فاسد نشده است باز هم غذا می‌خورد؛ آیا در این دو صورت بر او كفاره لازم میشود یا خیر؟
جواب :در هر دو صورت فوق كفاره لازم نمی‌شود.
و فی الدر:«أو اكل أو جامع ناسیاً...فظن انه افطر فأكل عمداً (لا كفارة علیه) للشبهة».
و فی الرد:« (قوله: للشبهة) علة للكل قال فی البحر: و انما لم تجب الكفارة بافطاره عمداً بعد أكله أو شربه أو جماعه ناسیاً لانه ظن فی‌موضع الاشتباه بالنظیر و هو الاكل عمداً لان الاكل مضاد للصوم ساهیاً أو عامداً فاورث شبهة و كذا فیه شبهة اختلاف العلماءفان مالكاً رحمه الله یقول بفساد صوم من اكل ناسیاً و أطلقه فشمل ما لو علم انه لم یفطره بان بلغه الحدیث أو الفتوی او لا و هو قول‌ابی‌حنیفة رحمه الله و هو الصحیح».
و الله اعلم بالصّواب
حكم روزه و فدیه برای شخص مریض
سؤال: شخصی هر دو كلیه‌اش آب گرفته و روده‌هایش جراحی شده‌اند؛ سال گذشته كه یك روز روزه گرفت با درد شدید شكم مواجه شده و حال نمی‌تواند روزه بگیرد، آیا این فرد می‌تواند فدیه بدهد یا خیر؟ و دكتر متخصص نیز گفته كه روزه گرفتن برایش مضر است.
جواب :گفتة دكتر متخصص و بر اثر تجربه شخصی فرد مذكور بطور اغلب این ثابت شده است كه حالا نمی‌تواند روزه بگیرد؛ و در آینده نیز وقتی برای روزه گرفتن نمی‌یابد پس این فرد حكم شیخ فانی را دارد و باید در ازای روزة هر روز احتیاطاً دو كیلو و دویست و پنجاه گرم گندم یا قیمت آنرا بدهد.و فدیه تمام رمضان را می‌تواند در اول ماه رمضان، و یا در آخر رمضان اداء نماید.و فی الدر المختار:«(و للشیخ الفانی العاجز عن الصوم الفطر و یفدی) وجوباً ولو فی اول الشهر».
و فی الرد:«(قوله: و للشیخ الفانی...) و مثله ما فی القهستانی عن الكرمانی: المریض اذا تحقق الیأس من الصحة فعلیه الفدیة لكل یوم‌من المرض أه...(قوله: ولو فی اول الشهر) أی یخیر بین دفعها فی اوّله أو آخره، كما فی البحر».
و الله اعلم بالصّواب
تتابع در كفارة روزه رمضان
سؤال: بنده یك روز از روزهای ماه رمضان را عمداً افطار كرده‌ام و كفارة آن را دو روز كمتر از دو ماه پشت سر هم روزه گرفتم. در آخر دو روز را بنا به عذر مسافرت خورده‌ام، آیا دو مرتبه لازم است كه من دو ماه را روزه بگیرم یا خیر؟
جواب :باید از سر نو دو ماه دیگر پی در پی روزه بگیرید.
و فی التنویر:«ان جامع فی رمضان....أو اكل أو شرب غذاء أو دواءً عمداً راجع للكل أو احتجم فظن فطره به فأكل عمداً قضی و كفّر ككفّارة‌المظاهر».
و فی الرد:«(قوله: راجع للكل) أی كل ما ذكر من الجماع و الاكل و الشرب....(قوله: ككفّارة المظاهر) مرتبط بقوله: و كفّر أی مثلهافی الترتیب فیعتق اولاً فاءن لم یجد صام شهرین متتابعین فان لم یستطع أطعم ستین مسكیناً لحدیث الاعرابی المعروف فی‌الكتب الستة، فلو افطر ولو لعذر استأنف الا لعذر الحیض».
و الله اعلم بالصّواب
روزه گرفتن روز عید
سؤال: بعضی از مردم روزی را كه تمام مسلمانان عید می‌كنند، آنها عید نمی‌كنند؛ بلكه در آن روز روزه می‌گیرند و روز دوم، عید می‌كنند، لطف كرده بفرمائید كه چنین روزه گرفتن در شرع اسلام چه حكمی دارد؟
جواب :رسول اكرم صلی الله علیه و سلم فرموده‌اند:«صوموا لرؤیته و افطروا لرؤیته» یعنی: در آخر شعبان هرگاه ماه را دیدید روزه بگیرید و در آخر رمضان با رؤیت هلال عید كنید؛ پس شخصی كه با رؤیت هلال عید نمی‌كند و روزه می‌گیرد گویا مخالفت امر رسول اكرم صلی الله علیه و سلم را می‌كند كه این كار ناجایز و حرام است.
كار و عملی عبادت گفته میشود كه مطابق فرمان پیامبر صلی الله علیه و سلم باشد و كسی كه با دستور پیامبراكرم صلی الله علیه و سلم مخالفت می‌كند چگونه انتظار ثواب را دارد.
علامه شامی در رد المحتار می‌فرماید:
«روزه گرفتن در روز عید اعراض و روگردانی از ضیافت الهی است؛ و این نافرمانی و معصیت است».
بنابر این نباید انسان كاری انجام دهد كه سبب روگردانی و اعراض از ضیافت الهی قرار گیرد.
علامه حصكفی در الدر المختار می‌فرماید:
«روزه گرفتن در روز عید مكروه تحریمی است».
و نیز از رسول اكرم صلی الله علیه و سلم مرویست: «نهی عن صیام یومین: یوم الاضحی" و یوم الفطر».یعنی: رسول اكرم صلی الله علیه و سلم نهی فرمود از روزه گرفتن عید قربان و عید فطر.
پس چگونه با وجود نهی پیامبر اكرم صلی الله علیه و سلم ، انسان روزه بگیرد و امید ثواب داشته باشد.
«عن ابی‌هریرة رضی الله عنه ان النبی صلی الله علیه و سلم قال:«الصوم یوم تصومون و الفطر یوم تفطرون و الاضحی یوم تضحون».
«فطركم یوم تفطرون و اضحاكم یوم تضحون».
یعنی: روزه شما روزی است كه مسلمانان منطقه شما روزه می‌گیرند و افطار شما روزی است كه آنها عید می‌كنند.طبق فرمایش رسول اكرم صلی الله علیه و سلم روزی كه مسلمانان یك منطقه و یا یك كشور عید كردند نباید كسی با آنها اختلاف كند و در آن روز كه عید است روزه بگیرد؛ زیرا هركسی از جماعت مسلمین اختلاف كرد و از آنها جدا شد طبق ارشاد آنحضرت صلی الله علیه و سلم گویا در آتش جهنم سقوط كرد.
آنحضرت صلی الله علیه و سلم می‌فرماید:
«ان الله لا یجمع، أو قال: امة محمد صلی الله علیه و سلم ، علی ضلالة»؛ «ید الله مع الجماعة»؛ «من شذَّ شُذَّ فی النار».
و الله اعلم بالصّواب
اجرت بر اعتكاف/ كمتر از ده روز اعتكاف نشستن
سؤال:1ـ اگر در روستائی در ماه مبارك رمضان در عشرة اخیر شخصی برای اعتكاف حاضر نشد و مردم مشورت نموده و یكی را با تعیین حقوق نشاندند؛ آیا این اعتكاف درست است یا خیر؟
2ـ اگر در مسجدی در یك دو روز اول كسی برای اعتكاف ننشست و بعد از آن كسی بدون حقوق این كار را انجام داد آیا این اعتكاف، سنت مؤكده محسوب میشود یا خیر؟
جواب 1: اعتكاف چونكه عبادت محضه است اجرت گرفتن بر آن جایز نیست، بلكه بر تمامی افراد محله لازم است كه رضایت شخصی را جلب نموده و به اعتكاف بدون اجرت بنشانند؛ و اگر هیچ كسی ننشست همه اهل محله بر ترك سنت مؤكده گناهگار می‌شوند. فقهای متأخرین اگر چه استئجار بر طاعات را در بعضی موارد جایز قرار داده‌اند اما اعتكاف جزء آنها نیست.
و فی الدر المختار:
«و لا (ای و لا تصح الاجارة) لاجل الطاعات مثل الاذان و الحج و الامامة و تعلیم القرآن و الفقه، و یفتی الیوم بصحتها لتعلیم‌القرآن و الفقه و الامامة و الاذان».
و قال ابن عابدین:
«و زاد بعضهم الاذان و الاقامة و الوعظ. ثم قال: ان المفتی" به لیس هو جواز الاستئجار علی كل طاعة، بل علی ما ذكروه فقط‌مما فیه ضرورة ظاهرة تبیح الخروج من اصل المذهب».
2: و اعتكاف ده روز آخر ماه رمضان سنت مؤكده است. لذا اگر كمتر از ده روز بنشیند ثواب اعتكاف مسنون به او نمی‌رسد.
و فی الدر:
«و سنة مؤكدة فی العشر الاخیر من رمضان أی سنة كفایة، كما فی البرهان و غیره، لاقترانهابعدم الانكار علی من لم یفعله من‌الصحابةy».
و الله اعلم بالصّواب
مصرف صدقه فطر
سؤال: عشر و صدقة فطر به چه كسانی تعلق می‌گیرد به عنوان مثال امامی داریم كه سالی چهار صد هزار تومان پول نقد می‌گیرد آیا این امام مستحق عشر، زكات و غیره میشود یا خیر؟
جواب: یكی از مصارف عشر، زكات و صدقات فقراء و مساكین می‌باشند. و اگر امام مذكور صاحب نصاب نیست، نسبت به دیگر فقراء به گرفتن عشر و صدقة فطر مستحق‌تر است، بشرط اینكه بجای اجرت نباشد.
و فی الدر:
«هی تملیك جزء مال عینه الشارع من مسلم فقیر ـ الی ان قال ـ مع قطع المنفعة عن المملك من كل وجه لله تعالی».
و فی التنویر و شرحه:
«باب المصرف: أی مصرف الزكاة و العشر....(هو فقیر و هو من له أدنی شی‌ء) أی دون نصاب أو قدر نصاب غیر نام مستغرق‌فی الحاجة (و مسكین من لا شی‌ء له. الخ....)».
و فی الرد:
«(قوله: أی مصرف الزكاة و العشر) و هو مصرف أیضاً لصدقة الفطر و الكفّارة و النذر و غیر ذلك من الصدقات الواجبة، كمافی القهستانی».
و الله اعلم بالصّواب
دار الافتاء حوزه علمیه دار العلوم زاهدان
22/1/1418 ه .ق
