حضرت مسیح جمله ای این چنین فرموده اند :
« لا تنظروا اِلی اموالِ أهلِ الدُّنیا فاِنَّ بریقَ اموالِهِم یذهَبُ بنورِ ایمانکم ؛ با توجه به این جمله ی نورانی ، چشم به زرق و برق زندگی دنیاداران دوختن ، حبّ دنیا را دردل زنده کرده و سبب غفلت از خدا و آخرت می شود و نور ایمان را خاموش خواهد کرد .»
رسول اکرم(ص) با اصحابشان از گذرگاهی می گذشتند ، به گله ی شترهای عِشار رسیدند (شترهای 10 ماهه باردار را عِشار می گفتند) که سرمایه ی نفیس عرب بود . از پشم و شیر و گوشت و بچه اش استفاده می کردند و مرکبشان نیز بود .
وقتی حضرت به شترهای عشار رسید ، صورت برگردانده و نگاه نکردند . یکی از همراهان گفت : یا رسول الله ، اینها شترهای عشار هستند و تماشایی ! چرا چهره می گردانید ؟! حضرت فرمودند: نگاه کردن به زیبایی های دنیا در دل ، غفلت ایجاد می کند و بعد این آیه را خواندند : « وَلَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیَاةِ الدُّنیَا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَیْرٌ وَأَبْقَى 1
حقیقتاً ما چقدر با این بیانات و آیات و جملات نورانی آشنا هستیم و آنها را در زندگی مورد عمل قرار می دهیم؟
آیا در این دنیای وانفسا پول و مقام و مذهب مالک ما هستند یا ما مالک آنها ؟!
شناخت دنیا
برای آنکه بتوانیم با هر موضوعی به درستی روبرو شده و درست رفتار کنیم ، بهتر آن است که ابتدا آن را بشناسیم . برای برخورد با دنیا نیز بهترین راه ، شناخت آن است و بهترین تعریف برای شناخت ، تعریفی است که دنیا از خود می کند . او خود را در گردش درس آموز خویش برای ما وصف می کند ، اما این ماییم که فریفته او می شویم . رساترین نصیحت از آن او است ; اگر سخن صادقانه او را دروغ نشماریم !
دنیا در سخنان حضرت علی (ع) ، معرفی خوب برای خویش است ; زیرا اولا، راست می گوید: « دنیا خانه ای راست گو است برای کسی که آن را تصدیق کند .» 2
ثانیا ، در معرفی خود هرگز انسان را فریب نمی دهد: چه هنگام تو را فریب داد ؟ ! آیا با گورهای پدرانت که پوسیده اند تو را فریب داد یا با آرامگاه های مادرانت که در زیر خاک آرمیده اند ؟ ! دنیا با سرنوشت آنان حال تو را مجسم کرده و با گورهایشان گور تو را به نمایش گذاشته است . اما اگر دنیا هرگز انسان را فریب نمی دهد ، پس چرا در سخنان آن حضرت به فریبکاری و نیرنگ بازی شهره است و چرا بارها و بارها بشر را از فریب دنیا برحذر داشته است؟ چگونه است که دنیا فریب نمی دهد، اما باید از فریبش بر حذر ماند ؟3
آن حضرت، مجرم راستین را در این فریب انسان می داند، نه دنیا .در حقیقت این دنیا نیست که ما را فریفته است، بلکه ما هستیم که فریفته ی دنیا شده ایم ; چرا که دنیا پندها را بی پرده با ما گفته است و دور از هر تبعیض و دو رویی از حقایق آگاهمان کرده است و بی گمان دنیا با این همه هشدارهای پی در پی - از فرود آمدن بلا در تن و کاستن نیرو - صادق تر و وفادارتر از آن است که دروغ بگوید یا فریب دهد . 4
آن حضرت، مجرم راستین را در این فریب انسان می داند، نه دنیا .در حقیقت این دنیا نیست که ما را فریفته است، بلکه ما هستیم که فریفته ی دنیا شده ایم ; چرا که دنیا پندها را بی پرده با ما گفته است و دور از هر تبعیض و دو رویی از حقایق آگاهمان کرده است و بی گمان دنیا با این همه هشدارهای پی در پی - از فرود آمدن بلا در تن و کاستن نیرو - صادق تر و وفادارتر از آن است که دروغ بگوید یا فریب دهد . 4
شاید از هیچ موضوعی به اندازه « دنیا » در نهج البلاغه ، سرزنش نشده باشد . خطبه های متعدد و صدها عبارت کوتاه درباره دنیا از امام علی(ع) به ما رسیده است ، که یکی از آن ها این عبارت است : « دنیا فریب می دهد ، و زیان می رساند و عبور می کند .»5
دنیا پس از فریب دادن، به انسان زیان و ضرر وارد می کند: انسان هایی که در خسران و ضرر می باشند، همین ها هستند که نیرنگ دنیا، آنان را وادار به صرف‌ِ سرمایه هستی شان در راه بدست آوردن دنیا می کند و از آخرت و آینده حتمی خویش غافل می شوند. آنان همه توان و همّت و عمر خود را درراه «دنیا» مصرف می کنند، دنیایی که «گذرا» است ولی آنان به غلط آن را نقطه پایان و هدف اساسی تصور کردند .
موانع شناخت دنیا کدام است ؟
برای شناخت دنیا موانعی نیز هست . در نگاه امام علی (ع) این موانع بدین قرار است ؛ عشق به دنیا
امام عشق به دنیا را موجب ضعف قوای ظاهری و باطنی آدمی ، و مانع شناخت دنیا می داند .
بر لاشه مرداری روی آوردند که با خوردنش کارشان به رسوایی کشید و همگان بر دوستی اش هم داستان شدند . آری، آن کس که به چیزی عشق ورزد ، چشمش کور و قلبش بیمار می شود . چنین کسی با چشم نابینا می نگرد و با گوشی ناشنوا می شنود; زیرا بی گمان ، شهوت ها پرده خودش را دریده اند و دنیا قلبش را میرانده و او را باتمام وجود شیفته خود ساخته است . چنین است که او برده دنیا و دنیاداران می شود ; همسو با سایه دنیا به هر سو می گردد و به هر جا روی می آورد ، بی آن که از نهیب های خداوند اثر پذیرد و از ادامه این راه باز ایستد یا پند پذیرد .»6
بنا بر این حدیث، خطر بزرگ عشق این است که در آغاز، ابزار شناخت را از کار می اندازد و آن گاه انسان را شیفته خود می کند و انسان را به چرخه ای در می آورد که گمراهی در آن روبه افزایش است . عشق ، آدمی را کور می کند و شیفتگی دنیا ابزار شناخت رااز میان می برد و راه را بر هدایت و پند پذیری می بندد . آن حضرت - از زاویه ای دیگر حب دنیا را امری طبیعی دانسته، می فرماید:
« مردم فرزندان دنیایند و فرزند بر دوستی مادر آفریده شده است .»7
خطر بزرگ عشق این است که در آغاز، ابزار شناخت را از کار می اندازد و آن گاه انسان را شیفته خود می کند و انسان را به چرخه ای در می آورد که گمراهی در آن روبه افزایش است . عشق ، آدمی را کور می کند و شیفتگی دنیا ابزار شناخت رااز میان می برد و راه را بر هدایت و پند پذیری می بندد
فراموشی مرگ و آرزوهای دراز
آدمی بی یاد مرگ ، دنیا را ابدی می انگارد . آرزوی دراز آن است که در حال و آینده تحقق پذیر نباشد و از توجه به واقعیات برنخیزد . امام علی (ع) می فرماید: «یاد مرگ از دل شما رفته است و آرزوهای دروغین جایش را گرفته . و از این رو، دنیا بیش از آخرت شما را تصاحب کرده و متاع زودگذر دنیا بیش ازمتاع جاویدان آخرت در شما نفوذ کرده است .»8 موانع شناخت دنیا را چگونه می توان رفع کرد؟
زهد در روایات حضرت امیر (ع) ، زهد گونه ای نگریستن به دنیا است نه روش زندگی در آن ; چنان که می فرماید: «ای مردم، به دنیا چونان زاهدان روی گردان بنگرید ... پس فراوانی آن چه شما را خوش می آید ، دچار فریبتان نکند که دوران همدمی با آن بسیار کوتاه است.»9
عبرت
عبرت به معنای نفوذ در چیزی و گذر از سویی به سوی دیگر است. عبرت، آدمی را با سنت های حاکم بر دنیا آشنا می سازد. «اعتبار» در سخنان حضرت علی(ع) از راه های شناخت حقیقت دنیاست; چنان که می فرماید: مؤمن تنها با چشم عبرت به دنیا می نگرد.10
پی نوشت ها :
1- طه / 131
2- نهج البلاغه / خطبه 183
3-نهج البلاغه / حکمت 131
4- همان
5- نهج البلاغه / خطبه 230
6- همان
7- نهج البلاغه / خطبه 223
8- همان
9- نهج البلاغه / خطبه 109
10- غررالحکم / ج 2 / ص 64
