عصبكشی، اسمی كه به غلط برای عملیات درمان ریشه دندان باب شده است، همواره ما را به یاد یكی از دردناكترین، طولانیترین و چهبسا ناشناختهترین عملیاتهای دندانپزشكی میاندازد؛ مجموعه درمانی كه معمولا قبل از آغاز نیز با درد همراه است و زیاد شنیدهایم كه زمان درمان هم دردناك خواهد بود.
مهمتر از همه اینكه نمیدانیم در حین درمان قرار است چه اتفاقی بیفتد. دندانپزشك با مقدار زیادی وسایل عجیب و غریب سوهان مانند و یك متر كوچك به سراغ دندانمان میآید. مرتب این سوهانهای كوچك را داخل دندانمان بالا و پایین میبرد و سپس آنها را جلوی متر كوچكی كه در دست دارد، اندازه میگیرد. هرازگاه عكسی میگیرد و... اگر یكی از دندانهایتان تحت درمان ریشه قرار گرفته باشد، این مراحل را خیلی خوب میشناسید و به یاد دارید. ریشه دندان از سه كلمه Root به معنای ریشه، Canal به معنای مجرا و Therapy به معنی معالجه تشكیل شده كه مفهوم كلی آن معالجه مجرای ریشه دندان است و شاخهای از دندانپزشكی به نام اندو یا اندودنتیكس است كه دانش و اعمالی را دربرمیگیرد كه به معالجه و حفظ ریشه دندان میپردازد و وظیفه تشخیص و درمان پالپهای آماسی و بیمار شده را به عهده دارد. بنابراین درمان ریشه یا روت كانال تراپی عبارت است از نجات یا درمان دندانی كه بر اثر پوسیدگی وسیع مجاور اتاق عصب در معرض از دست رفتن است.
بخش اعظم ساختمان دندان را عاج تشكیل میدهد، درون عاج فضایی وجود دارد كه شامل عصب و شبكه مویرگی است كه اصطلاحا به آن پالپ گفته میشود. پالپ از شاخههای اصلی اعصاب و عروق در انتهای ریشه منشعب میشود و از درون كانالهایی كه در ریشه وجود دارد، به این فضا میرسد. حس، تغذیه، عاجسازی و دفاع میكروبی از اعمال پالپ به شمار میآیند. این بافت نرم ممكن است تحت تأثیر میكروبها عفونی شود و عفونت را در مسیر ذكر شده به استخوان اطراف ریشه منتقل كند، در چنین مواردی تمام این بافت توسط دندانپزشك برداشته شده، محفظه پالپ و كانالها تمیز و به نحو مطلوبی پر میشود.
دكتر پیمان مهرورزفر، عضو انجمن اندودنتیستهای ایران در این خصوص به خبرنگار «جامجم» میگوید: تعداد ریشه دندانها به طور معمول و طبیعی بین یك تا سه عدد است، ولی دندانهایی نیز وجود دارند كه دارای یك یا چند ریشه اضافی هستند و در حین كار و با گرفتن رادیوگرافی كشف میشوند. به طور طبیعی دندانهای قدامی دارای یك ریشه، دندانهای آسیای كوچك دارای یك یا دو ریشه و دندانهای آسیای بزرگ 3 و 4 ریشهای هستند. مراقبتها، مراجعه و معاینات منظم دندانپزشكی و رعایت اصول بهداشت دهان و دندان و ترمیم پوسیدگیها در مراحل اولیه لازم است تا دندان نیاز به معالجه عصب نداشته باشد.
وی در خصوص عوامل موثر در آسیب و صدمه به پالپ دندان ادامه میدهد: عوامل متعددی سبب آسیب به پالپ میشوند كه عمدهترین آن تأخیر در ترمیم پوسیدگیها و در نتیجه گسترش آنها به پالپ دندان است كه سبب نفود میكروبها به پالپ میشود. پوسیدگیهای دندانی اگر درمان نشوند، بعد از تخریب مینا و عاج به پالپ رسیده و باعث التهاب، آماس و بیماری پالپ آن میشوند. علاوه بر پوسیدگی، عوامل دیگری چون سابقه ضربه ناگهانی به دندان حتی در مواردی چون ضربه قاشق یا شكستن تخمه، پسته و بادام، پركردگیهای وسیع، شكستگی و ترك دندان، تحلیل و سایش شدید دندانها و بیماریهای پیشرفته لثه در ایجاد آماس و بیماری پالپ نقش دارند. بعضی از مواد ترمیمی نیز سببساز هستند. همچنین بیماریهای شدید لثه میتواند باعث صدمه به پالپ شود كه در چنین مواردی درمان ریشه همراه درمان لثه صورت میگیرد.
به گفته دكتر مهرورزفر، درمان ریشه دندان به درمان قسمت داخلی دندان كه حاوی عصب و رگهای داخلی دندان است، گفته میشود و به عبارتی، اگر در دندان شما پوسیدگی ایجاد شده و مدت طولانی در دندان شما جا خوش كرده، مینا و عاج دندانتان را درگیر كرده و مقاومت آنها را در برابر میكروبها از بین برده است. اكنون به ناحیه داخلی دندان (پالپ) یا به اصطلاح عصب یا مغز دندان نفوذ كرده و آنها را درگیر خواهد كرد. خاصیت پالپ دندان این است كه اگر تنها از یك نقطه كوچك هم به محیط خارج از دندان باز شود، به دلیل نفوذ میكروبها و پخش شدن آنها، قابلیت دفاع خود را از دست میدهد. به عبارتی، در دندانی كه پالپ آن به علت پوسیدگی یا شكستگی تاج دندان به محیط خارجی دندان باز میشود، عملیات درمان ریشه اجتنابناپذیر است. تمام رگها و اعصاب داخل پالپ باید خارج شوند تا كانون عفونت را به همراه خود خارج كنند و سپس اتاقك خالی پالپ شكلدهی شده، به كمك مواد مخصوصی پر شود تا راه ورود میكروبها را ببندد. دندانی كه پالپ آن خارج شده باشد، به دلیل قطع اعصاب و رگهای داخلی آن آب زیادی از دست میدهد و خیلی زود خشك و شكننده میشود. از طرفی از آنجا كه معمولا پوسیدگیهای بزرگی در دندان ایجاد و به دنبال آن پالپ دندان درگیر میشود، برای درمان این دندان باید تمام پوسیدگیهای تاج حذف شود. به همین دلیل، مقدار زیادی از نسج دندان از دست میرود. ترمیم چنین دندانی معمولا به كمك روكشها و میلههای داخل ریشهای انجام میشود تا عمر پركردگیها بیشتر شود.
عوامل متعددی سبب آسیب به ریشه دندان میشوند كه عمدهترین آنهاتأخیر در ترمیم پوسیدگیها و درنتیجه گسترش آنها به پالپ دندان است
دبیر علمی كنگره بینالمللی چشماندازهای نوین در اندودنتیكس میگوید: سیستمهای چرخشی و فایلهای نیكل تیتانیوم تحول بزرگی در علم اندودانتیكس ایجاد كردهاند. در واقع این سیستمها برای درمانهای مجدد ریشه دندان كاربرد دارند كه میزان خطا و درد را نیز كاهش میدهند. این سیستم دستاورد جدیدی است كه از سوی پژوهشگران ایرانی در دنیا ابداع شده و كار دندانپزشكان و بیماران را آسانتر میكند. سیستمهای چرخشی و فایلهای نیكل تیتانیوم موجب بازسازی بافتها میشود و استفاده از این روشهای جدید، درمان ریشه دندان را بسرعت و با كیفیت بهتر و كاهش درد انجام میدهد، در گذشته برای درمان ریشه دندان از فایلهای دستی استفاده میشد كه باعث اتلاف وقت میشد و معمولا برای بیمار باعث ایجاد درد و ناخوشایندی و همچنین فشار به انگشتان دندانپزشكان و مشكلات بعدی میشد، سالهای اخیر، فایلهای چرخشی عرضه شدند كه به موتورهای دندانپزشكی متصل میشوند و در نتیجه میتوان كانال ریشه را با سرعت بیشتر و دقت زیادتر آمادهسازی كرد؛ از محاسن دیگر این سیستم، راحتی بیشتر بیمار و دندانپزشك و نتیجه بهتر درمان است، سیستمهای چرخشی مختلفی امروز وارد بازار شدهاند كه در اختیار دندانپزشكان قرار میگیرد.
وی ادامه میدهد: در دوازدهمین كنگره چشماندازهای نوین اندودنتیكسها، برای نخستین بار 2 نوع سیستم جدید فایلهای چرخشی به نام «تی اس» و «بایوریس» معرفی شد كه 2 تن از استادان ایتالیا و نروژ این وسایل را معرفی كردهاند و در كارگاههای عملی دندانپزشكان روی مدلهای واقعی از دندان این روشها را فرا گرفتند.
دستاوردهای نوین دیگر در كنگره
دكتر مهرورزفر درباره دستاوردهای نوین دیگری كه در این كنگره بینالمللی مطرح شد، میگوید: لیزر مخفف تقویت نور به وسیله برانگیختن انرژی تابشی است. لیزر در دندانپزشكی مانند چاقوی تیز جراحی عمل میكند، به طوری كه ساختمان آسیبدیده و پوسیده دندان را بدون آسیب رساندن به بافتهای دندانی برمیدارد، در درمان ریشه اصولا لیزر بیشتر در ضدعفونی كردن و حذف باكتریهای داخل ریشه استفاده میشود. از محاسن دیگر این سیستم این است كه انواع مختلف باكتریها را بدون نیاز به داروهای شیمیایی در زمان بسیار كمی نابود میكند، از آنجا كه عفونت كانال دندان، عامل اصلی بیماریهای ریشه است، با حذف عفونت معمولا ترمیم بسرعت اتفاق میافتد.
مواد اندودنتیك جدید: امروزه بیشتر بر پایه كمك به بازسازی بافتهای میزبان طراحی میشود؛ به این معنی ضمن آنكه هیچ آسیبی به بدن وارد نمیكند، به بازسازی و ترمیم كمك میكند؛ از جمله این مواد میتوان به بیوسرامیكها و مشتقات آنها اشاره كرد كه به كمك آنها میتوان بافتهای از دست رفته دندان را با بافتهای سالم جایگزین كرد.
میكروسكوپهای جراحی اندو: با توجه به اینكه دید مستقیم به ریشه امكانپذیر نیست، امروزه میكروسكوپهای جدیدی استفاده میشود كه میتوان به داخل كانال دندان دید مناسبی پیدا كرد و درمان ریشه را با كیفیت بهتر انجام داد.
در این كنگره مباحثی در رابطه با انواع میكروسكوپها به همراه كارگاه علمی بین دندانپزشكان ارائه شد. در كنگره بینالمللی چشماندازهای نوین در اندودنتیكس 200 مقاله به صورت سخنرانی و پوستر ارائه و كارگاههای مختلف از جمله اندودنتیكس و ایمپلنت، طب كار و روشهای كنترل درد برپا شد.