تبیان، دستیار زندگی

ساموئل ریچارْدْسون، رمان نویس انگلیسی در 19 آگوست 1689میلادی در انگلستان به دنیا آمد. وی در ابتدا به كارآموزی در یك چاپ‏خانه مشغول شد و علاوه بر فراگیری فنون چاپ و تصحیح نمونه‏‎های كتاب، با مطالعات فراوان بر وسعت فكر و اطلاعات خود افزود. ریچاردسون از 20 سالگی به نویسندگی روی آورد تا این كه با انتشار پِمْلا یا تقوای اجر یافته در 4 جلد به شهرت فراوانی رسید. پیروزی این اثر چنان قاطع و قابل توجه بود كه هر كس آن را نخوانده بود به بی‏ذوقی و ركود ذهن متهم می‏‎گشت. وی در سال‏‌های بعد كتاب سرگذشت بانویى جوان در 7 جلد و تاریخ سِرْچارلْزْ گراندیسون را در 7 جلد نگاشت كه این دو كتاب نیز موفقیت زیادی به دست آوردند. ریچاردسون از آن پس از داستان‏‎نویسی دست برداشت و به جمع‏‎آوری قطعه‏‌های برگزیده‌‏ای از كتاب‌‏هایش پرداخت كه شامل كلمات قصار و عبارت‏‌های حكیمانه و اخلاقی بود. در واقع، ادراك ریچاردسون درباره دگرگونی و انقلاب روح فرد و ایمان پرشور و راسخ او به تقوا و فضیلت و شیوه پرهیجان رمان‏‌هایش موجب پیروزی و محبوبیت فراوانش نزد كسانی می‌‏شد كه تشنه رمان‏‌های سرگرم‌‏كننده بودند و هم‏چنین تجزیه و تحلیلی كه در این كتاب‏‌ها از قلب و روح آدمی به عمل آمده بود، برایشان سود فراوان داشت. در سال‏‌های بعد، شهرت ریچاردسون به خارج از انگلستان كشیده شد و الهام‌‏بخش بسیاری از نویسندگان اروپا گشت. در حقیقت، ریچاردسون پدر رمان تحلیلی در انگلستان شناخته شده و داستان‏نویسی انگلیسی را به طرزی كه امروزه معمول است پایه گذاری نموده است. ساموئل ریچاردسون سرانجام در 4 جولای 1761میلادی در هفتاد و دو سالگی درگذشت. درباره او گفته‎‏اند كه هیچ نویسنده‎‏ای قبل از ریچاردسون نتوانسته است چنین عمیقانه قلب و روح آدمی را بشكافد و مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.

لودویکو آریْوسْتو، شاعر برجسته ایتالیایى در دوم نوامبر 1474میلادی در منطقه رژیو در ایتالیا به دنیا آمد. وی پس از نیمه کار گذاشتن تحصیلات خود در رشته حقوق، به تحصیل در رشته زبان و ادبیات باستانی گرایش یافت و با قرائت اشعار لاتینی، به زبان لاتین شعر سرود. چیزی نگذشت که به سبب مرگ پدر و برای تامین هزینه خانواده، منشیِ برخی رجال بزرگ شهر شد. با این حال، هر چه شهرت ادبیش گسترده‏‎تر می‏شد، وضع اجتماعیش نیز بیشتر رونق می‎‏یافت. لودوُیکو سالیانی فرماندار یکی از ایالت‏‎های ایتالیا شد و توانست تا حد زیادی اوضاع آشفته آنجا را سر و سامان دهد. وی پس از آن شغلی نپذیرفت و زندگی آرامی در پیش گرفت. آریوستو آثار فراوانی دارد. اشعار تغزّلی وی که در دهه سوم زندگی سروده است، شامل بهترین اشعار جوانی اوست که در آنها با صداقت فراوان، عشق‏‎ها، شادی‎‏ها و لذتِ زیستن را در منظومه‏‎های بسیار لطیف و زیبا بیان کرده است. با این حال، آریوستو هجویاتی نیز سروده که چهره واقعی شاعر، خواست‏‎ها و رنج‏‎های درونی او را نشان می‏‎دهد و سرگذشت هنرمند و انسان و جامعه زمان را با سبکی بسیار گویا و صادقانه بیان می‏‎کند.
آریوستو پنج کمدی نوشته است و برخلاف سبک نویسندگان آن زمانِ ایتالیا که ذهنشان پیوسته به استعاره و مجاز کشیده می‏‎شد و تنها واقعیت را در وجود قهرمانان ذهنی خود می‏‎دیدند، وی در کمدی‏‎های خود، به زندگی واقعی نزدیک شده و با نکته‎‏بینی فراوان، اشخاص نمایش را مورد مطالعه قرار داده است. آریوستو در کمدی لنا، با سبکی گویا و پرهیجانْ تصویری از شهری که در آن می‏‎زیسته و فسادی که در جامعه قرن شانزدهم رواج داشته را پیش چشم می‎‏گذارَد. این اثر، بهترین کمدی آریوستو شناخته شد چرا که واقع‏بینی موجود در این نمایش‏نامه، در تئاتر ایتالیا بی‏‎سابقه بوده است. آریوستو در منظومه معروف رولانِ خشمگین، که بر زمینه حماسه‏‌هایى که در سراسر اروپای جنوبی رواج داشته، ساخته شده است، با قدرت و تسلطی فراوان، وقایع و نظم داستان را به تسلسل بیان کرده است. در واقع هیچ اثری تا این حد از تصویرهای عالم انسانی و در عین حال از خیال‏‎انگیزی و طنز و لطف شعر برخوردار نیست. آریوستو به سبب استادی در هنر و چیرگی نبوغ، با دقت و نازک‏بینی فراوان توانسته است همه جا تعادل را حفظ کند و از هر عنصری به اندازه لازم به کار بَرَد و بنایى از شعری بسیار لطیف و خوش‎‏آهنگ و عظیم برپا سازد. غنای فکر و لحن رنگارنگ رولان خشمگین همه جلوه‏‎های دوره رُنِسانس ایتالیا را منعکس کرده و گذشت قرن‎‏ها هرگز از درخشندگی آن نکاسته است. آریوستو سال‏‎های آخر زندگی را به گلکاری و درختکاری در باغ خود و تجدیدنظر و اصلاح دیوان اشعارش گذراند تا اینکه در نوزدهم اوت 1533میلادی در59 سالگی درگذشت بی آنکه مقامات عالی رتبه دستگاه حکومتی یا مذهبی ارزش نبوغ او را چنانکه شایسته بود، بشناسند.

اكتاویان (گایوس اکتاویوس تورینوسGaius Octavius Thurinus) امپراتور روم كه در سال‎های آخر حکومت خود ملقب به اوگوستوس شده بود و ارتش او در سال 36 پیش از میلاد از ایران شكستی سخت خورده بود 19 آگوست سال 14 میلادی درگذشت. وی در جنگ اكتیوم در سال 30 پیش از میلاد بر رقیب خود ماركوس آنتونیوس پیروز شده بود كه در پی این پیروزی ماركوس و همسرش كلئوپاترا یكی پس از دیگری خودكشی كردند. اکتاویان با این که تشنه قدرت مطلق بود تلاش می‎کرد تا ظاهر جمهوریت را در روم حفظ کند و انتخابی باشد. او درسال 27 پیش از میلاد و در روز گشایش دوره تازه سنای روم کنار گیری خودرا از این سمت تسلیم کرده بود که سنا در همان جلسه با دادن رای اعتماد اورا در سمت امپراتور تثبیت کرد. اکتاویان در سال 20 پیش از میلاد به جای جنگی دیگر با دولت وقت ایران وارد مذاکره شد تا پرچم‎ها، نشانه‎ای نظامی و علائم ویژه‎ای را که رومی‎ها در سه جنگ پیش از آن ازدست داده بودند پس بگیرد که به این هدف رسید. اکتاویان 82 سال عمر کرد. اصطلاح جنگ الفاظ (The War of Words) از زمان اوست که مدت‎ها با رقیب خود مارکوس آنتونیوس دعوای شفاهی داشت و هریک دیگری را متهم می‎کرد و این اتهامات شامل گذشته و افشاء اشتباهات دوران جوانی هم شده بود.

امیر محمدحسین خاتون‏ آبادی فرزند امیر محمدصالح از عالمان بزرگ امامیه در قرن دوازدهم هجری به‏ شمار می‎‏رفته که از محضر پدر و جد خویش - علامه - و آقاجمال و اساتید بزرگ حوزه اصفهان سال‏‎ها بهره‏مند بوده است تا این‏که خود به مقام اجتهاد رسید و از حضور وی اعلامی چند برخاست. از علمای مشهور عصر خویش، فقیه فرزانه، حکیم بلندپایه، فاضل محقق، جامع بین مراتب دانش و نیکی رفتار و زهد و پاکی درون، سبط علامه ملامحمدباقر مجلسی (قدس ‏سره) است. در دوران صفویه شیخ‎‏الاسلام و امام جمعه اصفهان بوده و در زمان شاه سلطان حسین، وزیر مریم بیگم بوده است. هنگام حمله افاغنه به اصفهان در ۱۱۳۵قمری، زجر و شکنجه بسیار از آنان دیده و بنا به گفته خودش، این مصائب و آلام در تصفیه روح و اصلاح حال او و بی‏رغبتی به دنیا بسیار مؤثر گردیده است. او، از این فتنه جان سالم به در برده و پس از آن نیز مقام مرجعیت دینی را به عهده داشت. خاتون ‏آبادی - همان‏طور که پیش‏تر اشاره شد - از بزرگان فقه شیعه، ادب و حكمت در قرن دوازدهم هجری قمری بود. خاتون آبادی از علمای گران‏قدر شیعه، انشایی روان و دلنشین داشت؛ وی روایت‎ها و احادیثی را كه از بزرگان شنیده بود، ثبت و ضبط كرد.
آثار خاتون‏ آبادی به ‏صورت مخطوط در بسیاری از کتابخانه‏‎های عمومی و خصوصی موجود است، از جمله نسخه شماره ۵۶۹ مسجد اعظم قم قریب به بیست رساله وی را در بر دارد. از معظم‏له آثاری به‏ جا مانده است که برخی از آن‏ها عبارت‎‏اند از: ۱- اسلافه العصر فی محاسن الشعراء بكل مصر؛ ۲- التذكره فی الفوائد النادره؛ ۳- الحدائق الندیه فی شرح الصمدیه؛ ۴- الزهره فی النحو؛ ۵- الطراز الاول فیما علیه من لغه العرب المعمول؛ ۶- الفرائد البهیه فی شرح الفوائد الصمدیه؛ ۷- الكلم الطیب و الغیث الصیب؛ ۸- المخلاه؛ ۹- انوار الربیع فی انواع البدیع؛ ۱۰- رساله فی اغلاط الفیروز آبادی فی القاموس؛ ۱۱- رساله فی المسلسله بالاباء؛ ۱۲- ریاض السالكین فی شرح صحیفه سید الساجدین علیه السلام؛ ۱۳- سلوه الغریب و اسوه الادیب؛ ۱۴- وسیلةالنجاة؛ ۱۵- خزائن الجواهر؛ ۱۶- مفتاح الفرج و ۱۷- نجم الثاقب. خاتون‎‏آبادی از جد مادری خود - علامه مجلسی - اجازه روایت داشته است؛ وی در خاتمه مناقب الفضلاء می‏گوید: وقد استجزت روایة الصحیفة السجادیة (صلوات‏الله علی من الهمها) من جدی العلامة المجلسی (طیب‏الله مضجعه) فی اول الصبا قبل اوان الحلم فاجازنی رحمه الله تعالی.
دیگر مشایخ اجازه میر محمدحسین عبارت‏اند از: والد بزرگوارش میر محمدصالح خاتون‏ آبادی، آقاجمال‎‏الدین محقق سبزواری، سیدعلی بن احمد مدنی شیرازی، شیخ سلیمان بن عبدالله ماحوزی بحرانی، ملا ابی‎‏الحسن شریف فتونی و ملامحمد سراب تنکابنی. جمع کثیری از فضلا نیز از میر محمدحسین خاتون ‏آبادی اجازه روایی داشتند، از جمله: فرزندش امیر عبدالباقی خاتون‏ آبادی، سیدعبدالله جزایری، سیدصدرالدین قمی (متوفی حدود ۱۱۶۰قمری)، ملااحمد بن محمدمهدی شریف خاتون ‏آبادی، ملامحمد شفیع بن نورالدین خاتون ‏آبادی، سید ابی‏‎الفتح نصرالله بن حسین موسوی حائری (شهید حدود ۱۱۶۸قمری)، امیر محمدحسین حسینی اصفهانی، شیخ محمد بن محمد زمان کاشانی، شیخ زین‏الدین خوانساری. امیر محمدحسین خاتون‏ آبادی سرانجام در تاریخ بیست و دوم شوال‏المکرم سال ۱۱۵۲ هجری قمری در اصفهان وفات یافت و جسد پاکش به مشهد مقدس انتقال داده شد و در سرداب مدرسه میرزاجعفر مدفون گشت. فرزندان وی نیز از علما و دانشمندان شیعی به‏‎شمار می‏‎رفتند، از جمله امیر عبدالباقی که مرحوم سید بحرالعلوم رحمةالله از وی روایت می‏‎کند و سبطش محمدحسین بن میرعبدالباقی نیز امام جمعه اصفهان بوده است.

سید نعمت اللَّه جزایری فرزند سیدعبداللَّه كه از نوادگان امام موسی كاظم(ع) به شمار می‏‎آید، در حدود سال 1050 قمری در (صباغیه) یكی از مناطق اطراف بصره به دنیا آمد. پس از تحصیل مقدمات در زادگاه خود، عازم شیراز شد و با جدیت به ادامه‏ی تحصیل و تدریس همت گماشت. در ادامه‏‎ی راه به اصفهان رفت و از محضر درس محقق سبزواری، شیخ حرعاملی، ملامحسن فیض كاشانی و علامه محمد باقر مجلسی و... بهره برد و به سوی قله‏‎های كمال پیش رفت. وی چنان مورد توجه‏ی علامه‏‎ی مجلسی قرار گرفت كه به مدت چهار سال استاد را در انجام رسالت بزرگش كه تألیف كتاب شریف بحارالانوار بود، یاری كرد و بعدها خود یكی از مدرسان بزرگ اصفهان گردید. نقل است كه بر اثر شدت مطالعه دچار چشم درد شد و داروی پزشكان فایده نبخشید. او به همراه برادر راهی عتبات عالیات گردید و خاك مقدس آن سامان را سرمه‏‌ی چشمان خویش نمود و شفا یافت. سید جزایری در اواخر عمر به دعوت حاكم خوزستان راهی شوشتر گردید و در آن دیار، مساجد و مدارس دینی فراوانی پی افكند و به تربیت مشتاقان علوم اهل بیت(ع) پرداخت. همچنین از او كتب فراوانی به جای مانده است. سرانجام این عالم ربانی در راه بازگشت از مشهد رضوی بیمار شد و در جایدر - منزلگاهی نزدیك پل دختر - دعوت حق را لبیك گفت و در همان جا به خاك سپرده شد.

صدرالدین ابوبکر محمد بن عبداللطیف از نوادگان ابوبکر خجندی و یکی از برجسته‎‏ترین شخصیت‏‎های آل‏‎خجند است. صدرالدین، دانش‏‎های متداول زمان را در اصفهان فرا گرفت. حدیث را در آن شهر در نزد ابوعلی حداد و نمانم بن احمد و ابوالقاسم اسماعیل بن فضل سراج آموخت. وی در موعظه بسیار توانا بود و در دربار نیز نفوذ کلمه داشت. صدرالدین ابوبکر چندی در بغداد به تدریس در مدرسه نظامیه مشغول شد. در همان زمان در جامع‏‎القصر آن شهر موعظه می‏‌کرد، درحالی‏‎که کسان او با شمشیرهای آخته پیرامونش را احاطه کرده بودند. پس از مدتی به اصفهان بازگشت و ریاست شافعیان آنجا را بر عهده گرفت. شیوه زندگی او هم‏چون وزیران بود نه دانشمندان. از حوادث ایام او، شورش امیر بوزابه ، فرمانروای فارس در ۵۴۲قمری / ۱۱۴۷میلادی بود. بوزابه بر ضد سلطان مسعود سلجوقی می‏‎جنگید و چون به محاصره اصفهان پرداخت، ابوبکر محمد، دروازه‎‏های شهر را به روی او گشود و با او به همکاری پرداخت. بوزابه به پیشنهاد صلح سلطان مسعود وقعی ننهاد و به تعقیب او پرداخت، اما در جنگی که رخ داد، شکست خورد و به اسارت افتاد و سپس به فرمان سلطان هلاک شد. سلطان مسعود چون دانست که ابوبکر محمد با بوزابه دوستی ورزیده است، از او خشمناک شد؛ اما محمد بن عبداللطیف پیش از آن‏که گزندی ببیند، همراه برادرش جمال‏‎الدین محمود از اصفهان گریخت و به موصل رفت. در آن هنگام، مردم عادی اصفهان به مدرسه شافعیان تاختند و کتابخانه آن را آتش زدند. برادران خجندی در موصل از توجه و استقبال جمال‏‎الدین وزیر برخوردار شدند. اما پس از چندی، جمال‏‎الدین برای گزاردن حج به مکه رفت. محمد نیز با آماده دیدن اوضاع به اصفهان بازگشت. اهالی شهر از او استقبال کردند - صفر ۵۴۳قمری / ژوئن ۱۱۴۸میلادی - سلطان مسعود سلجوقی نیز گذشته او را فراموش کرد و ریاست شهر را بار دیگر به او سپرد.
صدرالدین ابوبکر محمد بن عبداللطیف سرانجام در یکی از سفرهای خود از بغداد به اصفهان در یکی از روستاهای میان راه همدان و کرج، روستایی واقع در استان باختران امروز در تاریخ بیست و دوم شوال‏المکرم سال ۵۵۲ هجری قمری / مطابق با ۲۷ نوامبر ۱۱۵۷میلادی شب‏‎هنگام به سلامت خفت، ولی بامداد پیکرش را بی‏‎جان یافتند. جنازه‎‏اش را به اصفهان بردند و در محله سنبلان آن شهر به خاک سپردند. مرگ ناگهانی او، آشوب‏‎هایی در اصفهان پدید آورد و گروهی در این میان جان باختند. از او اشعاری به زبان عربی به‏‌جای مانده است. رجال طایفه آل‏‎خجند هم از جمله رؤسای مذهبی بودند که بر اثر اهمیت و شهرتی که به‌‏تدریج حاصل کردند، مصدر امور مختلف در اصفهان و از جمله ریاست شافعیه را در اختیار گرفتند. درگاه آل‌‏خجند، محل رفت‏‎وآمد دانشمندان و شاعران بود. این خاندان نسب خود را به مهلب بن ابی صفرة سردار مشهور اموی می‏رساندند و در ابتدا در خجند از شهرهای ماوراءالنهر می‏زیستند. نخستین فرد مشهور از این خاندان، ابوبکر محمد بن ثابت ال‎خجندی است که در مرو سکونت داشت و مردی فاضل و بلیغ بود. نظام‌‏الملک او را برای تدریس در نظامیه اصفهان بدان شهر فراخواند و وی در اصفهان بماند و خاندانش نیز شهرت و ریاست یافت. رؤسای آل‌‏خجند در رتق و فتق امور اصفهان دخالت داشتند، چنان‏که، صدرالدین محمد بن عبداللطیف بن محمد بن ثابت در ۵۴۲قمری / ۱۱۴۷میلادی، اصفهان را علی‏رغم میل سلطان مسعود بن محمد سلجوقی، به محمود بن محمد و ملکشاه بن محمود تسلیم کرد. از این جهت مورد خشم سلطان مسعود قرار گرفت و ناچار به ترک شهر شد و به موصل رفت. بعد از چندی سلطان مسعود برای وی خلعت و تشریفات فرستاد و او را با برادرش جمال‌‏الدین محمود بن عبداللطیف به اصفهان خواست. پسر صدرالدین محمد یعنی صدرالدین عبداللطیف بن محمد، که به سال ۵۸۰قمری / ۱۱۸۴میلادی وفات یافت از فاضلان، ادیبان و شاعران معروف آن عهد بود. خجندیان مردمانی فاضل و شاعر و شاعرپرور بوده‌‏اند. این خاندان ممدوح عده‌‏ای از شاعران بزرگ سده ششم هجری / دوازدهم میلادی قرار گرفتند که مهم‏ترین آن‏ها، جمال‏‌الدین محمد بن عبدالرزاق اصفهانی است.

دوران زندگی ابواسحاق كسایى مروزی، شاعر شیعی مذهب معروف ایرانی، مقارن با اواخر عهد سامانی و اوایل دوره‏ی غزنوی در ایران بود. او در آغاز، شاعری مدیحه سرا بود، اما پس از چندی در پی دگرگونی روحی كه موجب تحول فكری و عقیدتی او شد، زهد و عبادت پیشه كرد و تنها به مدح پیامبر اسلام وخاندان ایشان و وعظ پرداخت. كسایی در ابداع مضامین، بیان معانی و توصیف و تشبیه، قدرت بسیار داشت. او موعظه و حكمت رادر شعر فارسی به كمال رسانید.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و برگزاری اولین انتخابات كه منجر به تعیین نوع حكومت و تشكیل جمهوری اسلامی در ایران گردید، بحث درباره تعیین قانون اساسی نظام در محافل مختلف گسترش یافت. این مرحله از استقرار نظام نیز با تیزبینی و آینده‎‏نگری حضرت امام خمینی(ره) با موفقیت پشت سرگذاشته شد. از این‏رو، پیش‎‏نویس قانون اساسی به دستور حضرت امام نگارش یافت و پس از بحث و بررسی پیرامون آن به اطلاع مردم رسید. هرچند در مسیر تصویب قانون اساسی كارشكنی‏‎هایی صورت گرفت، ولی در دوازدهم مرداد سال 1358 انتخابات خبرگان قانون اساسی صورت گرفت و در 28 مرداد آن سال نیز اولین جلسه مجلس خبرگان قانون اساسی با پیام حضرت امام(ره)، آغاز گردید. سرانجام مجلس خبرگان پس از سه ماه تلاش و فعالیت فوق العاده، كار پر مسؤولیت تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را در بیست و چهارم آبان 1358در 12 فصل و 175 اصل و با یك مقدمه و مؤخّره تنظیم نمود و در دوازدهم آذر سال 1358 به تصویب نهایی ملت ایران رسید.

حدود 600 نفر از دانشجویان سازمان های مختلف دانشجویی ایران در خارج از کشور، به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد برکناری دکتر محمد مصدق در لندن راهپیمایی برپا کردند. دانشجویان ضمن سردادن شعار، خواستار سرنگونی رژیم شاه شدند و این رژیم را دست نشانده امپریالیسم خواندند.

توضیح آنکه ساعت ده بعدازظهر هنگامی که 700 نفر از مردم آبادان مشغول تماشای فیلم گوزن‎ها بودند یک مرتبه سینما طعمه حریق شد و مردم برای فراز از مهلکه به درهای خروجی حمله بردند متأسفانه درها از بیرون قفل شده بود و در این ماجرای ضد انسانی و بشری 377 زن و مرد و کودک جان خود را به وضع فجیعی از دست دادند.