تبیان، دستیار زندگی

احمد خان ، فرزند محمد خان شاعر معروف دشتی است که خود نیز شاعری دل سوخته درد فراق کشیده بود.گویا در جوانی به دختر حیدر خان عموی خود دل بست و از او خاستگاری نمود.اما این تقاضا به مذاق جمال خان یعنی برادر دختر و پسر عموی احمد خوش نیامد و به دستور او احمد خان به دهستان لاور تبعید شد.این مربوط به زمانی است که پدر ش محمد خان در قید حیات نبود.
احمد خان که مانند پدرش محمد خان ذوق شاعری داشت ،در تبعید گاه خود به سرودن ترانه های دل انگیز و پر سوز و گدازی پرداخت.دوبیتی های احمد خان اگرچه اندکند ،اما از شور حال بسیاری بر خوردارند .ظاهرا علت بی مهری جمال خان به احمد خان،بی توجهی و عدم علاقمندی وی به زیستن در محیط اشرافی خانی و رها کردن علایق خان خانی بوده است.
اگر نه پای مهرت در میان بود
مرا کی دوستی با دشمنان بود
اگر شور گلش در سر نبودی
چرا بلبل به هر خارش مکان بود
دریغا کز چمن سر و روان رفت
بهار عمر بر باد خزان رفت
به صد حسرت به هنگام وداعش
به ره ما ندم چو گرد کاروان رفت
به زلف عقرب به رخ چون ماهی ای دوست
اگر کوته قدی دلخواهی ای دوست
مشو غمگین تو از پستی قامت
که تو عمر منی کوتاهی ای دوست

غزل های دشتی بسیار روان است و دوبیتی ها و رباعی های وی نیز از زبایی خاصی برخوردارند.دیواناو در 1319 ق در بندر معموره بمبئی در مطبع گلزار حسنی به خط آقامیر زامهدی فرزند آقا میر زا آقایشیرازی صورت اتمام پذیرفت.غزلی از دیوان محمد خان:

شعر او روان و زیبا است و در انواع شعر مخصوصا قصیده غزل دوبیتی رباعی و ترجیح بند و ماده تاریخ استادی داشته است.طنز و مطایبه نیز در اشعار او دیده می شود.در شعر از سعدی حافظ جامی و محتشم کاشانی تاثیر پذیرفته است.مخصوصا ترکیب بند او در مرثیه شهدایدشت کربلا در زیبایی و روانی پهلو به پهلوی ترکیب بند محتشم می زند و درای 48 بند است و در پایان تکیب گفته است:

گویا محمد خان علاوه بر دو برادر یعنی حسین خان و حیدر خان برادر کوچک دیگری به نام رضا خان داشته است که نام او در ترجمه احوال فرزندان حاجی خان نیامده است و ظاهرا رضا خان در 27 شعبان 1296 با عده ای از مردم طایفه حاجیانی محمد خان را محاصره کرد و قصد کشتن او را داشت.احتشام الدوله هاکم فارس 25 سوار را مامور دستگیری مقصران کرد ولی رضا خان توسط جمال خان پسر حسین خان دستگیر و همراه با سایرمقصرین تحویل داده شد.ماموران او را در زنجیر به شیراز بردند و حکومت حکم کرد رضا خان و دیگران را حبس نمایند.محمد خان در 1298 ق به واسطه کدورتی جه بین او و نصیر الملک شیرازی والی بوشهر روی داد زندانی شد و پس از مدتی کوتاه حبس و در زندان فوت کرد.

محمد خان در شهر خورموج قلعه و عمارت عظیمی رابنا نهاد((که کنگره اش همسری با ستاره کند و در درون آن حصار راحت انگیز بنا کرد و منازل مخصوص نیز که هر یک چون فردوس به خوبی منصوص است برای رامش زوار و طلاب که از اقصی بلاد ایران به عزم طوف این کعبه آمال شدر حال نموده بعد از طی ماه و سال به محل اقبال می رسند ساخته است.چنان که از مبادی طرح آن ها یا ایدون یکی را دیده گردون گاهی خالی از مهمان مشاهده نکرده است و در احداث قری و مزارع و جریان قنوات و ینابع و تعمیر مساجد و مدارس و بنای خوانق و حمام ها محض توقف متوقفین و ابن سبیل به جهت خلود و ذکر جمیل و حصول اجر جزیل سعی ها کرد و رنج ها برد.))

محمد خان از فحول شعرای دشتی و صاحب دیوان شعر است و نخستین شاعر منطقه است که دیوان شعرش شامل غزلیات  قصاید  رباعیات  مسمط ها  دوبیتی ها و اشعار طنز در بمبئی به طبع رسیده است.محمد خان بر اثر مراقبت پدر و برادران مخصوصا برادر بزرگتر در اندک زمانی لیاقت و استعداد بسیار از خود نشان داد و با ذوق سرشار و طبع روشن به سرودن شعر و بذله گویی پرداخت.دیوان اشعار او شامل مدایح غزلیات مراثی و رباعیات است.دیباچه این کتاب در سال 1286 توسط محمد حسن بن محمد حسین قزوینی متخلص به آیت که ظاهرا منشی و ندیم وی بود نوشته شده که در آن شرح زندگی شاعر و آثار او ذکر کرده است.محمد خان دشتی علاوه بر دیوان اشعار دارای آثار دیگری نیز می باشد از جمله:1-خسرو و شیرین که به نام ناصر الدین شاه سروده است.2-کلام الملوک در وزن حدیقه سنایی که محتوی نصایح سلاطین عجم است از کیومرث تا انوشیروان و ذکر اسامی سیارات هفتگانه و بروج و اشکال فلکی و اشاراتی به همه صناعات شعری از محسنات بدیع و حروف قافیه و عیوب ملقبه و غیر ملقبه با مقدمه ای در تمجید و توحید خداوند و اثبات نبوت عامه و خاصه دارد.۳-نمکدان به نثر به طرز گلستان سعدی و بهارستان جامی و پریشان قا آنی.۴-طریق السلوک منظومه ای است از کلیله و دمنه.

 

محمد خان دشتی متولد 1246 در گذشته 1298 ق فرزند حاجی خان و نوه جمال خان دوم است که پس از در گذشت برادرانش حیدر خان(فوت 1295 ق) و حسین خان (مقتول 1289 ق) حکومت و ضابطی دشتی را به عهده گرفت.این خان شاعر در روستای شنبه از محال دشتی متولد شد.تحصیلات مقدماتی را در دشتی به پایان رساند و سپس برای تکمیل تحصیلات به عتبات عالیات رفت.این سفر که در نوجوانی انجام گرفت به همراه مادر و برادران خود بود و تا زمانی که مادرش در قید حیات بود در عتبات باقی ماند و بعد از در گذشت مادرش به دشتی بازگشت.

فروردین  حمل
امروز مریخ به برج ثور می رود. این قسمت از چارت شما به پول و مادیات مربوط می شود. اگر بیش از حد پول خرج کنید، همسرتان را عصبانی می کنید.
اردیبهشت ثور
امروز مریخ به برج شما می رود. لازم است اعصابتان را کنترل کنید و با عجله تصمیم نگیرید. اگر مراقب نباشید، دچار مشکل می شوید.
خرداد  جوزا
امروز مریخ به برج ثور می رود. این قسمت از چارت شما قوه تخیل تان را به کار می اندازد و در محل فوق العاده به سودتان می باشد. با متولدین اردیبهشت بسیار محتاط و ملایم رفتار کنید زیرا بسیار کم حوصله هستند.
تیر  سرطان
امروز مریخ به برج ثور می رود. این قسمت از چارت شما به ماجراجویی و سفر مربوط می شود. چند هفته آینده فعال تر می شوید و در هر رقابتی شرکت می کنید. شاید کارهایی انجام دهید که عجیب و غریب هستند.
مرداد  اسد
امروز می خواهید یک سر و صدای حسابی به روش یک شیر واقعی به راه بیندازید و توجه همه را به خود جلب کنید. آرزوهای شما شدیدا مورد اتهام قرار گرفته اند.
شهریور  سنبله
امروز مریخ به برج ثور می رود و می توانید کمی استراحت کنید. بعضی از مردم رفتاری غیرعادی دارند و دلیلی ندارد شما خودتان را به خاطر فرصت های از دست رفته آنها ناراحت کنید.
مهر  میزان
امروز مارس وارد بخشی از چارت شما می شود که حاکم بر روابط نزدیک و شراکت های مالی شما می باشد. اکنون شما بیشتر مایلید که کارها را به روش خودتان به انجام برسانید.
آبان  عقرب
مریخ به قسمت رابطه های صمیمانه چارت وارد می شود. بنابراین احساسات عاشقانه شما افزایش می یابد. سعی کنید حقیقت گرا باشید و انتظارات تان را بالا نبرید.
آذر  قوس
امروز مارس در خانه اردیبهشت حرکت می کند که خانه کاری روزمره شماست. به جای ایجاد تغییرات دور از ذهن، شما موفق تر خواهید بود اگر به طور پیوسته برای سازماندهی جدید کار کنید. 
دی  جدی
جالب است که به محض اینکه شما طرز فکرتان را عوض کردید، یک نفر دیگر دقیقا با طرز تفکر شما ظاهر می شود و در صورتی که شما ماسک خودداری و خونسردی را از چهره بردارید این می تواند شروع یک دوستی زیبا باشد.
بهمن   دلو
مریخ به طرف اردیبهشت با عنصر خاک می رود. این قسمتی از چارت شما به خانه و خانواده مربوط می شود. به نظر می رسد در رابطه با مسائل مالی خانوادگی شما باید کمی پرحوصله باشید تا نتیجه مطلوبی به دست آورید.
اسفند  حوت
برای یک گردش دسته جمعی به شما التماس خواهد شد. اگر بخواهید حس کنجکاوی خود را ارضا»  کنید شما مجبورید که ریسک کنید. سعی کنید محتاط باشید. خیلی از مردم خوشحال خواهند بود که در مورد شما بگویند.