چرا برخی دیسك كمر می گیرند و درمان آن چیست و...؟ سؤالاتی است كه با آقای دكتر محمد مهدی نژاد كاشانی، متخصص ارتوپدی و عضو جامعه جراحان ارتوپدی ایران در میان گذاشتیم كه ایشان به آنها پاسخ داده است:
- آقای دكتر !اصطلاح دیسك كمر را برایمان توضیح بدهید و آیا این اصطلاح رایج درست است؟
- هر انسان معمولاً 26 مهره در ستون فقرات خود دارد. مهره ها بوسیله صفحات انعطاف پذیری به نام دیسك بین مهره ای از یكدیگر جدا می شوند. در واقع هر فرد در حالت طبیعی دارای چهار دیسك كمر می باشد و لذا وجود دیسك كمر بیماری محسوب نمی شود.
اگر بنا به دلایلی دیسك از قسمت عقبی خود دچار بیرون زدگی یا فتق شود، این قسمت بیرون زده روی نخاع یا رشته های نخاع فشار وارد می كند و سبب بروز درد در ناحیه كمر با انتشار به پاها می شود.
مردم به اصطلاح به این بیماری دیسك كمر می گویند كه البته اصطلاح درست آن فتق دیسك كمری می باشد. این بیماری، بیماری سیاتیك نیز خوانده می شود.
- علت ایجاد فتق دیسك چیست؟ و از نظر پاتولوژی چه اتفاقی می افتد؟
- از حدود 15 سالگی به بعد دیسك بین مهره ای دچار تغییراتی می شود كه اجتناب ناپذیر است. این تغییرات به كاهش میزان آب موجود در دیسك و كاهش انعطاف پذیری آن منجر می شود. این تغییرات در برخی افراد زودتر بروز می كند و در برخی دیرتر دیده می شود. در صورت وارد آمدن فشار نامناسب به دیسك فرسوده، قسمت پشتی دیسك دچار فتق یا بیرون زدگی می شود و این بیرون زدگی روی نخاع یا رشته های آن فشار وارد می كند.
- مكانهای شایع فتق دیسك در كجا است؟ و بیماران با چه علایم بالینی به شما مراجعه می كنند؟
- فتق دیسك ممكن است در ناحیه گردن، پشت یا كمر ایجاد شود. اگر فتق در ناحیه گردن باشد، بیمار دچار درد در ناحیه گردن و شانه و بازو می شود. اگر فشار روی نخاع زیاد باشد، بیمار علایمی نظیر گزگز و مورمور، بی حسی، سرد یا گرم شدن، احساس ضعف و درد در ناحیه ساعد، كف دست و انگشتان پیدا می كند.
فتق دیسك در ناحیه كمری، سبب بروز درد در ناحیه كمر و باسن و پشت یا جلوی ران می شود. اگر فشار روی رشته های نخاعی زیاد باشد، بیمار از ناحیه زانو به پایین علایمی نظیر درد، بی حسی، گزگز و مورمور، احساس سردی یا گرمی، گرفتگی مكرر عضلانی، ضعف یا لاغر شدن را تجربه می كند، بیماری كه دچار دیسك كمری است نمی تواند براحتی خم شود و هنگام خم شدن احساس می كند كه رگی در پشت زانویش كشیدگی پیدا می كند. درد بیمار با سرفه زدن تشدید می شود.
گاهی بیماران فقط از وجود گزگز و مور مور یا ضعف یا درد در ناحیه ساق، مچ پا یا انگشتان پای خود شاكی هستند و كمر آنها اصلاً درد ندارد. برای بیشتر این بیماران پذیرش اینكه مشكلات آنها به علت وجود بیماری در ناحیه كمر است، خیلی سخت است.
- چگونه می توان فتق دیسك را از بیماری های ارتوپدی تشخیص داد؟
- بیماری های متعددی هستند كه سبب كمردرد با انتشار به پاها می شوند. از بین آنها بیماری هایی كه بیشتر با فتق دیسك كمر اشتباه می شوند، عبارتند از: كشیدگی رباطها یا عضلات كمر، تنگی كانال نخاع، آرتروز كمر، برخی از بیماری های روماتیسمی، عفونتهایی مثل تب مالت، تومورها و بیماری های سیستم ادراری نظیر سنگ كلیه.
- فتق دیسك چه درمانهایی دارد؟
- درمان براساس شدت بیماری فرق می كند. در موارد شدید كه بیرون زدگی دیسك بزرگ است و سبب فلج اندامهای تحتانی و یا بی اختیاری در دفع ادرار یا مدفوع می شود، جراحی باید به سرعت انجام شود. در مواردی كه با فتق دیسك فلج مختصری ایجاد شده است، اما بتدریج میزان فلج رو به افزایش است نیز باید فوری جراحی صورت بگیرد. در سایر موارد معمولاً به بیمار به مدت یك هفته تا 10 روز استراحت نسبی توصیه می شود.
طی این مدت بیمار باید از نشستن حتی الامكان پرهیز كند و از خم و راست شدن و برداشتن اشیای سنگین یا رانندگی نیز دوری نماید. معمولاً طی این مدت به بیمار داروهای مسكن تجویز می شود. اغلب بیماران طی این مدت 10 روزه، بهبود قابل توجهی پیدا می كنند. می توان بعد از 10 تا 14 روز از زمان شروع بیماری، برای بیمار ورزشهای مخصوصی را تجویز نمود كه آب درمانی و راه رفتن در آب در قسمت كم عمق استخر می باشد و نیز نرمشهای كششی برای عضلات كمر و شكم نیز مفید است.
می توان از فیزیوتراپی نیز در این مرحله سود جست. تأثیر روشهای درمانی نظیر طب سوزنی، حجامت، استفاده از زالو و داغ كردن ثابت نشده است. روشهای درمانی «كایروپراكتیك» در دیسك كمر ممكن است خطرناك باشد و در درصد كمی از بیماران ممكن است سبب تشدید علایم شود.
اگر 4 تا 6 هفته از درمان بیمار مبتلا به فتق دیسك كمری بگذرد و بیمار همچنان درد شدیدی بخصوص در پاها احساس كند یا فلج خفیف، اما پایداری در اندام تحتانی وجود داشته باشد به طوری كه بیمار نتواند فعالیتهای روزمره خود را بخوبی انجام دهد، انجام جراحی توصیه می شود.
- این درمانها چقدر مفید است؟
- درصد زیادی از بیمارانی كه فتق دیسك كمری دارند با درمانهای یاد شده و بدون جراحی كاملاً بهبود می یابند. البته احتمال عود كردن بیماری در آنها در آینده وجود دارد و باید مواردی نظیر پرهیز از برداشتن اشیای سنگین را همیشه رعایت كنند.
در برخی از بیماران، علایم بیماری حالت مزمن پیدا می كند و تا ماهها و یا حتی سالها بیمار بصورت دوره ای با علایم بیماری دست و پنجه نرم می كند.
در بیمارانی كه مورد عمل جراحی قرار می گیرند، اگر انتخاب بیمار مناسب باشد و جراحی بخوبی انجام گیرد، انتظار می رود بیمار بین 90 تا 95 درصد بهبود یابد. بیشتر بیماران بعد از عمل نیز از درد كمر، گزگز و مور مور خفیف و احساس سرد شدن پاها شكایت دارند.
- عمل جراحی فتق دیسك چه عوارض احتمالی در بیمار دارد؟
- به طور كلی هیچ عمل جراحی بدون عارضه نمی باشد. اگر شدت بیماری در حدی باشد كه نیاز به جراحی داشته باشد و جراح تبحر كافی داشته باشد. احتمال بروز عوارض پس از عمل جراحی خیلی ناچیز است.
عوارض عبارتند از 1- عفونت 2- چسبندگی اطراف رشته های نخاع 3- قطع رشته های نخاع در حین عمل 4- آزاد سازی ناقص رشته های نخاع حین عمل
اگر این عوارض بروز كند، ممكن است بیمار بعد از عمل احساس بهبود پیدا نكند یا در موارد نادر، احساس كند درد و ضعف بیشتری پیدا كرده است.
- چه توصیه هایی به افراد دارید؟
- فتق دیسك كمر بیماری نیست كه به طور كامل قابل پیشگیری باشد، اما بهتر است تمام افراد سالم از برداشتن و جا به جا كردن اشیای سنگین پرهیز كنند. انجام حركات ورزشی نیز می تواند احتمال بروز بیماری فتق دیسك را كاهش دهد.
در صورتی كه درد كمر داشته باشید و این درد به داخل ران یا ساق تیر بكشد، حتماً به پزشك متخصص مراجعه نمایید.
- راههای درمان بیرون زدگی و پارگی دیسك كمر كدام است؟
- اگر بیمار به موقع مراجعه كند و هنوز بیماری خیلی پیشرفت نكرده باشد، در اكثر این بیماران با دادن داروهای شل‌كننده و ضدالتهاب، مراحل حاد برطرف می‌شود.
مرحله بعدی درمان، انجام فیزیوتراپی می‌باشد. متعاقب آن با تقویت عضلات اطراف ستون فقرات به وسیله ورزش یا تحریكات الكتریكی، بار و فشار وارده به ستون فقرات را كم می‌كنیم تا مشكل بیماری كاهش یابد. ولی اگر بیماری دیسك كمر در مراحل پیشرفته باشد و فرد دچار پارگی و بیرون زدگی و فشار روی ریشه عصبی شده باشد، در این مرحله نمی‌‌توان از روشهای ذكر شده استفاده كرد. به عبارتی هر كدام از روشهای درمانی، زمان و مورد خاصی باید داشته باشند تا نتیجه مطلوب گرفته شود؛ به‌طور مثال زمانی كه دیسك به ریشه عصبی فشار می‌آورد، ممكن است فیزیوتراپی و ورزش كردن باعث تشدید درد و حتی علایم عصبی و فلج‌های مختلفی شود، بنابراین در این مرحله حتما باید از عمل جراحی استفاده كرد.
- آیا بعد از درمان دیسك كمر، امكان عود مجدد وجود دارد؟
- در تمام روشهای درمانی دیسك كمر، امكان عود مجدد وجود دارد، ولی معمولاً عودها در سطوح بالا‌تر و پایین‌تر دیسك درمان شده ی قبلی اتفاق می‌افتد. البته گاهی ممكن است در همان سطح قبلی هم اتفاق بیفتد. اگر بیمار مراحل درمان را به خوبی انجام دهد و ورزش‌هایی را كه برایش تجویز شده ادامه دهد و وزن خود را نیز كاهش دهد، ممكن است تا آخر عمر هیچ مشكل برایش پیش نیاید، ولی اگر مراحل درمانی را كامل انجام ندهد، امكان عود مجدد وجود دارد. در روشهای جراحی هم به همین ترتیب می‌باشد. وقتی بیمار عمل می‌شود، به او توصیه می‌شود كه به تقویت عضلات بپردازد و در كنار تقویت عضلات فیزیوتراپی را هم ادامه بدهد. نباید وزنه‌های سنگین را بلند كند و كارهای اشتباهی را كه قبلا انجام می‌‌داده تكرار كند. در غیر این صورت ممكن است در همان سطح اولیه و یا سطوح دیگر دچار در رفتگی دیسك شود. روشهای عمل جراحی نیز متفاوت است و از عمل‌های كوچك و بسته تا عمل‌های باز و بزرگ انجام می شود.
به عنوان مثال اگر سطح در رفته فقط یك سطح باشد و بیمار لاغر باشد و میزان در رفتگی نیز كم باشد، در این موقع از روشهای عمل بسته میتوان استفاده كرد. اگر كمی شدیدتر باشد، از روشهای میكروسكوپی استفاده می‌كنیم و اگر خیلی شدید باشد و چندین سطح را گرفتار كرده باشد و بیمار چاق نیز باشد، ناچارا باید از روشهای باز و وسیع استفاده شود.
چگونگی درمان و نوع عمل توسط پزشك تشخیص داده می شود و برای هر بیمار، عمل جراحی متناسب با شرایط وی در نظر گرفته می‌شود.
- عدم درمان به موقع دیسك كمر چه عواقبی ممكن داشته باشد؟
- عدم درمان به موقع دیسك كمر باعث بدتر شدن وضعیت بیمار خواهد شد و درد بیمار را تشدید خواهد كرد. ممكن است به خاطر یك عمل كوچك، مجبور شویم عمل‌های بزرگ‌تری را انجام دهیم و حتی ممكن است باعث تخریب دیسك و تخریب خود مهره و سرخوردگی مهره شود و در نتیجه مجبور شویم كه از یك عمل كاملا وسیع، با كار گذاشتن پلاتین و وسایل خاص فلزی در كمر بیمار استفاده كنیم. عدم درمان به موقع ممكن است باعث عوارضی مانند بی‌حس‌های دائمی یا اختلالات حركتی شود كه این عوارض باعث افتادگی پا و كشیدن و لنگی پا خواهد شد.
همچنین عدم درمان به موقع ممكن است باعث ایجاد مشكلات ادراری و مثانه‌ای شود و یا مشكلات اسفنكتر مقعد به وجود بیاورد و بیمار نتواند ادرار و مدفوع خود را نگه دارد. این مشكلات در آقایان باعث ایجاد ناتوانی‌های جنسی هم می‌شود. به علت این كه اعصاب مانند دیگر نسوج و پوست قابل ترمیم نمی‌باشند و اگر صدمه ای به آنها برسد، دیگر به حالت اولیه بر نمی‌گردند، بنابراین قبل از صدمه شدید، باید حتما نسبت به درمان اقدام كرد.
- در درمان این بیماران با چه مشكلاتی مواجه هستید؟
- خوشبختانه اكنون در درمان این بیماران با مشكل خاصی مواجه نیستیم و بسیاری از امكانات و وسایل، چه تشخیصی و چه زمانی، موجود می‌باشد. حتی یك سری امكانات قابل حمل و نقل وجود دارد كه برای بعضی از بیماران، كه نیاز به یك سری وسایل خاص دارند، توسط شركت‌ها و تكنسین‌های آنها فراهم می‌شود.
توصیه كلی شما به افراد مبتلا و دیگر افراد كدام است؟
بهترین توصیه این است كه پیشگیری بهتر از درمان می‌باشد. پس در مرحله اول باید سعی كنیم كه اصلا مبتلا به این بیماری نشویم. می‌بایستی در این ارتباط تمام مواردی كه باعث پیشگیری از ایجاد این بیماری می‌شود را رعایت كنیم؛ از جمله ورزش كردن، كاهش وزن، عدم بلند كردن اجسام سنگین و هول دادن اجسامی مانند اتومبیل یا بلند كردن اتومبیل.
ورزش ملایم روزانه داشته باشیم تا بدنمان همیشه در فرم ایده‌ال قرار گیرد و عضلات وضعیت طبیعی را حفظ نمایند و استخوان‌ها دچار پوكی نشوند.
همچنین باید تغذیه مناسبی داشته باشیم (تغذیه مناسب به معنی زیاد خوردن نیست، بلكه به معنی درست خوردن می‌باشد). از میوه‌جات و سبزی‌جات و لبنیات حتماً در وعده‌های غذایی استفاده كنیم. در معرض نور خورشید به مقدار لازم قرار گیریم. درست بنشینیم یا بخوابیم یا راه برویم؛ مثلا موقع مطالعه، پشت‌میز و صندلی قرار بگیریم و اگر می‌خواهیم تلویزیون نگاه كنیم، لم ندهیم یا كج نشویم و یا در تخت خواب و به حالت نیم خیز مطالعه نكنیم. رعایت این موارد باعث می‌شود فشار بر روی دیسك‌های مختلف از جمله دیسك كمر، دیسك گردن و سایر قسمت‌ها، وارد نشود.
برای درمان حتما به موقع اقدام شود، و پزشك طرف مشاوره، فردی باشد كه تبحر و اطلاعات كافی داشته باشد. البته به یاد داشته باشید كه تنها علت كمردرد، دیسك كمر نمی‌باشد و كمر درد علل بسیار متفاوتی دارد و بر حسب مورد، باید بیماران درمان شوند.
ممكن است علت‌های درد كمر، مشكلات تغذیه‌ای و متابولیكی مانند بیماری دیابت، نقرس یا تمام بیماری‌های التهابی و عفونی و حتی بدخیمی‌ها باشند. بنابراین در صورت بروز كمردرد حتما به پزشك مراجعه كنید تا بر حسب مورد خاص، كمردرد درمان شود.
گروهی از بیماران، اظهار می‌نمایند كه نگران فلجی شدن بعد از عمل جراحی هستند، بنابراین باید گفت كه به هیچ وجه به اظهارات ناآگاهانه و غیرعلمی اطرافیان توجه نكنند و مطمئن باشند چنان چه برای درمان این بیماری به موقع اقدام كنند، امكان فلجی وجود ندارد. اصولا با پیشرفت‌هایی كه در علم پزشكی انجام گرفته (پیشرفت‌های تشخیصی و درمانی)، اصلا فلج بعد از عمل پیش نمی‌آید و به هیچ‌وجه نباید نگران باشند. ولی اگر خیلی دیر به پزشك مراجعه كنند، امكان آسیب جدی به ریشه‌های عصبی در اثر بیرون زدگی‌ها و پاره شدگی‌ها وجود خواهد داشت و ممكن است علایمی مثل افتادگی پا و لنگی پا برایشان ایجاد شود. البته قابل ذكر است چنان چه بیماری افتادگی و لنگی پا و حالت فلج ایجاد شود، مسلما نباید این انتظار باشد كه بعد از عمل كاملاً سالم شوند و مانند بقیه افراد راه برود.
به‌طور كلی باید گفت: دیسك كمر بیماری ای نیست كه افراد نگران شوند و چنان چه به موقع درمان گردد، حتماً از سلامتی كامل برخوردار خواهند شد.
