تبیان، دستیار زندگی

صدای زنگ قافله به گوش مى‏رسد و خبر از آمدن «محرم‏» مى‏دهد و غبار غم و اندوه را بر دل‏ها مى‏نشاند. نام حسین‏علیه السلام سرآمد همه خوبى‏ها و كربلا قبله دل‏هاست.

امام حسین علیه‏السلام از جمله انسان‏هاى بى‏نظیر جهان هستى است كه زندگى او با قرآن عجین شده بود. او از كودكى با قرآن همراه بود؛ عاشق و دلداده قرآن بود. چون لب به سخن مى‏گشود، كلامش آیات قرآن بود و از قرآن دفاع مى‏كرد؛ اگر نامه‏اى مى‏نگاشت، دفاع از قرآن بود و سكوتش براى اندیشیدن در آیات آن.

محرم ماه نهضت بزرگ سیدالشهداء و سرور اولیا خداست ، كه با قیام خود در مقابل طاغوت ، تعلیم سازندگى و كوبندگى به بشر داد، و راه فناى ظالم و شكستن ستمكار را به فدایى دادن و فدایى شدن دانست . و این خود سرلوحه تعلیمات اسلام است براى ملتها تا آخر دهر (روزگار)

عجب رازی در این رمز نهفته است . کر بلا آمیزه ی از کرب است وبلا ............... و بلا افق طلعت شمس اشتیاق است . و آن تشنگی که کربلا ئیان کشیده اند ....... تشنگی راز است .

امت عاشورایى

«عاشورا»در متن زندگى شیعه و در عمق باورهاى پاك او جریان داشته و«نهضت كربلا»،در طول چهارده قرن،با كوثرى زلال و عمیق،سیراب كننده‏جانها بوده است.

هم اكنون نیز عاشورا،كانونى است كه میلیونها دایره ریز و درشت از ارزشها،احساسها، عاطفه‏ها،خردها و اراده‏ها بر گرد آن مى‏چرخد و پرگارى است كه‏عشق را ترسیم مى‏كند.

بى شك،محتواى آن حماسه عظیم و انگیزه‏ها و اهداف و درسهایش یك‏«فرهنگ‏»غنى و ناب و الهام بخش را تشكیل مى‏دهد و در حوزه وسیع تشیع ودلباختگان اهل بیت،كوچك و بزرگ و عالم و عامى،همواره با«فرهنگ عاشورا»

زیسته،رشد كرده و براى آن جان باخته‏اند،تا آنجا كه در آغاز تولد،كام نوزاد را باتربت‏سید الشهدا«ع‏»و آب فرات بر مى‏دارند و هنگام خاكسپارى،تربت كربلاهمراه مرده مى‏گذارند و در فاصله ولادت تا مرگ هم به حسین بن على‏«ع‏»عشق‏مى‏ورزند و براى شهادتش اشك مى‏ریزند و این مهر مقدس،با شیر وارد جان‏مى‏شود و با جان به در مى‏رود. ضرورت كار در باره نهضت كربلا،تاكنون بسیار نوشته،سروده و تحقیق شده است وصاحبان فكر و قلم از زوایاى مختلف و با دیدهاى گونه‏گون به این حماسه‏نگریسته‏اند،بگونه‏اى كه مجموعه آثار مربوط به قیام كربلا و مسائل جنبى آن،كتابخانه عظیمى را تشكیل مى‏دهد،اما...همچنان زمینه و میدان براى‏پژوهش و عرضه‏هاى جدید در این باره باز است.بقول‏«صائب‏»:

یك عمر مى‏توان سخن از زلف یار گفت×در بند آن مباش كه مضمون نمانده است‏هدف از تدوین این فرهنگنامه،آن بوده كه یك مجموعه یك جلدى،فشرده،دم دست و كار بردى،حاوى لازمترین دانستنیها پیرامون موضوعاتى‏كه به آن نهضت جاوید چه در عصر حادثه،چه زمانهاى پس از آن تا امروز مربوطمى‏شود،ارائه گردد.از این رو مدخلهاى كتاب كه به ترتیب الفباست،اشخاص،گروهها،جاها،كتابها،اصطلاحات،سنتها،شعایر،تعالیم مكتبى و محورهاى‏دیگر را كه به نحوى در ارتباط با فرهنگ عاشوراست‏شامل مى‏شود.

در باره اغلب عنوانهاى این فرهنگنامه مى‏توان مقاله مبسوط،حتى جزوه وكتاب نوشت-آنگونه كه نوشته‏اند-لیكن هدف این بوده كه در حداقل عبارات ودور از شرح و بسط غیر ضرورى و قلمفرسایى،مفیدترین آگاهیهاى لازم به‏خواننده داده شود.ناگفته نماند در برخى عناوین هم در منابع مختلف مطلب‏چندانى به دست نمى‏آید،بخصوص پیرامون بعضى از شهداى كربلا.از این روآگاهیهاى داده شده گاهى بسیار اندك و احیانا غیر كافى است.

تدوین و ارائه یك دایرة المعارف كامل و شامل،كه به چندین مجلد قطوربالغ گردد،كار یك گروه،آن هم در چند سال و با امكانات پژوهشى گسترده است(همچنانكه طبق اطلاع نگارنده،برخى مراكز در تهران،قم و مشهد چنین‏انگیزه و انگاره‏اى دارند و به كار مشغولند)و سالها باید انتظار كشید تا آن تلاشهابه ثمر برسد و فیشها كتاب شود.

اگر در این كتاب با برخى كاستیها روبرو شوید،آن را به حساب فردى بودن‏كار بگذارید.در عین حال از تذكرات و پیشنهادهاى اهل نظر در تكمیل این مجموعه،مشتاقانه استقبال مى‏شود.

امید مى‏رود این اثر براى همه شیفتگان اهل بیت عصمت‏«ع‏»كه دل در گروعشق ابا عبد الله‏«ع‏»دارند و سر بر آستان ولاى او مى‏سایند،بویژه فرهنگیان،نسل جوان كتابخوان،مبلغان، سروران روحانى،مداحان و ذاكران،بسیجیان‏عاشورایى و امت‏حزب الله مفید باشد.

نظام ارتباطى یكى از مزایاى این فرهنگ نامه آن است كه در پایان اغلب مطالب مربوط به‏هر عنوان،با«فلش‏»به كلماتى ارجاع داده شده كه آنها در این كتاب مورد بحث‏قرار گرفته است.با مراجعه به مدخلهاى مشابه و نزدیك به هم یا مرتبط،مى‏توانید اطلاعات بیشترى به دست آورید.مثلا در آخر«اهل بیت‏»چنین آمده‏است‏«-عترت،بنى هاشم‏»و در آخر«تربت‏»آمده است: «-بوى سیب،تسبیح تربت،چاووش خوانى،فرات‏»كه به هر كدام از آنها مراجعه شود مطالبى‏مرتبط با موضوع تربت دیده مى‏شود.ایجاد این‏«نظام ارتباطى‏»بین مدخلها،بهره ورى خواننده را از كتاب افزایش مى‏دهد.

مدخلهاى ارجاعى تعدادى از مدخلها نیز با فلش به مدخل دیگرى ارجاع داده شده است، مانند:

خون خداباب الحوائج‏پیروزى‏دفن اجساد شهداكه باید مطلب را در عنوان دوم جستجو و مطالعه كرد.

منابع جنبى یكى از راههاى‏«ماخذ شناسى‏»در باره موضوعات مختلف،دقت در كتابنامه و فهرست منابعى است كه در پایان كتابها و مقالات یا در ذیل صفحات‏ارائه مى‏شود.در این مجموعه،در پا نوشت صفحات علاوه بر ماخذ مطالب،گاهى كتابها و منابع دیگرى نشانى داده شده است كه براى علاقه‏مندان تحقیق‏و مطالعه بیشتر سودمند است.البته نام این كتابها در فهرست منابع پایان‏كتاب،نیامده است،زیرا اغلب جنبه معرفى داشته نه آنكه چیزى از آنها نقل‏شده باشد،مثل آنچه در پاورقى مدخلهاى وقف،عبد الله بن عباس،فسادبنى امیه،كوفه، مدایح و مراثى،ادبیات عاشورا،اصحاب امام حسین‏«ع‏»و...آمده‏است.

فهرست موضوعى گرچه پیشنهاد برخى آن بود كه این مجموعه،فصل فصل موضوع بندى وتنظیم شود،ولى به نظر رسید ترتیب مطالب بر اساس الفبایى عنوانها،خواننده‏را زودتر به موضوع مورد نظر مى‏رساند.براى مطالعه و باز یافتن موضوعات‏خاص نیز،فهرستى از همه مدخلهاى مطرح شده در كتاب،در پایان آمده كه‏بصورت موضوعى تنظیم شده است. موضوعات آن فهرست اینهاست:اشخاص،موضوعات و مفاهیم،جاها و شهرها،ابزار و وسائل، حادثه‏ها،اشیاء و پدیده‏ها،اصطلاحات،كتابها،گروهها.

حضرت امام حسین (ع)

لا أفلح قوم إشتروا مرضاة المخلوق بسخط الخالق .

كسانی كه رضایت مخلوق را به بهای غضب خالق بخرند، رستگار نخواهند شد.  

مقتل خوارزمی ، ج 1، ص 239

یاران شتاب کنید قافله در راه است . می گویند که گنا هکاران را نمی پذیرند ؟ آری گناه کاران را دراین قافله راهی نیست ....... اما پشیمانان را می پذیرند

امام حسین (ع) :

 خداوند متعال فرموده است : "مردان و زنان مؤمن دوست یكدیگرند، امر به نیكی و نهی از بدی می كنند". خداوند نخست امر به معروف و نهی از منكر را به عنوان یك فریضه از سوی خودش ذكر كرده است ، زیرا او آگاه است كه اگر این وظیفه اجرا شود، وظایف دیگر همه ، چه سخت و چه آسان انجام می گیرد، زیرا امر به معروف و نهی از منكر دعوت به اسلام می كند و حقوق ستم دیدگان را بازمی ستاند و با ستمگران به مخالفت برمی خیزد...

قال (الله ): "ألمؤمنون و المؤمنات بعضهم أولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنكر". فبدأ الله بالأمر بالمعروف و النهی عن المنكر فریضة منه لعلمه بأنها إذا أدیت و أقیمت إستقامت الفرائض كلها هینها و صعبها، و ذلك أن الأمر بالمعروف و النهی عن المنكر دعاء إلی الاسلام مع رد المظالم و مخالفة الظالم ...

تحف العقول ، ص 237

قافله عشق در سفر تاریخ است و این تفسیری است بر آنچه فرموده اند : « کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا »  این سخنی است که پشت شیطان را می لرزاند و یاران خق را به فیض دائم رحمت او امید وار می سازد .

امام حسین (ع) :

 هیچ كس روز قیامت در امان نیست ، مگر آن كه در دنیا خدا ترس باشد.

لا یأمن یوم القیامة إلا من خاف الله فی الدنیا.

بحار الانوار، ج 44، ص 192