تاریخ
از
پیشینه تاریخی نوروز و آیین های آن اطلاعات مستند و دقیقی در دست نیست.
نوروز و جشن نورزی یك آیین كهن و همگانی و مربوط به نو شدن و جوان شدن
طبیعت است. در اقوام مختلف جهان و بومیان ایران، پیش از آمدن آریایی های به
ایران، نوروز از مهم ترین اعیاد بوده است. مهرداد بهار نوروز را یك جشن
همگانی در فرهنگ ایران و بین النهرین آیین نوروزی را یك سنت كهن و محتملا
رایج از هزاره سوم پیش از میلاد و در منطقه می داند و می نویسد: " این آیین
یا همراه با كوچ بومیان نجد ایران به بین النهرین به آن سرزمین رفته، یا
هم زمان در سراسر منطقه وجود داشته است.
نوروز
در فرهنگ های منطقه در اقوام سامی نیز از كهن ترین زمان ها شناخته شده
بود. نیز در بسیاری از مردم جامعه های عرب دوره جاهلیت آن را جشن می
گرفتند. در اوستا به نوروز اشاره ای نشده است و مهرداد بهار اشاره نكردن به
نوروز را در اوستا به علت زردشتی نبودن این جشن و مرسوم نبودن چنین آیینی
در شرق ایران احتمال داده است. در نوشته های پهلوی و مانوی از نوروز، جشن
اول سال نو بسیار گفته شده است. در تخت جمشید نیز كه یك مركز آیینی – دینی
بوده، مراسم نوروز برگزار می شده است.
بیشتر
روایات اسطوره ای – افسانه ای ایران دوره پیشدادی را زمان پیدایی نوروز و
جمشید، چهارمین پادشاه پیشدادی را بنیانگذار نوروز و آیین نوروزی به شمار
آورده اند. بنا بر پژوهش هایی كه روی آثار سنگ نگاره ها و كتیبه های مانده
از دوره هخامنشیان انجام شده، مردم آن زمان به درستی با نوروز آشنا بوده
اند و نوروز را به عنوان آیینی كهن به هنگام گردش سال جشن می گرفته اند.
پادشاهان
هخامنشی از تخت جمشید كه محلی مقدس و مخصوص نیایش بود، به هنگام نوروز
برای برگزاری آیین های ویژه نوروزی و استقبال از نمایندگان اقوام مختلف
مادی، عیلامی، بابلی، خوزی، آشوری، هندی، تونسی، آفریقایی و ...با پوشاك
قومی – ملی خود ، در تخت جمشید گرد می آمدند و نوروز و نوشدگی سال را در
كاخ آپادانا، در برابر شاه جشن می گرفتند و هدیه های خود را به پادشاه
ایران اهدا می كردند.
در
دوران اشكانیان (250 پ م تا 226 م ) و ساسانیان (224 تا 652 م ) مردم
نوروز را بنا بر سنت های فرهنگی رایج در فرهنگ مردم ایران در آغاز سال نو
جشن می گرفتند. نوروز و جشن نوروزی در میان ایرانیان، چنان اهمیت داشت كه
برخی از جشن های مهم را به شمار روزهایی كه تا نوروز فاصله داشت، می
خواندند. ایرانیان مسلمان نوروز را هم چون نیاكان خود جشن می گرفتند. در
برگزاری آیین های نوروزی در آغاز بهار، سخت می كوشیدند. در سرزمین های
اسلامی، سه گونه عید در آغاز سال وجود داشت.
1- آغاز
سال ایرانی یا شامی كه مصادف با اوایل بهار بود. 2- آغاز سال قبطی (مصر)
كه به آخر اوت (نهم شهریور) می افتاد. 3- و بالاخره آغاز سال هجری قمری كه
هر سال تفاوت می كرد. بر این عیدها باید آغاز سال ایرانی قدیم را كه آغاز
تابستان بود نیز افزود.
مردم
مسلمان ایران و حكومت های ایرانی محلی در دوره عباسیان و حكومت های
توانمند ایرانی پس از عباسیان به ویژه سامانیان (261 تا 389) در خراسان
بزرگ و بوئیان (320 تا 348) در ایران جنوبی و عراق در زنده و پویا نگه
داشتن نوروز و آیین های نوروز در میان جامعه مسلمان نقش بسیار مهمی داشتند.
در دوران اسلامی به خصوص در دوره صفوی، جشن و آیین های نوروزی با برخی از
آیین های و آداب اسلامی درآمیخت و رنگ تازه و مفهوم دینی گرفت. برای اعتبار
بخشیدن به رفتارهای مسلمانان در آیین های نوروزی و شرعی و رواداشتن آنها،
مجموعه ای حدیث و ورایت در چگونگی پیدایش نوروز و ارزش و اعتبار و تقدس آن
نقل و گردآوری كردند. این حدیث ها و روایات شان و منزلت نوروز و آیین های
مربوط به آن را نزد شیعیان ایرانی بیش از پیش بالا برد و به آنها اهمیت
بخشید.
خی نسبت های مردمی و مراسم نوروزی
مقدمه
نوروز چنین است كه در میدان های عمومی، با نقاره و شیپور و سنج از نیمه شب
تا ظهر نوازندگی می كنند. پس از آن مردم بلافاصله محل كار خود را ترك می
گویند و همه با هیاهو و خوشحالی به مساجد، میدان ها و ساختمان های عمومی
روی می آورند و همه به هم تبریك می گویند. اسب دوانی، چوگان بازی، كشتی
گرفتن، جامه نو پوشیدن، حنا بستن و... از جمله سنت هایی است كه همیشه در
این زمان از سال انجام می شده . نوروز و آزادی زندانیان در زمان هخامنشیان
انجام می گرفته. جمشید پس از پروزی بر دیوان و برقراری حكومت داد و برابری
كه در نخستین روز نوروز انجام شد، زندانیان را آزاد كرد.
شیر سنگی
در
بسیاری از شهرها و روستاها شیر سنگی وجود داشت كه در زمان های كهن نمادی
از نیروی آناهیتا، فرشته باروری و آب بوده اند. در این گونه جاها، دوشیزگان
به هنگام شب سوری آیین های نیایشی با تندیس شیر داشتند. دختران بر روی شیر
می نشستند و از زیر دست و پای آن چندین بار می گذشتند و پشت و شكم آن شیر
را نوازش می كردند و از آن مراد می طلبیدند و فرزندان نیرومند می خواستند .
در تهران نمادی دیگر وجود داشت و آن توپ بود. دختران دم بخت از توپ
مروارید در این شهر در زمان های پیشین ، حاجت می طلبیدند.
آوردن آب از آسیاب ها و چشمه سارها
درزمان
ساسانیان در برخی از روستاها رسم بر این بود كه آب پای سفره هفت سین را می
بایستی دختران شوی ناكرده از چشمه سارها، به ویژه از زیر آسیاب ها
بیاورند، زیرا نوروز هنگام زایش و باروری است و كوزه آب كه نمادی است از
آناهیتا باید در خوان نوروزی نهاده شود.
هفت سین
در
زمان ساسانیان، قاب های زیبای منقوش و گرانبهایی از جنس كائولین از چین به
ایران آورده می شد و یكی از كالاهای ارزشمند بازرگانی چین و ایران آورده
می شد و یكی از كالاهای ارزشمند بازرگانی چین و ایران همین ظرف هایی بود كه
بعدها به نام كشوری كه از آن آمده بود نامگذاری شد به نام «چینی» و به
گویش دیگر به صورت سینی و معرب «صینی» در ایران رواج یافت. برای چیدن خوان
نوروزی از همین ظرف ها استفاده می شد آنها را به عدد هفت امشاسپند كه
عبارتند از اردیبهشت، خرداد ، مرداد ، شهریور ، بهمن ، اسپندارمذ و خود
اهورامزدا، بر سر خوان های نوروزی می گذاشتند و از این رو خوان نوروزی، به
نام هفت سینی و یا هفت قاب نام گرفت و بعدها با حذف «یا» به شكل هفت سین
درآمد. یكی از لوازم خوان نوروزی، كتاب مقدس بود و چون این جشن ملی است، هر
خانواده می توانست كتاب مذهبی ویژه خود را بر خوان نوروزی بگذارد. از دیگر
خوراكی هایی كه در زمان ساسانی بر خوان نوروزی می گذاشتند نان بود كه
نمادی از بركت است. در آن زمان، گرده نان هایی به اندازه یك كف دست یا
اندكی كوچك تر می پختند و آنها را دون می نامیدند و بر سر سفره هفت سین می
گذاشتند. شیر تازه دوشیده شده در خوان نوروزی نمادی است از غذای نوزادان
گیهانی زیرا بنا بر اسطوره آفرینش انسان، در گهنبار همسپنتمدم ، یعنی در
سیصد و شصت و پنجمین روز سال آفریده شد. بنابراین در جشن زادیش آدمیان،
همانطور كه كودك نوزاد به شیر نیاز دارد، نوزادن گیهانی نیز به شیر كه در
دین ایران كهن بسیار مقدس است، نیاز دارند. تخم مرغ بن مایه خوان نوروزی
است و انواع سفید و رنگین آن می بایستی خوان هفت سین را زینت بخشد. زیرا
تخم و تخمه نمادی است از نطفه و نژاد و در روز جشن تولد آدمیان كه تخمه و
نطفه پدیدار می گردد، تخم مرغ تمثیلی است از نطفه باروری كه به زودی باید
جان گیرد و زندگی یابد و زایش گیهانی انجام پذیرد. پوست تخم مرغ خود نمادی
است از آسمان و طاق گیهانی. آینه، سمنو، ماهی، سیب، انار و سكه از دیگر
چیزهایی است كه خوان نوروزی به آنها مزین می شود. رویاندن سبزه و نگریستن
به رویش و بالش دانه ها در دوازده روز و جشن نوروز از آیین های كهن
ایرانیان بوده است. رشد بیشتر هر یك از دانه های كاشته شده را در گردش سال
مظهری از رشد خوب آن دانه های كاشته شده را در گردش سال مظهری از رشد خوب
آن دانه در سال نوی زراعی می پنداشتند. ایرانیان كهن، سبزه رویاندن را از
زمان جمشید می دانستند و معتقد بودند كه، جمشید پس از سركوب اهریمن و
پیروانش، كه بركت را از مردم روی زمین گرفته بودند و باد را نمی گذاشتند كه
بوزد و درختان برویند، به زمین بازگشت. در این روز كه نوروزش نامیدند، هر
چوب و درختی كه خشك شده بود باز رویید و سبز شد. یادآوری مردگان و بزرگداشت
روان درگذشتگان در آخرین روزهای پایان سال، به ویژه در آخرین شب جمعه سال
كهنه، بازمانده از آیین های نیاپرستی در جامعه های دوران ایران باستان است.
روز عرفه (آخرین پنج شنبه سال) كه در برخی جاهای دیگر ایران مانند خراسان
به «روز بی بی حور» معروف است، روز مردگان می پندارند و باور دارند كه روان
های مردگان در این روز آزادند و از آسمان به زمین فرود می آیند تا آن روز
را نزد كسانشان بگذرانند.
اسطوره سیزدهم فروردین
رسم بیرون رفتن از خانه در روز سیزدهم فروردین و آن روز را به شادی و
تفریح گذراندن از روسوم دیرین ایرانی است و آخرین قسمت از جشن های نوروزی
است. در اساطیر ایرانی عمر جهان هستی 12 هزار سال است و عدد 12 از بروج
دوازده گانه گرفته شده است و پس از
این دوازده هزار سال و عدد 12 از بروج دوازده گانه گرفته شده است و پس از
این دوازده هزار سال عمر جهان بسته می شود و انسان هایی كه در جهان هستی
وظیفه آنها جنگ در برابر اهریمن است، پس از این دوازده هزار سال، پیروزی
نهایی بر اهریمن می یابند. از آن پس دیگر جهان مادی وجود نخواهد داشت و
آدمیان به جایگاه ابدی خویش به عالم مینو باز می گردند. با دانستن این
موضوع می توان گفت كه اولین دوازده روز جشن زایش انسان گویا تمثیلی از این
12 هزار سال زندگی انسان ها است و روز سیزدهم تمثیلی از هزاره سیزدهم، می
تواند باشد كه آغاز رهایش از جهان مادی است و از این رو روز سیزدهم می
تواند روز بازگشت ارواح به مینو و روز بزرگ رامش گیهانی باشد. در متون كهن
فارسی به بیرون شدن از خانه ها و به صحرا رفتن در روز سیزدهم فروردین اشاره
ای نشده است. توجیه دیگری كه برای مراسم نوروز شده این است كه، روز سیزدهم
سال نو گویا در دوران های كهن روز ویژه طلب باران بهاری برای كشتزارهای
نودمیده بوده است. روزهای ماه در ایران قدیم نامی ویژه داشت و هر یك متعلق
به ایزدی بود و روز سیزدهم متعلق به ایزد تیر یا «تیشتری» بود، كه ایزد
باران است. برای اینكه این ایزد پیروز باشد، لازم بود كه همه مردمان در
نماز از او نام برند و او را بستایند و از او طلب باران كنند. روز سیزدهم
نوروز گویا روز رسمی همه مردم برای طلب باران، برای همه سرزمین های ایران
بوده است كه در اوستا آمده و افكندن سبزه های تازه دمیده نوروزی به آب روان
جویبارها تمثیلی است از دادن فدیه به ایزد آب در آناهیتا و ایزد باران و
جویبارها «تیر». در این روز مردم همه به دشت و صحرا می روند و از بامداد تا
شامگاه به شادی و سرور می پردازند.
ناخجستگی شماره سیزده و روز سیزده
حادثه
های بزرگ گیهانی در روزگاران كهن، بارها فلاكت و بلاهای بسیار برای دنیای
خاكی ما پدید آورده اند. از این حادثه و بلایا در متون كهن نام برده شده
است. در بعضی كتب مذهبی مانند اوستا، ودا، تورات، انجیل و كتاب های پهلوی و
... اشاره ای به این حادثه ها شده است. زمین لرزه و سیل و طوفان بسیار
اتفاق افتاده است، اما همواره بدترین آنها در خاطر مردمان پایدار مانده
است. یكی از حادثه های سهمگین گیهانی كه ذكر آن در تورات آمده است، در روز
سیزدهم سال نو مصری كه مانند جشن فروردین ایرانی به هنگام تعادل بهاری
خورشید گرفته می شد به وقوع پیوسته و موجب مرگ عده زیادی از انسان ها شده
است. این روز مصادف با روز سیزدهم ماه ایرانی است . در آن روز سیزدهم سال
نو، گویا ستاره ای دنباله دار در فضای زمین درخشیده است به طوری كه در افق
ایران نیز آن را دیده اند. بر اثر برخورد این ستاره با زمین آتشفشان ها
آغاز آتشفشانی كرده اند و زمین لرزه ای سهمگین روی داده است و كاخ ها ویران
گشته اند این حوادث، این اندیشه را در ذهن مردم پدیدار كرد كه هر چند هزار
سال یك بار واقعه ای اینچنینی رخ خواهد داد. از همین رو است كه مردم به
طور سنتی در هر سال به هنگام روز سیزدهم فروردین منتظر واقعه ای سهمگین
بوده اند، از این جهت خانمان خود را رها می كردند و در این روز زیر سقف و
بام نمی ماندند، تا اگر زمین لرزه ای رخ دهد در امان بمانند. رفته رفته روز
سیزدهم سال و در پی آن شماره سیزده، رنگ نحس و ناخجستگی گرفت و مردم در
همه جای دنیا از عدد سیزده پرهیز كردند و عدد سیزده یك ترس و وحشت برای همه
ایجاد كرد. در حال حاضر در ایران، اروپا و آمریكا شماره خانه هایی كه به
13 می رسد را به صورت 1+12 می نویسند. در تمام دنیا عدد 13 بدشگون و بدیمن
است.
منابع:
برومند سعید، جواد، «نوروز جمشید»، انتشارات توس، چاپ اول 1377، تهران بلوكباشی، علی، «نوروز» دفتر پژوهش های فرهنگی ، 1380 ، تهران
فره فروشی ، بهرام ، «جهان فروری» انتشارات كاریان، 1364، چاپ دوم، تهران
سه شنبه 8/12/1391 - 21:7
تاریخ
چه زمانی نوروز شیعه شد
نوروز
یا روز نو، در همه تقاویم، در همه دورهها و در میان همه فرهنگها، با
اسامى گوناگون مطرح بوده و هست. گردش زمین به دور خورشید و پدید آمدن روز و
شب و فصول سال و نیز حركت ماه بر گرد زمین، بشر را به محاسبه واداشته و به
طور طبیعى تقویم را پدید آورده است. آغاز هر سال، شروع جدیدى است كه خود
به نوعى انسان را با احساسى تازه و تولدى نو به حركت در مىآورد.
این
آغاز همراه با شادى و سرور بوده و در هر فرهنگى آیینهاى ویژهاى براى نشان
دادن خوش حالى و شادى تعبیه شده است. در میان ایرانیان، این روز نو، روزى
بود كه شاه جدید ساسانى به تخت مىنشست. خواهیم دید كه آخرین نوروز ایرانى، كه طى آن آیینهاى ویژهاى را اجرا می كردند،1 روزى در اواخر خردادماه بود كه یزدگرد سوم بر تخت نشست و از آن پس، این نوروز، هر سال، با توجه به عدم محاسبه كبیسه و اهمال آن، در هر چهار سال یك روز به عقب مىافتاد.
پس از آمدن اسلام، سنت نوروز،
پابرجا ماند و این بدان دلیل بود كه مردم ایران، به سرعت اسلام را
نپذیرفته و تا یكى دو سه قرن، بسیارى از آنان بر آیین كهن خود بودند. حتى
اگر اسلام را پذیرفتند، نتوانستند به آسانى آن را ترك كنند. دانسته است كه
اسلام دو عید را با عنوان عید فطر و اضحى با آیینهاى ویژه مطرح كرد، هر چند
آنها آغاز سال نبود اما به هر روى عید طبیعى مسلمانان به شمار مىآمد. در
برابر، نه از سوى اهل سنت و نه امامان شیعه، موضعگیرى روشن و شناخته شده
مفصلى نسبت به نوروز مطرح نشد.
بحث از نوروز،
در فرهنگ شیعه، از قرن پنجم به بعد مطرح شد و تا آنجا كه به منابع برجاى
مانده ارتباط مربوط مىشود، نخستین بار در مختصر مصباح شیخ طوسى از آن یاد
شد. پس از آن در منابع دیگر هم وارد گردید.
نوروز در منابع كهن شیعى
در آغاز باید اشاره كنیم كه مقصود از منابع كهن منابعى است كه تا زمان شیخ طوسى تالیف شده است. آنچه كه در باره نوروز در این منابع آمده، به شرح زیر است:
نخست
آن كه نجاشى ذیل شرح حال ابوالحسن نصر بن عامر بن وهب سنجارى نوشته است كه
وى از ثقات اصحاب است و كتاب هایى داشته از جمله كتاب ما روى فى یوم
النیروز. 5 روشن نیست حجم روایاتى كه وى در این كتاب جمع آورى
كرده چه اندازه بوده است. گفتنى است كه صاحب بن عباد كه باید او را با
احتیاط شیعه معتزلى دانست، كتابى با عنوان كتاب الاعیاد و فضائل النیروز
داشته است. 6
در منابع كهن، چند روایت نیز در باره نوروز آمده، كه به این ترتیب است:
1- نخست روایتى از ابراهیم كرخى كه ضمن آن از امام صادق علیه السلام سؤال شده كه شخصى مزرعه بزرگى دارد. در روز مهرگان یا نوروز،
هدایایى (از طرف كسانى كه بر روى آن كار مىكنند) به او داده مىشود. آیا
بپذیرد؟ حضرت فرمود: آنها كه هدیه مىدهند مسلمانند؟ ابراهیم مىگوید: آرى.
حضرت فرمود: هدیه آنها را بپذیرد. 7
امام جعفر صادق علیه السلام گفت: چون روز نوروز
در آید غسل كن و جامه پاكترین در پوش و بوى خوش بكار دار و روزه فراگیر و
پس از نماز پیشین و دیگر، چهار ركعت نماز كن به دو سلام. پس از الحمد در
اول ركعت، ده بار انا انزلناه بخوان و در دوم ده بار قل یاایها الكافرون و
در سوم ده بار قل هو الله احد و در چهارم ده بار هر دو قل اعوذ. و چون فارغ
شوى سجده شكر كن و این دعا بخوان تا تو را گناه شصتساله بیامرزد.
2- روایت دیگر چنین است كه در روز نوروز به امیرالمؤمنین علیه السلام گفته شد: الیوم النیروز. حضرت فرمودند: اصنعوا كل یوم نیروزا هر روز را نوروز كنید. 8 و نقل دیگر همان روایت آن كه حضرت فرمود: نیروزنا كل یوم. 9 این همان روایتى است كه در آن گفته شده در روز نوروز
به آن حضرت، فالوذج هدیه كردند و حضرت این پاسخ را دادند. در حاشیه
نسخهاى از فهرست ابنندیم آمده كه ثابتبن نعمان بن مرزبان، پدر ابوحنیفه،
یا جد او همان كسى بود كه فالوذج به امام على علیه السلام هدیه كرد و حضرت
فرمود: نوروزنا كل یوم یا مهرجونا كل یوم. 10 تعبیرى كه صاحب دعائم آورده قدرى متفاوت است. در آنجا آمده: وقتى فالوذج به امام اهدا شد، حضرت دلیلش را پرسید؛ گفتند: امروز نوروز است. حضرت فرمود: فنیروزا ان قدرتم كل یوم. یعنى تهادوا و تواصلوا فى الله. 11 این روایت را بخارى نیز در التاریخ الكبیر آورده است. 12
به جز آنچه از من لایحضر نقل شد، در آثار صدوق، اشارهاى به نوروز
نشده است. تنها در عیون اخبارالرضا علیه السلام ضمن اشاره به داستان
زیدالنار آمده كه جعفر بن یحیى برمكى بعد از كشتن ابن افطس علوى، سر وى را
همراه هدایاى نوروز نزد هارون فرستاد. 13 صدوق هیچ اشاره دیگرى به نوروز نكرده است. 14گفتنى است كه در آثار شیخ مفید نیز، كلمه نوروز یا نیروز یافت نشد.15
3- اشاره شد كه در تهذیب شیخ طوسى، به بحث هدیه در روز نوروز و مهرجان 16 اشاره شده بود. جداى از آن شیخ طوسى در مصباح المتهجد، براى نخستین بار بحث از روز نوروز، به عنوان روزى متبرك كه روزه استحبابى و نماز دارد، كرده است. آنچه در مصباح (به نقل از بحار) آمده چنین است:
روى
المعلى بن خنیس عن مولانا الصادق علیه السلام فى یوم النیروز قال: اذا كان
یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب باطیب طیبك و تكون ذلك الیوم
صائما فاذا صلیت النوافل و الظهر و العصر، فصل اربع ركعات، تقرا فى اول
ركعة فاتحة الكتاب و عشر مرات انا انزلناه و... 17گفتنى است كه شیخ روز روز نوروز را نه در مصباح و نه در مختصر مصباح معین نكرده است.
4- ابن ادریس (598) در سرائر مىنویسد: شیخ ما ابوجعفر در مختصر مصباح آورده از چهار ركعت نماز مستحب در نوروز
فرس سخن گفته اما روز آن را معین نكرده، چنانكه ماه آن را از ماههاى رومى
یا عربى مشخص نكرده است. آنچه برخى از اهل حساب و علماى هیئت و اهل فن در
كتابش گفته، این است كه روز نوروز دهم ماه ایار (دهم ماه مه مطابق دوم اردیبهشت) كه سى و یك روز است مىباشد. زمانى كه نوروز از آن گذشت، روز نوروز فرا مى رسد. گفته شده نیروز و نوروز دو لغت است. اما نیروز معتضد كه به آن نوروز معتضدى مىگویند، روز یازدهم حزیران (یازدهم ژوئن مطابق سوم خرداد) است. مردمان
سواد و زارعین، در باره امر خراج به وى شكایت كردند و این كه قبل از رسیدن
محصول، خراج گفته مىشود و همین سبب بدهكارى آنهاست كه خود عامل اجحاف به
رعایاست. او مصصم شد كه پیش از یازدهم حزیران خراج از كسى مطالبه نكنند.
شعرى نیز در باره این عمل او سروده شد... همه این مطلب را صولى در كتاب
الاوراق آورده است.18
در دو كتاب دعا كه به فارسى در قرن ششم تالیف شده یاد از حدیث معلى بن خنیس در اعمال روز نوروز
كه مهمترین آنها، گرفتن روز، پوشیدن لباس نیكو و نماز مخصوص است، شده است.
این دو مورد از دو متن فارسى شیعى قرن ششم قابل توجه است جز آن كه به
احتمال قریب به یقین برگرفته از شیخ طوسى است.
5- در كتاب ذخیرة الاخره كه مشتمل بر ادعیه بوده و در نیمه نخست قرن ششم تالیف شده، فصلى تحت عنوان عمل روز نوروز فارسیان آمده است. در شرح آن حدیث معلى بن خنیس به این ترتیب نقل شده است:
روایت كند معلى بن خنیس از صادق علیه السلام كه گفت: چون روز نوروز
بود، روزه دار و غسل كن و جامه پاكترین درپوش و بوى خوش بكار دار و چون
نماز پشین و دیگر و سنتهاى آن بگذارده باشى، چهار ركعت نماز كن به دو سلام و
بخوان در ركعت اول الحمد و ده بار انا انزلناه فى لیلة القدر و در ركعت
دویم الحمد و ده بار وده بار قل یا ایها الكافرون و در ركعتسیم الحمد و ده
بار قل هو الله احد ودرچهارم ركعت الحمد و ده بار معوذتین. و چون از نماز
فارغ گردى تسبیح زهرا علیهما السلام بگوى. چون چنین بكنى خداى تعالى
شصتساله گناه تو بیامرزد. و دعااین است:...19
حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) دو روز رابراى شما جانشین دو روز كردم. عید فطر وقربان را بجاى عیدنوروز و مهرگان قرار دادم.
6- در كتاب نزهة الزاهد نیز كه در نیمه دوم قرن ششم یا نیمه نخست قرن هفتم نوشته شده آمده است: نوروز فرس: امام جعفر صادق علیه السلام گفت: چون روز نوروز
در آید غسل كن و جامه پاكترین در پوش و بوى خوش بكار دار و روزه فراگیر و
پس از نماز پیشین و دیگر، چهار ركعت نماز كن به دو سلام. پس از الحمد در
اول ركعت، ده بار انا انزلناه بخوان و در دوم ده بار قل یاایها الكافرون و
در سوم ده بار قل هو الله احد و در چهارم ده بار هر دو قل اعوذ. و چون فارغ
شوى سجده شكر كن و این دعا بخوان تا تو را گناه شصتساله بیامرزد. و دعا
این است: اللهم صل على محمد و ال محمد الاوصیاء المرضیین و صل على جمیع انبیاءك و رسلك بافضل صلواتك و بارك علیهم بافضل بركاتك ...20
7- قطب الدین راوندى (م 573) حدیثى در باره نوروز، در كتاب لب اللباب خود آورده است: عن رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم : ابدلكم بیومین یومین، بیوم النیروز و المهرجان، الفطر و الاضحى. دو روز رابراى شما جانشین دو روز كردم. عید فطر وقربان را بجاى عیدنوروز و مهرگان قرار دادم. 21
مناسب است در اینجا بیفزایم كه مراسم نوروز در شهرهاى شیعه نیز برپا بوده است. حداقل دو قصیده از سیدضیاءالدین ابوالرضا فضل الله راوندى از قرن ششم در دست داریم كه عید نوروز را به برخى از بزرگان آن ناحیه تبریك گفته است. در یكى از این اشعار آمده:
هذا الربیع و هذه ازهاره وافى سواء لیله و نهاره.22
8-
ابن شهر آشوب (م 588) در مناقب خبرى در برخورد منصور با امام كاظم علیه
السلام آورده است. وى مىنویسد: منصور از امام خواست تا در عید نوروز، بجاى او در مجلسى نشسته و هدایایى را كه آورده مىشد از طرف او بگیرد. امام در پاسخ چنین گفت:
انى
قد فتشت الاخبار عن جدى رسول الله صلى الله علیه وآله و سلم فلم اجد لهذا
العید خبرا؛ انه سنة للفرس محاها الاسلام و معاذ الله ان نحیى ما محاه
الاسلام.23
من اخبارى را كه
از جدم رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم وارد شده بررسى كردم و خبرى در
رابطه با این عید پیدا نكردم. این عید از سنن ایرانیان است كه اسلام بر آن
خط بطلان كشیده است. به خدا پناه مىبرم از اینكه چیزى را كه اسلام آن را
از میان برده دوباره آن را زنده كنم.
صاحب جواهر با توجه به نقل شیخ، ابنفهد، شهید اول و دیگر متاخرین، بر مسلم بودن استحباب روزه روز نوروز
تاكید كرده است. سپس نقل بالا را از امام كاظم علیه السلام آورده و گفته
است كه این نقل نمىتواند معارض ادله استحباب باشد، به علاوه كه محتمل است
كه بر اساس تقیه صادر شده باشد؛ شاید هم مقصود نوروزى جز نوروزى باشد كه متفق علیه است. 24
باید توجه داشت كه مستند همه، روایت معلى بن خنیس است. به علاوه، اگر
تقیهاى در كار بود، باید امام همان ابتدا موافقت مىكرد نه مخالفت. نكته
سوم وى نیز واضح البطلان است، زیرا به هر روزى در آن روزگار، یك نوروز بیشتر وجود نداشته است.
تلخیص: گروه دین و اندیشه - مهدی سیف جمالی
[1].
فهرستى از آنها را ابوریحان در آثارالباقیه (ترجمه اكبر داناسرشت، تهران،
امیركبیر، 1363) از منابع زردشتى آورده است. ر، ك: صص 325 - 333.
[2].
مجموع آنچه گذشت، از مقالات تقى زاده (گاه شمارى در ایران» ، ج 10، صص 3 -
6، (به كوشش ایرج افشار، تهران، 1357) مقاله همو تحت عنوان نوروز در مجله یادگار سال چهارم، ش 7، و مدخل نوروز در لغتنامه دهخدا گرفته شده است. در باره اختلاف در اینكه نوروز
سلطانى در سال 467 بوده یا 471 نك : مقالات، ج 10، ص 168 پاورقى. توضیحات
محیط طباطبائى در باره سیر تقویم در ایران نیز قابل توجه است. وىمشكل سال
467 یا 471 ، مساله افزودن پنج روزه زائده را به آخر آبان و اسفند را نیز
حل كرده است. نك : تاریخ تحولات تقویمى در ایران از نظر نجومى، میراث
جاویدان، شماره 14 - 15، صص 101 - 108.
[3]. مقالات تقى زاده، ج 10 «گاه شمارى در ایران قدیم»، فصل پنجم، ص 153 به بعد.
[4].
متن تصویبنامه مجلس شوراى ملى را كه در شب 11 فروردین ماه 1304 شمسى انجام
شده و اسناد دیگر در این باره را ببینید در: پیدایش و سیر تحول تقویم هجرى
شمسى، محمدرضا صیاد، مجله میراث جاویدان، ش 14 ، 15 ، صص 19 - 118
[5]. رجال النجاشى، ص 428
[6]. الفهرست، ابن الندیم، ص 190.
[7]. الكافى، ج 5، ص 141 ؛ كتاب من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 300 ؛ التهذیب، ج 6، ص 378.
[8]. كتاب من لایحضره الفقیه، ج 3 ، ص 300.
[9]. همان.
[10]. الفهرست ابن الندیم، ص 256 ؛ الانساب، ج 3، ص 37.
[11]. دعائم الاسلام، ج 2، ص 326.
[12]. التاریخ الكبیر، ج 4، ص 201.
[13]. عیون اخبار الرضا (ع)، ص 550.
[14].
این استقصاء بر اساس كار رایانهاى است كه ضمن آن همه آثار صدوق در
برنامهاى توسط مركز كامپیوترى علوم اسلامى قابل جستجو است.
[15]. این جستجو نیز بر همان اساسى است كه در پاورقى پیشین گذشت.
[16]. عید مهرگان، روز شانزدههم مهرماه برگزار مىشده است. ر، ك: آثار الباقیه، ص 337.
[17]. مصباح المتهجد، ص 591 ؛ بحار الانوار، ج 59 ، ص 101 ؛ وسائل الشیعة، ج 7، ص 346.
[18]. السرائر، ج 1، ص 315.
[19]. ذخیرة الاخره، ص 152.
[20]. نزهة الزاهد، 285.
[21]. مستدرك الوسائل ، ج 6، ص 152 از لب اللباب.
[22].
دیوان السید ضیاءالدین ابوالرضا فضل الله راوندى (تصحیح محدث ارموى،
تهران، 1374 ق)، ص 65 و شعرى دیگر در 131، و نیز در ص 196.
[23]. مناقب ابن شهرآشوب، ج 2 ص 379 ؛ مسند الامام كاظم علیه السلام، ج 1 صص52 - 51.
[24]. جواهر الكلام، ج 5، ص 40.
سه شنبه 8/12/1391 - 21:6
تاریخ
نوروز در فقه
(1)
نوروز در كتب فقهى و استدلالى
1ـ در صفحه 30 مجلّد سوّم كتاب من لا یحضره الفقیه مرحوم صدوق نقل مىكند:
اتى
علی علیه السلام بهدیة النیروز فقال علیه السلام ما هذا و قالوا یا امیر
المؤمنین الیوم النیروز فقال علیه السلام اصنعوا لنا كل یوم نیروز، و روى
انه قال علیه السلام نیروزنا كل یوم.
در روز عید نوروز براى حضرت على علیه السلام هدیهاى آوردند حضرت سؤال كردند: اینها چیست؟ عرض كردند: یا امیر المؤمنین امروز روز نوروز است و این هدیه به مناسبت نوروز است. حضرت فرمودند همیشه از این كارها بكنند هر روزتان نوروز باد. و روایت شده كه حضرت فرمودند هر روز ما نوروز است.
2ـ و در صفحه 300 همان كتاب از امام صادق نقل مىكند كه:
مردى است داراى مقام و رتبه بزرگى و در روزهاى عید نوروز
براى او هدایائى مىآورند و مىخواهند به وسیله آن هدایا به آن شخص نزدیك
شوند و با او آشنا گردند آیا هدایا را بپذیرد یا نه؟ حضرت فرمودند: آیا
اهداء كنندگان نماز مىگذراند. عرض كردم: آرى. حضرت فرمودند: آرى بپذیرد
هدایا را و به آنها هم محبت كند و كمك نماید.
3ـ شیخ الطائفه محمد ابن الحسن الطوسى در التهذیب جلد 6 صفحه 678 عیناً همین حدیث را از امام صادق علیه السلام نقل مىفرماید.
4ـ در كتاب وسائل الشیعة نقل مىنماید:
و
اتی على علیه السلام بهدیة النیروز فقال علیه السلام ما هذا فقالوا یا
امیر المؤمنین الیوم النیروز فقال علیه السلام اصنعوا لنا كل یوم
نیروزاً(1).
براى حضرت على علیه السلام هدایائى آوردند حضرت سؤال كردند اینها چیست؟ گفتند هدایا و تحفههاى عید نوروز است حضرت فرمودند همه روزها این كار انجام گردد هر روزتان نوروز باد.
معلى بن خنیس از امام صادق علیه السلام نقل كرده كه حضرت فرمودند: در روز عید نوروز غسل كن و پاكیزهترین لباست را بپوش و خود را معطر كن به بهترین عطرها و در این روز روزه بگیر.
5ـ و در كتاب شریف دعائم الاسلام جلد 2 صفحه 326 مىفرماید:
و
عنه علیه السلام انه اهدى الیه فالوذج فقال: ما هذا قالوا یوم النیروز قال
فنیروزاً ان قدرتم كل یوم یعنى تهادوا و تواصلوا فی الله.
براى حضرت على علیه السلام اهدائى آوردند (فالوذج)، حضرت سؤال كردند اینها براى چیست؟ عرض كردند اهدائى روز نوروز است فرمودند: هر روز را اگر مىتوانید نوروز قرار دهید یعنى هر روز اهدا كنید به یكدیگر و صله بنمائید در راه خدا.
بنا
بر این از این چند روایت كه در كتب فقهى و استدلالى علماء بزرگ و فقهاء
عالیقدر نقل شده استفاده مىشود كه در زمان حضرت على علیه السلام هم معمول
بوده روز عید نوروز به دیدار
یكدیگر مىرفتند و هدایائى هم براى بزرگان مىبردهاند و حضرت على علیه
السلام از آنها مىپذیرفته و آنها را نهى و منع نمىنموده و عملاً مردم را
به این اعمال عاطفى و محبت آمیز تشویق مىفرمودهاند و این تأیید عملى آن
بزرگوار از این روز است.
ابوریحان بیرونى روز عید نوروز دست از كار مىكشید.
محدث بزرگوار قمى رحمة الله در كتاب «الكنى و الالقاب» جلد 1 صفحه 78 نقل مىفرماید:
«ابوریحان
بیرونى» محمد ابن احمد الخوارزمى الحكیم الریاضى الطبیب المنجم المعروف
كان فیلسوفاً عالماً بالفلسفة الیونانیة و فلسفة الهنود و برع فی علم
الریاضیات و الفلك بل قیل انه اشهر علماء النجوم و الریاضیات و كان معاصراً
لابن سینا و بینهما مراسلات و ابحاث كان اصله من بیرون بلد فى السند.
بعد
از آنكه شرح مفصلى از حالات آن مرد بزرگ و دانشمند محقق نقل مىكند و
مؤلفات او را نام مىبرد و اشارهاى به مسافرتهاى او براى تحصیلات عالیه
مىنماید مىنویسد:
انه كان مكبا على تحصیل العلوم منفتاً على
التعقیب لا یكاد یفارق یده القلم و عینه النظر و قلبه الفكر و كان مشتغلاً
فی تمام الایام السنة الا یوم النیروز.
آن مرد بزرگ بسیار در تحصیل
علم جدى بود و دائماً مشغول به تصنیف و تألیف كتاب بود هیچگاه قلم از دست
او نمىافتاد و چشمش از مطالعه كتب و دلش از فكر و تحقیق باز نمىایستاد و
تمام روزهاى دوره سال به مطالعه و تألیف و كارهاى علمى و تحقیقى اشتغال
داشت و سرگرم بود مگر روز نوروز كه آن روز را تعطیل مىكرد.
با
توجه به اینكه ابوریحان مرد دانشمند و محقق دقیقى بوده و از نوابغ تاریخ
به شمار مىرود و كسى بوده كه عاشق مطالعه و تدریس و تألیف بوده است قطعاً
تعطیل كردن او روز عید نوروز را نمىتواند بدون دلیل و جهت منطقى باشد و مىتوان یكى از دلایل اعتبار عید نوروز را اهتمام آن مرد بزرگ به این روز دانست.
استحباب غسل در روز نوروز در كتب فقهى و اجتهادى
در اكثر كتب فقهى و استدلالى یكى از اغسال مستحبه، غسل روز عید نوروز مىباشد و در كتب روائى هم روایات زیادى درباره لزوم اهتمام به غسل در روز نوروز نقل شده است كه به بعضى از آنها اشاره مىگردد:
1ـ
در كتاب وسائل الشیعه جلد 2 صفحه 428 بابى را با عنوان: باب استحباب غسل
یوم النیروز افتتاح فرموده و در باب روایتى نقل مىكند كه محمد بن الحسن از
معلى ابن خنیس از امام صادق علیه السلام در روز نوروز كه حضرت فرمودند:
اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك
در روز عید نوروز غسل بنما و بپوش بهترین و پاكیزهترین لباسهاى خود را.(2)
2ـ در كتاب المهذب كه از كتب فقهى قدیمه است احمد ابن فهد از معلى ابن خنیس همین روایت را نقل مىنماید.
3ـ در كتاب مصباح المتهجد مؤلف این كتاب صفحه 591 نقل مىكند عن المعلى ابن خنیس:
عن مولانا الصادق علیه السلام فی یوم النیروز قال: اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب بالطیب طیبك.
امام صادق علیه السلام فرمودند وقتى روز نوروز رسید شما غسل كن و بپوش پاكیزهترین لباست را و خود را خوشبو كن به بهترین عطرها.
4ـ در كتاب الجامع للشرایع صفحه 33 اغسال مستحبه را ذكر مىكند دنباله او اضافه مىفرماید : و غسل یوم نیروز الفرس و غسل المولود.
5ـ علامه حلى در كتاب القواعد جلد اول صفحه 3 مىفرماید:
یستحب الغسل للجمعة من طلوع الفجر الى الزوال و الغدیر و المباهلة و عرفة و نیروز الفرس و غسل الاحرام.
مستحب است غسل روز جمعه از طلوع فجر تا اذان ظهر و غسل روز عید غدیر و روز مباهله با نصاراى نجران و روز عرفه و روز عید نوروز عجم و غسل احرام.
6ـ مرحوم شهید در كتاب الدروس صفحه 2 نقل مىفرماید: از جمله غسلهاى مستحب:
لیلة
الفطر و یومی العیدین و لیلتی نصف رجب و شعبان و یوم المبعث و المولد و
الغدیر و الترویة و عرفة و الدحو و المباهلة و النیروز لخبر المعلى.
ابوریحان بیرونى روز عید نوروز دست از كار مىكشید.
7ـ و در كتاب البیان صفحه 4 بعد از ذكر استحباب غسل جمعه و بحث مفصل پیرامون وقت انجام او مىفرماید:
و لیلة الفطر و العیدین و المولد و المبعث و الغدیر و الدحو و المباهلة و عرفة و الترویة و النیروز.
از
جمله غسلهاى مستحب غسل شب عید فطر و روز عید فطر و قربان و روز ولادت
پیامبر و مبعث آن حضرت و عید غدیر و روزهاى دحوالارض و مباهله و عرفه و
ترویه و عید نوروز است.
8ـ در كتاب الذكرى مرحوم شهید در صفحه 23 مىفرماید:
و لیلة نصف رجب و المبعث مشهوران و لم یصل الینا خبر فیهما و نوروز الفرس رواه المعلى بن خنیس عن الصادق علیه السلام.
از
جمله اغسال مستحبه غسل نیمه رجب و 27 رجب مبعث پیامبر صلى الله علیه و آله
مىباشد كه مشهور است. ولى خبرى به ما نرسیده و همچنین مستحب است غسل روز نوروز، روایت نموده استحباب آن را معلى بن خنیس.
9ـ مرحوم شهید ثانى در كتاب «شرح لمعه» صفحه 34 نقل مىنماید:
و
كذا یستحب الغسل للجمعة و العیدین و فرادى رمضان و لیلة الفطر و لیلتی نصف
رجب و شعبان و المبعث و الغدیر و المباهلة و عرفة و نیروز الفرس.
و
همچنین مستحب است غسل روز جمعه و عید فطر و قربان و روزهاى فرد رمضان و شب
عید فطر و شب نیمه رجب و شعبان و عید مبعث و روز غدیر و مباهله و عرفه و نوروز عجم.
10ـ در كشف اللثام جلد 1 صفحه 11 مىفرماید:
و نیروز الفرس كما فی المصباح الشیخ و الجامع لقول الصادق علیه السلام فی خبر المعلى اذا كان یوم النیروز باغتسل «الخبر».
از جمله غسلهاى مستحب غسل عید نوروز
عجم است همچنانكه در مصباح شیخ و جامع نقل كردهاند به واسطه فرمایش امام
صادق علیه السلام در خبرى كه معلى ابن خنیس از آن حضرت نقل كرده كه حضرت
فرمودند در روز نوروز غسل انجام ده.
11ـ در كتاب حبل المتین صفحه 80 نقل مىكند:
و هی غسل العیدین و المبعث و الغدیر و النیروز و الدحو و الجمعة و المباهلة.
از جمله غسلهاى مستحب غسل روز عید فطر و عید قربان است و همچنین عید مبعث و غدیر و نوروز و دحوالارض و روز جمعه و مباهله با نصاراى نجران 25 ذى القعده الحرام.
12ـ در كتاب الحدائق جلد 4 صفحه 212 مىفرماید:
و
منها الغسل یوم النیروز لما رواه الشیخ فی المصباح عن المعلى بن خنیس عن
الصادق علیه السلام قال: اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك
الحدیث.
یعنى از جمله غسلهاى مستحب غسل عید نوروز است به واسطه آنكه روایت كرده شیخ در مصباح از معلى بن خنیس از امام صادق علیه السلام كه فرمودند وقتى روز عید نوروز رسید پس غسل كن و پاكیزهترین لباسهایت را بپوش.
13ـ مرحوم علامه فهّامه شیخ محمد حسن در كتاب جواهر الكلام، جلد 5 صفحه 40 مىفرماید :
قلت
و قد بقى زیادة على ما ذكرته و ذكر المصنف بعض الاغسال الزمانیة كغسل یوم
دحو الارض و یوم نیروز الفرس و یوم تاسع ربیع و اما غسل النیروز فعلى
المشهور بین المتأخرین بل لم اعثر على مخالف فیه لخبر معلى ابن خنیس عن
الصادق المروى عن المصباح و مختصره اذا كان یوم النیروز فاغتسل الخبر.
باقى مانده است علاوه بر آنچه را ذكر كردیم بعضى غسلهائى كه زمان معینى دارد مانند غسل روز دحو الارض و روز نوروز عجم و روز نهم ربیع الاول و اما غسل روز عید نوروز
بنابر مشهور بین علماء متأخرین مستحب است و من به فتواى مخالفى در این
مورد دست نیافتم بلكه همه متأخرین اتفاق دارند بر استحباب غسل در روز نوروز
به واسطه روایتى كه معلى ابن خنیس از امام صادق علیه السلام نقل كرده و در
كتاب المصباح ضبط شده و مختصر آن روایت این است كه حضرت صادق علیه السلام
فرمودند وقتى روز عید نوروز آمد تو غسل بنماى.
و دنباله این مطلب مرحوم صاحب جواهر روایت معلى ابن خنیس را به طور تفصیل ذكر مىكند و در خاتمه مىفرماید:
و لا وجه للمناقشة بعد ذلك فی السند و غیره كما لا وجه للمعارضة بما عن المناقب.
هیچ
وجهى براى مناقشه كردن در سند و غیر سند این روایت معلى ابن خنیس نیست
(یعنى سند روایت صحیح است)، كما اینكه وجهى براى تعارض بین این روایت و
روایت منقول در مناقب كه از امام موسى بن جعفر علیه السلام نقل مىكند،
ندارد.(3)
زیرا این روایت منقول از موسى ابن جعفر قصور از اداء مطلب
دارد و صراحت ندارد و علاوه بر این حمل بر تقیه شده است كما اینكه عدهاى
از فقهاء، همین مسئله احتمال تقیه را در مورد این حدیث دادهاند و اجمالا
مرحوم صاحب جواهر از روایت معلى بن خنیس دفاع مىكند و فضیلت و برترى روز نوروز را ثابت و استحباب غسل را در آن روز فتوى مىدهد.
در روز عید نوروز براى حضرت على علیه السلام هدیهاى آوردند حضرت سؤال كردند: اینها چیست؟ عرض كردند: یا امیر المؤمنین امروز روز نوروز است و این هدیه به مناسبت نوروز است. حضرت فرمودند همیشه از این كارها بكنند هر روزتان نوروز باد. و روایت شده كه حضرت فرمودند هر روز ما نوروز است.
14ـ مرحوم شیخ بهاء الدین عاملى در كتاب جامع عباسى (صفحه 11) كه رساله عملیه ایشان بوده است مىفرماید:
یازدهم از غسلهاى مستحب غسل روز نوروز است.
15ـ مرحوم سید الفقهاء و المجتهدین آیت الله العظمى سید محمد كاظم طباطبایى در عروة الوثقى جلد 1 صفحه 461 مىفرماید:
الحادى عشر الغسل یوم النیروز
یازدهم از غسلهاى مستحب غسل روز عید نوروز است.
16ـ در كتاب شریف المتهجد نقل مىكنند:
روى
المعلى بن خنیس عن مولانا الصادق علیه السلام فی یوم النیروز قال اذا كان
یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب باطیب طیبك و تكون ذلك الیوم
صائما.. الخبر.
معلى بن خنیس از امام صادق علیه السلام نقل كرده كه حضرت فرمودند: در روز عید نوروز غسل كن و پاكیزهترین لباست را بپوش و خود را معطر كن به بهترین عطرها و در این روز روزه بگیر.
پینوشتها:
1ـ در جلد 13 كتاب حدائق صفحة 380 مىفرماید:
عن الصادق علیه السلام قال اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب باطیب طیبك و تكون ذلك الیوم صائماً .. الحدیث.
2ـ و در جلد 4 حدائق صفحه 212 همین روایت عیناً نقل گردیده است.
3ـ در كتاب وسائل الشیعة جلد 7 صفحه 346 مىفرماید:
محمد
ابن الحسن فی المصباح عن المعلى بن خنیس عن الصادق علیه السلام فی یوم
النیروز اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب باطیب طیبك و
تكون ذالك الیوم طائما .
منبع:
نوروز چه روزیست؟، سید محمد باقر آیت میردامادى
سه شنبه 8/12/1391 - 21:6
آموزش و تحقيقات
واحد زنان تبیان زنجان-
ایرانیان طبق رسم کهن «خانه تکانی» با خانهای پاکیزه و خالی از دور ریختنیهای انباشته شده و کثیفی به استقبال نوروز میروند، با توجه
به کار فشردهای که در طول خانهتکانی صورت میگیرد درباره شرایط یک خانه
تکانی سالم و ایمن برای افراد مختلف گفتگو میکنیم چرا که افرادی هستند که
به دلیل روشهای غلط برای خانهتکانی ایام عید را مجبورند به جای دید و
بازدید و گشت و گذار در بستر بیماری بگذرانند.
افرادی که سابقه فتق دیسک کمر دارند باید
از بلند کردن و جابه جایی اجسامی که وزن آن خارج از حد توان آنها است
خودداری کنند و همچنین از نظر مدت زمان فعالیت جسمی باید توجه کنند که در حیطه توانشان فعالیت داشته باشند.
نکاتی که این افراد بایستی به آن توجه
داشته باشند این است که سنگینی اجسامی که بلند میکنند در تشدید علائم
آنها موثر است و گاهی تکرار دفعات جا به جایی اجسام در تشدید علائم ناشی از
دیسک فتق شده موثر است.
در مورد افرادی که عارضهای ندارند باید گفت که این افراد باید با توجه به توانایی جسمی خود عمل کنند و جابهجایی بیش از حد توان آنها میتواند آسیب رسان باشد.
افراد سعی کنند اشیایی را که میخواهند
جابهجا کنند به جای یکدفعه بلند کردن، بکشند چرا که میزان فشار غیرطبیعی
ناشی از کشیدن اجسام سنگین کمتر از بلند کردن آن است و همچنین افراد باید
این جابجاییها را با کمک و همکاری افراد دیگری انجام دهند تا میزان آسیب
رسانی ناشی از جا به جایی وسایل سنگین در فرد کمتر شود.
افراد تا حد امکان راستای بدن خود را در
حالت معمولی و عادی نگه داشته و تا حد امکان از قرار گرفتن در حالتهای
نامتعادل و بیش از حد خم شدن و کج کردن کمر خود اجتناب
ورزند و به جای اینکه کارهای خود را برای یک تا دو روز نگه دارند مناسب
است که برنامه ریزی کرده و سعی کنند خانه تکانی را در بیش از یک هفته انجام
دهند تا فشار بیش از حد به کمر آنها وارد نشود.
منبع : سلامت نیوز / دکتر محمد اکبری
گردآوری:گروه زنان سایت تبیان زنجان
http://www.tebyan-zn.ir/zanan.html
سه شنبه 8/12/1391 - 21:4
ریزه کاری های خانه داری
واحد زنان تبیان زنجان-
با نزدیک شدن به آغاز سال نو و آمدن نوروز ، ایرانیان از دیرباز با غبارروبی و نظافت یا به عبارتی خودمانی تر «خانه تکانی» منازل خود، به استقبال نوروز رفته و خود را برای میزبانی از بهار آماده میکنند.
البته این سنت پسندیده تا امروز نیز در فرهنگ ما ادامه داشته و این روزها اگر به خانههای شهر کمی دقیق تر نگاه کنید، متوجه خواهید شد که بیشتر خانوادهها مشغول خانه تکانی هستند. البته در زندگی شهری امروز با توجه به اینکه آپارتمانهای کوچک و بدون پستو و انباری و زیرزمین تقریبا در تمام مدت سال نسبتا تمیز هستند، ولی تمیزترین خانهها هم مدتی مانده به نوروز، از بالا تا پایین شسته و برق انداخته میشوند.
ضمنا این روزها که کمتر کسی است که بتواند بصورت تمام وقت در خانه باشد و «خانه تکانی» میباید بصورت تدریجی انجام شود. خلاصه اینکه «خانه تکانی» کار سختی نیست اگر همه چیز بهتر بر اساس یک روش خوب و برنامه ریزی انجام شود. پس چنانچه طالب داشتن خانه ای تمیز، بدون نگرانی و تشویش برای سال جدید هستید; تا انتهای مطلب با ما همراه شوید
1) اولین روز
تختخواب را مرتب کنید. اتاقها را جارو و میز و لوازم آشپزخانه را تمیز کنید. ظرفشویی را از ظروف کثیف خالی کرده و اتاق نشیمن را مرتب کنید.
2) اتاق نشیمن
نوارها و CDها را مرتب و تمیز کنید. همه جا را جارو و گردگیری نمایید.
3) کشوها و قفسهها را از وسایل غیر قابل استفاده خالی کنید
مدادها، برچسبها و سایر وسایل را دسته بندی کنید و ظروف کوچکی را برای جمع آوری و دسته بندی هر کدام تهیه نمایید.
4) بخشی از خانه که محل نگهداری از مدارک است
صورت حسابهای پرداختی را مرتب و کنترل کنید. اوراق غیرقابل استفاده را جمع آوری کنید. کاغذ خرید اشیا» را مرتب و طبقه بندی نمایید. هر دسته از مدارک را در پاکت یا کیف مخصوص قرار دهید و در کشو بگذارید.
5) زیرزمین
وسایل زیرزمین را در قفسهها قرار دهید. کف آن را جارو کنید. به جعبهها برچسب بزنید. مسیرهای آب و فاضلاب را کنترل نمایید.
6) انباری
وسایلی را که در انباری است دسته بندی و مرتب کنید. جعبهها را برچسب بزنید. اشیا و لوازمی را که میخواهید هدیه بدهید بسته بندی کنید.
7) اتاق نشیمن
اتاق را جارو کنید. کف اتاق را بشویید و وسایل را گردگیری کنید. شیشه تلویزیون و آینهها را با پارچه کاغذی نم دار گردگیری کنید.
8) اتاق ناهارخوری
بعد از جمع آوری، وسایل روی میز را لکه گیری کنید. پایه صندلیها و میز را لکه گیری کنید و کف اتاق را بشویید. لکههای مقاوم روی وسایل چوبی با واکس مخصوص پاک کننده چوب به کمک پارچه پشمی بر طرف خواهد شد.
9) حمام
برای تمیز کردن حمام، مواد ضدعفونی کننده را به لولهها، دیوارها و دستشویی بمالید و به سراغ یک کار کوچک بروید و چند دقیقه فرصت بدهید که این مواد بهتر اثر کنند.(هنگام استفاده از جوهر نمک و سایر پاک کنندهها، هرگز مواد را همزمان با هم بکار نبرید و مراقب باشید که به کسی آسیبی نرسد.
بعد از ریختن وایتکس یا پاک کنندههای دیگر، چند قدم از محل دور شوید تا بر اثر تنفس گازهای حاصل، دستگاه تنفستان دچار اشکال نشود. بهتر است تهویه توالت و حمام را هم روشن کنید و در صورت امکان هنگام شستشو با این مواد، از ماسک استفاده کنید.)
10) گلخانه
گلها و برگهای خراب را از ساقه اصلی جدا کنید. لکههای روی برگ را به صورت خیس پاک کنید. اگر گلها نیاز به آبیاری یا تکثیر دارند این کار را انجام دهید.
11) اتاقهای خواب
لباسها و ملحفههای کثیف را جمع آوری کنید. پنجرهها را باز بگذارید تا هوای اتاق عوض شود. کف اتاق را جارو بزنید، آینه و شیشهها را تمیز کنید. تمام وسایل را گردگیری کنید.
12) قفسههای اصلی لباس
کف قفسهها را تمیز کنید. طبقات را مرتب نمایید. لباسها و کفشهایی را که نمیپوشید از قفسه بیرون بگذارید و مرتب در جعبه ای قرار دهید(می توانید بعدا و سر فرصت، آنها را به کسی که لازم دارد بدهید). یک کیسه جهت لباسهایی که نیاز به شستن دارند آماده کنید.
13) کتابها و جعبهها را فهرست بندی کنید
کتابهایی را که به ندرت استفاده میشوند در یک قفسه جداگانه قرار دهید. کتابهایی را که به آنها علاقه ندارید از رده خارج کنید.(می توانید آنها را به کتابخانهها یا افراد هدیه کنید) به جعبههای مخصوص مدارک، برچسب بزنید.
14) یخچال
میوهها و سبزیجات فاسد شده را دور بریزید. تمام طبقات یخچال را در آورید، دیوارها و طبقهها را تمیز کنید. مواد شبیه به هم را در یک طبقه جای دهید. داروها و مواد تاریخ مصرف گذشته را دور بریزید.
15) فریزر
سبزیجات، گوشت مرغ، ماهی و گوسفند، هر کدام را در طبقه مخصوص قرار دهید. به تاریخ بستهها دقت کنید و مواد تاریخ مصرف گذشته را دور بریزید.
16) قفسههای خواروبار
ادویهها را مرتب بچینید، مواد تاریخ گذشته را از قفسه خارج کنید. ظروف مربوط به خواروبار را براساس حروف الفبا مرتب کنید. از برچسب مخصوص برای نامگذاری ظروف استفاده کنید.
17) تابلو اعلانات
در بعضی از منازل کاغذهای یادداشتی برروی فریزر یا یخچال نصب میکنند یا در تقویم دیواری یادداشتهایی را برای افراد خانواده مینویسند. این برگهها باید هر روز کنترل شوند تا برنامههایی که مربوط به روزهای قبل است برداشته شود و برنامه جدید نصب شود.
18) آشپزخانه
کف آشپزخانه و سطوح مختلف را تمیز کنید. قفسهها را دوباره بچینید. دور ریختنیها را دور بریزید. درها، پنجرهها و طبقات کابینتها را تمیز کنید. بالا و جلوی قفسهها را تمیز کنید. بالا، داخل و اطراف اجاق گاز را نیز تمیز کنید.
19) اتاق کودکان
کودکان را تشویق کنید خودشان اتاقشان را تمیز کنند. جعبههایی را در اختیار آنها قرار دهید تا وسایل اضافه را در آن قرار دهند. کف اتاق را تمیز کنید. پنجرهها و آینه اتاق را با پارچه کاغذی نم دار تمیز کنید.
20) وسایل چوبی
داخل درزهای وسایل چوبی را با برسهای پرز بلند تمیز کنید. این وسایل را واژگون کنید و عمل پاک کردن را تکرار کنید. میتوانید از لوله مکنده جاروبرقی برای این کار استفاده نمایید.
21) پنجرهها
با لوله جاروبرقی درز پنجرهها را تمیز کنید و از تمیزکنندههای مخصوص شیشه استفاده کنید. پس از اینکه محلول را به پنجرهها اسپری کردید، از بالا به پایین آن را پاک کنید.
22) پارکینگ
وسایل پارکینگ را طبقه بندی کنید. وسایل ورزشی، باغبانی، چمن زنی، جعبه ابزار، وسایل نقاشی و وسایل رنگ ساختمان را در جعبههای جداگانه قرار دهید. کف پارکینگ را جارو کنید و بشویید. وسایل مربوط به اتومبیل را مرتب کنید.
گردآوری:گروه زنان سایت تبیان زنجان
http://www.tebyan-zn.ir/zanan.html
سه شنبه 8/12/1391 - 21:4
ایرانگردی
واحد گردشگری تبیان زنجان-
ماه بهمن كه فرا میرسدسفرهای نوروزی جذابیت بیشتری پیدا میكند. یك دسته مسافرانی هستند كه از هماكنون برنامه آنها مشخص است، مقصدشان معلوم و حتی امكانات اقامتی خود را نیز هماهنگ كردهاند؛ گروه دیگر مسافرانی هستند كه هنوز برنامهریزی خاصی ندارند، فقط میدانند میخواهند سفر بروند.
برنامهریزی برای سفر نوروزی از چند جهت اهمیت دارد. نخست؛ باتوجه به این كه نوروز یكی از مهمترین زمانهای سفر است، بدیهی است قیمت خدمات گردشگری در این برهه زمانی افزایش پیدا میكند و مسلم است این افزایش هزینه دامن كسانی را كه بدون برنامه سفر میكنند بیشتر میگیرد. اما در نقطه مقابل اگر این گروه برنامهریزی دقیقی انجام بدهند، به عنوان مثال هتل خود را از هماكنون رزرو و هزینه آن را پرداخت كنند، بدیهی است كه میتوانند از تخفیف قابلتوجهی برخوردار شوند و به جهت اقتصادی سفر خود را بهتر مدیریت كنند.
نكته دوم، رفاه سفر است. بیشتر سفرهای نوروزی در قالب خانوادهها انجام میشود. بارها مشاهده شده است یك خانواده بدون هیچ گونه برنامهای به سفر رفته و پس از رسیدن به مقصد به جمع دهها و صدها مسافری پیوستهاند كه نه هتلی برای اقامت مییابند و نه امكانات مناسبی برای خدمات پذیرایی و بسیاری اوقات، خانوادهها همراه با كودكان خردسالی كه شاید توان تغییر هوای نوروز را ندارند مجبورند ساعتهای متمادی یا حتی یك شب یا چند شب را با حداقل امكانات رفاهی سر كنند كه همین امر باعث بروز مشكلات جدید میشود.
واقعیت این است كه ظرفیتهای گردشگری كشور محدود است و البته اگر این محدودیت هم وجود نداشته باشد برنامهریزی سفر امری ضروری است. برنامهریزی سفر كمك میكند از همین امكانات محدود به بهترین شكل استفاده كنیم.
بنابراین از همین حالا به سفر نوروزی خود بیندیشید، حتی اگر قصد دارید در روزهای خوب نوروز مهمان دوست عزیزی یا فامیل گرانقدری شوید، خوب است از هماكنون برنامه خود را تنظیم كنید تا هم خودتان و هم آنها بتوانند بهترین برنامه را تدارك ببینند.
گرد آوری: گروه گردشگری سایت تبیان زنجان
http://www.tebyan-zn.ir/turism.html
سه شنبه 8/12/1391 - 21:3
تاریخ
گروه سرگرمی تبیان زنجان-
خدا این گذشتگان و درگذشتگان آریایی ما را هرطور صلاح میداند، غرق دریای رحمت كند كه اگر این عید قشنگ نوروز را اختراع نكرده بودند، ممكن بود حتی پدربزرگ و مادربزرگ ما هم سالی یك بار به صرافت عیدی دادن به ما نیفتند؛ تا چه برسد به دولت خدمتگزار كه وسط هزار و یك مشغله وگرفتاری هدفمند، خواسته باشد از این كارهای تفریحی هم بكند.
اگر این عید نبود كه برخی از مسوولان ممكن بود برای تنظیم بازار، انگیزه زیادی نداشته باشند. در صورتی كه الان، حتی از یكی دو ماه مانده به پایان سال، اكثر مدیران و مسوولان اجرایی كشور به فكر تنظیم بازار میافتند و البته جای خسته نباشید هم دارد. هیچكس هم قرار نیست دندان اسب پیشكشی را بشمارد. همینطوری بدون غرض داریم تشكر میكنیم.
خبر خوش: «همزمان با تصویب پرداخت عیدانه به مردم، ستاد تنظیم بازار اعلام كرد كه معاون اول رئیسجمهور از اختصاص پنج میلیارد دلار بودجه ویژه برای تأمین كالاهای اساسی و تنظیم بازار خبر داده است.» ـ به نقل از هرچه جراید
بسته پیشنهادی: از قدیم گفتند آدم كور از خدا چه میخواهد؟ دو چشم بینا. فلذا ما نیز به شدت از طرح تنظیم بازار شب عید استقبال میكنیم و با عرایض راهگشای خود، به تحقق هرچه بهتر این منظور نیز كمك میكنیم:
1ـ اعلام به ریال: آقای دولت لطفا اقتصاد فارسی را پاس بدارد. این جوری، ملت هم یاد میگیرند. به نظر همین جوری ما اگر رقم بودجه اختصاص یافته را به جای دلار ـ كه خدا بگویم چه كارش كند ـ به ریال خودمان اعلام میكردند، هم دل فرهنگستان زبان و ادب فارسی شاد میشد، هم دل ملت به هزار و یك جا نمیرفت منظور از دلار، كدام نرخ آن است. نرخ الان یا نرخ الان؟!
2ـ تمدید عید: اگر برای مسوولان تنظیم و تدوین و استخراج تقویم فارسی مقدور است، لطفا این شب عید را بهمدت یك سال تمدید كنند. عجب چیزی خوبی بوده است. كلی باعث تنظیم پیچ شل شده بازار میشود.
3ـ كمكهای مردمی: فقط دولت به فكر تنظیم بازار شب عید نباشد، طبق معمول، ملت هم كمك كنند. مثلا چه اشكال دارد كه برای درست كردن سبزه، به جای هدر دادن حبوبات، از خود علف طبیعی استفاده نشود؟ یا به جای دو سه تا ماهی قرمز یك عدد ماهی ـ آن هم كوچك در حد ماهیچه ـ استفاده شود. یا كه فقط یك سوم پستههای ظروف آجیل و تنقلات، خندان باشند.
رضا رفیع
گردآوری:گروه سرگرمی سایت تبیان زنجان
http://www.tebyan-zn.ir/entert.html
سه شنبه 8/12/1391 - 21:2
تاریخ
واحد گردشگری تبیان زنجان-
با وجود تمام گرانی های ارز همچنان سفر تفریحی به اروپا وسوسه انگیز است؛ آن هم برای تعطیلات نوروز که فرصتی بسیار مناسب برای سفر است.
سفر به اروپا آن هم به کشورهای قدیمی و
تاریخی این قاره همیشه هیجان انگیز بوده و هست. تعطیلات دو هفته ای عید هم
فرصت مناسبی است تا با خیال راحت این تجربه را به دست آورید. در این شماره
می خواهیم شما را با ویژگی های تور 13 روزه ایتالیا، فرانسه و یونان آشنا
کنیم.
ایتالیا، رم
رم یا شهر ابدی، پایتخت ایتالیا و
بزرگترین و پرجمعیت ترین شهر این کشور است و در منطقه مرکزی غرب شبه جزیره
ایتالیا واقع شده است. این شهر زمانی پایتخت جهان و قلب امپراتوری عظیم رم
محسوب می شد. تاریخچه رم به بیش از 2500سال پیش برمی گردد.
بناهای تاریخی و موزه های رم شامل میدان
گلادیاتورها و پانتئون این شهر را به جذاب ترین مقصد توریست ها در ایتالیا
تبدیل کرده، به گونه ای که در سال 2007 ، رم به عنوان یازدهمین شهر
پربازدیدکننده جهان انتخاب شد.
فرانسه، پاریس
جاذبه های گردشگری فرانسه نیز بر کسی
پوشیده نیست. پاریس، شهر نور یا شهر مُد، پایتخت و بزرگترین شهر فرانسه است
و در شمال این کشور، روی رودخانه سین واقع شده است. نام این شهر از قبیله
ساکن آن یعنی پاریسی گرفته شده و از سال 1860 تا امروز، بسیاری از مناطق آن
همچنان دست نخورده باقی مانده اند.
پاریس یکی از مراکز مهم تجاری و فرهنگی
دنیا محسوب می شود و تاثیرات آن روی سیاست، رسانه ها، مُد، علم و هنر بسیار
قابل توجه است. با اینکه این شهر بسیار بزرگ و پرجمعیت است، تقریبا تمام
مناطق شهر ارزش دیدن را دارند. پاریس سالانه 45 میلیون توریست به خود جذب
می کند که 60 درصد آنها توریست های خارجی اند. بهترین زمان رفتن به این
شهر، در طول بهار معروف پاریس و بین ماه های آوریل و ژوئن است یعنی زمانی
که این شهر آفتابی است.
یونان، آتن
اما آتن یا شهر تاج، پایتخت و بزرگترین
شهر یونان است و از بسیاری جهات محل تولد یونان کلاسیکو تمدن غربی است. آتن
کلاسیک یکی از قدیمی ترین شهرهای جهان است که تاریخچه ای 3400 ساله داردو
مرکزی برای هنر، آموزش و فلسفه محسوب می شده است.
آتن مدرن، امروزه مرکز اقتصادی، مالی،
صنعتی، سیاسی و فرهنگی یونان است و به عنوان یکی از شهرهای آلفای جهان
شناخته شده است. میراث غنی این شهر هنوز هم در سراسر آن قابل رویت است و معماری
های رومی و بیزانسی در آن به وفور یافت می شود. آب و هوای آتن نیمه
گرمسیری مدیترانه ای است و با سایت های باستانی، موزه ها و گالری های خود
یکی از محبوب ترین مقصدهای توریستی جهان به شمار می رود.
شرایط تور
خدمات این تور در شهرهای زیر به این ترتیب است:
رم: گشت شهری شامل بازدید از کلیسای وایتکان، چشمه عشاق، معبد پانتئون، پله های اسپانیا، میدان زیبای ناوونا ...
ورودیه: مجموعه کلازئوم (محل جنگ گلادیاتورها)
پاریس: گشت شهری شامل بازدید از خیابان شانزه لیزه، دروازه پیروزی، میدان کنکورد، کلیسای نتردام ...
ورودیه: برج ایفل (یا برج مونپارناس) و موزه لوور (ورودیه و راهنما) و کاخ ورسای
آتن: گشت شهری شامل بازدید از بافت قدیمی شهر، محله پلاکا، موناستیراکی ...
ورودیه: سایت آکروپلیس
چه مدارکی مورد نیاز است؟
همه مدارک مورد نیاز باید با مهر رسمی
مترجم ترجمه شوند. فرم تقاضای شرکت در سفر توسط مسافر، اصل گذرنامه با
حداقل شش ماه اعتبار به همراه دو سری کپی از صفحه اول گذرنامه به همراه
چهار قطعه عکس 4.5 در 3.5، کپی از تمام صفحات شناسنامه – کپی از تمام صفحات
سند مالکیت به نام فرد متقاضی، گواهی تمکن مالی
صادره از امور بین الملل بانک همراه با ریز پرینت دو ماه آخ رسفر برای
دارندگان حساب های جاری، کپی از قراردادهای سپرده کوتاه مدت یا بلند مدت
برای دارندگان حساب های سپرده
مدارک شغلی برای دانشجویان و اعضای هیات
علمی دانشگاه ها شامل کارت بین المللی دانشجویی یا کپی از حکم استخدامی عضو
هیات علمی می شود. برای صاحبان شرکت های خصوصی (مدیرعامل، عضو هیات مدیره
...) شامل کپی از روزنامه رسمی تاسیس شرکت و کپی از روزنامه آخرین تغییرات
شرکت است.
برای کارمندان بخش دولتی کپی از آخرین حکم
کارگزینی و آخرین فیش حقوقی مورد نیاز است و برای کارمندان بخش خصوصی
گواهی اشتغال به کار به زبان انگلیسی همراه با گواهی سابقه بیمه یک سال قبل
از سفر از تامین اجتماعی نیاز است. همچنین برای کسبه، کپی از جواسز کسب یا
کارت بازرگانی نیاز است.
همینطور همه متقاضیان بهتر است از گذرنامه
فعلی و ویزاهای قبلی (آمریکا، کانادا، شینگن، سوئیس، انگلیس و استرالیا)
کپی داشته باشند. به غیر از همه این مدارک باید ضمانتنامه بازگشت از سفر به
مبلغ 15 میلیون تومان نیز به آژانس مورد نظر بدهید
منبع : هفت صبح
گرد آوری: گروه گردشگری سایت تبیان زنجان
http://www.tebyan-zn.ir/turism.html
سه شنبه 8/12/1391 - 20:15
آلبوم تصاویر
سه شنبه 8/12/1391 - 20:12
تاریخ
نوروز و سنت فرهنگی اسلام
نوروز و سنت فرهنگی اسلام
تهیه كننده: سید امیرحسین كامرانی راد
منبع: راسخون
«نوروز»
عیدی ماندگار در بین ایرانیان است. تعطیلات نوروزی، مسافرت و سیر و سفر،
صله رحم، نو شدن و پوشیدن لباسهای نو و زیبا، خانه تكانی، آشتی افراد قهر
با یكدیگر و... از سنت های نیكوی نوروز در بین ایرانیان است. در این مقاله
سعی شده است كه به راز ماندگاری نوروز و سنت های پسندیده آن در جامعه
ایرانی به ویژه بعد از تلاقی آن با اسلام اشاره شود. اینك مطلب را از نظر
می گذرانیم:
ویژگی ادیان و شرایع قبل از اسلام
الف) منطقه خاورمیانه
پیش
از ظهور اسلام، ادیان و شرایع چندی در خاورمیانه وجود داشت. هر یك از این
ادیان و مذاهب دارای مناسك آیینی و سنت ها و آداب و رسوم چندی بوده اند كه
بدان از آیین دیگری بازشناخته می شدند. البته به جهت همزیستی و خاستگاه
مشترك، همان گونه كه تفاوت های آیینی و رسومی در میان ایشان وجود داشت،
برخی از مشتركات نیز وجود داشت كه می توانست به عنوان عناصر و مؤلفه های
همزیستی مسالمت آمیز میان پیروان ادیان و شرایع مختلف عمل كند. از این روست
كه نه تنها در برخی از اشكال و رسوم و نامگذاری ها با هم مشترك بودند بلكه
در برخی از داستان ها و افسانه های وجوه مشتركی یافت می شد كه برگرفته از
ریشه های مشترك فرهنگی بود.
هر شریعت و آیینی كه در این فرهنگ مشترك
پدیدار می شد، مؤلفه ها و عناصری از فرهنگ ها و آیین های پیشین را حفظ می
كرد و برخی را كنار می زد و برخی دیگر را در شكل جزیی و یا مفهومی آن تغییر
می داد تا هماهنگ و سازوار با اصول و مبانی دین و آیین گردد.
ب) ایران
پیش
از ظهور اسلام در منطقه جغرافیایی و فرهنگی ایران كه فرهنگ زرتشتی به
عنوان فرهنگ غالب حضور داشت، فرهنگ مانوی، مسیحی، بودایی، برهمایی، یهودی
نیز حضور جدی و موثری داشتند.
اگر نگاهی به داستان ابراهیم و آتش و
گذری به افسانه سیاووش و آتش بیندازیم درمی یابیم كه مشتركات چندی آنان را
به هم پیوند می دهد كه نمی توان از آن به سادگی گذشت. بی گناهی هر دو و
اثبات آن با عبور از آتش سوزان و سلامت هر دو و بازتاب آن در آیین های
برهمایی و بودایی در سرزمین هند كه بخشی از جغرافیای فرهنگی آریایی، آرامی و
ایرانی را شكل می بخشد، نشانه هایی از این تبادل فرهنگی و تعامل فرهنگی
سازنده است.
این مسئله بیانگر آن است كه نمی توان از واژگان دینی موجود
در تورات و اوستا و متون دینی و مذهبی سنكریت و مانوی و قرآن به سادگی
گذشت. بسیاری از واژگان دینی و اصطلاحات از ریشه همسان برخوردار می باشند
كه خودنمایی از تاثیر و تاثرپذیری فرهنگ ها و آیین های دینی از یك دیگر می
كند. مگر نه این است كه مانویت برداشتی التقاطی از مسیحیت و اوستای زرتشتی
است و یا آیین سیك تركیبی از اسلام و مسیحیت و آیین برهمایی و برخی از
مناسك بودایی است. آیا نمی توان این مشتركات را نشانه ای از تاثر و تاثیر
دایمی و تعامل فرهنگی و آیینی در جوامع بشری به ویژه در مناطق مماس و درگیر
دانست؟
چگونگی تعامل اسلام با فرهنگ ها
به طور كلی
در تبیین تعامل اسلام با فرهنگ های دیگر از حیث درون و بیرون منطقه ای به
این نكته باید توجه كرد كه اسلام با فرهنگ موجود برخوردی مثبت و سازنده
داشته است. به این معنا كه اصول عقلانی و عقلایی فرهنگ های پیشین را
پذیرفته، تأیید و امضا كرده است و تنها برخی از اصول خرافی و مؤلفه ها و
عناصر غیرعقلایی و غیرعقلانی را نپذیرفته است و یا در برخی به نوعی بازسازی
مفهومی دست یازیده است. به عنوان نمونه به مناسك آیینی حج اشاره شده است
كه آن را در برخی از موارد پذیرفته و در برخی دیگر بازسازی كرده و در برخی
دیگر وازده است. این پذیرش و وازنش و بازسازی برگرفته از اصول توحیدی اسلام
با حفظ و پذیرش تفاوت ها و تنوع فرهنگی و قومی است.
اسلام وقتی با
عناصر و مولفه های فرهنگ ایرانی روبرو شد همان رفتار و تعاملی را در پیش
گرفت كه نسبت به عناصر فرهنگی عرب و تازیان بیابان های حجاز و نجد در پیش
گرفته بود. به این معنا كه برخی را پذیرفته و برخی را رد كرده و گروه سومی
را بازسازی كرده و متناسب با اصول و مبانی توحیدی سازوار و هماهنگ ساخته
است.
از این روست كه برخی از آیین ها و مناسك فرهنگ ایرانی- زرتشتی را
وازده و برخی دیگر را پذیرفته و در برخی به بازسازی اقدام نموده است. از آن
جمله مناسك آیینی كه مورد پذیرش و یا بازسازی قرار گرفته است، آیین نوروز
است. اما پرسش این است كه چرا آیین نوروز مورد پذیرش كلی قرار گرفته و
عناصری از آن هم چنان باقی و پا برجا مانده و حتی به عنوان عناصر فرهنگی
مثبت مورد تایید شارع قرار گرفته است؟ راز ماندگاری نوروز چیست؟ چه عناصر و
مولفه هایی در این آیین وجود دارد كه به عنوان علل و عوامل بقای آیین
نوروزی را فراهم آورده است؟
عناصر سازنده آیین نوروزی
الف) رستاخیز طبیعت
اگر
بخواهیم از نگاه قرآن به آیین نوروز بنگریم نخستین چیزی كه به چشم می آید،
مساله بهار و رویش دوباره گیاهان و رستاخیز طبیعت است. شاید این از مهم
ترین علل و عوامل و نیز از عناصر اصلی جشن بهار و نوروز است. در نگاه
ایرانیان فرهنگی (كه شامل گستره ای جغرافیایی از آن سوی هند و چین تا سوریه
و كناره های مدیترانه و تا روسیه و ارمنستان و گرجستان و قفقاز و آسیای
میانه است) نوروز آغاز رستاخیز طبیعت است.
با ورود خورشید به اعتدال
بهاری زمستان سرد مرگ بار از دامن كوه و دشت كوچ می كند و طبیعت دوباره
زندگی جدید و نوینی را آغاز می كند. دشت و دمن به گل می نشیند و آن چه تا
پیش از این مرده و مرده نما بود زندگی را از سر می گیرد. این مساله مانند
رستاخیز انسان است. آدمی را نیز در سن كهولت كه به مرگ به دامن زمین
بازگشته است همانند نوروز دوباره از خاك سر بر خواهد آورد و رستاخیزش آغاز
می شود.
از این روست كه ایرانیان میان طبیعت و بهار و زندگی دوباره
ارتباط تنگاتنگی را یافته اند. در آغازین روزهای بهار به سراغ مردگان
گورستان ها می روند و با آنان پیمان دوباره می بندند. یادشان را گرامی می
دارند و برای آنان خیرات و مبرات می كنند. آن گاه در روزهای پسین به دشت و
دمن می روند و جشن می گیرند. جامگان زیبا می پوشند و خود و زندگی خود را نو
می كنند. خانه تكانی از مولفه های اصلی آیین نوروزی است. این نیز همانند
زمستان تكانی است كه بهار با خود به ارمغان می آورد.
ب) تشبیه رستاخیز انسان به احیای طبیعت
قرآن
هنگامی كه می كوشد تا برای مشركان و كافران مساله رستاخیز و چگونگی زنده
شدن مردگان را تبیین كند، به مساله بهار اشاره می كند و می گوید: همان گونه
كه در بهار طبیعت دوباره زنده می شود و دانه هایی كه در خاك بوده و به
ظاهر بی جان و مرده بودند دوباره جان می گیرند و زندگی و حیات دوباره می
یابند، همین گونه است، رستاخیز انسان كه از آغاز بر می آید و دوباره جان می
گیرد و زندگی را پس از دادرسی روز رستاخیز ادامه می دهد. آنان كه خرم دین
بودند و راستی را برگزیده و دانه های خویش را به تباهی نداده اند آنان
هنگامی كه دوباره سر از خاك بر می آورند، به سعادت می رسند و از بهشت برین
بهره مند می گردند و آنان كه خود را تباه ساخته اند، در آن روز سر در
گریبان كرده و در آتش دوزخ فرو می روند و از آب زقوم می نوشند و جان ها و
تن هایشان به تباهی می رود، می میرند و زنده می شوند و این عذاب سخت دردناك
است از برای كافران و مشركان.
بنابراین یكی از علل ماندگاری سنت نوروز
را باید در ارزشی دانست كه قرآن به مسئله بهار و رستاخیز طبیعت و رستاخیز
انسانی می دهد. نوروز در اندیشه اسلامی همانند رستاخیز است. در اندیشه
اسلامی رستاخیز نیز روزی نو است. اگر هستی را دو روز بدانیم روزی در دنیا و
روزی در آخرت، رستاخیز همان روز نویی است كه انسان دوباره برمی خیزد.
در
بخشی از گفت وگوهایی كه قرآن درباره روز رستاخیز نقل و بیان می كند به این
مسئله اشاره شده است كه مردگان در روز قیامت از بقای روزی و یا نیم روزی
در دنیا سخن می گویند. این خود نشان می دهد كه دنیا در نگره اسلامی و قرآنی
روزی و یا نیم روزی بیش نیست. چنان كه در مسئله نوروز بر آن اشاره رفته
است. در روایات اسلامی نیز آمده است كه الدهر یومان یوم لك و یوم علیك؛
روزگار و هستی دو روز است روزی به سود تو و روزی به زیان تو. به هر حال سخن
از روز و دو روز است و این همان چیزی است كه در نگره ایرانی نوروز نیز
دیده می شود. یك روز كهنه كه با بهار تازه می شود و روز دیگری آغاز می شود.
این روز یعنی عمری جدید و تازه و زندگی نوین و آغازی دیگر.
ج) صله رحم
جایگاه صله رحم در فرهنگ اسلامی
تعریف صله رحم
اسلام،
آدمی را موجودی فرد محور، تنها و جدای از جماعت نمیداند، بلكه او را به
طور فطری اجتماعی میشناسد كه باید در كنشهای متقابل با دیگران، بخش مهمی
از نیازهای خویش را برطرف سازد و به رشد و كمال دست یابد. اساساً اسلام،
دینی اجتماعی و مبتنی بر قواعد و دستورهای جمعی است كه هر گونه فردپرستی،
رهبانیت و گوشهگیری در آن ممنوع است. مسئله مشورت، نماز جماعت و جمعه، حج و
جهاد، لزوم تشكیل حكومت و بسیاری دیگر از مؤلفههای اجتماعی اسلام، نشان
دهنده اهمیت این گونه مسائل در این دین حیاتبخش است.
یكی از اموری كه
آموزههای دینی اهمیت بسیاری برای آن قائل است، مسئله «صله ارحام» است.
«صله» از نظر لغتشناسی به معنای پیوستن، احسان و عطاست. «ارحام» نیز جمع
«رَحِم» و به معنای عضو خاصی از بدن زن است كه محل استقرار فرزند و كانون
نشو و نمای طبیعی اوست. خویشاوندان نیز به اعتبار انتساب به یك رحم،
«ارحام» خوانده میشوند.
بر اساس روایتی از پیامبر اكرم صلیاللهعلیهوآله ، خداوند به هنگام خلق رَحِم با خطاب به او فرمود:
من
رحمانم و تو رَحِم، اسمت را از اسم خود گرفتم. هر كس با تو بپیوندد، من
نیز با او میپیوندم و هر كس از تو جدا شود، من هم از او جدا میشوم.
صله
ارحام به معنای «ارتباط با خویشاوندان» اعم از سببی و نسبی است، ولی از
آنجا كه «صله ارحام» از واجبات دینی بوده و قطع آن از امور حرام به شمار
میرود، منظور از خویشاوندی كه صله و ارتباط با او واجب و قطع آن حرام است،
«هر خویشاوند نسبی است كه به خویشی معروف باشد، اگر چه نسب دوری داشته
باشد و محرمیتی در میان نباشد.» در تعریف آن گفتهاند: «صله رحم» عبارت از
نیكی كردن به خویشاوندان و همدردی و كمك به آنان با جان و مال و هر چه از
خیر است كه در توان انسان باشد و قطع رحم به آن اموری گفته میشود كه مخالف
این رویه باشد.
هر كاری كه در عرف، پیوند را برساند، صله است، هر چند
در كار كوچكی مانند سلام كردنی نیكو یا جواب دادن سلام یا دادن جرعه آب به
خویشاوندان باشد.
اهمیت صله رحم
با توجه به آثار
ژرف صله رحم در حوزه فردی و اجتماعی و زندگی دنیوی و اخروی انسان، آیات و
روایات به طور گسترده بر آن تأكید ورزیده و اهمیت آن را گوشزد كردهاند.
در آیات قرآن، كسانی را كه قطع صله ارحام میكنند، در شمار «زیانكاران» قرار داده است:
كسانی
كه پیمان خدا را پس از محكم ساختن آن میشكنند پیوندهایی كه خداوند دستور
فرموده است برقرار سازد، قطع و در روی زمین فساد میكنند، زیانكارانند.
(بقره: 27)
از امام صادق علیهالسلام درباره مفهوم «آنچه را خدا به
پیوستنش فرمان داده» كه در این آیه آمده است، پرسیده شد. ایشان فرمود:
«مراد از امر خدا، صله رحم است و تأویل دیگر آیه، ارتباط شما با امامان
معصومین است.» امام سجاد علیهالسلام نیز در نصیحت خویش به فرزندان، آنها
را از همنشینی با چند گروه منع میكند كه یكی از آنها، كسی است كه روابط
خویشاوندی را قطع كرده است؛ زیرا آنان در آیات قرآن مشمول لعنت الهی قرار
گرفتهاند: «بپرهیز از همنشینی با «قاطع رحم» كه من او را در سه جای قرآن،
لعنت شده یافتم.» آنجا كه خداوند میفرماید:
آیا اگر از (دستورها)
رویگردان شوید، جز این انتظار میرود كه در زمین فساد و قطع پیوند
خویشاوندی كنید؟ اینان همان كسانند كه خدا آنان را لعنت كرده است. (محمد:
22 و 23)
در روایات از «صله رحم» به بهترین اعمال پس از ایمان، اولین
سخنگوی روز قیامت و بهترین خصلت مؤمن یاد شده و دهها فضیلت دیگر برای آن
شمرده شده است كه ذكر همه آنها در مجال این نوشتار نیست.
از سوی دیگر، نكوهشهای شدیدی بر ترك پیوند با خویشان آمده كه نشان دهنده اهمیت فوقالعاده این مسئله در اسلام است.
در
روایتی از پیامبر اكرم صلیاللهعلیهوآله ، قطع رحم، «منفورترین عمل»
شمرده شده و قاطع رحم «یكی از سه گروهی است كه روی بهشت را نمیبیند.» در
روایات دیگر، «واگذار شدن انسان به خود از سوی خدا»، «فرود آمدن خشم و
انتقام»، «قطع رحمت الهی» و «كیفر اخروی» از پیآمدهای منفی قطع رحم ذكر
شده است. نظر به اهمیت ارتباط و پیآمدهای خطرناك ترك خویشاوندی توصیه شده
است حتی در صورتی كه اقوام انسان از او بریده باشند، یا او را آزار دهند،
قطع كامل ارتباط جایز نیست.
بر اساس نقل امام صادق علیهالسلام ، مردی
خدمت پیامبر اكرم صلیاللهعلیهوآله رسید و گفت: «ای رسول خدا،
خویشاوندانی دارم كه با آنان رفت و آمد دارم، ولی آنها مرا میآزارند. از
این رو، تصمیم گرفتهام آنان را رها كنم. رسول خدا صلیاللهعلیهوآله
فرمود: در این صورت، خداوند هم تو را رها میكند. گفت: پس چه كنم؟ فرمود:
به كسی كه دست رد به سینه تو زده است، بخشش كن و با كسی كه از تو بریده
است، پیوند برقرار كن و از كسی كه به تو ستم كرده است، درگذر. اگر چنین
كنی، خداوند عزوجل در برابر آنها پشتیبان تو خواهد بود».
هر كه از خویشان خود قطع كرد
رحمت خود را خدا زود قطع كرد
با رحم پیوند و قدر علم دان
تا كه یابی ز آتش دوزخ امان
هر كه از مال خدا چیزی نداد
خرمن طاعات خود بر باد داد
بیادب تنها نه خود را داشت بد
بلكه آتش در همه آفاق زد
كسی
كه آداب فردی و اجتماعی و خویشاوندی را كه مایه بقای محبت در نسلها و
پایداری جوامع است رعایت نكند، مایه اختلاف افكنی و بحران زایی و از بین
بردن سلامت جامعه است.
با ذكر بخش كوچكی از احادیث صله رحم، این پرسش
مطرح میشود كه چرا اسلام به این مسئله چنین توجهی كرده و بر آن تأكید
ورزیده است؟ هرچند در بحث از پیآمدهای صله ارحام، فلسفه این تأكیدها
روشنتر خواهد شد، ولی باید گفت بسیاری از مؤلفههای اخلاقی و عوامل رشد و
تكامل و اصلاح ملتها و حكومتها، در اجتماع معنا پیدا میكند. اصلاح
اجتماع، در آغازین قدم از واحدهای كوچك آغاز میشود و تأثیر خود را بر
اجتماعهای بزرگتر میگذارد. از این رو، اسلام برای عظمت مسلمانان از این
روش به صورت كامل بهره برداری كرده و به اصلاح واحد هایی دستور داده كه
معمولاً افراد از كمك و عظمت بخشیدن به آن رویگردان نیستند؛ زیرا تقویت
بنیه افرادی را توصیه میكند كه خونشان در رگ و پوست هم در گردش است.
هنگامی كه اجتماعهای كوچك خویشاوندی نیرومند گردید، اجتماع بزرگ آنها نیز
عظمت مییابد.
آثار صله رحم
با تأملی در آثار صله
رحم در آیات و روایات درمییابیم كه بخشی از آثار و بركات این مسئله در
حوزه فرد و بخشی از آنها در حوزه اجتماع مطرح میشود، همچنان كه پارهای از
این آثار در دنیا و پارهای در آخرت نصیب انسان میگردد. «صله رحم» مانند
دیگر فضایل اخلاقی درجههای متفاوتی دارد و با حداقل ارتباط كه همان رفت و
آمد خانوادگی یا سلام كردن است، آغاز میشود و با مهرورزی بیشتر از طریق
رفع مشكلات و نیازمندیهای خویشان به وسیله همكاری و مشاركت در زمینههای
مختلف و كمكهای عاطفی، مالی و جانی تكامل مییابد. بدیهی است به میزان
تقویت و گسترش این ارتباطات در عمق و سطح، آثار و بركات وسیعتری نصیب فرد و
جامعه میشود.
باید گفت ذكر آثاری كه پس از این اشاره میشود، چنین
تصوری را برای خواننده ایجاد نكند كه با حفظ حداقل ارتباط خویشاوندی بتوان
به تمام این بركات دست یافت.
آثار فردی صله رحم
1. آثار دنیوی
الف) افزایش عمر
خداوند
متعال برای هر امتی، عمری مشخص قرار داده است: «لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ».
(اعراف: 34) البته آن را مشروط به عواملی ساخته است تا زیادت و نقصان
پذیرد. به عبارت دیگر، بخشی از عمر آدمی، عمر حتمی و قطعی اوست كه به آن
«اجل محتوم» گویند و بخشی دیگر، عمر موهبتی الهی است كه آن را در ازای عمل
به قوانینی كه خود مقرر داشته است، به بندگانش عطا میكند.
همانگونه كه
یك سلسله عوامل مادی نظیر تغذیه صحیح، رعایت بهداشت، دوری از هیجانهای
مداوم و... مایه افزایش عمر معرفی میشود و خداوند این خواص را در آنها
قرار داده است، عواملی نیز وجود دارند كه هرچند ارتباط ظاهری آن با طول عمر
برای ما چندان روشن نیست، ولی در روایات روی آن تأكید شده است.
امام صادق علیهالسلام میفرماید:
من
چیزی مؤثرتر از صله رحم برای زیادتی عمر نمیشناسم. گاهی كسی كه تنها سه
سال به پایان عمرش باقی است، صله رحم میكند و خداوند به بركت آن، سی سال
بر عمر او میافزاید و عمر او تا سی و سه سال دراز میگردد و گاه كسی كه سی
و سه سال به پایان عمرش باقی است، ولی قطع رحم میكند و خداوند سی سال از
عمر او را كاهش میدهد و سه سال پس از آن، مرگ او فرامیرسد.
علی بن
حمزه مروزی كه یكی از شیعیان، دوستان و شاگردان معروف امام كاظم
علیهالسلام بود، همراه یعقوب زید مغربی برای انجام حج به مكه مسافرت كرد.
آنان در مسجد الحرام به حضور امام كاظم علیهالسلام رسیدند. امام به یعقوب
فرمود: آیا در فلان منزل با برادرت نزاع كردید و به یكدیگر فحش دادید؟
یعقوب گفت: آری. امام فرمود: به برادرت بگو بر اثر قطع رحم، عمرت كوتاه شد و
از این سفر برنمیگردی. یعقوب گفت: من هم به او فحش دادم، آیا عمرم كوتاه
میشود؟ امام فرمود: «خداوند بیست سال دیگر بر عمر تو میافزاید؛ زیرا تو
در راه بازگشت، به عمهات خدمت كردی. اگر در برابر آن قطع رحم كه نسبت به
برادرت كردی، این وصل رحم نبود، عمر تو نیز كوتاه میشد و از این سفر به
وطن بازنمیگشتی؛ زیرا قطع رحم، عمر سی ساله را به سه سال و صله رحم، عمر
سه ساله را سی و سه سال میكند».
ب)افزایش روزی و رفع فقر
از دیگر كاركردهای صله ارحام، جلب رزق الهی و نعمتهای خداوندی است. رسول خدا صلیاللهعلیهوآله میفرماید:
هر
كس برای من یك چیز را ضمانت كند، من چهار چیز برای او ضمانت میكنم. صله
رحم كند تا خداوند او را دوست بدارد. روزیاش را توسعه دهد، عمرش را زیاد
كند و او را به بهشت وارد كند.
امام سجاد علیهالسلام نیز درباره نیكی،
صدقه پنهانی و صله ارحام میفرماید: «عمر را زیاد میكند و فقر را از بین
میبرد.» اساساً «صله ارحام» یكی از مصداقهای تقوای الهی و عمل به
فرمانهای اوست. خداوند به تقواپیشگان وعده نعمت و رزق را داده است از جایی
كه گمان نمیبرند: «وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجاً وَ
یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ؛ هر كس كه تقوا پیشه كند، خداوند
برای او راه خروجی (از مشكلات) قرار میدهد و او را از آنجا كه گمان
نمیبرد، روزی میرساند». (طلاق: 1 و 2)
توجه به خویشاوندان و تلاش برای
رفع نیازهای آنان و به طور كلی، گام نهادن در مسیر تحقق آرمانهای مقبول
همنوعان به ویژه خویشاوندان كه در مراحل بالای صله ارحام تجلی مییابند،
نوعی شكر الهی است. به مقتضای سنت حاكم بر جهان هستی، مصرف درست داراییها
كه در حقیقت، نماد قدرشناسی مؤمن و ادای شكر عینی و عملی این نعمت هاست،
زیادی آن را در جنبههای كیفی و كمی موجب میگردد و این وعده الهی است كه
«لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّكُمْ وَ لَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی
لَشَدِیدٌ». (ابراهیم: 7)
شكر نعمت، نعمتت افزون كند
كفر، نعمت از كفت بیرون كند
ج) تأمین سلامتی و سامان یافتن امور
دستیابی
به عافیت دنیا و آخرت و سلامت جسم و روح، دعای همیشگی مؤمنان است كه چنین
با معبود خود نجوا میكنند: «یا ولیّ العافیة نسئلك العافیة، عافیة الدنیا و
الآخرة، بجاه محمد و عترته الطاهرة».
صله ارحام نیز سلامتی جسمی و روحی
و سامان كارهای زندگی مؤمن را به همراه دارد. امام صادق علیهالسلام در
این زمینه میفرماید: «نیكی و صله رحم كنید... كه همه امور شما را در طریق
درست سامان خواهد داد.» رسول خدا صلیاللهعلیهوآله نیز فرموده است: «كسی
كه تأخیر مرگ و سلامت بدن را دوست دارد، صله رحم كند».
علاوه بر سلامتی
جسمی و سامان یافتن كارها، صله ارحام با ایجاد محبت میان خویشاوندان،
دستیابی به آرامش و كاهش اضطراب از طریق حضور در جمع، كسب هویت اجتماعی و
فرصت ابراز خود بهویژه در دوران جوانی و نوجوانی، بهطور گستردهای در
تأمین امنیت روانی و سلامتی روحی مؤثر است. انسانهای گوشهگیر، مضطرب و
بحران زده، نه تنها جسمی نحیف و بیمار، بلكه روح و شخصیتی ناپایدار و
متزلزل دارند.
در این باره از امام علی علیهالسلام نقل شده است كه:
هرگاه
كسی از رحم خود عصبانی شد و بر او خشم گرفت، باید به سوی او روانه شود و
با او تماس برقرار كند. به درستی كه دو رحم با تماس با یكدیگر، به آرامش و
سكون میرسند.
از آنجا كه ارتباط میان ارحام، ارتباط و وحدت خونی است كه
در ماده وجودشان نهفته است، آثار حقیقی در خلق و خوی آنها دارد. از این
رو، رحم، یكی از قویترین عوامل برای التیام و آشتی میان افراد یك عشیره
است و آمادگی قویترین اثر را دارد. به همین جهت، میبینیم نتایجی كه عمل
خیر در بین ارحام میبخشد، شدیدتر از نتایجی است كه همین احسان در بیگانگان
دارد. این مسئله درباره بدرفتاری با خویشان نیز صادق است. بدین ترتیب،
معنای این حدیث بیشتر روشن میشود.
د) در امان ماندن از گناه
بر
اساس روایات، صله ارحام باعث حفظ آدمی از گناه میشود. شاید این اثر از
این جهت باشد كه آدمی در برخورد با خویشان صالح، رفتارهای صحیح را میآموزد
و رفتارهای غلط خود را تصحیح میكند؛ بهویژه در صورتی كه سنت نیكوی امر
به معروف و نهی از منكر در میان خویشان جاری باشد. از دیرباز خویشاوندان
بهویژه بزرگان خانواده، كاركرد تربیتی خاصی را در پیش گرفته و نقش مهمی در
جهتدهی فكری و اخلاقی دیگر اعضای خانواده داشتهاند.
امام صادق علیهالسلام درباره نقش صله ارحام در حفظ آدمی از گناه میفرماید:
صله
رحم و نیكی كردن، حسابرسی را آسان میكند و انسان را از گناه در امان
میدارد. پس با ارحام خود پیوند داشته باشید و به برادرانتان نیكی كنید،
گرچه به سلام و به جواب سلام باشد.
در صورتی كه ارتباط با خویشاوندان
مایه فرو افتادن آدمی به ورطه گناه شود، باید به حداقل ارتباط كه در حدیث
امام صادق علیهالسلام است، بسنده كرد؛ زیرا نداشتن پیوند گسترده با
خویشاوندان بدرفتار و عمل به این حكم دینی، خود، جلوه دیگری از در امان
ماندن از گناه است.
ه) پالایش روح، اخلاق و عمل و تقویت پایههای دین
صله
رحم مایه پاكیزگی عمل و در نتیجه، قبولی اعمال میگردد. امام صادق
علیهالسلام میفرماید: «انَّ صلة الرّحم تُزكّی الاعمال.» همچنین صله
ارحام، روح را پالایش میكند، اخلاق را نیكو و دست را سخاوتمند میسازد.
آنگاه كه اخلاق، نیكو و روح، تزكیه شد، پایههای دینداری استوار میگردد و
این یكی از آثار مهم صله ارحام است. امام علی علیهالسلام برپا داشتن
نماز، دادن زكات، تضرع و خشوع و صله رحم و ترس از قیامت را مایه استحكام
پایههای دینی شمرده است: «عباداللّه! اِفزعوا اِلی قوام دینكم بأقام
الصلاة لِوَقتها... و صله الرّحم و خوف المعاد؛ ای بندگان خدا! بشتابید به
سوی تحكیم دین خود با برپا داشتن نماز اول وقت... و صله رحم و ترس از
معاد».
2. آثار آخرتی
خداوند، بندهای را
دوست میدارد كه خودپرست و منفعتجو نباشد، بلكه با استفاده از نعمتهای
الهی در جهت خدمت به خلق او بهویژه خویشاوندان، شكر عملی نعمتهای او را
بهجای آورد. چنین كسی دوستدار خدا و مشمول محبت الهی است. خداوند،
سختیهای مرگ را برای او آسان میسازد و بدنش را در قبر، خوشبو میسازد.
گناهانش را میبخشد، حسابرسی او را در قیامت آسان میكند و از عذاب دوزخ،
رهایی میبخشد. چنین مؤمنی شایسته دریافت پاداش عظیم الهی است و مجوز ورود
به بهشت پرنعمت الهی را مییابد.
از امام سجاد علیهالسلام آمده است:
اگر دوست داری كه خداوند، جسد تو را خوشبو گرداند و گناه تو را در قیامت ببخشد، نیكی كن و پنهانی صدقه بده و صله رحم به جا آور.
پیامبر
اكرم صلیاللهعلیهوآله درباره پاداش اخروی كسی كه خود یا مالش را در
طریق صله رحم و خدمت به خویشان به كار گیرد، میفرماید:
خداوند اجر صد
شهید به او عطا میكند و برای هر قدمی كه در این راه برمیدارد، چهل هزار
حسنه داده میشود و چهل هزار گناه از گناهان او پاك میكند. به همین میزان،
به درجههای معنوی او افزوده میگردد و هفتاد حاجت از حاجتهای دنیوی او
برآورده میشود.
آثار اجتماعی صله ارحام
صله رحم،
علاوه بر آثار فردی اعم از دنیوی و اخروی دارای پیآمدهای اجتماعی خاصی نیز
هست كه جایگاه این عمل عبادی را در عرصه اجتماع نمایان میسازد و در جهت
شكوفایی جامعه نقش مؤثری ایفا میكند. اكنون به فراخور مجال این نوشتار به
آنها اشاره میكنیم.
1. همبستگی اجتماعی
جامعهشناسان
معتقدند كه همبستگی اجتماعی معلول پدیدهای به نام همبستگی گروهی است و
همبستگی گروهی به معنای آن است كه «افراد گروه در قالب گروهی كه هستند،
وحدت خود را حفظ كنند و با عناصر وحدتبخش مثل: مذهب، فرهنگ، عاطفه، میهن و
خویشاوندی، همنوایی یابند».
پس اگر افراد در قالب گروههای كوچك
فامیلی دارای تفاهم و توافق باشند و به یكدیگر یاری رسانند، در اجتماع نیز
اثرگذار خواهند بود و به نوعی انسجام اجتماعی ایجاد میكنند. چنین انسجامی
مایه حیات، رشد و بالندگی جامعه و در نهایت، عمران و آبادانی آن میگردد.
پیوندها و گروههای خویشاوندی از آنجا كه مبتنی بر كششهای طبیعی و تمایلات
فطری و انگیزه كافی افراد برای حضور در آنهاست، مورد تأكید اسلام قرار
گرفته است تا نقطه شروع اصلاح نظام اجتماعی باشد. چه بسا حكمت حدیث رسول
اكرم صلیاللهعلیهوآله نیز كه صله رحم را مایه عمران و آبادی سرزمینها
دانستهاند، همین باشد: «ان الصدقة و صلة الرحم تعمران الدّیار».
این
انسجام اجتماعی و وحدت، منافع و امنیت ملی را به همراه میسازد و مایه
اندوهگین شدن و سلب طمع دشمنان میگردد؛ چنانكه امیر مؤمنان علی
علیهالسلام میفرماید: «صلة الرحم توجب المحبّه و تُكبتُ العَدوّ؛ صله رحم
دوستی میآورد و دشمن را رسوا میسازد».
2. نظارت اجتماعی
از
منظر جامعهشناسی، برقراری ارتباطات متنوع اجتماعی و مشاركت فعال در
عرصههای مختلف زندگی اجتماعی، مهمترین منبع جامعهپذیری و كنترل اجتماعی
به شمار میرود كه فرآیند جامعهپذیری در خانواده، مدرسه، گروه همسالان،
كانونهای مذهبی، محیط اجتماعی و مانند آن صورت میگیرد. برقراری روابط
منسجم، رواج تعاملهای دو جانبه، در هم آمیختگی منافع و مصالح مشترك، تلاش
جهت رفع حاجتهای مادی و معنوی دیگران و... بهعنوان مهمترین زمینهها و
آثار صله رحم، نتایج متعددی از جمله نظارت اجتماعی را به همراه خواهد داشت.
شبكه خویشاوندی به عنوان یك جامعه كوچك به طور مستقیم و غیر مستقیم ناظر
بر رفتار یكدیگرند. دستور اسلام برای برقراری روابط مستحكم نیز زمینه را
برای چنین نظارتی فراهم میسازد. به همین دلیل، پیامبر برای بیان احكام
اسلام و اجرای آن مأمور میشود از خویشان خود آغاز كند: «وَ أَنذِرْ
عَشِیرَتَكَ الْأَقْرَبِینَ؛ ای پیامبر، خویشاوندان نزدیكت را بیم
ده»(شعرا: 214) و از اینروست كه امام صادق علیهالسلام نیكی و صله رحم را
مایه امنیت از گناه و آسانسازی حساب روز قیامت میشمارد.
3. افزایش جمعیت
در
خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام آمده است كه خداوند، صله رحم را برای زیاد شدن
نفوس واجب كرده است: «فرض اللّه صلة الارحام منماةً للعدد». احترام قرآن و
روایات به خانواده از آنروست كه روابط مستحكم خانوادگی و فضای محبتآمیز و
عاطفی حاكم بر آن، میل به همكاری و حیات را در انسان افزون میسازد. بر
عكس: ستم فرزندان به والدین و یكدیگر، خود رأی بودن و منفعتپرستی، همكاری
نكردن و مانع تراشی بر سر راه یكدیگر، میل طبیعی به تولید و تربیت فرزند را
از بین میبرد و در دراز مدت، به انقطاع نسل میانجامد. همین مسئله مفاسد
اخلاقی و اجتماعی فراوانی را گریبانگیر جامعه میسازد.
كاهش چشمگیر
جمعیت در برخی كشورهای اروپایی كه كه كارگزارانشان را به در پیش گرفتن
تدبیری برای تشكیل كانون خانواده از سوی جوانان وادار كرده است، سست بودن
بنیان خانوادهها و بحرانهای اخلاقی و اجتماعی و فرهنگی حاصل از آن، به
دلیل عمل نكردن به دستورهای صحیح دینی است.
4. فقرزدایی
اگر
جنبش فقر زدایی از روابط خویشاوندی آغاز شود و صله ارحام فقط در محدوده
سلام كردن متوقف نشود و به مرحله همیاری و رفع گرفتاری خویشان ارتقا یابد و
این فرهنگ اسلامی عمومیت یابد، به یقین، فقر ریشهكن خواهد شد. اینكه
قرآن، خویشاوندان را در صدقه و انفاق بر دیگران مقدم میدارد، در راستای
تحكیم همین بنیان است. امام سجاد علیهالسلام در این زمینه میفرماید:
بر تو باد به نیكی كردن، صدقه دادن پنهان و صله رحم. به درستی كه آنها عمر را زیاد میكنند و فقر را میزدایند.
5. تأمین نیاز وابستگی به گروه
این
نیاز از جمله نیازهایی است كه در هر مرحله از رشد در انسان وجود دارد و
انسان به نوعی در پی تأمین آن است. وابستگی و ارتباط با گروه تنها برای
تأمین نیازهای مادی نیست، بلكه فرد، خود را به وسیله گروه میشناسد و از
این طریق به ویژگیهای اخلاقی و توانمندیهای خود پی میبرد.
افزون بر
آن، گروه سبب تحكیم شخصیت فرد میگردد و پذیرفته شدن از طرف گروه، موقعیت
اجتماعی فرد و میزان موفقیت او را مشخص میسازد. همچنین فرد شیوه برخورد با
دیگران، رعایت مصالح دیگران، تحمل افكار مختلف و اعتماد به نفس را در گروه
میآموزد و در نهایت، موقعیت اجتماعی خویش را استوار میسازد.
افراد و
خویشاوندان انسان در حكم یك گروه منسجم اجتماعیاند كه هر فردی در سایه
تعلق به آن میتواند به تأمین این نیاز بپردازد. بسیاری از بحرانهای
اخلاقی و شخصیتی كه در نسل جوان صورت گرفته است، و به صورت اعتیاد، فرار از
خانه، خودكشی و... پدیدار میشود، نتیجه طرد شدن فرد از سوی خانواده و
دوستان بوده است. یكی از راهكارهای پیشگیری از این معضل، تقویت احساس تعلق
به گروه و رواج مهرورزی میان خانواده و خویشاوندان است. پیامبر خدا
صلیاللهعلیهوآله میفرماید: «صله رحم باعث زیاد شدن مال و ایجاد محبت
میان خویشاوندان میشود».
د) خانه تكانی
از
عناصر دیگر آیین نوروزی، خانه تكانی است كه به حفظ سلامت و پاكی خانه و
خانواده و جامعه می انجامد. اصول اسلامی بر پاكی و طهارت جسم و جان بنا
نهاده شده است. در آیین نوروزی نیز به مسئله پاك كردن خانه از هر گونه
خباثت ظاهری و شست و شو توجه شده است كه مورد تایید اسلام است.
برای خانه تكانی از كجا باید شروع كرد؟
یك
برنامه ریزی صحیح برای خانه تكانی از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا
اضطراب ناشی از انبوه كارها باعث فشار عصبی زیادی می شود كه شاید بازدارنده
بوده و كار را همانند غولی عظیم جلوه گر كند.
اگر شما بدانید چه كارهایی را باید انجام دهید و بدانید ترتیب انجام آنها كدام است مطمئن باشید نیمی از كار را انجام داده اید.
حالا
قلم و كاغذ به دست بگیرید و تمام كارهایی كه باید انجام شود، بنویسید. سپس
روی ورقه ای دیگر كارها را به ترتیبی كه باید انجام داده شود ردیف كنید.
آشپزخانه؛
شامل نظافت كاشیها (اگر كاشیهای آشپزخانه بیش از حد چرب و كثیف بود از یك
دستمال آغشته به نفت برای پاك كردن چربیها استفاده كنید. سپس با آب و پودر
بشویید)، كابینتها، پنجره، شستن پرده و تمیز كردن هواكش و لامپ.
اتاق خواب؛ نظافت دیوار و سقف، پنجره. شستن پرده و ملافه ها. تمیز و مرتب كردن كمدها.
پذیرایی؛ نظافت دیوار و سقف، پنجره، شستن پرده. گردگیری كامل مبلمان و دیگر وسایل آن.
حمام و دستشویی؛ شستن كاشیها و لوازم بهداشتی
برای انجام هر قسمت كار روز خاصی را در نظر بگیرید.
دیوار و سقف
ابتدا
تمام وسایل اتاق را جمع كنید تابلوها را بردارید و پنجره ها را باز كنید
بعد با برس دسته بلند سقف و دیوارها را گردگیری كنید. اگر رنگ دیوارها قابل
شستشو است محلول آب ولرم و صابون و مقدار كمی مایع سفید كننده را با اسفنج
روی دیوار بكشید و با دستمال تمیز پاك كنید. هر بار قسمت كوچكی از دیوار
را تمیز كنید (حداكثر نیم متر مربع). مرز بین دو قسمت تمیز شده را نیز هر
بار تمیز كنید تا لكه به جا نماند.
تمیز كردن رادیاتور شوفاژ
برای
این كار زیر و رو و اطراف رادیاتور روزنامه ی خیس قرار دهید. سپس با قسمت
دمیدن هوای جاری برقی آنها را تمیز كنید و یا یك دستمال نمدار را با یك برس
دسته بلند كه بین پره های رادیاتور برود پاك كنید.
پرده ها
بعد
از شستن دیوارها، درها و كف منزل نوبت پرده ها می رسد. پرده های نخی در
اثر تابش نور آفتاب و تأثیر آب و هوا بر آنها الیافش ضعیف می شود ولی پارچه
های الیاف مصنوعی كمتر دچار چنین زیانهایی می شوند.
پرده های نخی را
قبل از شستن به مدت 15-10 دقیقه در آب سرد یا ولرم خیس كنید تا گرد و غبار
جمع شده بر روی آن جدا شود. پرده را به آرامی بلند كنید. آب كثیف را خالی
نمایید. سپس پرده را در محلول كف صابون ولرم و غلیظ بشویید. البته با
ملایمت سعی كنید كه آن را به هیچ وجه نچلانید. سه بار پرده را با آب ولرم
آبكشی كنید.
اگر از ماشین لباسشویی استفاده می كنید. برای شستشوی اول
دستگاه را روی درجه كم مقدماتی بشویید و شستشوی بعد را هم 2 دقیقه با درجه
كم تنظیم كرده و بشویید.
پرده را قبل از اینكه كاملاً خشك شود، وقتی كمی نمدار است اتو بزنید. اتو را از پشت به موازات الیاف طولی آن بكشید.
پرده حمام
پرده
ی حمام را روی سطحی صاف پهن كنید و با محلول غلیظ كف صابون و آب ولرم
بشویید و به همین ترتیب بعد آبكشی كنید. سپس با پارچه ای تمیز آن خشك كنید.
در تنظیم برنامه توجه داشته باشید كه برای انجام كارهایی كه نیاز به
كمك دیگران دارید. روزهای تعطیل را در نظر بگیرید و كارهایی كه دیگران باید
انجام دهند به ترتیب اهمیت لیست كرده با نام هر فرد به او بدهید. به این
ترتیب مطمئن باشید كه بدون فشارهای جسمی طی چند روز كارها تمام می شود. در
این شماره نكاتی درباره نظافت دیوارها، رادیاتور و پرده ها داده شده است.
این
اولین مرحله كار است. در مرحله ی دوم باید برنامه ی غذایی خاصی برای این
چند روز پر كار داشته باشید. برنامه ای كه وقت زیادی برای آشپزی صرف نشود و
در عین حال از انرژی خوبی برخوردار باشید.
هـ) پوشیدن لباس های نو
از
دیگر مؤلفه ها و عناصر نوروزی مسئله پوشیدن جامگان نو است كه بیانگر طهارت
در پوشش و ظاهر است و اسلام به این مسئله نیز بها و توجه داشته و دارد. در
جشن قوم ابراهیم كه قرآن از آن به یوم الزینه یعنی روز زینت و آرایش یاد
می كند مردمان خود را به آرایه های مختلف می آراستند تا روزی را به شادی و
خوشی در طبیعت بگذرانند. این نیز یكی از مؤلفه های مورد تأیید اسلام است و
موجب شد تا آیین نوروزی در فرهنگ اسلامی باقی و پا بر جا بماند.
دعای امام علی علیه السلام هنگام پوشیدن لباس نو
روزی امیرالمؤمنین علیه السلام لباسی سه درهمی خریدند و آنرا پوشیدند؛ سپس به مسجد رفت و با همان لباس دو ركعت نماز گزاردند .
آنگاه
چنین گفتند: « الحمدالله الذی رزقنی من الریاش مااتجمل به فی الناس واودی
فیه فریضتی واستر به عورتی »؛ (سپاس خداوندی را كه لباسی به من روزی كرد كه
با آن خود را در میان مردم زینت بخشم و آنچه بر من واجب است در آن انجام
دهم و خود را با آن بپوشانم.)
مردی از او پرسید:« یا امیرالمؤمنین! آیا آنچه را گفتی از شما روایت كنیم یا از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدهاید؟»
امام پاسخ داد:« آنچه گفتم، از رسول خدا شنیدم. او هنگام لباس پوشیدن همین دعا را میخواند.»( بحارالانوار، ج 41، ص 108، حدیث 14)
پوشیدن
لباس نو در آیـین های نوروزی، رسمی همگانی است. تهیه لباس، برای سال
تحویل، فقیر و غنی را به خود مشغـول می دارد. در جامعه سنتی توجه به
تهیدستان و زیردستان برای تهیه لباس نوروزی - به ویژه برای كودكان - رسمی
در حد الزام بود. خلعـت دادن پادشاهان و امیران در جشن نوروز، برای نو
پوشاندن كارگزاران و زیر دستان بود. ابوریحان بـیرونی می نویسد : " رسم
ملوك خراسان این است كه در این موسم به سپاهیان خود لباس بهاری و تابستانی
می دهند ". مورخان و شاعران از خلعـت بخشیدن های نوروزی فراوان یاد كرده
اند. و برای این باور است كه در وقف نامهً حاجی شفیع ابریشمی زنجانی آمده
است :هر سال شب های عید نوروز پنجاه دست لباس دخترانه و پنجاه دست لباس
پسرانه، همراه كفش و جوراب از عواید موقوفه تهیه و به اطفال یتیم تحویل
شود.
این باور كهن را در نوشته ها، توصیه ها و توصیف های نوروزی،
همواره می بـینیم كه : از طبـیعت پـیروی كنیم، از درختان یاد بگیریم و با
آمدن بهار، لباس نو بـپوشیم، كه شگون شادمانی و آرامش است.
و) طبیعت دوستی
دیگر
راز ماندگاری آیین نوروزی را در فرهنگ اسلامی باید در مسئله طبیعت دوستی
در آیین نوروزگان جست. مردمان در این روز به طبیعت می روند و می كوشند تا
هر كس به سهم خود گیاهی را بپروراند و پرورش دهد. هر چند در سال های اخیر
این مسئله به شكل نمادین پرورش و كشت سبزه درآمده است در گذشته ایرانیان به
كشت واقعی دست می زدند. برخی درختی را می كاشتند و برخی دیگر به كاشت و
نشا بوته و گیاه اشتغال می ورزیدند.
اكنون در شمال ایران پیش از نوروز
كشاورزان دانه برنج را می پروانند و در آغازین روزهای بهار آن را در خزانه
می كارند تا پس از چند روز یا هفته به نشا برند و شالیزار را از بوته های
سبز برنج پركنند. نمایشی واقعی از طبیعت دوستی. آن چه در آیین نوروزی مورد
توجه است همان طبیعت دوستی و پرورش گل و گیاه و درخت است كه به شكل سبزه
كاری اكنون به جا مانده است. این رازهایی است كه می توان برای ماندگاری سنت
و آیین نوروزی در سنت فرهنگی اسلام یافت. اگر بیشتر درنگ كنید می توانید
رازهای دیگری نیز بیابید و به این مؤلفه ها بیافزایید.
پی نوشت :
منابع:
1. )www.hawzah.net محمدمهدی رضایی)
2. www.kayhannews.ir(محسن آقاخانی)
3. www.farhangsara.com
4. www. roshd.ir
5. هفته نامه زن روز
سه شنبه 8/12/1391 - 20:10