واجبات نماز |
|
فتاواى امام خمینى «قدّس سرّه» | فتاواى آیت الله العظمى خامنهاى «دام ظله» |
قیام 1 - اگر انسان احتمال بدهد كه تا آخر وقت بتواند ایستاده نماز بخواند مىتواند اول وقت نماز بخواند اگر چه احتیاط آن است كه نماز را تأخیر بیندازد. | قیام 1 - كسى كه احتمال میدهد در آخر وقت بتواند نماز خود را ایستاده بخواند بنابر احتیاط باید تا آن هنگام صبر كند، ولى اگر در اول وقت بخاطر عذرى نماز خود را نشسته خواند و سپس تا آخر وقت عذر او بر طرف نشد نمازى كه خوانده صحیح است و اعاده لازم نیست. و اگر در اول وقت قادر بر نماز ایستاده نبود و یقین داشت كه ناتوانى او از نماز ایستاده، تا آخر وقت ادامه خواهد یافت، ولى قبل از آخر وقت توانست ایستاده نماز بخواند، باید نماز را بطور ایستاده اعاده كند. |
|
2 - كسى كه نمىتواند نشسته نماز بخواند باید در حال نماز به پهلوى راست طورى بخوابد كه جلوى بدن او رو به قبله باشد، و اگر ممكن نیست باید به پهلوى چپ طورى بخوابد كه جلوى بدن او رو به قبله باشد و اگر این را هم نتواند باید به پشت بخوابد بطورى كه كف پاى او رو به قبله باشد. | 2 - كسى كه قادر بر نماز نشسته نیز نیست، باید خوابیده نماز بخواند. و بنابر احتیاط واجب باید اگر مىتواند به پهلوى راست بخوابد و صورت و بدن او رو به قبله باشد، و گرنه به پهلوى چپ بخوابد، و اگر این گونه هم نمیتواند، به پشت بخوابد بطورى كه كف پاهاى او رو به قبله باشد. |
|
قرائت 3 - در ركعت اول و دوم نمازهاى واجب یومیّه، انسان باید اول حمد و بعد از آن یك سوره تمام بخواند. | قرائت 3 - در ركعت اول و دوم نمازهاى واجب یومیّه، انسان باید سوره حمد را بخواند و پس از آن بنابر احتیاط واجب، یك سوره كامل قرائت كند. |
|
4 - اگر اشتباهاً مشغول خواندن سورهاى شود كه سجده واجب دارد، چنانچه پیش از رسیدن به آیه سجده بفهمد، باید آن سوره را رها كند و سوره دیگر بخواند و اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد باید در بین نماز با اشاره، سجده آن را به جا آورد و به همان سوره كه خوانده اكتفا نماید. | 4 - در نماز واجب خواندن سورههاى سجده جایز نیست و اگر عمداً یا سهواً یكى از آن سورهها را بخواند تا به آیه سجده برسد باید بنابر احتیاط واجب سجده تلاوت را بجا آورد و برخیزد و اگر سوره تمام نشده آن را تمام كند و نماز را به آخر برساند و سپس نماز را اعاده كند. و اگر قبل از رسیدن به آیه سجده ملتفت شد احتیاط واجب آن است كه سوره را رها كند و سوره دیگرى بخواند و نماز را تمام كند و سپس نماز را اعاده نماید. |
|
5 - وقتى مىخواهد براى خواندن سوره، «بسم اللّه الرحمن الرحیم» بگوید، باید سوره را معین كند و بسمالله را به قصد آن سوره بگوید و اگر سورهاى را تعیین كرد. سپس آن سوره را رها كرد، باید براى سوره دیگرى كه مىخواهد بخواند، به قصد همان سوره مجددا «بسماللّه...» را بگوید. | 5 - س - كسى كه از ابتدا یا بر حسب عادت قصد خواندن سوره فاتحه و اخلاص را داشت و بسم اللّه الرحمن الرحیم را گفت ولى سهواً سوره را تعیین نكرد، آیا باید از اول، سوره معیّنى را قصد نماید و بعد بسم اللّه الرحمن الرحیم را قرائت كند؟ ج - اعاده «بسم اللّه الرحمن الرحیم» واجب نیست، بلكه مىتواند براى خواندن هر سورهاى به آن اكتفاء كند. |
|
6 - اگر در ركعت سوم یا چهارم مىخواست حمد بخواند تسبیحات به زبانش آمده، یا مىخواست تسبیحات بخواند حمد به زبانش آمد باید آن را رها كند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند ولى اگر عادتش خواندن چیزى بوده كه به زبانش آمده، و در خزانه قلبش آن را قصد داشته، مىتواند همان را تمام كند و نمازش صحیح است. | 6 - كسى كه عادت دارد در ركعت سوم و چهارم تسبیحات بخواند، اگر تصمیم گرفت حمد بخواند، ولى بخاطر غافل شدن از این تصمیم، بر طبق عادت خود به خواندن تسبیحات مشغول شود، نمازش صحیح است و همنیطور اگر عادت به خواندن حمد دارد و تصمیم مىگیرد تسبیحات بخواند. |
|
7 - زن مىتواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند یا آهسته بخواند، ولى اگر نامحرم صدایش را بشنود بنابراحتیاط واجب باید آهسته بخواند. | 7 - زن مىتواند حمد و سوره نمازهاى صبح و مغرب و عشاء را بلند یا آهسته بخواند، ولى اگر نامحرم صداى او را مىشنود بهتر است آهسته بخواند. |
|
8 - اگر در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابراحتیاط واجب باید بسم اللّه آن را هم آهسته بگوید. | 8 - بر مرد و زن واجب است كه در ركعت سوم و چهارم نمازها، تسبیحات یا حمد را آهسته بخوانند، ولى در صورتى كه حمد بخواند مىتواند در نماز فرادى بسم اللّه الرحمن الرحیم را در آن بلند بگوید. اگر چه احتیاط در آن است كه بسم اللّه را هم آهسته بگوید، و در نماز جماعت این احتیاط، واجب است. |
|
9- احتیاط مستحب آن است كه در نماز، وقف به حركت و وصل به سكون ننماید و معنى وقف به حركت آن است كه زیر یا زبَر یا پیش آخر كلمهاى را بگوید و بین آن كلمه و كلمه بعدش فاصله دهد. مثلاً بگوید الرحمن الرحیم و میم الرحیم را زیر بدهد و بعد قدرى فاصله دهد و بگوید مالك یوم الدین. و معنى وصل به سكون آن است كه زیر یا زبر یا پیش كلمهاى را نگوید و آن كلمه را به كلمه بعد بچسباند مثل آن كه بگوید الرحمن الرحیم و میم الرحیم را زیر ندهد و فوراً مالك یوم الدین را بگوید. | 9 - در قرائت نماز لازم نیست كه اگر آیهاى را به آیهى بعدى وصل كرد، حركت آخر آیه را ظاهر كند، مثلاً: اگر بگوید: مالك یوم الدین، و نون آخر آیه را ساكن كند و بلافاصله بگوید: ایاك نعبد وایاك نستعین اشكال ندارد. این كار را «وصل به سكون» مىنامند. و همینطور است در مورد كلماتى كه آیه از آنها تشكیل شده است. اگر چه در مورد اخیر احتیاط آن است كه وصل به سكون نكند. |
|
10 - اگر در ركوع ركعت سوم یا چهارم یا در حال رفتن به ركوع شك كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید به شك خود اعتنا نكند. | 10 - اگر در ركوع ركعت سوم و چهارم شك كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید به شك خود اعتنا نكند. ولى اگر در هنگام رفتن به ركوع در حالى كه هنوز به حدّ ركوع نرسیده است شك كند، بنابر احتیاط واجب باید برگردد و حمد یا تسبیحات را بخواند. |
|
11 - هر گاه شك كند كه آیه یا كلمهاى را درست گفته یا نه اگر به چیزى كه بعد از آن است مشغول نشده، باید آن آیه یا كلمه را بطور صحیح بگوید و اگر به چیزى كه بعد از آن است مشغول شده، چنانچه آن چیز ركن باشد مثل آن كه در ركوع شك كند كه فلان كلمه از سوره را درست گفته یا نه، باید به شك خود اعتنا نكند، و اگر ركن نباشد، مثلاً موقع گفتن «اللّه الصمد» شك كند كه «قل هو اللّه احد» را درست گفته یا نه، باز هم مىتواند به شك خود اعتنا نكند، ولى اگر احتیاطاً آن آیه یا كلمه را بطور صحیح بگوید اشكال ندارد، و اگر چند مرتبه هم شك كند، مىتواند چند بار بگوید اما اگر به وسواس برسد و باز هم بگوید، بنابر احتیاط واجب باید نمازش را دوباره بخواند. | 11 - اگر پس از آنكه آیهاى را تمام كرد شك كند كه آن را درست خوانده یا نه، باید به شك خود اعتنا نكند. و همینطور است اگر جملهاى از آیه را تمام كرد و پس از آن شك در درست خواندن آن كرد، مثل اینكه پس از «اِیّاكَ نَعْبُدُ» شككرد كه آیا آنرا درست اداكردهاست یا نه.
البته در همه این صورتها اگر آنچه را كه در صحیح ادا كردن آن شك دارد، احتیاطاً دوباره بخواند اشكال ندارد. |
|
ركوع 12 - در هر ركعت بعد از قرائت باید به اندازهاى خم شود كه بتواند دست را به زانو بگذارد، و این عمل را ركوع مىگویند. | ركوع 12 - در هر ركعت بعد از قرائت باید به اندازهاى خم شود كه بتواند دست را بر زانو بگذارد، و اگر سر انگشتها هم به زانو برسد كافى است و این عمل را ركوع مىگویند. |
|
13 - اگر به اندازه ركوع خم شود، ولى دستها را به زانو نگذارد اشكال ندارد. | 13 - احتیاط آن است كه در حال ركوع دستها را بر زانو بگذارد. |
|
14 - انسان هرذكرى در ركوع بگوید كافىاست، ولى احتیاط واجب آن است كه به قدر سه مرتبه «سُبْحانَ اللّه» یا یك مرتبه «سُبْحانَ رَبّىَ العَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ» كمتر نباشد. | 14 - ذكر واجب در ركوع عبارت است از یكبار گفتن: «سُبْحانَ رَبّىَ العَظیمِ وَبِحَمْدِهِ» یا سه بارگفتن: «سُبْحانَ اللّه». و اگر بجاى آن ذكر دیگرى از قبیل «اَلحَمْدُلِلّه» و «اللّهُ اَكبَر» و غیر آن را بههمان مقدار بگوید نیز كافى است. |
15 - اگر موقعى كه ذكر واجب ركوع را مىگوید، بى اختیار بقدرى حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج شود باید بعد از آرام گرفتن بدن، بنابر احتیاط واجب دوباره ذكر را بگوید، ولى اگر كمى حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج نشود یا انگشتان را حركت دهد اشكال ندارد. | 15 - اگر در حالیكه ذكر واجب ركوع را مىگوید، بدن او بىاختیار حركت كند و حال طمأنینه واجب را بر هم بزند، باید پس از آرام گرفتن بدن، ذكر واجب را دوباره بگوید. حركت اندك بدن یا حركت انگشتان و امثال آن اشكال ندارد. |
16 - اگر نتواند به مقدار ذكر در ركوع بماند، در صورتى كه بتواند پیش از آن كه از حد ركوع بیرون رود ذكر را بگوید، باید در آن حال تمام كند و اگر نتواند در حال برخاستن ذكر را به قصد رجاء بگوید.(۱۶) اگر به واسطه مرض و مانند آن در ركوع آرام نگیرد نماز صحیح است ولى باید پیش از آنكه از حال ركوع خارج شود، ذكر واجب یعنى «سبحان ربّى العظیم و بحمده» یا سه مرتبه «سبحان اللّه» را بگوید. (توضیح المسائل، م 1035) | 16 - كسى كه بخاطر بیمارى و امثال آن نمىتواند به اندازه گفتن سه «سبحان اللّه» در حال ركوع بماند، كافى است كه یك مرتبه «سبحان الله» بگوید، و اگر فقط یك لحظه مىتواند در حال ركوع باشد، احتیاط واجب آن است كه ذكر را در همان لحظه شروع كند و در حال سر برداشتن تمام نماید. |
17 - اگر بعد از آن كه پیشانى به زمین برسد، یادش بیاید كه ركوع نكرده، بنابراحتیاط واجب باید بایستد و ركوع را به جا آورد و نماز را تمام كند و دوباره بخواند. | 17 - اگر در حال سجده اوّل یا بعد از آن و پیش از آنكه وارد سجده دوّم شود یادش بیاید كه ركوع نكرده است، باید برخیزد و بایستد و ركوع كند و پس از آن دو سجده را بجا آورد و نماز را تمام كند و بعد از نماز احتیاطاً دو سجده سهو براى سجده زیادى بگزارد. |
سجده 18 - در سجده هر ذكرى بگوید كافى است ولى احتیاط واجب آن است كه مقدار ذكر از سه مرتبه «سبحان اللّه» یا یك مرتبه «سبحان ربّى الأعلى و بحمده» كمتر نباشد. | سجده 18 - ذكر واجب در سجده عبارت است از یك بار گفتن «سبحان ربّى الأعلى و بحمده» یا سه مرتبه گفتن «سبحان اللّه» و اگر به جاى آن ذكرهاى دیگر مانند «اَلحَمْدُلِلّه»، «اللّهاكبر» و غیر آن را به همان مقدار بگوید كافى است. |
19 - اگر پیش از آن كه پیشانى به زمین برسد و بدن آرام گیرد عمدا ذكر سجده را بگوید، یا پیش از تمام شدن ذكر عمدا سر از سجده بردارد، نماز باطل است. | 19 - كسى كه مىداند آرام بودن بدن در حال ذكر سجود واجب است اگر پیش از آن كه پیشانى به زمین برسد و بدن آرام بگیرد، عمدا ذكر را بگوید، یا پیش از تمام شدن ذكر، عمدا سر از سجده بردارد، نمازش باطل است. |
20 - اگر پیشانى بى اختیار از جاى سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد باید نگذارد دوباره به جاى سجده برسد، و این یك سجده حساب مىشود، چه ذكر سجده را گفته باشد یا نه، و اگر نتواند سر را نگه دارد و بى اختیار دوباره به جاى سجده برسد، روى هم یك سجده حساب مىشود و اگر ذكر نگفته باشد باید بگوید. | 20 - اگر در هنگام سجده، پیشانى به محل سجده بخورد و بىاختیار از زمین بلند شود، باید دوباره پیشانى را بر زمین بگذارد و ذكر سجده را بگوید، و یك سجده به حساب مىآید. |
21 - جایى كه انسان باید تقیّه كند مىتواند بر فرش و مانند آن سجده نماید و لازم نیست براى نماز به جاى دیگر برود. | 21 - جایى كه انسان باید تقیّه كند مىتواند بر فرش و مانند آن سجده نماید و لازم نیست براى نماز به جاى دیگر برود ولى اگر در همان محل بتواند طوریكه به زحمت نیفتد بر حصیر یا سنگ و امثال آن سجده كند، بنابر احتیاط واجب باید بر این اشیاء سجده نماید. |
22 - اگر انسان ناچار شود كه در زمین گل نماز بخواند بنابر احتیاط واجب باید در حالى كه ایستاده است، براى سجده با سر اشاره كند و تشهد را ایستاده بخواند. | 22 - هر گاه در زمین گل آلود نماز مىخواند، اگر آلودهشدن بدن و لباس براى او موجب مشقت است، مىتواند در حالیكه ایستاده، براى سجده با سر اشاره كند و تشهد را ایستاده بخواند. |
23 - ... سجده كردن بر چیزهاى معدنى مانند طلا و نقره و عقیق و فیروزه باطل است اما سجده كردن بر سنگهاى معدنى مانند مرمر و سنگهاى سیاه اشكال ندارد. | 23 - سجده بر سنگ مرمر و دیگر سنگهایى كه در ساخت یا زینت بنا به كار مىرود صحیح است، همچنین سجده بر عقیق و فیروزه و دُرّ و امثال آن؛ هرچند احتیاط آن است كه بر این دسته آخرى سجده نكند. |
24 - سجده كردن بر برگ چاى و قهوه جایز نیست. | 24 - سجده كردن بر برگ چاى بنابر احتیاط واجب صحیح نیست، ولى سجده بر برگ درخت قهوه كه خود برگ، استفاده خوراكى ندارد، صحیح است. |
25 - سجده بر گلهایى كه خوراكى نیستند، صحیح است ولى سجده بر دواهاى خوراكى كه از زمین مىروید، مانند گل بنفشه و گل گاوزبان صحیح نیست. | 25 - سجده بر گلهایى كه خوراكى نیستند و نیز داروهاى گیاهى كه از زمین مىروید و فقط براى معالجه بیماریها به كار مىآید مانند گل ختمى و گل بنفشه صحیح است، ولى بر گیاهانى كه در موارد غیر معالجه نیز براى خواص طبّى كه در آن است به مصرف خوراكى مىرسد، مانند خاكشیر و امثال آن، سجده درست نیست. |
26 - اگر كاغذ را از چیزى كه سجده بر آن صحیح است مثلاً از كاه ساخته باشند، مىشود بر آن سجده كرد و سجده بر كاغذى كه از پنبه و مانند آن ساخته شده اشكال ندارد. | 26 - سجده بر كاغذى كه از چوب و گیاهان - غیر از كتان و پنبه - ساخته مىشود درست است. |
27 - اگر چیزى كه سجده بر آن صحیح است ندارد، یا اگر دارد بواسطه سرما یا گرماى زیاد و مانند اینها نمىتواند بر آن سجده كند، باید به لباسش اگر از كتان و پنبه است، سجده كند و اگر از چیز دیگر است بر همان چیز سجده كند و اگر آن هم نیست باید بر پشت دست و چنانچه آنهم ممكن نیست به چیز معدنى مانند انگشتر عقیق سجده نماید. | 27 - اگر چیزى كه سجده بر آن صحیح است ندارد، یا به واسطه سرما یا گرما و مانند اینها نمىتواند بر آن سجده كند، چنانچه لباس او از جنس پنبه یا كتان است یا چیزى از جنس پنبه یا كتان دارد باید بر آن سجده كند و احتیاط آن است كه تا سجده بر لباسى كه از پنبه و كتان باشد ممكن است، بر غیر آن (یعنى غیر لباسى كه از این جنس باشد) سجده نكند و اگر ندارد، بنابر احتیاط واجب بر پشت دست خود سجده كند. |
28 - اگر در سجده اول، مهر به پیشانى بچسبد و بدون اینكه مهر را بردارد دوباره به سجده رود اشكال دارد، بلكه نماز باطل است و باید اعاده كند. | 28 - اگر در سجده اول، مهر به پیشانى بچسبد باید براى سجده دوم مهر را از پیشانى بردارد، و اگر مهر را از پیشانى جدا نكند و به همان حال به سجده دوم برود اشكال دارد. |
29 - اگر آیه سجده را از كسى كه قصد خواندن قرآن ندارد، بشنود یا از مثل گرامافون آیه سجده را بشنود لازم نیست سجده نماید. ولى اگر از آلتى كه صداى خود انسان را مىرساند بشنود، واجب است سجده كند. | 29 - اگر به آیه سجدهاى كه از رادیو و تلویزیون یا ضبط صوت و امثال آن پخش مىشود گوش دهد، سجده واجب است. |
تشهّد 30 - اگر تشهد را فراموش كند و بایستد و پیش از ركوع یادش بیاید كه تشهد را نخوانده، باید بنشیند و تشهد را بخواند و دوباره بایستد و آنچه باید در آن ركعت خوانده شود بخواند و نماز را تمام كند و اگر در ركوع یا بعد از آن یادش بیاید، باید نماز را تمام كند و بعد از سلام نماز، تشهد را قضا كند، و بنابر احتیاط واجب براى تشهد فراموش شده، دو سجده سهو بجا آورد. | تشهّد 30 - اگر تشهد را فراموش كند و در هنگامى كه به ركوع ركعت سوم رفته یا بعد از آن یادش بیاید، باید نماز را تمام كند و بعد از سلام، براى تشهد فراموش شده دو سجده سهو بجا آورد. و احتیاط آن است كه پیش از سجده سهو، تشهد فراموش شده را قضا كند. |
1- توضیح المسائل، م 976 3- توضیح المسائل، م 978 5- تحریر الوسیله ج 1،القول فی القراءة و الذكر، ص150، م 7 7- توضیح المسائل، م 994 9- تحریر الوسیله، القول فی القرائة والذكر، ص 151، م 13 و توضیح المسائل، م 1004 11- توضیح المسائل، م 1016 13- توضیح المسائل، م 1023 14- توضیح المسائل، م 1028 15- توضیح المسائل، احكام نماز، م 1031 ۱۶- توضیح المسائل، م 1034 ۱۷- توضیح المسائل، م 1042 ۱۸- توضیح المسائل، م 1049 ۱۹- توضیح المسائل، احكام نماز، 1051 ۲۰- توضیح المسائل، احكام نماز، م1071 ۲۱- توضیح المسائل، احكام نماز، م 1072 ۲۲- توضیح المسائل، احكام نماز، م 1074 ۲۳- توضیح المسائل، احكام نماز، م 1076 ۲۴- العروة الوثقى، جلد 1، فى مسجد الجبهة من مكان المصلى، م6 ۲۵- توضیح المسائل، احكام نماز، م 1079 ۲۶- توضیح المسائل، احكام نماز، م 1082 ۲۷- توضیح المسائل، احكام نماز، م 1084 ۲۸- توضیح المسائل، احكام نماز، م 1086 ۲۹- توضیح المسائل، احكام نماز، م 1096 ۳۰- توضیح المسائل، احكام نماز، م 1102 | 3- استفتاء، 242 5- اجوبةالاستفتائات، س 466 7- اجوبةالاستفتائات، س 471 9- استفتاء، 261 11- استفتاء، 268 12- استفتاء، 271 14- استفتاء، 275 |