پس از آن كه عمرسعد همراه سپاهش، كربلا را به مقصد كوفه ترك كرد، قبیلة بنیاسد كه ساكن قریه غاضِریّه بودند، پس از یك روز از شهادت امام و یاران باوفایش(1)، به كربلا آمده و بر بدن امام و یارانش نماز گذاردند(2) و آنان را دفن كردند. تفصیل دفن شهدا را چنین آوردهاند: چون عمرسعد (از كربلا) رفت، قومی از بنیاسد كه در غاضِریّه ساكن بودند، به سوی امام حسین و یارانش آمده و بر آنان نماز خوانده و پیکر پاک امام حسین را
همان جایی كه اكنون قبرش است، دفن كردند. پسرش علی بنالحسین (حضرت
علیاكبر) را پایین پای او به خاك سپردند.* برای شهدای اهلبیت و اصحاب
امام كه در اطراف او افتاده بودند، گودالی را كنده و همه را جمع كرده و با هم در آن دفن كردند. عباس بنعلی را در جایی كه كشته شده بود، سر راه غاضِریّه همان جایی كه اكنون قبرش است، دفن كردند.(3) عمادالدّین طبری میگوید: بنیاسد بر قبایل عرب افتخار میكردند كه ما بر حسین نماز خواندیم و او و یارانش را به خاك سپردیم.(4) سبط ابنجوزی (عالم و نویسنده معروف اهل سنت) مینویسد: [هنگام دفن امام] مشاهده كردند كه آثار سیاهی بر پشت امام هست. از علّت آن پرسیدند، گفته شد: (علّت این سیاهی از آن روست كه) حضرت، شبها بر پشتش طعام برای فقرای مدینه حمل میكرد.(5) شیخ مفید (فقیه, متفکر, دانشمند و نویسنده بزرگ جهان تشیع) پس از اشاره به تفصیلی که ذکر شد، میافزاید: همگی آنان [شهدا] در پایین پای امام حسین دفن هستند. برای آنان گودالی کنده شد و همه را در آن دفن کرده وبر آنان خاک ریختند، جز عباس بنعلی که
او را در قتلگاهش بر روی بلندی بر سر راه غاضِریّه دفن کردند و قبر او
آشکار است. برای قبرهای برادران و خاندانش كه نامشان را بردیم، هیچ نشانهای نیست... گفته میشود كه مدفن علی بنالحسین نزدیكتر به مدفن [امام] حسین است. امّا یاران حسین كه
با وی كشته شدند، در اطراف آن حضرت دفن شدند و قبرهای آنان به تحقیق و
تفصیل معلوم نیست، جز آن كه تردیدی نیست كه حائر،* آنان را در بردارد.(6) از برخی گزارشها استفاده میشود كه هنگام دفن، بدن مطهّر امام بر بوریایی قرار داده شده است. چنان كه وقتی ابراهیم دیزج در عصر متوكّل مأمور ویران كردن قبر مطهّر امام حسین میشود، هنگام نبش قبر، بوریای تازهای میبیند كه بدن مطهّر امام بر روی آن قرار گرفته است.(7) این امر حاكی از آن است كه گویا بدن مطهّر امام پس
از تحمّل آن همه تیر، نیزه و ضربة شمشیر و در نهایت لگدمال شدن آن توسط
اسبان لشكر عمرسعد، دیگر به صورت عادی، قابل حمل و دفن نبوده است. نكتة دیگر در این باره آن است كه روایاتی داریم كه تصریح دارند بر اینکه امور غسل، كفن و دفن امام را تنها امام متكفّل میشود.(8)
**بر این اساس، امام سجّاد مأمور دفن پدر بزرگوار خود بوده است. چنان كه
علامة مجلسی پس از نقل گزارش شیخ مفید ـ که گذشت ـ، مینویسد: به حسب ظاهر چنین بود، امّا در واقع، امام را به غیر از امام دفن نمیكند. حضرت امام زینالعابدین به اعجاز امامت آمد و جسد مطهّر آن حضرت و بلكه سایر شهدا را دفن كرد.(9) چنانکه در جریان شهادت امام رضا که در طوس به شهادت رسید، امام جواد به قدرت الهی از مدینه به طوس آمد و امور غسل و کفن امام را خود عهدهدار شد.(10) البته دربارة دفن سایر شهدا توسط امام سجّاد، سندی وجود ندارد. و چنانکه گذشت بنابر برخی از روایات، تنها دفن بدن امام حسین توسط امام سجّاد، صورت پذیرفته است. پی نوشت: 1. تاریخنامه طبری، ج4، ص 712 2. خوارزمی، مقتلالحسین، ج2، ص39، و نزدیك به این تعابیر: ابننما، مُثیرالاحزان، ص85 و ابنطاووس، الملهوفعلیقتلیالطفوف، ص190. *.
ابنقولویه قمی در آغاز زیارت حضرت علی اكبر، به این نكته اشاره كرده است.
(كامل الزیارات، ص 415: ثم صر الی قبر علی بن الحسین فهو عند رِجْلَی
الحسین بن علی...) 3. شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص 114؛ طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، ص 246. 4. عمادالدّین طبری، کامل بهایی، ج2، ص287- 288. 5. تذكرة الخواص، ج2، 170؛ و قریب به این گزارش: ابنشهراشوب، مناقبآل ابیطالب، ج4، ص 73. *.
آن مقداری كه دیوار مشهد [حسینی] و مسجد، آن را احاطه كرده است.
(ابنادریس حلی، السرائر، ج1، ص342). جهت آگاهی بیشتر دربارة حائر،
تاریخچه و حدّ آن، ر.ك: عبدالجواد كلیدار، تاریخ كربلاء و حائر الحسین؛ و
فضلعلی قزوینی، الامام الحسینو اصحابه، ص 207 ـ 216. 6. الارشاد، ج2، ص 126. 7. شیخ طوسی، الامالی، ص 326، ح 653. 8. علی بنحسین مسعودی، اثبات الوصیة، ص 207 ـ 208؛ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج2، ص 464 ـ 463، ح 883. **. مرحوم صدوق در توجیه و تفسیر روایات مربوط به غسل امام توسط امام بعدی مینویسد: توسط ائمه نهی
شده است که امام را جز امام غسل دهد، امّا اگر کسی این کار را کرد، امامت
امام بعدی باطل نمیشود و هرگز ائمه نفرمودهاند که حتماً هر کس امام قبلی
را غسل داد، او امام است. (عیون اخبار الرضا، ج1، ص97). برای آگاهی بیشتر
در مسأله لزوم غسل و دفن امام به وسیلة امام بعدی، و سیر تاریخی این مسأله
در میان متکلّمان و محدّثان بزرگ شیعه، رجوع شود به: دمعالسجوم ترجمة نفس
المهموم، مرحوم آیتالله میرزا ابوالحسن شعرانی، ص347 ـ 345. 9. جلاء العیون، ص380. 10. علی بنعیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج3، ص168. |