تبیان، دستیار زندگی

می‌گوید: می‌ترسم روزی تو را نشناسم، می‌گویند پیری، فراموشی می‌آورد.

می‌گویم: نترس چرا که جوانی من محصول پیری توست و این محصول هیچگاه آفت فراموشی نمی‌خورد.

پدرم پیر شده ‌است، اما هنوز صدای الله‌اکبر نماز صبحش، جوان و تازه مانده ‌است، هنوز روزهای داغ تابستان بر روزه‌های رمضانش فائق نیامده و هنوز هم روز اول عید همگی منتظر اسکناس‌هایی نو​ هستیم که قبل از هر کس از او عیدی بگیریم. مادرم هم پیر شده است، چین وچروک صورتش، از گذر ایام حکایت‌ها دارد، بیماری قلبی و مرض قند، مشت‌مشت قرص را به او تحمیل می‌کند؛ اما آنها، قهرمانان زندگی من هستند و همچون کوه، توانم می‌بخشند.

اولین نشانه‌های افسردگی، پس از تنهایی به وجود می‌آید. مرگ همسر و تنهایی پس از آن، یکی از بدترین اتفاقات این دوران است. بازنشستگی از کار هم، به این تنهایی دامن می‌زند. علاوه بر این، کاهش سلامتی سبب مصرف داروهایی می‌شود که افسردگی و ناراحتی‌های روحی، از عوارض جانبی این داروهای شیمیایی است. به تمام این مشکلات ترس از مرگ،‌ اضطراب از روبه‌رویی با مشکلات مالی و ترس از ناتوانی برای اداره خویشتن را نیز اضافه کنید. زمانی که افسردگی در سطح متوسط قرار دارد سالمندان واکنش‌هایی نظیر گریه از خود نشان می‌دهند؛ اما در موارد جدی‌تر آنها می‌گویند که دوست دارند گریه کنند؛ اما نمی‌توانند و بدتر از این زمانی است که آنها مدام از مرگ صحبت می‌کنند و هر لحظه انتظار مردن را می‌کشند.

به آنها حس مفید بودن بدهید: ممکن است سرعت کار سالمندان زیاد نباشد، اما آنها بسادگی می‌توانند کارهایی را که نیاز به دقت و حوصله بیشتری دارد، انجام دهند. دستور یک غذای سنتی را از مادربزرگتان بپرسید یا از پدربزرگتان بخواهید وقتی از پارک برمی‌گردد کمی خرید کند. حتی می‌توانید چند دقیقه‌ای موهایتان را به دستشان بسپارید تا برایتان ببافند. خلاصه این‌که راه‌های مختلفی وجود دارد تا از آنها کمک بگیرید، تا آنها حس نکنند در این سنین سربار شما هستند.

آنها را تبدیل به نگهبان خانه نکنید: یکی از ساده‌ترین کارها برای افسرده کردن آنها، این است که در سفرها و مهمانی‌ها به دلیل ناتوانی یا بی‌حوصلگی‌شان، آنها را تنها بگذارید، چرا که طولی نمی‌کشد که احساس می‌کنند نگهبان خانه شما شده‌اند. اگر میزبان شما شرایط خاصی دارد مثلا مهمانی پرسروصدایی در انتظارتان است یا خانه او پله‌های زیادی دارد، این شرایط را برای مادربزرگ یا پدربزرگ توضیح دهید و تا حد امکان کسی را در خانه بگذارید تا تنها نمانند. می‌توانید از خواهر یا برادری که به این مهمانی دعوت نشده‌اند، بخواهید آن شب را به منزل شما بیاید.

اجازه ندهید اعتماد به نفسشان ضعیف شود: پدربزرگ و مادربزرگتان را درک کنید، آنها از یک سو به گذشته‌ای فکر می‌کنند که دیگر برنمی‌گردد و از سوی دیگر به آینده‌ای که چندان درخشان نیست. از نظر جسمی روز به روز ضعیف‌تر می‌شوند و همین موضوع اضطراب و نگرانی آنها را زیاد می​کنند. گاهی حرف‌هایی می‌زنند یا کارهایی می‌کنند تا شما بیشتر به آنها توجه کنید، پس گمان نکنید که قصد دارند شما را اذیت کنند، بلکه بدانید به دنبال اندکی توجه بیشتر هستند. ​ سعی کنید​ حس زیبایی و جوانی را در آنها زنده کنید. خودتان صورتشان را اصلاح کنید، موهایشان را رنگ کنید، اگر هنوز دوست دارند از حنا استفاده کنند، مانعشان نشوید، لباس‌های نو برایشان بخرید و به همان اندازه که به اتوی لباس خودتان اهمیت می‌دهید، به آراسته بودن آنان نیز توجه کنید. تمام این کارها برای این است که آنها حق دارند که هنوز زیبا باشند و زندگی کنند.

یک اتاق، اگر نمی‌شود یک کمد، اگر نمی‌شود یک کشو به آنها اختصاص دهید. اگر مادربزرگ یا پدربزر​گ​تان مهمان خانه شما شده‌اند، برایشان فضایی شخصی را فراهم کنید. شاید دیده باشید که سالمندان برخی لوازم خود مثل پول یا جواهراتشان را در رختخواب یا زیر بالش می‌گذارند، اگر به آنها فضایی شخصی بدهید، خیالشان ​راحت می​شود بویژه​ که سالمندان در این سنین وسایلی دارند که چندان تمایل ندارند دیگران آنها را ببینند، مثل دندان مصنوعی؛ بنابراین اگر خانه‌تان بزرگ است و امکان اختصاص دادن یک اتاق به آنها را دارید حتما این کار را انجام دهید، اگر خانه‌تان کوچک است یک کمد یا کشو را برایش خالی کنید و کلید آن را به خودش بدهید.

به آنها گوش​ و توجه کنید: یکی از مهم‌ترین کارهای شما در برابر آنها خوب گوش دادن است. ممکن است سخنان مادربزرگ برای چندمین بار تکراری باشد؛ اما شما باید مثل بار اول به آنها توجه کنید،

برنامه خواب سالمندان با خواب جوان‌ترها تفاوت دارد: اگر دیدید​ آنها سرشب خواب‌آلود هستند و صبح زود بیدار می‌شوند تعجب نکنید، چرا که با افزایش سن ساعت خواب بدن تغییر می‌کند و آنها روزانه به شش تا هشت ساعت خواب سبک هم نیاز دارند؛ اما بیش از 50 درصد سالمندان از بی‌خوابی‌های شبانه شکایت می‌کنند که می‌تواند بر اثر عوارض داروها یا نداشتن فعالیت بدنی باشد. بسیاری از سالمندان به دلیل درد در مفاصل رغبتی به حرکات بدنی ندارند، پس در طول روز آنها را تشویق کنید تا کمی راه بروند حتی در خانه یا این‌که برخی حرکات ورزشی سبک را انجام دهند تا هنگام خواب کمی خسته باشند. استفاده از تشک‌های طبی و برقی که گرما تولید می‌کند، می‌تواند از درد مفاصل آنها بکاهد و خواب شبانه را برایشان آسان‌تر کند.

مراقب باشید که او به طور منظم تحت نظر پزشک باشد: بعضی​داروهایی که سالمندان استفاده می‌کنند دارای عوارض افسردگی است، بد نیست درباره این داروها با پزشک مشورت کنید. همچنین برنامه غذایی سالم و مقوی که سرشار از میوه،‌ سبزی،‌ ویتامین‌ها،‌ مواد معدنی و پروتئین‌هاست برایش فراهم کنید. درست کردن یک غذای جداگانه برای آنها نه تنها سبب تامین سلامت جسمی آنها می‌شود، بلکه تداعی‌کننده میزان مهم بودنشان در نزد شماست. و در آخر این‌که افسردگی یک زنگ خطر است، زیرا سالمندانی که افسرده می‌شوند به احتمال بیشتری دچار آلزایمر، سکته مغزی، دیابت و دیگر بیماری‌های جسمی می‌شوند.

مدت‌ها بود همه با هم سر یک سفره ننشسته بودیم، اذان که گفتند، برادرم بدون یک لحظه مکث لیوان شیری را که از قبل آماده کرده بود سرکشید، پدرم زیر لب دعای افطار را زمزمه کرد و آرام گفت: قبول باشد!

این داستان ماه‌های مبارکی است که هر سال فارغ از هر اتفاقی ما را دور هم جمع می‌کند. ماه‌های مبارکی که آغاز و پایانش به دست طلوع و غروب خورشید رقم می‌خورد و هیچ قانونی جز قانون هستی آن را اداره نمی‌کند. ساعت افطارش به ساعت اضافه‌کاری اداره ربطی ندارد و ساعت سحرش پیر و جوان نمی‌شناسد. ماهی که فرصت می‌دهد هم به خودمان برسیم و با خودمان خلوت کنیم، هم جویای احوال آشنایانی شویم که قدیم‌ترها با آنها دوست بوده‌ایم!

ماه رمضان با آمدنش شیوه‌ اغلب زندگی‌ها را دگرگون می‌کند، نوع تغذیه، الگوی استراحت و خواب، میزان ساعات کاری و حتی شیوه‌ مصرف و خرید هم در این ماه تغییر می‌کند، در واقع تغییر در سبک زندگی، یکی از سوغاتی‌های این ماه است که می‌تواند زمینه‌ساز تغییرات دیگر شود.

این سفره‌ها برای شما هم آشناست

از کمی قبل از غروب آفتاب، یک سفره با هزار رنگ چیده می‌شود. چای، شیرگرم، نان و پنیر و سبزی و گردو، گوجه و خیار، خرما، زولبیا و بامیه، شله زرد، سوپ و... تازه این بخش افطاری سفره است، نیم ساعت دیگر قرار است زرشک‌پلو و مرغ، پلو و خورش​ با سالاد فصل و سالاد شیرازی و ماست و خیار و... در همین سفره به زحمت جا پیدا کنند. سفره‌ای که برای پنج مهمان چیده شده است، اما کفاف 50 نفر را هم می‌دهد!

برای امسال خانه‌ام قانونی وضع کرده‌ام، می‌خواهم سفره‌های افطارم ساده باشد و برای شام یک نوع غذا بیشتر درست نکنم. شاید وقتی خویشاوندانم را برای افطار دعوت کردم و آنها سادگی سفره‌ام را دیدند، خودشان هم، همین تصمیم را بگیرند. می‌خواهم با سادگی سفره‌ام، بگویم که دوست داشتم در ثواب روزه‌هایشان شریک شوم، بی‌هیچ تجمل و تکلفی. من می‌خواهم از خودم شروع کنم، شما چطور؟

رمضان، بهار قرآن

روزی یک جزء قرائت قرآن؛ چند سالی بود که این قانون را همراه با تلویزیون یا رادیو اجرا می‌کردم، روز اول ماه مبارک قرآنم را از کتابخانه در می‌آوردم و کنار تلویزیون می‌گذاشتم. هر روز سر یک ساعت مشخص، می‌نشستم و یک جزء قرآنم را می‌خواندم. امسال اما تصمیم دیگری گرفته‌ام، می‌خواهم هر روز چند صفحه قرآن، با معنی بخوانم، می‌خواهم به خودم اجازه دهم که قرآن در من اثر کند، می‌خواهم امسال شروعی شود برای این‌که در تمام سال قرآن بخوانم. اصلا شاید با همسرم صحبت کردم تا کمی قبل از افطار و کمی بعد از سحر همگی با هم قرآن بخوانیم. هر سال از دیگران می‌شنوم قرآن خواندن باید با تدبر و اندیشه باشد، از شما چه پنهان که گاهی در مهمانی‌ها یا در جمع دوستان همین نکته را با لحنی آموزنده(!) به آنها می‌گویم، اما دریغ از این‌که خودم انجامش دهم، ولی من امسال می‌خواهم از خودم شروع کنم، شما چطور؟

ماهی برای بخشش

ماه رمضان ما را به خودمان نزدیک می‌کند، اجازه می‌دهد کمی زلال‌تر و شفاف‌تر به خودمان نگاه کنیم. با کمی صداقت، سهم‌مان را از تمام اتفاقات ریز و درشت پیدا کنیم، ببخشیم و برای بخشیده شدن به دیگران فرصت دهیم. یک‌سالی می‌شود که از خواهرم خبری ندارم، از وقتی که چند اتفاق کوچک، فاصله‌ای بزرگ بین‌مان انداخت. حسابی دلتنگش شده‌ام، از دیگران سراغش را می‌گیرم، اما دلم آرام نمی‌شود. همیشه منتظر بودم او یک قدم بیاید تا من صد قدم به سویش بروم و آشتی کنیم، اما امسال می‌خواهم خودم این یک قدم را بردارم. شاید او صد قدم نیاید، اما این یک قدم من، ارزش صدها قدم را دارد. شماره همراهش را از برادرم گرفته‌ام خجالت می‌کشم که زنگ بزنم، اما می‌خواهم برایش یک پیام بفرستم، بنویسم «سلام آبجی، نماز و روزه‌هاتون قبول! دلم براتون تنگ شده، برای افطار منتظرتون هستم، منتظر همتون». من می‌خواهم از خودم شروع کنم، شما چطور؟

فرصتی برای خلوت

از قبل از افطار شروع می‌شود، تا آخر شب هم ادامه دارد، تازه اگر تکراری‌هایش را هم بخواهید دنبال کنید تا وقت سحر می‌توانید پیش بروید، سریال‌های ماه رمضان را می‌گویم. دست صدا و سیما درد نکند، مبادا خیال کنید می‌خواهم زحمت آنها را زیر سوال ببرم، هرگز! فقط می‌خواهم بگویم مبادا این سریال‌ها شما را غرق در تلویزیون کند، تا جایی که یادتان برود، درهای آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده شده و تا آخرین شب بسته نمی‌شود. می‌خواهم بگویم حیف است که تمام ساعاتِ این ماه عزیز، پای تلویزیون بگذرد. رمضان فرصتی است برای خلوت‌کردن با خود و فکر کردن درباره خداوند و خلقت و خویشتن. من می‌خواهم وقت‌های ماه رمضان امسالم را عادلانه تقسیم کنم، هم درونم را تماشا کنم و گاهی خلوت گزینم، هم بیرونم را ببینم و گاهی با دیگران همراه شوم. شما چطور؟

خوردنی‌ها و نخوردنی‌ها

سحر

اگر تصمیم گرفته‌اید برای سحری کباب، جوجه‌کباب، ماهی، کوکو سبزی یا کتلت درست کنید، بهتر است در تصمیم‌تان تجدیدنظر کنید، چرا که این غذاها به دلیل خشکی که دارند شما را دچار عطش می‌کنند، در عوض بهتر است سراغ غذاهای دیرهضمی بروید که تا هشت ساعت در معده‌ شما دوام می‌آورند. مثل چی؟ مثل حبوبات، غلات، خرما و حلیم (حالا راز آن صف‌های طولانی جلوی حلیم‌فروشی را فهمیدید!) از موز و بادام هم غافل نشوید؛ با توجه به طولانی بودن روز تا دلتان می‌خواهد میوه، سبزی‌های آبدار، کاهو، خیار، هندوانه و خربزه بخورید؛ اگر خوب دقت کنید می‌بینید که در این فهرست خبری از چای نیست! به این سبب که چای موجب افزایش میزان ادرار و دفع مواد معدنی مورد نیاز بدن، در طول روز می‌شود. هنگام سحر دست از سر نمکدان بردارید و اینقدر روی غذاها یا میوه‌ها نمک نپاشید، این همه شوری برای دفع شدن نیاز به آب دارد، از ما گفتن بود!

افطار

از آنجا که معده‌تان نزدیک 19 ساعت است که رنگ غذا ندیده است، کمی صبور باشید خوردن سه لیوان آب یخ، درست است که تشنگی را برطرف می‌کند، اما در عوض شما را دچار معده درد و بی‌حالی می‌کند، با یک نوشیدنی ولرم شروع کنید، شیر گرم یا چای رقیق با خرما انتخاب‌های خوبی است، برای افطاری نان و پنیر و سبزی، گوجه و خیار، کمی سوپ یا آش کافی است. دور غذاهای چرب و پرحجم را خط بکشید که این غذاها سبب هنگ‌کردن معده‌تان خواهد شد! به یاد دارید که برای سحری غذاهای دیرهضم خورده بودید حالا وقت خوردن غذاهای زودهضم است، غذاهایی که حاوی قند و آرد سفید و زود هضم‌ هستند، شله‌زرد هم جزو غذاهای زود هضم است.

شام

بهتر است وعده شام همراه افطار باشد، این را هم بگوییم که افطار به خودی خود یک وعده غذایی کامل است. از خوردن غذاهای ادویه‌دار هم خودداری کنید که سبب می‌شود تا فردا شب همین موقع احساس عطش داشته باشید، در عوض غذاهای بخارپز و آب‌پز انتخاب‌های خوبی برای شام هستند، فعلا از غذاهای چرب و سرخ کرده هم خبری نیست! تا زمان قبل از خواب مقدار زیادی آب، آبمیوه و میوه استفاده کنید تا آب مورد نیاز بدنتان تامین شود.

طرز تهیه:

اگر از ران مرغ استفاده می‌کنید، ابتدا گوشت مرغ را از استخوان جدا کرده و اگر گوشت سینه مرغ تهیه کرده‌اید، آن را به دو نیم کرده و با نوک ساتور یا بیفتک کوب، گوشت‌ها را کوبیده و صاف کنید. دقت کنید خیلی له نشوند. بعد تخم‌مرغ‌ها را در ظرفی گود شکسته و فلفل و نمک را اضافه کرده و خوب به هم بزنید.

تکه‌های مرغ را ابتدا به آرد آغشته کرده و بعد در تخم مرغ بگذارید و در آخر تکه‌های مرغ را در آرد سوخاری بغلتانید. در ماهیتابه‌ای گود روغن ریخته و بعد از داغ شدن تکه‌های مرغ را سرخ کنید.

برای این‌که تکه​های مرغ مغز پخت شوند بهتر است حرارت را کم کنید. بعد از سرخ شدن روغن آنها را گرفته، در ظرف مناسبی گذاشته و با چند برگ کاهو و گوجه و ماست چکیده تزئین و بعد سرو کنید.

طرز تهیه:ابتدا کره، عسل و شکلات‌ها را در یک ظرف ریخته و روی حرارت قرار دهید تا گرم شده و با هم مخلوط شوند.

بعد بادام خرد شده و نارگیل را در ظرفی دیگر بدون روغن تفت دهید تا کمی تغییر رنگ دهند. بعد بیسکوییت خرد شده یا کورن فلکس و بادام و پودر نارگیل را هم به مواد ذوب شده بیفزایید. خوب مخلوط کرده تا به هم بچسبند. ظرف یا قالب مناسبی که دیواره داشته باشد را در نظر بگیرید. داخل آن را چرب کرده و مواد را در آن ریخته و با پشت قاشق فشرده کنید تا کاملا به هم چسبیده شوند. قالب را در یخچال گذاشته تا خنک شده و بعد آن را به شکل لوزی یا چهارگوش برش بزنید. این میان‌وعده را همراه یک لیوان شیر نوش‌جان بفرمایید.

لازم به ذکر است که در این دلمه از انواع ادویه​ مثل دارچین، زیره، زعفران، فلفل سیاه و قرمز و زردچوبه استفاده می‌شود. برای چاشنی هم به دو قاشق غذاخوری آبلیمو، دو قاشق غذاخوری رب‌گوجه، پنج قاشق غذاخوری شکر و یک عدد گوجه ریز خرد شده نیاز دارید.

طرز تهیه: برنج را قبلا خیس کرده وآن را نیم‌پز کنید و در آبکش بریزید. در یک ماهیتابه مناسب ابتدا پیاز را سرخ کرده بعد گوشت چرخ کرده را به آن افزوده و به همراه آن رب‌گوجه و ادویه‌ها را هم تفت دهید. بعد شکر و آبلیمو و کمی نمک را هم اضافه کنید.

در این مرحله سبزی‌های خرد شده را به مواد افزوده و تفت دهید. حالا برنج را با مواد خوب مخلوط کنید و کنار بگذارید. در یک قابلمه بزرگ‌تر مقداری آب ریخته روی حرارت قرار دهید. بعد بوته کلم را که ته آن گرفته شده، درسته درون آب در حال جوش گذاشته ده دقیقه صبر کنید تا برگ کلم‌ها نرم شو​د. آن را در آبکش گذاشته و بعد از خنک شدن، براحتی برگ کلم‌ها را جدا کنید. از مواد داخل ماهیتابه داخل برگ گذاشته و اطراف آن را به صورت بقچه روی هم آورده و بپیچید. از برگ‌های کوچک‌تر چند عدد را در کف قابلمه‌ای که از قبل چرب کرده‌اید بیندازید.

دلمه‌های پیچیده شده را در قابلمه گذاشته، طوری که قسمت بسته شده برگ زیر دلمه باشد. دو لیوان آب روی دلمه‌ها ریخته و روی حرارت قرار دهید.

برای تهیه سس دلمه، ابتدا پیاز را سرخ کرده، رب‌گوجه را اضافه کنید و تفت دهید. بعد گوجه ریز خرد شده و شکر و آبلیمو را همراه کمی آب و نمک اضافه کرده و از روی حرارت بردارید. این چاشنی را روی دلمه‌ها ریخته و 30 دقیقه دیگر صبر کنید تا دلمه‌ها پخته و جا بیفتد.

طرز تهیه: شیر را درون ظرفی ریخته و حرارت دهید تا مرحله‌ای که شیر کف می‌کند. مراقب باشید قبل از سر رفتن حرارت را کم کرده و مرتب به هم بزنید. برای تهیه پنیر نباید شیر بجوشد و فقط در حد جوش آمدن شعله را خاموش کنید.

در این مرحله سرکه یا آبلیمو را اضافه کرده و آرام آن را هم زده تا شیر بریده​ و آب و چربی از هم جدا شود. روی دهانه یک سبد پارچه تمیزی پهن کرده و شیر بریده شده را روی آن ریخته تا آب آن گرفته شود. اطراف پارچه را جمع کرده، گره بزنید و روی آن شیء سنگینی قرار دهید​ تا کاملا آب آن گرفته و از حالت مایع​ به جامد تبدیل شود.

بعد پارچه را باز کرده برش بزنید. در ظرف مناسب، آب جوشیده سرد شده و کمی نمک بریزید و پنیر برش زده را در آن بگذارید. به‌جای آب و نمک می‌توانید از دوغ رقیق شده هم برای نگهداری پنیر استفاده کنید.