-
پرسش :
زمانی
كه مرده را دفن می كنند شب اول قبر از چه زمانی است و چقدر طول می كشد؟
آیا در آن لحظه كسانی كه در دنیا برای آن مرده ای دعا می خوانند در آن لحظه
به او می رسد و از عذاب او كم می شود؟
پاسخ :
قبل از هر چیز لازم است چند نكته را متذكر شویم.
1.
انسان پس از مرگ وارد عالمی می شود به نام«عالم برزخ» حیات برزخ و حقیقت
باطن همین عالم دنیاست. دنیا ظاهری دارد و باطنی، ظاهر دنیا كه بدان عالم
مُلك گفته می شود همین دنیای مادی كه ما در آن زندگی می كنیم كه خصوصیات
خاص خودش را دارد(مكان، زمان، مادی بودن...) همین دنیا باطنی دارد كه بعضی
خصوصیات عالم دنیا را داراست. مثلاً شكل و اندازه و رنگ و بو در آن عالم هم
وجود دارد و لكن ماده در آنجا نیست. صورت مردمان برزخی رنگ و اندازه مشخصی
دارد و در آنجا خوشحالی و مسرّت و غضب و نگرانی هست در آنجا نور هست و
لكن آنجا ماده نیست[1].
2. در بعضی از روایات از همین حیات
برزخی به«عالم قبر» تعییر شده است. در روایتی است كه از امام صادق ـ علیه
السّلام ـ پرسیدند: برزخ چیست آن حضرت فرمود: قبر از هنگام مرگ آدمی است تا
روزی كه قیامت می شود[2].
پس مراد از قبر در بعضی روایات این
گودال خاكی كه بدن میت در آن جا می گیرد، نیست بلكه باطن همین قبر مراد است
كه همان عالم برزخ است از آنجایی كه قبر خاكی جایگاه و محل استقرار بدن
جسمانی است و عالم برزخ نیز جایگاه استقرار روح انسان است به عالم برزخ
عالم قبر نیز گفته می شود[3].
در روایت مفصّلی است از حضرت
امیرالمؤمنین كه آن حضرت در وصف مرگ انسان و انتقال او به قبر و شاهدات او
در قبر توضیحاتی می فرماید كه ما به قسمتی از آن اشاره می كنیم، در بخشی كه
مربوط به مرگ مؤمنان و مشاهدات آنان است این چنین می فرماید: ... او می
شناسد كسی را كه او را غسل می دهد و قسم می دهد افرادی را كه جنازة او را
حمل می كنند كه به سرعت ببرند و زودتر به خاك بسپارند و وقتی كه او را وارد
در قبرش می كنند دو مَلَك به نزد او می آیند و آن دو، دو فرشتة بازپرسی و
باز جوئی كننده از عقائد و كردار او هستند ...
با توجه به دو نكته یاد شده و این بخش
از روایت حضرت امیرالمؤمنین می توانیم نتیجه می گیریم كه شب اول قبری كه
در روایات ما برای اموات ذكر شده و شرح حال آنها در قبر می باشد مراد شب
اولی كه ما به حساب دنیایی می سنجیم نیست یعنی این چنین نیست كه اگر قسمتی
را صبح دفن كنند حتما 10 یا 12 ساعت باید بگذرد تا شب هنگام شود آنگاه
فرشتگان پرس و جو بیایند و از او سؤالاتی بنمایند بلكه به محض دفن شدن
فرشتگان بازپرس به سراغ میت می آیند چرا كه عالم برزخ شب و روزی چون عالم
دنیا ندارد و اگر شبی برای میّت ذكر شده است، شاید شب برای او مشتمل می شود
درست شبیه حالت خواب كه آدم در خواب می بیند در شبی هولناك را می گذراند و
حال آنكه در وسط روز خوابیده است همانگونه كه در وسط روز انسان خواب شب
تار را می بیند، همین طور است كه انسان را در روز دفن می كنند و همان لحظه
شب اول قبر او باشد در حقیقت میت در عالم قبر و برزخ شب برای او نمایان می
شود در این روایت هم آمده به محض دفن كردن میت فرشتگان بازپرس به سراغ میت
می آیند.
البته شب اول قبر تنها برای كسانی نیست كه دفن می شوند حتی
كسانی هم كه بدنشان دفن نمی شود، باز عذاب قبر دارند سؤال قبر دارند شب اول
قبر هم خواهند داشت وقتی قبر را به معنی عالم برزخ گرفتیم و شب آنجا را
هم، مخصوص به وضع آنجا دانستیم لذا لازم نیست تا حتماً میت دفن شود آنگاه
مراسم شب اول قبر برزخ صورت پذیرد[4].
و امّا پرسش نهایی كه مربوط به تأثیر
دعا و یا خیرات بر آن میت است باید در جواب بگوئیم آنچه كه از روایات
استفاده می شود این است كه هر آنچه برای اموات صورت می پذیرد به گونه ای به
آنها می رسد.
از امام صادق منقول است: كه بسا باشد
كه میّت در تنگی و شدّتی بوده باشد و حق تعالی به او وسعت دهد و تنگی را از
او بردارد پس به او گویند كه این فرح كه تو را روی داد به سبب نمازی است
كه فلان برادر مؤمن برای تو كرد[5].
در روایت دیگری است كه حضرت فرمود:
نماز
و روزة و حجّ و تصدّق و سایر اعمال خیر و دعا و ثواب آن اعمال برای كسی كه
آن اعمال را انجام داده و برای مرده هر دو نوشته می شود و وارد قبر او
می‌شود[6].
آیا دعا و خیرات از طرف زنده ها موجب كاهش عذاب قبر شخص مرده می شود؟ و اصولاً چه چیزهای موجب افزایش یا كاهش عذاب قبر می شود؟
آنچه به درجة اول مایة نجات و رهایی
از عذاب قبر می شود، كارهای نیك و گفتار پسندیده ای است كه انسان در طول
حیات خود انجام داده است، اما پاسخ پرسش نخست این است كه در مواردی شرع
مقدس سرنوشت اموات را بوسیله ی كارهای نیك یابد دیگران قابل تغییر معرفی
كرده است.
در یك قانون كلی حدیث می فرماید: هر
كسی سنت و روش نیكی بنیاد گذارد برای او ثواب هر كسی كه به آن عمل كند می
رسد و هر كسی سنت و روش بدی بنیاد نهد برای او گناه و عقابی هر كسی كه به
آن عمل كند می رسد.
پیامبرـ صلّی الله علیه و آله ـ
فرمود: روزی حضرت عیسی ـ علیه السّلام ـ از كنار قبری گذشت كه صاحب آن در
عذاب بود، سال بعد نیز گذر كرد ولی از عذاب صاحب قبر خبری نبود، سبب را از
خداوند پرسید، وحی آمد كه از این میّت فرزندی صالحی به بلوغ رسید و برای
مردم راهی درست كرد و یتمی را پناه داد به بركت آن از پدر گذشتیم[7].
و نیز درباره بهبودی سرنوشت اموات می
گوید: هرگاه كسی به نیّت وجه الله نذری كند تا ثوابش برای میتی باشد چنین
نذری مفید و وفاء به آن لازم است[8].
بنابر احادیث صحیح و مشهور صدقه دادن بازماندگان برای اموات سودمند است.
در
روایتی صحیحة سعد از پیامبرـ صلّی الله علیه و آله ـ می پرسد، آیا صدقه
دادنِ من برای روح مادرم سودی دارد؟ پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ
فرمود: بلی[9].
زیارت اهل قبور مستحب و سفارش شده است
همچنین دعا و قرآن خواندن برای میّت مفید است. زیارت اهل قبور در روزهای
جمعه موجب می شود امواتی كه در تنگی و تنگناه باشند در فراخی قرار
گیرند[10]. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: هرگاه شخصی به نیّت میتی
صدقه دهد، خداوند جبرئیل را فرمان می دهد كه این هدیه را به قبر او
برساند[11] و نیز فرمود: بواسطة نمازی كه برای میت خوانده می شود تنگی قبر
او به فراخی تبدیل می شود[12].
ابن عباس در روایتی از رسول اكرم ـ
صلّی الله علیه و آله ـ نقل می كند: خواندن سورة«تبارك الملك» بر سر قبر
میت مایة نجات از عذاب قبر است.
از كتاب دعوات قطب راوندی نقل شده است
كه؛ هرگاه میتی دفن شد، بر قبر او سه بار این جمله را بخوانند، خداوند
عذاب را از او تا روز دمیده شدن صور برمی دارد، اللهم انی اسئلك بحق محمد و
آل محمد ان لا تغذب هذا المیت.
رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و
پس از خاكسپاری دختر گرامی خود(رقیه) با چشم گریان فرمود: از خدای سبحان
خواستم عذاب قبر را از او بردارد و خداوند او را بخشید. پس دعا مؤثر است.
مشهور دانشمندان و علماءِ اصلِ بهره
مند شدن اموات؛ از فواید اعمال صالحه و خیراتی كه بازماندگان برای آن ها می
فرستد را تایید و پذیرفته اند هم چنین رهایی و یا تخفیف عذاب قبر بواسطة
كارهای نیك بازماندگان.
برای مطالعه بیشتر به كتابهای ذیل مراجعه فرمایند:
1. معاد، شهید دستغیب
2. معاد، قرائتی
3. منازل الآخره، محدث قمی
در آخر به عنوان حسن ختام حدیثی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ نقل می كنیم:
«القلبُ حَرَمُ الله فلا تُسكِن فی حَرَم الله غیرَ الله»
«مكتب حرم الهی است و غیر خدا را در حرم خدا جای مده»
«بحارالانوار، ج 67، ص 25»
===========================
[1] . ر.ك طهرانی، سید محمد حسین، معاد شناسی، ج 2، ص 185، جوادی آملی عبدالله، معاد و قرآن، ج 4، ص 218.
[2] . نورالثقلین، ج 3، ص 554.
[3] . ر.ك طهرانی، سید محمد حسین، معاد شناسی، ج 2، ص 194، 195، سبحانی، جنب الدحیات، ج 4، ص 238.
[4] . ر.ك، جوادی آملی، عبدالله، معاد شناسی، ج 21، ص222.
[5] . ر.ك، منازل الآخره، شیخ عباس قمی، ص 50، به نقل از زاد المعنی.
[6] . همان، ص 50.
[7] . محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 6، ص 220، حدیث 15، بحق الیقین مجلسی، ص 489.
[8] . الوهابیه فی المیزان، جعفر سبحانی، ص 133، به نقل از صلح الاخوان، ص102.
[9] . همان، ص 133 به نقل از فرقان القرآن، ص 133.
[10] . شیخ عباس قمی، منازل الآخره، ص 28 به نقل از قطب راوندی، و نیز در روایتی از امام باقر ـ علیه السّلام ـ به نقل از كلینی .
[11] . همان، ص 29.
[12] . محمد بن یعقوب كلینی، الفروع من الكافی، 3، 236، كتاب الجنائز، باب المسأله فی القبر حدیث6.
andisheqom.com
