تبیان، دستیار زندگی

به امید داشتن رمضانی سبز و سراسر شکوفایی برای همه شما عزیزان

احكام روزه | ماه مبارک رمضان

نیت

1550لازم نیست انسان نیت روزه را از قلب خود بگذراند یا مثلا بگوید فردا را روزه مى‏گیرم بلكه همین قدر كه براى انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام ندهد، كافى است و براى آن كه یقین كند تمام این مدت را روزه بوده، باید مقدارى پیش از اذان صبح و مقدارى هم بعد از مغرب از انجام كارى كه روزه را باطل مى‏كند خوددارى نماید.

1551 انسان مى‏تواند در هر شب از ماه رمضان برا روزه فرداى آن نیت كند بهتر است كه شب اول ما هم نیت روزه همه ماه را بنماید.

1552 از اول شب ماه رمضان تا اذان صبح، هر وقت نیت روزه فردا را بكند اشكال ندارد.

1553 وقت نیت روزه مستحبى از اول شب است تا موقعى كه به اندازه نیت كردن به مغرب وقت مانده باشد، كه اگر تا این وقت كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام نداده باشد و نیت روزه مستحبى كند، روزه او صحیح است.

1554 كسى كه پیش از اذان صبح بدون نیت روزه خوابیده است، اگر پیش از ظهر بیدار شود و نیت كند، روزه او صحیح است چه روزه او واجب باشد چه مستحب، و اگر بعد از ظهر بیدار شود، نمى‏تواند نیت روزه واجب نماید.

1555 اگر بخواهد غیر روزه رمضان، روزه دیگرى بگیرد باید آن را معین نماید، مثلا نیت كند كه روزه قضا یا روزه نذر مى‏گیرم، ولى در ماه رمضان لازم نیست نیت كند كه روزه ماه رمضان مى‏گیرم، بلكه اگر نداند ماه رمضان است، یا فراموش نماید و روزه دیگرى را نیت كند، روزه ماه رمضان حساب مى‏شود.

1556 اگر بداند ماه رمضان است و عمدا نیت روزه غیر رمضان كند، نه روزه رمضان حساب مى‏شود و نه روزه‏اى كه قصد كرده است.

1557 سوم بوده،روزه او صحیح است.

1558 اگر پیش از اذان صبح نیت كند و بیهوش شود و در بین روز به هوش آید، بنابر احتیاط واجب باید روزه آن روز را تمام نماید و اگر تمام نكرد،قضاى آن را بجا آورد.

1559 اگر پیش از اذان صبح نیت كند و مست‏شود و در بین روز بهوش آید، احتیاط واجب آن است كه روزه آن روز را تمام كند و قضاى آن را هم بجا آورد.

1560 اگر پیش از اذان صبح نیت كند و بخوابد و بعد از مغرب بیدار شود،روزه‏اش صحیح است.

1561 اگر نداند یا فراموش كند كه ماه رمضان است و پیش از ظهر ملتفت‏شود،چنانچه كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام نداده باشد، باید نیت كند و روزه او صحیح است و اگر كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام داده باشد، یا بعداز ظهر ملتفت‏شود كه ماه رمضان است، روزه او باطل مى‏باشد ولى باید تا مغرب كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام ندهد و بعد از رمضان هم روزه آن روز را قضا نماید.

1562 اگر بچه پیش از اذان صبح ماه رمضان بالغ شود، باید روزه بگیرد، واگر بعد از اذان بالغ شود، روزه آن روز بر او واجب نیست.

1563 كسى كه براى به جا آوردن روزه میتى اجیر شده اگر روزه مستحبى بگیرد اشكال ندارد، ولى كسى كه روزه قضا یا روزه واجب دیگرى دارد، نمى‏تواند روزه مستحبى بگیرد. و چنانچه فراموش كند و روزه مستحب بگیرد، در صورتى كه پیش از ظهر یادش بیاید، روزه مستحبى او به هم مى‏خورد و مى‏تواند نیت‏خود را به روزه واجب برگرداند. و اگر بعد از ظهر ملتفت‏شود، روزه او باطل است، و اگر بعداز مغرب یادش بیاید، روزه‏اش صحیح است، اگر چه بى‏اشكال نیست.

1564 اگر غیر از روزه ماه رمضان، روزه معین دیگرى بر انسان واجب باشد، مثلا نذر كرده باشد كه روز معینى را روزه بگیرد، چنانچه عمدا تا اذان صبح نیت نكند،روزه‏اش باطل است، و اگر نداند كه روزه آن روز بر او واجب است، یا فراموش كند و پیش از ظهر یادش بیاید، چنانچه كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام نداده باشد، روزه او صحیح و گرنه باطل مى‏باشد.

1565 اگر براى روزه واجب غیر معینى مثل روزه كفاره، عمدا تا نزدیك ظهر نیت نكند، اشكال ندارد. بلكه اگر پیش از نیت تصمیم داشته باشد كه روزه نگیرد، یا تردید داشته باشد كه بگیرد یا نه، چنانچه كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام نداده باشد، و پیش از ظهر نیت كند، روزه او صحیح است.

1566 اگر در ماه رمضان پیش از ظهر كافر مسلمان شود و از اذان صبح تا آن وقت كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام نداده باشد، نمى‏تواند روزه بگیرد و قضا هم ندارد.

1567 اگر مریض پیش از ظهر ماه رمضان خوب شود و از اذان صبح تا آن وقت كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام نداده باشد، باید نیت روزه كند و آن روز را روزه بگیرد، و چنانچه بعد از ظهر خوب شود، روزه آن روزه بر او واجب نیست.

1568 روزى را كه انسان شك دارد آخر شعبان است‏یا اول رمضان واجب نیست روزه بگیرد، و اگر بخواهد روزه بگیرد مى‏تواند نیت روزه رمضان كند، ولى اگر نیت روزه قضا و مانند آن بنماید و چنانچه بعد معلوم شود رمضان بوده، از رمضان حساب مى‏شود.

1569 اگر روزى را كه شك دارد آخر شعبان است‏یا اول رمضان، به نیت روزه قضا یا روزه مستحبى و مانند آن روزه بگیرد، و در بین روز بفهمد كه ماه رمضان است‏باید نیت روزه رمضان كند.

1570 اگر در روزه واجب معینى مثل روزه رمضان از نیت روزه گرفتن برگردد، روزه‏اش باطل است، ولى چنانچه نیت كند كه چیزى را كه روزه را باطل مى‏كند بجا آورد در صورتى كه آن را انجام ندهد، روزه‏اش باطل نمى‏شود.

1571 در روزه مستحب و روزه واجبى كه وقت آن معین نیست مثل روزه كفاره، اگر قصد كند كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام دهد، یا مردد شود كه به جا آورد یا نه،چنانچه به جا نیاورد و پیش از ظهر دوباره نیت روزه كند، روزه او صحیح است.

چیزهایى كه روزه را باطل مى‏كند
1572 نه چیز روزه را باطل مى‏كند: اول: خوردن و آشامیدن. دوم: جماع. سوم:استمنا، و استمنا آن است كه انسان با خود كارى كند كه منى از او بیرون آید.چهارم: دروغ بستن به خدا و پیغمبر و جانشینان پیغمبر علیهم السلام. پنجم:رساندن غبار غلیظ به حلق. ششم: فرو بردن تمام سر در آب. هفتم: باقى ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح. هشتم: اماله كردن با چیزهاى روان.نهم: قى كردن. و احكام اینها در مسایل آینده گفته مى‏شود.

1- خوردن و آشامیدن
1573 اگر روزه‏دار عمدا چیزى بخورد یا بیاشامد، روزه او باطل مى‏شود، چه خوردن و آشامیدن آن چیز معمول باشد مثل نان و آب، چه معمول نباشد مثل خاك و شیره درخت، و چه كم باشد یا زیاد. حتى اگر مسواك را از دهان بیرون آورد و دوباره به دهان ببرد و رطوبت آن را فرو برد، روزه او باطل مى‏شود، مگر آنكه رطوبت مسواك در آب دهان به طورى از بین برود كه رطوبت‏خارج به آن گفته نشود.

1574 اگر موقعى كه مشغول غذا خوردن است‏بفهمد صبح شده، باید لقمه را از دهان بیرون آورد. و چنانچه عمدا فرو برد، روزه‏اش باطل است و به دستورى كه بعدا گفته خواهد شد، كفاره هم بر او واجب مى‏شود.

1575 اگر روزه‏دار سهوا چیزى بخورد یا بیاشامد، روزه‏اش باطل نمى‏شود.

1576 احتیاط واجب آن است كه روزه‏دار از استعمال آمپولى كه به جاى غذا به كار مى رود، خوددارى كند. ولى تزریق آمپولى كه عضو را بى حس مى‏كند یا به جاى دوا استعمال مى‏شود، اشكال ندارد.

1577 اگر روزه‏دار چیزى را كه لاى دندان مانده است، عمدا فرو ببرد، روزه‏اش باطل مى‏شود.

1578 كسى كه مى‏خواهد روزه بگیرد، لازم نیست پیش از اذان دندانهایش را خلال كند، ولى اگر بداند غذایى كه لاى دندان مانده در روز فرو مى رود، چنانچه خلال نكند و چیزى از آن فرو رود روزه‏اش باطل مى‏شود. بلكه اگر فرو هم نرود، بنابر احتیاط واجب باید قضاى آن روز را بگیرد.

1579 فرو بردن آب دهان، اگر چه بواسطه خیال كردن ترشى و مانند آن در دهان جمع شده باشد، روزه را باطل نمى‏كند.

1580 فرو بردن اخلاط سر و سینه، تا به فضاى دهان نرسیده، اشكال ندارد. ولى اگر داخل فضاى دهان شود، احتیاط واجب آن است كه آن را فرو نبرد.

1581 اگر روزه دار به قدرى تشنه شود كه بترسد از تشنگى بمیرد، مى‏تواند به‏اندازه‏اى كه از مردن نجات پیدا كند آب بیاشامد، ولى روزه او باطل مى‏شود. و اگر ماه رمضان باشد، باید در بقیه روز از بجا آوردن كارى كه روزه را باطل مى‏كند، خوددارى نماید.

1582 جویدن غذا براى بچه یا پرنده و چشیدن غذا و مانند اینها كه معمولا به حلق نمى‏رسد، اگر چه اتفاقا به حلق برسد، روزه را باطل نمى‏كند. ولى اگر انسان ازاول بداند كه به حلق مى رسد، چنانچه فرو رود، روزه‏اش باطل مى‏شود، و باید قضاى آن را بگیرد و كفاره هم بر او واجب است.

1583 انسان نمى‏تواند براى ضعف روزه را بخورد، ولى اگر ضعف او به قدرى است‏كه معمولا نمى‏شود آن را تحمل كرد، خوردن روزه اشكال ندارد.

2- جماع
1584 جماع روزه را باطل مى‏كند، اگر چه به مقدار ختنه‏گاه داخل شود و منى هم بیرون نیاید.

1585 اگر كمتر از مقدار ختنه‏گاه داخل شود و منى هم بیرون نیاید، روزه باطل نمى‏شود، ولى كسى كه آلتش را بریده‏اند اگر كمتر از ختنه‏گاه را هم داخل كند، روزه‏اش باطل مى‏شود.

1586 اگر شك كند كه به اندازه ختنه‏گاه داخل شده یا نه، روزه او صحیح است. و كسى كه آلتش را بریده‏اند، اگر شك كند كه دخول شده یا نه، روزه او صحیح است.

1587 اگر فراموش كند كه روزه است و جماع نماید، یا او را به جماع مجبور نمایند، به طورى كه از خود اختیارى نداشته باشد، روزه او باطل نمى‏شود. ولى چنانچه در بین جماع یادش بیاید یا دیگر مجبور نباشد، باید فورا از حال جماع خارج شود، و اگر خارج نشود، روزه او باطل است.

3- استمناء
1588 اگر روزه‏دار استمنا كند، یعنى با خود كارى كند كه منى از او بیرون‏آید، روزه‏اش باطل مى‏شود.

1589 اگر بى اختیار منى از او بیرون آید، روزه‏اش باطل نیست. ولى اگر كارى كند كه بى اختیار منى از او بیرون آید، روزه‏اش باطل مى‏شود.

1590 هرگاه روزه‏دار بداند كه اگر در روز بخوابد، محتلم مى‏شود، یعنى در خواب منى از او بیرون مى آید، مى‏تواند در روز بخوابد. و چنانچه بخوابد و محتلم هم بشود، روزه‏اش صحیح است.

1591 اگر روزه‏دار در حال بیرون آمدن منى از خواب بیدار شود، واجب نیست از بیرون آمدن آن جلوگیرى كند.

1592 روزه‏دارى كه محتلم شده، مى‏تواند بول كند و به دستورى كه در مساله گفته شد، استبرا نماید. ولى اگر بداند به واسطه بول یا استبرا كردن باقى مانده منى از مجرى بیرون مى‏آید، در صورتى كه غسل كرده باشد، نمى‏تواند استبرا كند.

1593 روزه‏دارى كه محتلم شده، اگر بداند منى در مجرى مانده و در صورتى كه پیش از غسل بول نكند بعد از غسل منى از او بیرون مى‏آید، بنابر احتیاط واجب بایدپیش از غسل بول كند.

1594 اگر به قصد بیرون آمدن منى كارى بكند، در صورتى كه منى ازاو بیرون نیاید، روزه‏اش باطل نمى‏شود.

1595 اگر روزه دار بدون قصد بیرون آمدن منى با كسى بازى و شوخى كند، در صورتى كه عادت نداشته باشد كه بعد از بازى و شوخى منى از او خارج شود، اگرچه اتفاقا منى بیرون آید، روزه او صحیح است. ولى اگر شوخى را ادامه دهد تا آن جا كه نزدیك است منى خارج شود، و خوددارى نكند تا خارج گردد، روزه‏اش باطل است.

4- دروغ بستن به خدا و پیغمبر
1596 اگر روزه‏دار به گفتن یا به نوشتن یا به اشاره و مانند اینها، به خدا و پیغمبر و جانشینان آن حضرت عمدا نسبت دروغ بدهد، اگر چه فورا بگوید دروغ گفتم، یا توبه كند، روزه او باطل است. و احتیاط واجب آن است كه حضرت زهرا سلام الله علیها و سایر پیغمبران و جانشینان آنان هم در این حكم فرقى ندارند.

1597 اگر بخواهد خبرى را كه نمى‏داند راست است‏یا دروغ نقل كند، بنابر احتیاط واجب باید از كسى كه آن خبر را گفته یا از كتابى كه آن خبر در آن نوشته شده، نقل نماید. لیكن اگر خودش هم خبر بدهد، روزه‏اش باطل نمى‏شود.

1598 اگر چیزى را به اعتقاد این كه راست است از قول خدا یا پیغمبر نقل كند و بعد بفهمد دروغ بوده، روزه‏اش باطل نمى‏شود.

1599 اگر بداند دروغ بستن به خدا و پیغمبر روزه را باطل مى‏كند و چیزى را كه مى‏داند دروغ است‏به آنان نسبت دهد و بعدا بفهمد آن چه را كه گفته، راست‏بوده، روزه‏اش صحیح است.

1600 اگر دروغى را كه دیگرى ساخته عمدا به خدا و پیغمبر و جانشینان پیغمبر نسبت دهد، روزه‏اش باطل مى‏شود، ولى اگر از قول كسى كه آن دروغ را ساخته نقل كند، اشكال ندارد.

1601 اگر از روزه‏دار بپرسند كه آیا پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم چنین مطلبى فرموده‏اند و او جایى كه در جواب باید بگوید نه، عمدا بگوید بلى، یا جایى كه باید بگوید بلى، عمدا بگوید نه، روزه‏اش باطل مى‏شود.

1602 اگر از قول خدا یا پیغمبر حرف راستى را بگوید، بعد بگوید دروغ گفتم، یا در شب دروغى را به آنان نسبت دهد و فرداى آن روز كه روزه مى‏باشد بگوید آنچه دیشب گفتم راست است، روزه‏اش باطل مى‏شود.

5- رساندن غبار غلیظ به حلق
1603 رساندن غبار غلیظ به حلق روزه را باطل مى‏كند، چه غبار چیزى باشد كه خوردن آن حلال است، مثل آرد، یا غبار چیزى باشد كه خوردن آن حرام است.

1604 اگر به واسطه باد غبار غلیظ‏ى پیدا شود و انسان با این كه متوجه است مواظبت نكند و به حلق برسد، روزه‏اش باطل مى‏شود.

1605 احتیاط واجب آن است كه روزه‏دار دود سیگار و تنباكو و مانند اینها را هم به حلق نرساند. ولى بخار غلیظ روزه را باطل نمى‏كند، مگر این كه در دهان به صورت آب در آید و فرو دهد.

1606 اگر مواظبت نكند و غبار یا بخار یا دود و مانند اینها داخل حلق شود،چنانچه یقین داشته كه به حلق نمى رسد روزه‏اش صحیح است.

1607 اگر فراموش كند كه روزه است و مواظبت نكند، یا بى‏اختیار غبار و مانند آن به حلق او برسد، روزه‏اش باطل نمى‏شود، و چنانچه ممكن است‏باید آن را بیرون آورد.

6- فرو بردن سر در آب
1608 اگر روزه‏دار عمدا تمام سر را در آب فرو برد، اگرچه باقى بدن او از آب بیرون باشد، بنا بر احتیاط واجب باید قضاى آن روزه را بگیرد. ولى اگر تمام بدن را آب بگیرد و مقدارى از سر بیرون باشد روزه او باطل نمى‏شود.

1609 اگر نصف سر را یك دفعه و نصف دیگر آن را دفعه دیگر در آب فرو برد،روزه‏اش باطل نمى‏شود.

1610 اگر شك كند كه تمام سر زیر آب رفته یا نه روزه‏اش صحیح است.

1611 اگر سر زیر آب برود ولى مقدارى از موها بیرون بماند، روزه باطل مى‏شود.

1612 احتیاط واجب آن است كه سر را در گلاب فرو نبرد، ولى در آبهاى مضاف دیگر و در چیزهاى دیگر كه روان است، اشكال ندارد.

1613 اگر روزه‏دار بى‏اختیار در آب بیفتد و تمام سر او را آب بگیرد، یا فراموش كند كه روزه است و سر در آب فرو برد، روزه او باطل نمى‏شود.

1614 اگر عادتا با افتادن در آب سرش زیر آب مى رود، چنانچه با توجه به‏این مطلب خود را در آب بیندازد و سرش زیر آب برود روزه‏اش باطل مى‏شود.

1615 اگر فراموش كند كه روزه است و سر را در آب فرو برد یا دیگرى به زور سر او را در آب فرو برد، چنانچه در زیر آب یادش بیاید كه روزه است‏یا آن كس دست‏خود را بردارد، باید فورا سر را بیرون آورد، و چنانچه بیرون نیاورد، روزه‏اش باطل مى‏شود.

1616 اگر فراموش كند كه روزه است و به نیت غسل سر را در آب فرو برد، روزه و غسل او صحیح است.

1617 اگر بداند كه روزه است و عمدا براى غسل سر را در آب فرو برد،چنانچه روزه او روزه واجبى باشد كه مثل روزه كفاره وقت معینى ندارد، غسل صحیح و روزه باطل مى‏باشد. ولى اگر واجب معین باشد، اگر به فرو بردن سر در آب قصد غسل كند، روزه او باطل است و بنابر احتیاط واجب غسل او هم باطل است،مگر آن كه در زیر آب یا در حال خارج شدن از آب نیت غسل كند، كه در این صورت غسل او صحیح است. و اما اگر روزه ماه رمضان باشد، هم غسل و هم روزه باطل است، مگر آن كه در همان زیر آب توبه نماید و در حال خارج شدن از آب نیت غسل كند،كه در این صورت غسل او صحیح است.

1618 اگر براى آنكه كسى را از غرق شدن نجات دهد، سر را در آب فرو برد، اگرچه نجات دادن او واجب باشد، روزه‏اش باطل است.

7- باقى ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح
1619 اگر جنب عمدا تا اذان صبح غسل نكند، یا اگر وظیفه او تیمم است عمدا تیمم ننماید، روزه‏اش باطل است.

1620 اگر در روزه واجبى كه مثل روزه ماه رمضان وقت آن معین است، تا اذان صبح غسل نكند و تیمم هم ننماید، روزه‏اش صحیح است.

1621 كسى كه جنب است و مى‏خواهد روزه واجبى بگیرد كه مثل روزه رمضان وقت آن معین است، چنانچه عمدا غسل نكند تا وقت تنگ شود، مى‏تواند با تیمم روزه بگیرد و صحیح است.

1622 اگر جنب در ماه رمضان غسل را فراموش كند و بعد از یك روز یادش بیاید، باید روزه آن روز را قضا نماید، و اگر بعد از چند روز یادش بیاید، باید روزه هر چند روزى را كه یقین دارد جنب بوده قضا نماید. مثلا اگر نمى‏داند سه روز جنب بوده یا چهار روز، باید روزه سه روز را قضا كند.

1623 كسى كه در شب ماه رمضان براى هیچ كدام از غسل و تیمم وقت ندارد،اگر خود را جنب كند روزه‏اش باطل است و قضا و كفاره بر او واجب مى‏شود، ولى اگر براى تیمم وقت دارد، چنانچه خود را جنب كند، با تیمم روزه او صحیح است، ولى گناهكار است.

1624 اگر گمان كند كه به اندازه غسل وقت دارد و خود را جنب كند و بعد بفهمد وقت تنگ بوده، چنانچه تیمم كند روزه‏اش صحیح است.

1625 كسى كه در شب ماه رمضان جنب است و مى‏داند كه اگر بخوابد تا صبح بیدار نمى‏شود، نباید بخوابد، و چنانچه بخوابد و تا صبح بیدار نشود، روزه‏اش باطل است و قضا و كفاره بر او واجب مى‏شود.

1626 هرگاه جنب در شب ماه رمضان بخوابد و بیدار شود، اگر احتمال بدهد كه اگر دوباره بخوابد بیدار مى‏شود براى غسل، مى‏تواند بخوابد.

1627 كسى كه در شب ماه رمضان جنب است و مى‏داند یا احتمال مى‏دهد كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار مى‏شود، چنانچه تصمیم داشته باشد كه بعد از بیدار شدن غسل كند و با این تصمیم بخوابد و تا اذان خواب بماند، روزه‏اش صحیح است.

1628 كسى كه در شب ماه رمضان جنب است و مى‏داند یا احتمال مى‏دهد كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار مى‏شود، چنانچه غفلت داشته باشد كه بعد از بیدار شدن باید غسل كند، در صورتى كه بخوابد و تا اذان صبح خواب بماند، روزه‏اش صحیح است.

1629 كسى كه در شب ماه رمضان جنب است و مى‏داند یا احتمال مى‏دهد كه اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار مى‏شود، چنانچه نخواهد بعد از بیدار شدن غسل كند، یا تردید داشته باشد كه غسل كند یا نه، در صورتى كه بخوابد و بیدار نشود، روزه‏اش باطل است.

1630 اگر جنب در شب ماه رمضان بخوابد و بیدار شود و بداند یا احتمال دهد كه اگر دوباره بخوابد پیش از اذان صبح بیدار مى‏شود و تصمیم هم داشته باشد كه بعد از بیدار شدن غسل كند، چنانچه دوباره بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود، باید روزه آن روز را قضا كند، و همچنین است اگر از خواب دوم بیدار شود و براى مرتبه سوم بخوابد، و كفاره بر او واجب نمى‏شود.

1631 خوابى را كه در آن محتلم شده نباید خواب اول حساب كرد، بلكه اگراز آن خواب بیدار شود و دوباره بخوابد، خواب اول حساب مى‏شود.

1632 اگر روزه‏دار در روز محتلم شود، واجب نیست فورا غسل كند.

1633 هرگاه در ماه رمضان بعد از اذان صبح بیدار شود و ببیند محتلم شده، اگرچه‏بداند پیش از اذان محتلم شده، روزه او صحیح است.

1634 كسى كه مى‏خواهد قضاى روزه رمضان را بگیرد، هرگاه تا اذان صبح جنب بماند، اگر چه از روى عمد نباشد، روزه او باطل است.

1635 كسى كه مى‏خواهد قضاى روزه رمضان را بگیرد، اگرچه بعد از اذان صبح بیدار شود و ببیند محتلم شده و بداند پیش از اذان محتلم شده است، چنانچه وقت روزه تنگ است، مثلا پنچ روز روزه رمضان دارد، و پنج روز هم به رمضان مانده است، بعد از رمضان عوض آن را به جا آورد، و اگر وقت قضاى روزه تنگ نیست روزه بگیرد.

1636 اگر در روزه واجبى غیر روزه رمضان و قضاى آن، تا اذان صبح جنب بماند، روزه‏اش صحیح است، چه وقت آن معین باشد و چه نباشد.

1637 اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاك شود و عمدا غسل نكند، یا اگر وظیفه او تیمم است تیمم نكند، روزه‏اش باطل است.

1638 اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاك شود و براى غسل وقت نداشته باشد، چنانچه بخواهد روزه ماه رمضان یا قضاى آن را بگیرد، باید تیمم نماید و روزه‏اش صحیح است، و اگر بخواهد روزه مستحب یا روزه واجب مثل روزه كفاره و روزه نذرى بگیرد، اگرچه بدون تیمم هم روزه‏اش صحیح است، ولى احتیاط مستحب آن است كه تیمم كند.

1639 اگر زن نزدیك اذان صبح از حیض یا نفاس پاك شود و براى هیچ كدام از غسل و تیمم وقت نداشته باشد، یا بعد از اذان بفهمد كه پیش از اذان پاك شده، روزه او صحیح است، ولى اگر در وسعت وقت قضاى رمضان را گرفته باشد،صحیح بودن آن اشكال دارد.

1640 اگر زن بعد از اذان صبح از خون حیض یا نفاس پاك شود، یا در بین روز خون حیض یا نفاس ببیند، اگر چه نزدیك مغرب باشد، روزه او باطل است.

1641 اگر زن غسل حیض یا نفاس را فراموش كند و بعد از یك روز یا چند روز یادش بیاید، روزه‏هایى كه گرفته صحیح است.

1642 اگر زن پیش از اذان صبح در ماه رمضان از حیض یا نفاس پاك شود ودر غسل كردن كوتاهى كند و تا اذان غسل نكند و در تنگى وقت تیمم هم نكند، روزه‏اش باطل است. ولى چنانچه كوتاهى نكند، مثلا منتظر باشد كه حمام زنانه شود، اگرچه سه مرتبه بخوابد و تا اذان غسل نكند، در صورتى كه تیمم كند روزه او صحیح است.

1643 اگر زنى كه در حال استحاضه است، غسلهاى خود را به تفصیلى كه در احكام استحاضه در مساله به بعد گفته شد به جا آورد، روزه او صحیح است.

1644 كسى كه مس میت كرده، یعنى جایى از بدن خود را به بدن میت رسانده،مى‏تواند بدون غسل مس میت روزه بگیرد. و اگر در حال روزه هم میت را مس نماید،روزه او باطل نمى‏شود.

8- اماله كردن
1645 اماله كردن با چیز روان اگرچه از روى ناچارى و براى معالجه باشد، روزه را باطل مى‏كند، ولى استعمال شیافهایى كه براى معالجه است اشكال ندارد، و احتیاط واجب آن است كه از استعمال شیافهایى كه براى كیف كردن است، مثل شیاف تریاك یا براى تغذیه از این مجرا است، خوددارى نمایند.

9- قى كردن
1646 هرگاه روزه‏دار عمدا قى كند - اگر چه به واسطه مرض و مانند آن ناچار باشد - روزه‏اش باطل مى‏شود، ولى اگر سهوا یا بى‏اختیار قى كند، اشكال ندارد.

1647 اگر در شب چیزى بخورد كه مى‏داند به واسطه خوردن آن در روز بى‏اختیار قى مى‏كند، احتیاط واجب آن است كه روزه آن روز را قضا نماید.

1648 اگر روزه‏دار بتواند از قى كردن خوددارى كند، چنانچه براى او ضرر و مشقت نداشته باشد، باید خوددارى نماید.

1649 اگر مگس در گلوى روزه‏دار برود، چنانچه به قدرى پایین رود كه به فرو بردن آن خوردن نمى‏گویند، لازم نیست آن را بیرون آورد و روزه او صحیح است، واگر به این مقدار پایین نرود، باید آن را بیرون آورد، اگرچه موجب شود كه قى كند و روزه‏اش باطل شود، و چنانچه فرو برد روزه‏اش باطل مى‏شود، و بنابر احتیاط واجب باید كفاره جمع بدهد.

1650 اگر سهوا چیزى را فرو ببرد و پیش از رسیدن به شكم یادش بیاید كه روزه است، چنانچه به قدرى پایین رفته باشد كه اگر آن را داخل شكم كند خوردن نمى‏گویند، لازم نیست آن را بیرون آورد و روزه او صحیح است.

1651 اگر یقین داشته باشد كه به واسطه آروغ زدن چیزى از گلو بیرون مى‏آید، نباید عمدا آروغ بزند، ولى اگر یقین نداشته باشد اشكال ندارد.

1652 اگر آروغ بزند و بدون اختیار چیزى در گلو یا دهانش بیاید آن را بیرون‏بریزد، و اگر بى اختیار فرو رود، روزه‏اش صحیح است.

احكام چیزهایى كه روزه را باطل مى‏كند
1653 اگر انسان عمدا و از روى اختیار كارى كه روزه را باطل مى‏كند، انجام دهد،روزه او باطل مى‏شود و چنانچه از روى عمد نباشد اشكال ندارد، ولى جنب اگر بخوابد و به تفصیلى كه در مساله گفته شد تا اذان صبح غسل نكند، روزه او باطل است.

1654 اگر روزه‏دار سهوا یكى از كارهایى كه روزه را باطل مى‏كند انجام دهد و به خیال این كه روزه‏اش باطل شده، عمدا دوباره یكى از آنها را بجا آورد، روزه او باطل مى‏شود.

1655 اگر چیزى به زور در گلوى روزه‏دار بریزند، یا سر او را به زور در آب فرو برند، روزه او باطل نمى‏شود، ولى اگر مجبورش كنند كه روزه خود را باطل كند مثلا به او بگویند اگر غذا نخورى ضرر مالى یا جانى به تو مى زنیم و خودش براى جلوگیرى از ضرر، چیزى بخورد، روزه او باطل مى‏شود.

1656 روزه‏دار نباید جایى برود كه مى‏داند چیزى در گلویش مى ریزند یا مجبورش مى‏كنند كه خودش روزه خود را باطل كند، اما اگر قصد رفتن كند و نرود یا بعد از رفتن چیزى به خوردش ندهند، روزه او صحیح است، و چنانچه از روى ناچارى كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام دهد، روزه او باطل مى‏شود، ولى اگرچیزى در گلویش بریزند، باطل شدن روزه او محل اشكال است.

آنچه براى روزه‏دار مكروه است
1657 چند چیز براى روزه‏دار مكروه است و از آن جمله است: دوا ریختن به چشم و سرمه كشیدن در صورتى كه مزه یا بوى آن به حلق برسد، انجام دادن هر كارى كه مانند خون گرفتن و حمام رفتن باعث ضعف مى‏شود، انفیه كشیدن اگر نداند كه به حلق مى‏رسد و اگر بداند به حلق مى رسد جایز نیست، بو كردن گیاههاى معطر، نشستن زن در آب، استعمال شیاف، تر كردن لباسى كه در بدن است، كشیدن دندان و هر كارى كه به واسطه آن از دهان خون بیاید، مسواك كردن به چوب تر، و نیز مكروه است انسان بدون قصد بیرون آمدن منى زن خود را ببوسد یا كارى كند كه شهوت خود را به حركت آورد، و اگر به قصد بیرون آمدن منى باشد، در صورتى كه منى بیرون‏آید، روزه او باطل است.

جاهایى كه قضا و كفاره واجب است
1658 اگر در روزه ماه رمضان عمدا قى كند یا در شب جنب شود و به تفصیلى كه در مساله گفته شد سه مرتبه بیدار شود و بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود،فقط باید قضاى آن روز را بگیرد، و چنانچه عمدا اماله كند یا سر زیر آب ببرد،بنابر احتیاط واجب باید كفاره هم بدهد، ولى اگر كار دیگرى كه روزه را باطل مى‏كند عمدا انجام دهد، در صورتى كه مى‏دانسته آن كار روزه را باطل مى‏كند، قضا و كفاره براو واجب مى‏شود.

1659 اگر به واسطه ندانستن مساله كارى انجام دهد كه روزه را باطل مى‏كند، چنانچه مى‏توانسته مساله را یاد بگیرد، بنابر احتیاط واجب كفاره بر او ثابت مى‏شود، و اگر نمى‏توانسته مساله را یاد بگیرد یا اصلا ملتفت مساله نبوده یا یقین داشته كه فلان چیز روزه را باطل نمى‏كند، كفاره بر او واجب نیست.

كفاره روزه
1660 كسى كه كفاره روزه رمضان بر او واجب است، باید یك بنده آزاد كند یا به دستورى كه در مساله بعد گفته مى‏شود، دو ماه روزه بگیرد یا شصت فقیر را سیر كند یا به هر كدام، یك مد كه تقریبا ده سیر است، طعام یعنى گندم یا جو و مانند اینها بدهد، و چنانچه اینها برایش ممكن نباشد، هر چند مد كه مى‏تواند به فقرا طعام بدهد و اگر نتواند طعام بدهد باید استغفار كند، اگر چه مثلا بك مرتبه بگوید: "استغفرالله"، و احتیاط واجب در فرض اخیر آن است كه هر وقت‏بتواند، كفاره را بدهد.

1661 كسى كه مى‏خواهد دو ماه كفاره روزه رمضان را بگیرد، باید سى و یك روز آن را پى در پى بگیرد، و اگر بقیه آن پى در پى نباشد، اشكال ندارد.

1662 كسى كه مى‏خواهد دو ماه كفاره روزه رمضان را بگیرد، نباید موقعى شروع كند كه در بین سى و یك روز، روزى باشد كه مانند عید قربان روزه آن حرام است.

1663 كسى كه باید پى در پى روزه بگیرد، اگر در بین آن بدون عذر یك روز روزه نگیرد، یا وقتى شروع كند كه در بین آن به روزى برسد كه روزه آن واجب است،مثلا به روزى برسد كه نذر كرده آن روز را روزه بگیرد، باید روزه‏ها را از سر بگیرد.

1664 اگر در بین روزهایى كه باید پى در پى روزه بگیرد، عذرى مثل حیض یا نفاس یا سفرى كه در رفتن آن مجبور است، براى او پیش آید، بعد از برطرف شدن عذر واجب نیست روزه‏ها را از سر بگیرد، بلكه بقیه را بعد از برطرف شدن عذر بجامى‏آورد.

1665 اگر به چیز حرامى روزه خود را باطل كند، چه آن چیز اصلا حرام باشد مثل شراب و زنا، یا به جهتى حرام شده باشد مثل نزدیكى كردن با عیال خود در حال حیض، بنا بر احتیاط كفاره جمع بر او واجب مى‏شود، یعنى باید یك بنده آزاد كند و دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر كند، یا به هر كدام آنها یك مد كه تقریبا ده سیر است گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد، و چنانچه هر سه برایش ممكن نباشد، هر كدام آنها را كه ممكن است‏باید انجام دهد.

1666 اگر روزه‏دار دروغى را به خدا و پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم نسبت دهد، كفاره جمع كه تفصیل آن در مساله پیش گفته شد بنابر احتیاط بر او واجب مى‏شود.

1667 اگر روزه‏دار در یك روز ماه رمضان چند مرتبه جماع كند، یك كفاره براو واجب است، ولى اگر جماع او حرام باشد یك كفاره جمع واجب مى‏شود.

1668 اگر روزه‏دار در یك روز ماه رمضان چند مرتبه غیر جماع كار دیگرى كه روزه را باطل مى‏كند انجام دهد، براى همه آنها یك كفاره كافى است.

1669 اگر روزه‏دار جماع حرام كند و بعد با حلال خود جماع نماید، یك كفاره جمع كافى است.

1670 اگر روزه‏دار كارى كه حلال است و روزه را باطل مى‏كند، انجام دهد،مثلا آب بیاشامد، و بعد كار دیگرى كه حرام است و روزه را باطل مى‏كند انجام دهد، مثلا غذاى حرامى بخورد، یك كفاره كافى است.

1671 اگر روزه‏دار آروغ بزند و چیزى در دهانش بیاید، چنانچه عمدا آن را فرو ببرد، روزه‏اش باطل است و باید قضاى آن را بگیرد و كفاره هم بر او واجب مى‏شود، و اگر خوردن آن چیز حرام باشد، مثلا موقع آروغ زدن خون یا غذایى كه از صورت غذا بودن خارج شده به دهان او بیاید و عمدا آن را فرو برد، باید قضاى آن روزه را بگیرد، و بنابر احتیاط كفاره جمع هم بر او واجب مى‏شود.

1672 اگر نذر كند كه روز معینى را روزه بگیرد، چنانچه در آن روز عمدا روزه خود را باطل كند، باید یك بنده آزاد نماید، یا دو ماه پى در پى روزه بگیرد،یا به شصت فقیر طعام دهد.

1673 اگر به گفته كسى كه مى‏گوید مغرب شده افطار كند، و بعد بفهمد مغرب نبوده است، قضا و كفاره بر او واجب مى‏شود. ولى اگر خبر دهنده عادل بوده،فقط قضاى آن روزه واجب است.

1674 كسى كه عمدا روزه خود را باطل كرده، اگر بعد از ظهر مسافرت كند، یا پیش از ظهر براى فرار از كفاره سفر نماید، كفاره از او ساقط نمى‏شود، بلكه‏اگر قبل از ظهر مسافرتى براى او پیش آمد كند، بنابر احتیاط كفاره بر او واجب است.

1675 اگر عمدا روزه خود را باطل كند، و بعد عذرى مانند حیض یا نفاس یا مرض براى او پیدا شود، كفاره بر او واجب نیست.

1676 اگر یقین كند كه روز اول ماه رمضان است، و عمدا روزه خود را باطل كند،بعد معلوم شود كه آخر شعبان بوده، كفاره بر او واجب نیست.

1677 اگر انسان شك كند كه آخر رمضان است‏یا اول شوال، و عمدا روزه خود را باطل كند، بعد معلوم شود اول شوال بوده، كفاره بر او واجب نیست.

1678 اگر روزه‏دار در ماه رمضان با زن خود كه روزه‏دار است جماع كند، چنانچه زن را مجبور كرده باشد، كفاره روزه خودش و روزه زن را باید بدهد، و اگر زن به جماع راضى بوده، بر هر كدام یك كفاره واجب مى‏شود.

1679 اگر زنى شوهر خود را مجبور كند كه جماع نماید، یا كار دیگرى كه روزه را باطل مى‏كند انجام دهد، واجب نیست كه كفاره روزه شوهر را بدهد.

1680 اگر روزه‏دار در ماه رمضان با زن خود كه روزه‏دار است جماع كند،چنانچه به طورى زن را مجبور كرده باشد كه از خود اختیارى نداشته باشد، و در بین جماع زن راضى شود، باید مرد دو كفاره و زن یك كفاره بدهد، و اگر با اراده و اختیار عمل را انجام دهد، اگرچه مجبورش كرده باشد، مرد باید كفاره خودش و زن را بدهد.

1681 اگر روزه‏دار در ماه رمضان با زن روزه‏دار خود كه خواب است جماع نماید،یك كفاره بر او واجب مى‏شود، و روزه زن صحیح است و كفاره هم بر او واجب نیست.

1682 اگر مرد زن خود را مجبور كند كه غیر جماع كار دیگرى كه روزه را باطل مى‏كند بجا آورد، كفاره زن را نباید بدهد، و بر خود زن هم كفاره واجب نیست.

1683 كسى كه به واسطه مسافرت یا مرض روزه نمى‏گیرد، نمى‏تواند زن روزه‏دار خود را مجبور به جماع كند، ولى اگر او را مجبور نماید، بنابر احتیاط باید كفاره‏اش را بدهد.

1684 انسان نباید در بجا آوردن كفاره كوتاهى كند، ولى لازم نیست فورا آن را انجام دهد.

1685 اگر كفاره بر انسان واجب شود و چند سال آن را بجا نیاورد، چیزى بر آن اضافه نمى‏شود.

1686 كسى كه باید براى كفاره یك روز شصت فقیر را طعام بدهد، اگر به شصت فقیر دسترسى دارد، نباید به هر كدام از آنها بیشتر از یك مد كه تقریبا ده سیر است طعام بدهد، یا یك فقیر را بیشتر از یك مرتبه سیر نماید، ولى چنانچه انسان اطمینان داشته باشد كه فقیر طعام را به عیالات خود مى‏دهد یا به آنها مى‏خوراند، مى‏تواند براى هر یك از عیالات فقیر اگرچه صغیر باشند یك مد به آن فقیر بدهد.

1687 كسى كه قضاى روزه رمضان را گرفته، اگر بعد از ظهر عمدا كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام دهد، باید به ده فقیر هر كدام یك مد كه تقریبا ده سیر است طعام بدهد، و اگر نمى‏تواند بنابر احتیاط واجب باید سه روز پى در پى روزه بگیرد.

جاهایى كه فقط قضاى روزه واجب است
1688 در چند صورت فقط قضاى روزه بر انسان واجب است، و كفاره واجب نیست:اول: آنكه روزه‏دار در روز ماه رمضان عمدا قى كند. دوم: آنكه در شب ماه رمضان جنب باشد و به تفصیلى كه در مساله گفته شد تا اذان صبح از خواب سوم بیدار نشود. . سوم: عملى كه روزه را باطل مى كند بجا نیاورد، ولى نیت روزه نكند یار یا كند، یا قصد كند كه روزه نباشد. چهارم: آنكه در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش كند، و با حال جنابت‏یك روز یا چند روز روزه بگیرد. پنجم: آنكه در ماه رمضان بدون این كه تحقیق كند صبح شده یا نه، كارى كه روزه را باطل مى كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده و نیز اگر بعد از تحقیق با این كه گمان دارد صبح شده، كارى كه روزه را باطل مى كند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده قضاى آن روزه بر او واجب است. ولى اگر بعد از تحقیق گمان یا یقین كند كه صبح شده و چیزى بخورد، و بعد معلوم شود صبح بوده، قضا واجب نیست، بلكه اگر بعد از تحقیق شك كند كه صبح شده یا نه و كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده، قضا واجب نیست. ششم: آنكه كسى بگوید صبح نشده و انسان به گفته او كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام هد، بعد معلوم شود صبح بوده است. هفتم: آنكه كسى بگوید صبح شده و انسان به گفته او یقین نكند، یا خیال كند شوخى مى‏كند و كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است. هشتم: آنكه به گفته كس دیگر كه عادل باشد افطار كند، بعد معلوم شود مغرب نبوده است. نهم: آنكه در هواى صاف به واسطه تاریكى یقین كند كه مغرب شده و افطار كند، بعد معلوم شود مغرب نبوده است. ولى اگر در هواى ابر به گمان این كه مغرب شده افطار كند، بعد معلوم شود مغرب نبوده، قضا لازم نیست. دهم: آنكه براى خنك شدن، یا بى جهت مضمضه كند، یعنى آب در دهان بگرداند و بى‏اختیار فرو رود، ولى اگر فراموش كند كه روزه است و آب را فرو دهد، یا براى وضو مضمضه كند و بى‏اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.

1689 اگر غیر آب چیز دیگرى را در دهان ببرد و بى‏اختیار فرو رود، یا آب داخل بینى كند و بى‏اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.

1690 مضمضه زیاد براى روزه‏دار مكروه است، و اگر بعد از مضمضه بخواهد آب دهان را فرو برد، بهتر است‏سه مرتبه آب دهان را بیرون بریزد.

1691 اگر انسان بداند كه به واسطه مضمضه، بى‏اختیار یا از روى فراموشى آب وارد گلویش مى‏شود، نباید مضمضه كند.

1692 اگر در ماه رمضان بعد از تحقیق یقین كند كه صبح نشده و كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، قضا لازم نیست.

1693 اگر انسان شك كند كه مغرب شده یا نه، نمى‏تواند افطار كند، ولى اگر شك كند كه صبح شده یا نه، پیش از تحقیق هم مى‏تواند كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام دهد.

احكام روزه قضا
1694 اگر دیوانه عاقل شود، واجب نیست روزه‏هاى وقتى را كه دیوانه بوده قضا نماید.

1695 اگر كافر مسلمان شود، واجب نیست روزه‏هاى وقتى را كه كافر بوده قضا نماید، ولى اگر مسلمانى كافر شود و دوباره مسلمان گردد، روزه‏هاى وقتى را كه كافر بوده باید قضا نماید.

1696 روزه‏اى كه از انسان به واسطه مستى فوت شده باید قضا نماید، اگرچه چیزى را كه به واسطه آن مست‏شده براى معالجه خورده باشد، بلكه اگر نیت روزه كرده و مست‏شده و در حال مستى روزه را ادامه داده تا از مستى خارج شده باشد، بنا بر احتیاط واجب باید روزه آن روز را تمام كند و بعدا قضا نماید.

1697 اگر براى عذرى چند روز روزه نگیرد و بعد شك كند كه چه وقت عذر او برطرف شده، مى‏تواند مقدار كمتر را كه احتمال مى‏دهد روزه نگرفته قضا نماید، مثلا كسى كه پیش از ماه رمضان مسافرت كرده و نمى‏داند پنجم رمضان از سفر برگشته یا ششم، مى‏تواند پنج روز روزه بگیرد. و نیز كسى هم كه نمى‏داند چه وقت عذر برایش پیدا شده، مى‏تواند مقدار كمتر را قضا نماید، مثلا اگر در آخرهاى ماه رمضان مسافرت كند و بعد از رمضان برگردد و نداند كه بیست و پنجم رمضان مسافرت كرده یا بیست‏و ششم، مى‏تواند مقدار كمتر یعنى پنج روز را قضا كند.

1698 اگر از چند ماه رمضان روزه قضا داشته باشد، قضاى هر كدام را كه اول بگیرد مانعى ندارد، ولى اگر وقت قضاى رمضان آخر تنگ باشد، مثلا پنج روز از رمضان آخر قضا داشته باشد و پنج روز هم به رمضان مانده باشد، باید اول، قضاى رمضان آخر را بگیرد.

1699 اگر قضاى روزه چند رمضان بر او واجب باشد، و در نیت معین نكند روزه‏اى را كه مى‏گیرد قضاى كدام رمضان است، قضاى سال اول حساب مى‏شود.

1700 كسى كه قضاى روزه رمضان را گرفته، اگر وقت قضاى روزه او تنگ نباشد، مى‏تواند پیش از ظهر روزه خود را باطل نماید.

1701 اگر قضاى روزه ماه رمضان شخص دیگرى را گرفته باشد،

1702 اگر به واسطه مرض یا حیض یا نفاس، روزه رمضان را نگیرد و پیش از تمام شدن رمضان بمیرد، لازم نیست روزه‏هایى را كه نگرفته، براى او قضا كنند، اگر چه مستحب است.

1703 اگر به واسطه مرضى روزه رمضان را نگیرد و مرض او تا رمضان سال بعد طول بكشد، قضاى روزه‏هایى را كه نگرفته بر او واجب نیست، و باید براى هر روز یك مدكه تقریبا ده سیر است طعام، یعنى گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد. ولى اگر به واسطه عذر دیگرى، مثلا براى مسافرت روزه نگرفته باشد و عذر او تا رمضان بعد باقى بماند، روزه‏هایى را كه نگرفته، باید قضا كند، و احتیاط مستحب آن است كه براى هر روز یك مد طعام هم به فقیر بدهد.

1704 اگر به واسطه مرضى روزه رمضان را نگیرد و بعد از رمضان مرض او برطرف شود ولى عذر دیگرى پیدا كند كه نتواند تا رمضان بعد قضاى روزه را بگیرد، باید روزه‏هایى را كه نگرفته، قضا نماید. و نیز اگر در ماه رمضان غیر مرض، عذر دیگرى داشته باشد و بعد از رمضان آن عذر برطرف شود و تا رمضان سال بعد به واسطه مرض نتواند روزه بگیرد، روزه‏هایى را كه نگرفته، باید قضا كند.

1705 اگر در ماه رمضان به واسطه عذرى روزه نگیرد و بعد از رمضان عذر او برطرف شود و تا رمضان آینده عمدا قضاى روزه را نگیرد، باید روزه را قضا كند و براى هر روز یك مد گندم یا جو و مانند اینها هم به فقیر بدهد.

1706 اگر در قضاى روزه كوتاهى كند تا وقت تنگ شود و در تنگى وقت عذرى پیدا كند، باید قضا را بگیرد و براى هر روز یك مد گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد، بلكه اگر موقعى كه عذر دارد، تصمیم داشته باشد كه بعد از برطرف شدن عذر روزه‏هاى خود را قضا كند، و پیش از آن كه قضا نماید در تنگى وقت عذر پیدا كند، باید قضاى آن را بگیرد، و احتیاط واجب آن است كه براى هر روز هم یك مد غذا به فقیر بدهد.

1707 اگر مرض انسان چند سال طول بكشد، بعد از آن كه خوب شد اگر تا رمضان آینده به مقدار قضا وقت داشته باشد، باید قضاى رمضان آخر را بگیرد و براى هر روز از سالهاى پیش یك مد كه تقریبا ده سیر است، طعام یعنى گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد.

1708 كسى كه باید براى هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد، مى‏تواند كفاره چند روز را به یك فقی بدهد.

1709 اگر قضاى روزه رمضان را چند سال تاخیر بیندازد، باید قضا را بگیرد و براى هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد.

1710 اگر روزه رمضان را عمدا نگیرد، باید قضاى آن را به جا آورد و براى هر روز دو ماه روزه بگیرد، یا به شصت فقیر طعام بدهد، یا یك بنده آزاد كند. و چنانچه تا رمضان آینده قضاى آن روزه را به جا نیاورد، براى هر روز نیز دادن یك مد طعام لازم است.

1711 اگر روزه رمضان را عمدا نگیرد و در روز كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام دهد، مثلا چند مرتبه جماع كند، یك كفاره كافى است.

1712 بعد از مرگ پدر، پسر بزرگتر باید قضاى نماز و روزه او را به تفصیلى كه در مساله گفته شد بجا آورد، ولى قضاى روزه مادر بر پسر واجب نیست.

1713 اگر پدر غیر از روزه رمضان، روزه واجب دیگرى را مانند روزه نذر نگرفته باشد، باید پسر بزرگتر قضا نماید.

احكام روزه مسافر
1714 مسافرى كه باید نمازهاى چهار ركعتى را در سفر دو ركعت‏بخواند،نباید روزه بگیرد. و مسافرى كه نمازش را تمام مى‏خواند، مثل كسى كه شغلش مسافرت، یا سفر او سفر معصیت است، باید در سفر روزه بگیرد.

1715 مسافرت در ماه رمضان اشكال ندارد، ولى اگر براى فرار از روزه باشد،مكروه است.

1716 اگر غیر روزه رمضان روزه معین دیگرى بر انسان واجب باشد، بنا براحتیاط واجب نباید در آن روز مسافرت كند، و اگر در سفر باشد، باید قصد كند كه ده روز در جایى بماند و آن روز را روزه بگیرد، ولى اگر نذر كرده باشد روز معینى را روزه بگیرد، مى‏تواند در آن روز مسافرت نماید.

1717 اگر نذر كند روزه بگیرد و روز آن را معین نكند، نمى‏تواند آن را در سفر بجا آورد. ولى چنانچه نذر كند كه روز معینى را در سفر روزه بگیرد، بایدآن را در سفر بجا آورد. و نیز اگر نذر كند روز معینى را چه مسافر باشد یا نباشد،روزه بگیرد، باید آن روز را اگرچه مسافر باشد روزه بگیرد.

1718 مسافر مى‏تواند براى خواستن حاجت، سه روز در مدینه طیبه روزه مستحبى بگیرد.

1719 كسى كه نمى‏داند روزه مسافر باطل است، اگر در سفر روزه بگیرد و در بین روز مساله را بفهمد، روزه‏اش باطل مى‏شود، و اگر تا مغرب نفهمد، روزه‏اش صحیح است.

1720 اگر فراموش كند كه مسافر است، یا فراموش كند كه روزه مسافر باطل مى‏باشد و در سفر روزه بگیرد، روزه او باطل است.

1721 اگر روزه‏دار بعد از ظهر مسافرت نماید، باید روزه خود را تمام كند، و اگر پیش از ظهر مسافرت كند، وقتى به حد ترخص برسد، یعنى به جایى برسد كه دیوار شهر را نبیند و صداى اذان آن را نشنود، باید روزه خود را باطل كند، و اگر پیش از آن روزه را باطل كند، بنابر احتیاط كفاره نیز بر او واجب است.

1722 اگر مسافر پیش از ظهر به وطنش برسد، یا به جایى برسد كه مى‏خواهد ده روز در آن جا بماند، چنانچه كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام نداده، باید آن روز را روزه بگیرد، و اگر انجام داده روزه آن روز بر او واجب نیست.

1723 اگر مسافر بعد از ظهر به وطنش برسد، یا به جایى برسد كه مى‏خواهد ده روز در آن جا بماند، نباید آن روز را روزه بگیرد.

1724 مسافر و كسى كه از روزه گرفتن عذر دارد، مكروه است در روز ماه رمضان جماع نماید و در خوردن و آشامیدن كاملا خود را سیر كند.

كسانى كه روزه بر آنها واجب نیست
1725 كسى كه به واسطه پیرى نمى‏تواند روزه بگیرد، یا براى او مشقت دارد،روزه بر او واجب نیست، ولى در صورت دوم باید براى هر روز یك مد كه تقریبا ده سیر است گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد.

1726 كسى كه به واسطه پیرى روزه نگرفته، اگر بعد از ماه رمضان بتواند روزه بگیرد، بنابر احتیاط واجب باید قضاى روزهایى را كه نگرفته بجا آورد.

1727 اگر انسان مرضى دارد كه زیاد تشنه مى‏شود و نمى‏تواند تشنگى را تحمل كند،یا براى او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست. ولى در صورت دوم باید براى هر روز یك مد گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد. و احتیاط واجب آن است كه بیشتر از مقدارى كه ناچار است آب نیاشامد، و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد، بنابر احتیاط واجب باید روزه‏هایى را كه نگرفته قضا نماید.

1728 زنى كه زاییدن او نزدیك است و روزه براى حملش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست، و باید براى هر روز یك مد طعام، یعنى گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد. و نیز اگر روزه براى خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست. و بنابر احتیاط واجب باید براى هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد، ودر هر دو صورت روزه‏هایى را كه نگرفته باید قضا نماید.

1729 زنى كه بچه شیر مى‏دهد و شیر او كم است، چه مادر بچه یا دایه او باشد، یا بى‏اجرت شیر دهد، اگر روزه براى بچه‏اى كه شیر مى‏دهد ضرر دارد، روزه براو واجب نیست و باید براى هر روز یك مد طعام، یعنى گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد. و نیز اگر براى خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست، و بنابر احتیاط واجب باید براى هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه‏هایى را كه نگرفته باید قضا نماید. ولى اگر كسى پیدا شود كه بى اجرت بچه را شیر دهد، یا براى شیر دادن بچه از پدر یا مادر بچه یا از كس دیگر كه اجرت او را بدهد اجرت بگیرد، احتیاط واجب آن است كه بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.

راه ثابت‏شدن اول ماه
1730 اول ماه به پنج چیز ثابت مى‏شود: اول: آنكه خود انسان ماه را ببیند. دوم: عده‏اى كه از گفته آنان یقین پیدا مى‏شود بگویند ماه را دیده‏ایم. و همچنین است هر چیزى كه به واسطه آن یقین پیدا شود. سوم: دو مرد عادل بگویند كه در شب ماه را دیده‏ایم، ولى اگر صفت ماه را بر خلاف یكدیگر بگویند، یا شهادتشان خلاف واقع باشد، مثل این كه بگویند داخل دایره ماه طرف افق بود، اول ماه ثابت نمى‏شود. اما اگر در تشخیص بعضى خصوصیات اختلاف داشته باشند، مثل آن كه یكى بگوید ماه بلند بود و دیگرى بگوید نبود، به گفته آنان اول ماه ثابت مى‏شود. چهارم: سى روز از اول ماه شعبان بگذرد كه بواسطه آن اول ماه رمضان ثابت مى‏شود، و سى روز از اول رمضان بگذرد كه بواسطه آن اول ماه شوال ثابت مى‏شود. پنجم: حاكم شرع حكم كند كه اول ماه است.

1731 اگر حاكم شرع حكم كند كه اول ماه است، كسى هم كه تقلید او را نمى‏كند،باید به حكم او عمل نماید، ولى كسى كه مى‏داند حاكم شرع اشتباه كرده، نمى‏تواند به حكم او عمل نماید.

1732 اول ماه با پیشگویى منجمین ثابت نمى‏شود، ولى اگر انسان از گفته آنان یقین پیدا كند، باید به آن عمل نماید.

1733 بلند بودن ماه یا دیر غروب كردن آن، دلیل نمى‏شود كه شب پیش، شب اول ماه بوده است.

1734 اگر اول ماه رمضان براى كسى ثابت نشود و روزه نگیرد، چنانچه دو مرد عادل بگویند كه شب پیش ماه را دیده‏ایم، باید روزه آن روز را قضا نماید.

1735 اگر در شهرى اول ماه ثابت‏شود، براى مردم شهر دیگر فایده ندارد، مگر آن دو شهر با هم نزدیك باشند، یا انسان بداند كه افق آنها یكى است.

1736 اول ماه به تلگراف ثابت نمى‏شود، مگر دو شهرى كه از یكى به دیگرى تلگراف كرده‏اند نزدیك یا هم افق باشند و انسان بداند تلگراف از روى حكم حاكم شرع یا شهادت دو مرد عادل بوده است.

1737 روزى را كه انسان نمى‏داند آخر رمضان است‏یا اول شوال، باید روزه بگیرد، ولى اگر پیش از مغرب بفهمد كه اول شوال است، باید افطار كند.

1738 اگر زندانى نتواند به ماه رمضان یقین كند، باید به گمان عمل نماید، و اگر آن هم ممكن نباشد، هر ماهى را كه روزه بگیرد صحیح است. و بنابر احتیاط واجب باید بعد از گذشتن یازده ماه از ماهى كه روزه گرفته، دوباره یك ماه روزه بگیرد. ولى اگر بعد گمان پیدا كرد، باید به آن عمل نماید.

روزه‏هاى حرام و مكروه
1739 روزه عید فطر و قربان حرام است، و نیز روزى را كه انسان نمى‏داند آخر شعبان است‏یا اول رمضان، اگر به نیت اول رمضان روزه بگیرد، حرام مى‏باشد.

1740 اگر زن به واسطه گرفتن روزه مستحبى حق شوهرش از بین برود، و همچنین اگر شوهر او را از گرفتن روزه مستحبى جلوگیرى كند، بنابر احتیاط واجب باید خوددارى كند.

1741 روزه مستحبى اولاد اگر اسباب اذیت پدر و مادر یا جد شود، جایز نیست، بلكه اگر اسباب اذیت آنان نشود، ولى او را از گرفتن روزه مستحبى جلوگیرى كنند، احتیاط واجب آن است كه روزه نگیرد.

1742 اگر پسر بدون اجازه پدر روزه مستحبى بگیرد، و در بین روز پدر او را نهى كند، باید افطار كند.

1743 كسى كه مى‏داند روزه براى او ضرر ندارد، اگرچه دكتر بگوید ضرر دارد،باید روزه بگیرد. و كسى كه یقین یا گمان دارد كه روزه برایش ضرر دارد، اگرچه دكتر بگوید ضرر ندارد، باید روزه نگیرد، و اگر روزه بگیرد، صحیح نیست، مگر آن كه به قصد قربت‏بگیرد و بعد معلوم شود ضرر نداشته.

1744 اگر انسان احتمال بدهد كه روزه برایش ضرر دارد و از آن احتمال ترس براى او پیدا شود، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد، نباید روزه بگیرد،و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، مگر آن كه به قصد قربت گرفته باشد و بعد معلوم شود ضرر نداشته.

1745 كسى كه عقیده‏اش این است كه روزه براى او ضرر ندارد، اگر روزه بگیرد و بعد از مغرب بفهمد روزه براى او ضرر داشته، باید قضاى آن را بجا آورد.

1746 غیر از روزه‏هایى كه گفته شد، روزه‏هاى حرام دیگرى هم هست كه در كتابهاى مفصل گفته شده است.

1747 روزه روز عاشورا و روزى كه انسان شك دارد روز عرفه است‏یا عید قربان،مكروه است.

روزه‏هاى مستحب
1748 روزه تمام روزهاى سال غیر از روزه‏هاى حرام و مكروه كه گفته شد مستحب است. و براى بعضى از روزها بیشتر سفارش شده است، كه از آن جمله است: 1- پنجشنبه اول و پنجشنبه آخر هر ماه، و چهارشنبه اولى كه بعد از روز دهم ماه است.و اگر كسى اینها را بجا نیاورد مستحب است قضا نماید، و چنانچه اصلا نتواند روزه بگیرد، مستحب است‏براى هر روز یك مد طعام یا 6/12 نخود نقره به فقیر بدهد. 2- سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه. 3- تمام ماه رجب و شعبان و بعضى از این دو ماه اگر چه یك روز باشد. 4- روز عید نوروز، روز بیست و پنجم و بیست و نهم ذى‏قعده، روز اول تا روز نهم ذى‏حجه، روز عرفه ولى اگر بواسطه ضعف روزه، نتواند دعاهاى روز عرفه را بخواند، روزه آن روز مكروه است، عید سعید غدیر 18 ذى‏حجه روز اول و سوم محرم،میلاد مسعود پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم، 17 ربیع الاول روز مبعث‏حضرت رسول اكرم صلى الله علیه و آله و سلم، 27 رجب و اگر كسى روزه مستحبى بگیرد واجب نیست آن را به آخر برساند، بلكه اگر برادر مؤمنش او را به غذا دعوت كند، مستحب است دعوت او را قبول كند، و در بین روز افطار نماید.

مواردى كه مستحب است انسان از كارهایى كه روزه را باطل مى‏كند خوددارى نماید
1749 براى شش نفر مستحب است در ماه رمضان اگر چه روزه نیستند از كارهاى كه روزه را باطل مى‏كند خودارى نمایند: اول: مسافرى كه در سفر، كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام داده باشد و پیش از ظهر به وطنش یا به جایى كه مى‏خواهد ده روز بماند، برسد. دوم: مسافرى كه بعد از ظهر به وطنش یا به جایى كه مى‏خواهد ده روز در آن جا بماند برسد. سوم: مریضى كه پیش از ظهر خوب شود و كارى كه روزه را باطل مى‏كند انجام داده باشد. چهارم: مریضى كه بعد از ظهر خوب شود. پنجم: زنى كه در بین روز از خون حیض یا نفاس پاك شود. ششم: كافرى كه در روز ماه رمضان مسلمان شود.

1750 مستحب است روزه‏دار نماز مغرب و عشا را پیش از افطار كردن بخواند،ولى اگر كسى منتظر اوست‏یا میل زیادى به غذا دارد كه نمى‏تواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اول افطار كند. ولى به قدرى كه ممكن است نماز را در وقت فضیلت آن بجا آورد.

آداب و شرایط روزه‏دار | ماه مبارک رمضان

روزه فقط امساك از اكل و شرب نیست، بلكه شرائطى دیگر هم همراه آن است، تعهد و مسؤولیتهاى انسان در برابر روزه، این فریضه الهى زیاد است.

روزه چهار گروه مقبول نیست
حضرت صادق(علیه السلام) فرمود: لا صیام لمن عصى الامام، و لا صیام لعبد آبق حتى یرجع، و لا صیام لامراة ناشزة حتى تتوب، و لا صیام لولد عاق حتى یبر، (1) روزه نیست‏براى كسى كه امام و پیشواى خود را نافرمانى كند و از او اطاعت ننماید، و صحیح نیست روزه عبد فرارى، تا مراجعت كند و به خدمت‏باز نگردد، و روزه زن ناشزه درست نمى‏باشد تا توبه كند و در اختیار همسرش قرار گیرد و همچنین روزه فرزند عاق شده پدر و مادر تا خوب نشود و اصلاح نگردد، مورد قبول قرار نمى‏گیرد، و روزه به حساب نمى‏آید بلى یكى از ابعاد سیاسى این حدیث‏شریف، اطاعت و فرمانبرى پیروان و رهروان مسلمان از راهبر و پیشواى مذهبى است. فاطمه (سلام الله علیها) در آداب صائم سخن مى‏گوید

حضرت فاطمه (علیها السلام) سیده نسوان عالم در آداب روزه‏دار مى‏فرماید: عن جعفر بن محمد عن آبائه عن فاطمه (علیهم السلام): «انها قالت: ما یصنع الصائم بصیامه اذا لم یصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه‏» (2) .

جعفر بن محمد (علیهما السلام) از آباء گرامش از فاطمه دخت گرام رسول الله (صلى الله علیهم اجمعین) روایت مى‏نماید: كه حضرت زهرا (علیها السلام) فرمود: صائم با روزه خویش كارى نكرده (یعنى حق روزه را ادا نكرده) هرگاه زبان و گوش و چشم و جوارحش را از (آنچه كه بر آنها حرام است) حفظ نكرده باشد.

یعنى روزه یك مسماى واقعى از حفظ شكم از كل خوردنیها و نوشیدنیها و مبطلات دیگر و خلاصه‏اى از اجتناب از گناهان و معصیت‏خداوند مى‏باشد، زیرا روزه‏دار بدون پرهیز از تمامى محرمات روزه واقعى را در خویش تحقق نبخشیده است.

پنج‏خصلت موجب افطار روزه و بطلان وضوء مى‏شود.

اگرچه امروز فقهاى عالى مقام این موارد را مبطل روزه و وضوء نمى‏دانند زیرا كمتر كسى است در زمان ما و فرهنگ طاغوت زده و غرب زده ما از این اوصاف رذیله بپرهیزد، آن خصال پنج گانه از بیان پیامبر گرامى اسلام چنین است: «خمس خصال یفطرن الصائم، و ینقضن الوضوء الكذب، و الغیبة و النمیمة، و النظر بشهوة، و الیمین الكاذبة‏» (3)

پنج صفت است كه روزه را باطل و وضوء را مى‏شكند، دروغ و غیبت و سخن چینى و نظر شهوت انگیز، و قسم دروغ.

این اوصاف ذمیمه براستى اثر معنوى و روحانى روزه و وضوء كه یك عبادت است در اسلام خنثى مى‏كند، و اجر و ثواب روزه و وضوء را نابود مى‏نماید.

كیفیت روزه دارى از صحف ادریس علیه السلام
درصحف ادریس (علیه السلام) است: «اذا دخلتم فى الصیام فطهروا نفوسكم من كل دنس و نجس و صوموا لله بقلوب خالصة صافیة منزهة عن الافكار السیئة و الهواجس المنكرة فان الله سیحبس القلوب اللطخة و النیات المدخولة و مع صیام افواهكم من الماكل، فلتصم جوارحكم من الماثم فان الله لا یرضى منكم ان تصوموا من المطاعم فقط لكن من المناكیر كلها و الفواحش باسرها» (4) حضرت ادریس پیامبر (علیه السلام) در صحف خویش فرمود: هرگاه وارد ماه صیام شدید، پس خویشتن را از هر پلیدى و ناپاكى پاك سازید، (درون خود را براى پذیرش عبادت ویژه خداوند پاكسازى نمائید) و روزه بگیرید براى خداوند با قلبى خالص و نورانى و پاك از فكرهاى بد، و صداهاى نامفهوم و بى معنى و زشت، زیرا خداوند حبس مى‏نماید دلهاى ناپاك و نیتهاى غیر خالص شما را و دهنهاى شما نباید فقط با امساك از خوردنیها صائم و روزه‏دار باشد. بلكه باید جوارح شما از گناهان نیز روزه باشد (یعنى اعضاء شما هم باید از معصیت‏خدا امساك نماید) و همانا خداوند راضى نمى‏گردد و خشنود نمى‏شود از شما به اینكه فقط از خوردنیها پرهیز كنید، بلكه از كل منكرات و زشتیها باید پرهیز نمائید تا آنجا كه تغییر حالت پیدا كنید.

اثرات منفى غیبت و نمامى در روزه
امام رضا علیه السلام فرمود: «اجتنبوا الغیبة غیبة المؤمن، و احذرو النمیمة، فانهما یفطران الصائم و لا غیبة الفاجر و شارب الخمر و اللاعب بالشطرنج و القمار» (5)

از غیبت مؤمن اجتناب كنید، و از نمامى بپرهیزید، براستى كه غیبت و نمامى روزه صائم را باطل مى‏نماید، (و اثرات و ثواب روزه را زایل مى‏گرداند)، ولى از فاجر و شارب الخمر و شطرنج‏باز و قمار باز غیبتى نیست، (یعنى آنان از خود هتك حرمت نموده‏اند،و آبرو از خویش برده‏اند).

روزه حجاب زبان و گوش و چشم از گناه است
از فقه الرضا (علیه السلام) روایت‏شده كه حضرت رضا (علیه السلام) در رابطه با شرائط روزه و روزه‏دارى چنین فرمود: «و اعلم یرحمك الله ان الصوم حجاب ضربه الله عزوجل على الالسن و الاسماع و الابصار و سائر الجوارح لما له فى عادة من شره و طهارة تلك الحقیقة حتى یستر به من النار، و قد جعل الله على كل جارحة حقا للصیام فمن ادى حقها كان صائما و من ترك شیئا منها نقص من فضل صومه بحسب ما ترك منها» (6) .

بدان (اى روزه‏دار) خداى رحمتت كند، كه براستى روزه ستر و حجابى است، كه خداوند او را بر زبانها و گوشها و چشمها و سائر جوارح زده است، هرگاه معتاد بر زشتیها و شر و فساد باشند، (چون زبان و گوش و چشم و سایر جوارح هرگاه تحت كنترل دقیق ایمان و دین شخص باشند، از شر آنان كاملا در امان مى‏باشد) كه طهارت (و حجاب صوم) بر اسماع و ابصار و غیره، او را از آتش جهنم مى‏پوشاند و حجابى محكم از آتش براى او خواهند شد. به تحقیق خداوند بر هر «آدم‏» خسته‏اى براى روزه گرفتن حقى مقرر فرموده است، پس اگر آن حق را اداء كند (و به خوبى حق روزه‏دارى را به جاى آورد) هرآینه صائم و روزه‏دار است، (یعنى به جاى آورده حق روزه را) و هر كس بعضى از آن شرایط را ترك نموده، از فضیلت و ثواب روزه‏اش به قدر و بحسب آنچه ترك كرده كاسته است.

پى‏نوشت‏ها:

1- وقایع الایام خیابانى، ص 432.

2- بحار الانوار، ج 96، ص 295.

3- نهج الفصاحه، حدیث 1459.

4- نقل از وقایع الایام خیابانى، ص 431.

5- فقه الرضا (علیه السلام).

6- مستدرك الوسائل، نقل از وقایع الایام خیابانى، ص 432.

روزه، درمان بیماریهاى روح و جسم ص 72.

سید حسین موسوى راد لاهیجى

فلسفه و حكمت روزه | ماه مبارک رمضان

روزه از نظر بهداشت جسم و سلامت‏بدن و ابعاد دیگر داراى فواید فراوانى است، روزه در سلامت معده و پاكسازى آن از انواع غذاها كه موجب انواع بیمارى‏هاست اثرات فوق العاده‏اى دارد.

مركز بیماریها معده است
پیامبر خدا فرمود: «المعدة بیت كل داء، و الحمئة راس كل دواء» (1)

معده مركز و خانه هر دردى است، و پرهیز و اجتناب (از غذاهاى نامناسب و زیاد خورى) اساس و راس هرداروى شفابخش است.

پیامبر(ص) سه باب از علوم بروى ما گشود
پیامبر عظیم الشان اسلام در یك بیانیه كوتاه، اثرات و فوائد سه چیز را به این شرح بیان مى‏فرماید: «اغزوا تغنموا، و صوموا تصحوا، و سافروا تستغنوا» اول، جنگ و جهاد كنید تا مستغنى شوید، كه غنائم جنگى باعث استغنا مى‏باشد، دوم، روزه بگیرید تا صحت و سلامتى خویش را تضمین كنید، سوم، سفر كنید تا مالدار شوید، زیرا مسافرت و حمل كالاى تجارتى از شهرى به شهر دیگر یا از كشورى به كشور دیگر باعث رفع نیازمندى‏هاى جامعه و عمران كشورها مى‏گردد، در این سه جمله پیامبر(صلى الله علیه و آله) سه باب از درهاى علم: جهاد (كه خود باعث تمكن و امكانات مالى مى‏شود)، بهداشت جسم و اقتصاد جامعه را بر روى ما مى‏گشاید.

امام على(ع) در فلسفه روزه چه مى‏فرماید؟

ما اگر پویاى فلسفه روزه و حكمت تشریع آن باشیم و از خواص و فوائد آن بخواهیم اطلاعات بیشترى پیدا كنیم و به اشكال تراشیهاى منتقدین پاسخ اقناع كننده بدهیم به سخنان حكیمانه و درربار حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه گوش فرا مى‏دهیم در قسمتى از این خطبه امام مى‏فرماید: «و مجاهدة الصیام فى الایام المفروضات، تسكینا لاطرافهم، و تخشیعا لابصارهم، و تذلیلا لنفوسهم و تخفیضا لقلوبهم، و اذهابا للخیلاء عنهم لما فى ذلك من تعفیر عتاق الوجوه بالتراب تواضعا و التصاق كرائم الجوارح بالارض تصاغرا و لحقوق البطون بالمتون من الصیام تذللا» (2) امیرمؤمنان علیه السلام به دنباله مطالب ارزشمندى مى‏فرماید: از خدا بترسید و از كیفر تباهكارى در دنیا، و از زیان ستمگرى در آخرت ... و خداوند بندگان مؤمنش را حفظ مى‏فرماید، به وسیله نمازها و زكاتها، ( و سپس فوائد و پاره‏اى از علل و فلسفه روزه را بیان مى‏فرماید) و كوشش در گرفتن روزه در روزهاى واجب، براى آرام ماندن دست و پا و اندام و دیگر ایشان (از معصیت و نافرمانى) و چشم به زیر انداختنشان و فروتنى جانهاشان، و زبونى دلهاشان، و بیرون كردن كبر و خودپسندى از آنان، چون در نماز است مالیدن رخسارهاى نیكو براى فروتنى، و (هنگام سجده نمودن) چسبانیدن اعضاء شریفه (هفت موضع) را به زمین براى اظهار كوچكى و «ذلت‏به پیشگاه با عظمتش‏» و در روزه رسیدن شكمها به پشتها براى خضوع و ناچیز دانستن خویش كه روزه و نماز و زكات فلسفه‏اش سازندگى و تزكیه، و تذلل و تقلل به پیشگاه حضرت حق است، و از چیزهائى است كه مى‏تواند آدمى را از چنگ شیطان نجات بخشد، و از انواع بیماریهاى ظاهرى و باطنى برهاند، و مخصوصا درس مقاومت و مبارزه را عملا یاد آدمى دهد، مخصوصا روزه است كه از امتیازات بخصوص برخوردار است، كه پاداش آن فقط به خداوند بزرگ برگزار شده است. كه امیرالمؤمنین(علیه السلام) درجائى دیگر مى‏فرماید:«و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق‏» (3)

روزه براى آزمایش اخلاص مردم است
خداوند روزه را براى آزمایش اخلاص مردم واجب فرموده است، كه روزه در اخلاص عمل بسیار مؤثر است، یعنى كسى كه روزه مى‏گیرد و تمامى روز را با همه امكان بخوردنیها و آشامیدنى‏هایى كه در اختیار دارد، در عین حال امساك مى‏نماید، جز اخلاص به پیشگاه حضرت حق مفهومى دیگر ندارد، و در قسمتى از نهج البلاغه مى‏فرماید: «و صوم شهر رمضان فانه جنة من العقاب‏» (4) و یكى از دلائل وجوب روزه این است كه روزه ماه رمضان سپر است از عقاب الهى، یعنى روزه موجب غفران و آمرزش گناهان و معاصى انسان است، كه به وسیله روزه نجات از آتش جهنم و عقوبت پروردگار به دست مى‏آید.

خدایا از گرسنگى بتو پناه مى‏آوریم
فوائد كم خورى از نظر بهداشت و تندرستى جسم و روح، درست است كه آدمى تاب گرسنگى زیاد را ندارد، و اسلام هم نخواسته است كه انسان خود را در زحمت تحمل گرسنگى زیاد قرار دهد، بلكه در بعضى روایات رسیده است: «اللهم اعوذبك من الجوع‏» (5) خدایا از گرسنگى به تو پناه مى‏برم، ولى در عین حال باید متوجه بود، كه مقدارى از گرسنگى براى انسان لازم است! و فوائد بسیارى در بردارد، و بر عكس پورخورى و سیر بیمارى زیادى به همراه مى‏آورد.

از نظر بهداشت و تندرستى، باید غذا كمتر مصرف شود، و هنوز اشتهاء تمام نشده، دست از غذا خوردن بكشد، به تجربه ثابت‏شده است. افرادى كه كم مى‏خورند، از كسانى كه همیشه سیر مى‏خورند سالم‏تر مى‏باشند، و تن درست‏ترند.

ابعادى در فلسفه روزه از بیان امام صادق(ع)

هشام بن حكم از رئیس مذهب تشیع حضرت جعفر بن محمد (علیهما السلام) مى‏پرسد از علت و فلسفه روزه، امام مى‏فرماید: «انما فرض الله الصیام لیستوى به الغنى و القیر و ذلك ان الغنى لم یكن لیجد مس الجوع، فیرحم الفقیر، لان الغنى كلما اراد شیئا قدر علیه، فاراد الله تعالى ان یسوى بین خلقه، و ان یذیق الغنى مس الجوع و الالم لیرق على الضعیف و یرحم الجائع‏» (6)

حضرت صادق(علیه السلام): براستى خداوند روزه را واجب كرد، تا به وسیله او بین اغنیاء و فقراء مساوات و برابرى به وجود آید، و این براى آن است كه ثروتمندانى كه هرگز درد گرسنگى را احساس نكرده‏اند، به فقراء ترحم نمایند، زیرا اغنیاء هرگاه (خوردنى و آشامیدنى را) اراده نمودند (و هوس هر نوع ماكولات و مشروبات كردند) برایشان میسر است، پس خداوند متعال «روزه را واجب نموده‏» كه تا بین بندگانش از فقیر و غنى، برابرى به وجود آورد، و اینكه سرمایه داران مسلمان الم جوع و گرسنگى را لمس نمایند، تا بر ضعفاء رقت آوردند، و بر گرسنگان عالم ترحم نمایند، (و این تنها شعار اسلام است، آرى تنها مكتبى كه به حال گرسنگان عالم ترحم نمایند، (و این تنها شعار اسلام است، آرى تنها مكتبى كه به حال گرسنگان و محرومان مى‏اندیشد اسلام است.

خصال هفتگانه مخصوص روزه‏داران
در حدیثى طویل حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) از پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) چنین نقل مى‏فرماید كه پیامبر (صلى الله علیه و آله) فرمود: «ما من مؤمن یصوم شهر رمضان احتسابا الا اوجب الله تبارك و تعالى له سبع خصال: اولها یذوب الحرام من جسده، و الثانیة یقرب من رحمة الله عزوجل، و الثالثة قد كفر خطیئة ابیه آدم، و الرابعة یهون الله علیه سكرات الموت و الخامسة امان من الجوع و العطش یوم القیمة و السادسة یطعمه الله عزوجل من طیبات الجنة، و السابعة یعطیه الله عزوجل برائة من النار، قال: صدقت‏یا محمد» (7) .

هیچ مؤمنى نیست كه ماه رمضان را فقط به حساب خدا روزه بگیرد، مگر آنكه خداى تبارك و تعالى فت‏خصلت را براى او واجب و لازم گرداند: 1- هر چه حرام در پیگرش باشد محو و ذوب گرداند، 2- به حمت‏خداى عزوجل نزدیك مى‏شود، 3- (با روزه خویش) خطاى پدرش حضرت آدم را مى‏پوشاند، 4- خداوند لحظات جان كندن را بر وى آسان گرداند، 5- از گرسنگى و تشنگى روز قیامت در امان خواهد بود، 6- خداى عزوجل از خوراكیهاى لذیذ بهشتى او را نصیب دهد، 7- خداى و عزوجل برائت و بیزارى از آتش دوزخ را به او عطا فرماید. (پرسش كننده در این حدیث مفصل، عالم یهودى بود) كه عرض كرد راست گفتى اى محمد.

فلسفه و دلائل وجوب روزه از امام رضا(ع)

امام رضا(علیه السلام) در فلسفه و دلائل وجوب روزه مى‏فرماید: «انما امروا بالصوم لكى یعرفوا الم الجوع و العطش، فیستدلوا على فقر الآخرة، و لیكون الصائم خاشعا ذلیلا مستكینا ماجورا و محتسبا عارفا، صابرا على ما اصابه من الجوع و العطش، فیستوجب الثواب مع ما فیه من الامساك عن الشهوات و یكون ذلك واعظا لهم فى العاجل و رائضا لهم على اداء ما كلفهم و دلیلا لهم فى الآجل و لیعرفوا شدة مبلغ ذلك على اهل الفقر و المسكنة فى الدنیا فیؤدوا الیهم ما افترض الله لهم فى اموالهم‏» (8)

وقتى از حضرت درباره فلسفه روزه مى‏پرسند، مى‏فرماید: همانا (مردم) مامور به روزه شدند تا بشناسند درد و ناگواریهاى گرسنگى و تشنگى را، و آنگاه استدلال كنند بر سختیهاى گرسنگى و تشنگى و فقر آخرت، (كه پیامبر صلى الله علیه و آله در خطبه شعبانیه مى‏فرمود: و اذكروا بجوعكم و عطشكم جوع یوم القیمة و عطشة، یاد آورید از گرسنگى و تشنگى روزه داریتان گرسنگیها و تشنگیهاى روز قیامت را، كه این یادآورى انسان را به فكر تدارك قیامت مى‏اندازد كه تا سعى كند، جد و جهد بیشترى در كسب رضاى خداوند و كمك به مخلوق ضعیفش بنماید و آنان را از امكانات مادى و غیر مادى خویش بهره‏مند سازد).

(آنگاه امام علیه السلام خصوصیات صائم را این چنین توصیف مى‏فرماید) و هر آینه روزه‏دار باید (به پیشگاه خداوند) بنده‏اى خاشع و ذلیل و داراى استكانت و وقار باشد، (و خود و عمل خویش را) ماجور و مثاب دانسته، (و بداند كه اعمال و زحماتش) به حساب مى‏آید، (و نادیده گرفته نمى‏شود) و در همه حال به آنچه كه انجام مى‏دهد از عبادات عارف باشد، و بر آنچه كه از گرسنگى و تشنگى به او مى‏رسد صبر كند، و در آن هنگام با امساك از شهوات (و پیروى نكردن از نفس اماره بسوء) مستوجب ثواب فراوانى مى‏شود، (و خداوند اجر و ثواب عبادت روزه‏داریش را به او مرحمت‏خواهد فرمود) و این اوصاف حمیده (كه براى صائم ذكر شد) واعظ خوبى براى روزه‏داران در دنیا خواهد شد، (كه اثرات وضعى این اوصاف كاملا در چهره و اعمال و رفتار آنان مشهود خواهد گشت) و رائض و راغب است‏بر روزه‏داران بر اداء آنچه كه مكلف به آنند و راهنماى خوبى براى آنان است در عالم عقبى، و آنان باید بشناسند شدت و اهمیت مشكلات فقرا و بیچارگان را كه تا رحمت آورند بر فقراء و مساكین در دنیا، سپس اداء نمایند حقوق آنان را كه خداوند در اموالشان مقرر فرموده است. (یعنى اینطور نباشد كه خود خوب بخورند و بپوشند و دیگران گرسنه باشند).

شاعر عرب «حاتم بن عبد الله طائى‏» مى‏گوید:

و حسبك داء ان تبیت‏ببطنة و حولك اكباد تحن الى القد! (9)

یعنى: این درد براى تو بس است كه شب با شكم پر بخوابى و در گردت جگرها باشد كه قدح پوستى را آرزو كنند (و براى آنان فراهم نشود چه جاى آنكه طعام داشته باشند.

بحثى دیگر در فلسفه روزه از امام رضا(ع)

امام رضا (علیه السلام) در یك پرسش دیگر از فلسفه روزه چنین مى‏فرماید: «علة الصوم لعرفان مس الجوع و العطش لیكون العبد ذلیلا مستكینا ماجورا محتسبا صابرا فیكون ذلك دلیلا على شدائد الآخرة، علت روزه از براى فهمیدن الم و درد گرسنگى و تشنگى است، تا بنده ذلیل و متضرع و ماجور و صابر باشد و بفهمد شدائد آخرت را، مع ما فیه من الانكسار له عن الشهوات و اعظاله فى العاجل دلیلا على الآجل لیعلم مبلغ ذلك من اهل الفقر و المسكنة فى الدنیا و الآخرة‏» (10) علاوه بر این كه در روزه انكسار شهوات و موعظه هست از براى امر آخرت تا بداند حال اهل فقر و فاقه را در دنیا و عقبى. بلى این است قسمتى از فلسفه روزه از بیان حضرت رضا علیه آلاف التحیة و الثناء.

بلى روزه از افضل طاعات است، زیرا كه روزه مشتمل بر انكسار شهوات بهیمیه است كه شریعت آسمانى و احكام الهى نیامده مگر براى تعدیل شهوات و توقیف و مهار آنها كه در حد اعتدال انجام گرفته، و براى تزكیه و طهارت نفس و تصفیه آن از اخلاقیات رذیله، زیرا مقصود از صوم مجرد امساك از اكل و شرب و مباشرت با نسوان نیست، بلكه غرض نهائى آن كف نفس و نگهدارى آن از شهوترانى‏هاى حیوانى است، چنان كه رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود: الصوم جنة فاذا صام احدكم فلا یرفث و لا یجهل و ان امرء جادله او شاتمه فلیقل انى صائم: كه روزه سپرى است از براى شخص، زیرا یكى از شما اگر روزه گرفت‏سخن زشت نگوید، و كارهاى بیهوده نكند، و اگر كسى با وى مجادله كند یا او را شماتت نماید، او بگوید من روزه هستم، مراد از این حدیث‏شریف نبوى (صلى الله علیه و آله) این است: كه روزه وقایه‏اى است كه نگه مى‏دارد آدمى را از انحرافات و لغزشها، كه به واسطه آن از دشمنانى بزرگ چون شیطان نفس، دشمن درونى، خلاصى مى‏جوید، پس نفس را كنترل مى‏نماید از شهوات نابجا، و شیطان را از خود دور مى‏نماید.

مجراى نفوذ شیطان را با روزه ضیق نمائید
بر این مبنا رسول الله (صلى الله علیه و آله) فرمود: «ان الشیطان لیجرى من ابن آدم مجرى الدم فضیقوا مجاریه بالجوع‏»، كه شیطان جریان مى‏یابد و نفوذ مى‏كند در فرزندان آدم، مانند جریان خون در بدن پس مجارى شیطان را در وجود خود به واسطه گرسنگى یعنى روزه تنگ نمائید، (11) و الحق، كه روزه بدون اثر چه فایده و ثمرى دارد؟ آرى فائده و اثرى ندارد كه آدمى غذاى ناهار خویش را به افطار تاخیر اندازد، و از امساك و اجتناب از یك سرى مبطلات روزه، انواع تهمتها و دروغها و غیبتها و شهوترانى‏ها و هتك حرمت‏خلق الله و حفظ نكردن ... خویش از نامحرمان و سوء تربیت فرزندان و سرعت غضب به حادثه كوچكى و ایجاد ضرب و شتم و صدها گناه دیگر مرتكب شود و بگوید من روزه هستم خیر؟ این نوع روزه اثرى و فایده‏اى ندارد، باید روزه قدرت ساختن و اصلاح نفس داشته باشد و روزه این قدرت را دارد، لكن این مائیم ارزش و اهمت او را تشخیص ندادیم، و از این نوع روزه‏هاى بى اثر ثمرى جز گرسنگى و تحمل تشنگى عاید ما نمى‏شود، و چه فایده‏اى است از براى روزه‏دار كه فریضه‏اى اداء كند و كبیره‏اى مرتكب گردد، و با خیانت‏بر بندگان خدا در مال و عرض ایشان تجاوز نماید

روزه رابطه مستقیم با اخلاص دارد
خلاصه كنم و این بخش را «فلسفه روزه و حكمت مشروعیت‏» به سخن مولاى متقیان (علیه السلام) مزین نمایم كه امام علیه السلام در آنجا كه فلسفه پاره‏اى از احكام را تشریح مى‏فرماید: «و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق‏» (12)

خداوند، روزه را براى آزمایش اخلاص مردم مقرر و فرض فرموده است، و كسى كه به پیشگاه حضرت حق اخلاص ورزد، تمامى اوصافى كه در فلسفه روزه بیان شده است‏شامل حالش مى‏شود، و روزه كاملا با اخلاص روزه‏دار، در رابطه است.

پى‏نوشت‏ها:

1- اركان الاسلام، ص 108 این عبارت حدیثى است كه از پیامبر اسلام در بحار الانوار، ج 14 روایت‏شده است، لكن این كتاب بحارث بن كلده نسبت داده است.

2- نهج البلاغه فیض، ص 798.

3- از حكمت 244 نهج البلاغه فیض الاسلام.

4- نهج البلاغه، چاپ صبحى صالح، ص 163.

5- مجمع البحرین، ماده جوع.

6- وسائل الشیعه، ج 7، ص 3 - و من لا یحضره الفقیه، ص 73، ج 2.

7- خصال شیخ صدوق، ص 386.

8- وسائل الشیعه، ج 7، ص 4.

9- حاتم به عبد الله طائى.

10- علل الشرایع صدوق علیه الرحمه.

11- از مجموعه‏اى از سخنان پیشوایان معصوم(ع) استخراج شده است.

12- نهج البلاغه، ص 1197.

روزه، درمان بیماریهاى روح و جسم ص 81

سید حسین موسوى راد لاهیجى