یوسف پیامبر (ص) برای اولین بار جمعه شب‌های تلویزیون ایران را پرمخاطب كرده است. موضوع جذاب و پركشش آزمون الهی برای یكی از زیباترین مخلوقات خداوند بر روی كره زمین و توجه به «عشق» كه معمولا بر روی آنتن تلویزیون ما، در حالت طبیعی امكان پخش ندارد، بهانه‌‌ای شد تا مردم بیش از گذشته پیش از آغازین ساعات شروع هفته‌ی جدید، شبكه اول را برای دیدن انتخاب كنند .
این سریال و مسائل حاشیه‌ای آن آنقدر جذابیت دارد كه از زوایای مختلف به آن توجه شود. در این شماره پاسخ‌های فرج‌ا... سلحشور كارگردان مجموعه مذكور را به پرسش‌ها و انتقادهای جالب و خواندنی كاربران سایت اینترنتی «الف» را می‌خوانید كه تصور می‌كنیم مطالعه آن خالی از لطف نباشد...
سلحشور می‌گوید: بخشی از این قضاوت که لهجه آقای جهانبخش سلطانی در سریال اصفهانی است به سابقه ذهنی تماشاگر بر می‌گردد. در حالی که آقای سلطانی در این سریال به خوبی از عهده نقش برآمده و لهجه‌ای هم ندارد. در مورد تناسب دیالوگ‌ها و صرف وقت بیشتر باید عرض کنم؛ چهار سال برای نگارش این سناریو وقت صرف شده و چنین زمانی برای هیچ سریالی تا کنون گذاشته نشده ولی با این همه بنده نیز معتقدم اگر وقت بیشتری صرف می‌شد دیالوگ‌ها بهتر هم می‌شد.
بیننده‌ای به من گفت: صحنه دست بریدن زنها در ضیافت مهمانی نسبت به بقیه كار ضعیف كارگردانی شده بود و چندان به دل نچسبید. مثلا زلیخا نیازی نبود اعلام كند كه شروع كنید به پوست كندن، به نظر من اگر همزمان با ورود یوسف(ع)، زنها بدون جمله دستوری مصنوعی زلیخا در حال میوه پوست كندن بودن بیشتر به دل می چسبید.
در پاسخ باید بگویم، این انتقاد وارد است .می‌شد بدون اعلام ،زنان به پوست کندن مشغول شوند و با اشاره زلیخا، یوسف(ع) وارد شود و زنان نا غافل متوجه او شوند. اما در مورد کارگردانی این صحنه و تفاوت آن با دیگر سکانس‌ها خیلی با شما هم عقیده نیستم. ضمن این‌كه این سریال تنها در ایران پخش نمی‌شود.
در مورد بودجه سریال باید بگویم: آنچه توسط تلویزیون داده شد، شش میلیارد و چهارصد میلیون است و کمکهای مردمی و نهادها ششصد میلیون ،که جمعا هفت میلیارد تومان می‌باشد که برابر با یک فیلم سینمایی در حال حاضر و یک چهارم بودجه سریال‌های در حال ساخت می‌باشد. باید اشاره كنم كه سریال حضرت یوسف(ع) هر چه حسن دارد از قرآن است و هر چه عیب دارد از حقیر است.
یكی از من پرسید چرا در مورد حجاب زنانی كه در سریال بازی می كردند رعایت حجاب كامل اسلامی نشده است .(به طور مثال گردن زنان پیدا است). كه باید بگویم: این سریال برای همه دنیا ساخته شده، فقط برای مسلمانان نیست، در آن عصر زنان مصر خیلی عریان‌تر از اینها بوده‌اند. ما خیلی سعی كردیم آنان را بپوشانیم ولی با این همه می‌شد حجاب را بهتر رعایت كرد و از این بابت پوزش می‌خواهم.
از من پرسیدند نگارش ضعیف است، چرا وقت بیشتری صرف نكردید كه باید بگویم نگارش متن این سریال بیش از چهار سال تحقیق و نگارش برده است ،یعنی بیش از همه فیلم‌ها و سریالهایی که تا کنون ساخته شده است. اگر چه با این ادعای من ،می‌دانم که از فردا صدها مدعی پیدا می‌شود که متن‌های خود را در طی هشت سال و ده سال نوشته‌اند! آثار دیگران با معیار بیننده سنجیده شود و اثر بنده به نظرسنجی و آمار کاری نداشته باشد؟! به منتقدین می‌گویم: بله یوسف(ع) پربیننده‌ترین سریال تاریخ تلویزیون است و جزء آثار هنری هم نیست. یک اثر قرآنی است ،چه شما خوشتان بیاید و چه نیاید. و علی رغم میل شما، مردم این اثر قرآنی را دوست دارند و پیر و جوان ،عالم و عامی هم آن را می‌بینند و به ایرادات شما هم وقعی نمی‌نهند!
آقایی به من گفت: هروقت اسم حضرت یوسف(ع) را می شنیدم، احساس خوبی پیدا می كردم ولی با ساخت ضعیف این سریال حالا با شنیدن نام یوسف ناخودآگاه اس.ام.اس‌های واقعا خنده داری كه این روزها رایج است به خاطرم می آید.ای كاش سفارش این سریال را به‌هالیوود می دادند تا حداقل آنها سریال قوی‌تری می ساختند. واقعا این سریال مایه تاسف است. در پاسخ باید بگویم: زحمت ساختن سریال فوق در‌هالیوود قبلا كشیده شده. شما كه تمایل به دیدن زلیخای آنها دارید می توانید فیلمش را تهیه كنید.اس ام اس‌ها را هم برای خودتان نگه دارید وبرای كسی ارسال نكنید لطفا... به این آقا پیشنهاد می‌كنم که ساکن آمریکا شوند و در آنجا همه چیز را از نوع‌هالیوودی آن ببیند. راه دیگری هم هست ،کشورمان را دربست‌هالیوودی کنیم تا ایشان خوشحال شوند. برادرم ،مردم ایران عقیده شما را ندارند و مثل ایرانی‌های مسلمان از این سریال استقبال می‌کنند ،نه تنها ایرانی‌ها، بلکه همه مسلمانان دنیا این اثر را با همه ضعف‌هایش نگاه می‌کنند و از آن لذت می‌برند.
البته مردم به من گفتند كه: «متاسفانه خیلی از اشخاصی که ایراد می‌گیرند، از تحقیق و تلاش‌های منجر به جمع‌آوری مطالب زیبا و آموزنده ساخت این فیلم‌بی خبرند. همه میگویند ما داستان را شنیدیم، ولی کسی به صحت شنیده‌های خود یقین ندارد و ساخت این فیلم دست مریزاد دارد.» از همه آنان سپاسگزارم.
بنده کاری نکرده‌ام جز بازنویسی و بازسازی یک داستان مذهبی و کپی‌برداری از تفاسیر و روایات معصومین. امیدوارم کلمات ارزشمند قرآن و اهل بیت را هدر نداده باشم .ما را از دعای خیر خودتان فراموش نفرمایید.
یکی از منابع تحقیقی‌ام سینوهه بوده و بعضی از مسائل مصر به معابد را از این كتاب الهام گرفته‌ام. خود سینوهه حکیم هم عصر حضرت یوسف(ع) و آمن هوتپ چهارم بوده است.
سینوهه یکی از اسطوره‌های مصر است و اینگونه که در کتب فرهنگی مصر نقل شده حقیقت خارجی ندارد. کتاب سینوهه یک رمان است ،تاریخ نیست که سندیت داشته باشد. هر نویسنده‌ای طبیعی است یک سری اسامی از مصر را برای پرسناژهای خود باید انتخاب کند. نویسنده سینوهه نیز دوست داشته او را هم عصر آمن هوتپ چهارم فرض کنند.
داستان یوسف و زلیخا نه تنها در رمان سینوهه که در هیچ منبع تاریخی نیست ،چرا که بعد از آمن هوتپ چهارم، داماد او «حورم هپ» به حکومت رسید. «حورم هپ» با کمک بانوتی (همسر آمن هوتپ سوم) همه آثار و نشانه‌ها و دست آورد‌های یوسف(ع) را از بین برد. چرا که این مقطع از تاریخ که با همه اعصار شرک و بت پرستی مصر متفاوت بود، نباید مثل یک ننگ در دامن مصر باقی می‌‌ماند.
این سریال 4 سال تحقیق و نگارش و دو سال و 9 ماه فیلمبرداری داشته و در شهرک سینمایی دفاع مقدس، جاده قم و فرهنگسرای خاوران فیلمبرداری شده است.
هدف من قصه‌گویی نبوده، کل داستان حضرت یوسف(ع) را می‌شد در ده یا دوازده قسمت بیان کرد. من سعی کرده‌ام با آوردن حکایات و حوادث حاشیه‌ای آیات ،داستان حضرت یوسف(ع) در قرآن را تفسیر کنم. البته این تفسیر خود ساخته و یافته‌های خودم نیست .قریب به اتفاق آنها در کتب عرفانی و تفاسیر موجود است. بنده با تغییری جزیی، آنها را برای تصویر مناسب کرده‌ام. در حقیقت تفسیر تصویری گفتن موجب طولانی شدن سریال شده. با اینهمه بنده اصلا ادعا ندارم که سریال یوسف پیامبر(ع) بهترین است و یا بهتر از این نمی‌شد آن را ساخت.
شرط من برای ساختن سریال
تهیه‌كنندگی، نویسندگی و كارگردانی هرسه رشته‌های تخصصی من محسوب می‌شوند. اما این پرسش مطرح می‌شود كه آیا من از عهده این سه كار برآمده‌ام یا نه؟ همان‌گونه كه قول داده بودم 30 ماهه تولید سریال را به پایان رساندم و با همان مبلغی كه برآورد كرده بودیم، كار ساخته شد. علاوه بر آن هیچ اختلافی بین گروه سازنده به وجود نیامد. این درحالی است كه معمولا پس از گذشت سه چهار ماه از آغاز تولید یك سریال اختلاف و درگیری بین عوامل آغاز می‌شود. البته با برخی افراد اختلافاتی داشتیم و كسانی را بیرون كردیم. به نظر من از دیدگاه نویسندگی نیز باید به این نكته توجه كرد كه آیا مردم از این سریال استقبال نكردند؟ چرا دیدگاه مردم برای بقیه سریال‌ها معیار است؟ اما برای «یوسف پیامبر(ع)» معیار محسوب نمی‌شود؟ من كاری با تلویزیون نداشتم. برای مسئولان سیما فیلم شرط گذاشتم كه در صورت محول‌كردن این سه مسئولیت به من، ساخت سریال «یوسف پیامبر (ع)» را می‌پذیرم و آنان نیز این شرط را پذیرفتند.
دستمزد «زمانی» ناچیز بود
كارگردان سریال حضرت یوسف(ع) درباره دستمزد مصطفی زمانی بازیگر نقش حضرت یوسف(ع) می‌گوید: فردی كه به عنوان یك بازیگر تازه‌كار، برای چنین نقشی حاضر به بازی می‌شود، حتی حاضر است رایگان نیز كار كند. مصطفی از ما دستمزدی نخواست. اما ما به او مبلغی را پرداخت می‌كردیم كه البته دستمزد نبود، در واقع زمانی رایگان و مجانی در این سریال بازی می‌كرد. سلحشور درباره وضعیت سربازی مصطفی زمانی می‌گوید: با توجه به آن‌كه او دو تا سه سال از زمانی كه مصادف با سربازی‌اش بود را در سریال بازی می‌كرد، صحبت‌هایی با مقام‌های مسئول كرده‌ایم كه شرایطی را برای او در نظر بگیرند.
پس گردنی خدا
باید فردی را برای نقش حضرت یوسف(ع) انتخاب می‌كردم كه وقتی پیش خدا رفتم به من پس‌گردنی نزند كه تو برای من كار می‌كنی یا برای خودت فیلم می‌سازی. من تلاش كردم افرادی را انتخاب كنم كه دست‌كم اگر پیشانی آنان با مهر آشنا نیست، اهل فساد نباشند. علاوه بر آن از تجربه لازم برخوردار باشند و چهره آنان با نقش تناسب داشته باشد.
اوایل از سوی مردم بازیگران دیگری را برای نقش حضرت یوسف(ع)، مناسب تشخیص داده می‌شد، اما با ادامه پخش سریال، به نظر می‌رسد مردم بازی «مصطفی زمانی» را در این نقش پسندیده‌اند و این نشان داد كه من اشتباه نكرده‌ام.
دیكتاتور نبودیم
معمولا من، جمال شورجه، سلمانیان و نجاریان بازیگران را انتخاب می‌كردیم و به جز انتخاب نقش حضرت یوسف(ع) دیكتاتوری در كار نبود؛ اصرار داشتم كه بازیگر نقش یوسف(ع) چهره بكری داشته باشد و زلیخا هم همین‌طور. ولی برای نقش زلیخا، چنین فردی را پیدا نكردم. زیبایی، مومن بودن بازیگر نقش حضرت یوسف (ع) یا دست‌كم بیگانه نبودن این چهره به مذهب، از جمله معیارهای بازیگر این نقش بود.
38 هزار متر دكور
محمدصادق آذین مدیر تولید این مجموعه با اشاره به دكورهای این سریال گفت: 38 هزار متر دكور داشتیم و برای این‌كار مجسمه‌های زیادی به علاوه دو كشتی چوبی ساخته شد و تمام تلاش خود را كردیم تا تمدن چهارهزار ساله مصر را به خوبی به تصویر بكشیم.
