تبیان، دستیار زندگی

بسم الله الرحمن الرحیم

یكى از شرایط شناخت قرآن كرامت و پیراستگى از فرومایگى هاست . زیرا كرامت یكى از اوصاف صحف الاهى است كه قرآن اشرف آن هاست . فى صحف مكرمة *... باءیدى سفرة * كرام بررة . ⁽¹⁵²⁾ چنان كه خداوند قرآن را نیز به كرامت ستوده است ؛ انه لقران كریم . ⁽¹⁵³⁾ پس قرآن ، مظهر اسم كریم است و كریم یكى از اسماى حسناى خداوند است ؛ قال هذا من فضل ربى لیبلونى ءاءشكر اءم اءكفر و من شكر فانما یشكر لنفسه و من كفر فان ربى غنى كریم . ⁽¹⁵⁴⁾

152-سوره ی عبس,آیات13-16.

153-سوره ی واقعه,آیه ی77.

154-سوره ی نمل,آیه ی40.

منبع:کتاب قرآن کریم از منظر امام رضا علیه السلام

مولف:آیت الله جوادی آملی

بسم الله الرحمن الرحیم

از مطالب گذشته روشن مى شود كه براى شناخت قرآن شرط دیگرى لازم است و آن رفعت و پیراستگى از پستى طبیعت است . بى تردید عترت طاهره علیهم السلام و دوستان و پیروانشان رفعت یافتگان الاهى اند و راه به دست آوردن آن رفعت ، رفتن به مساجد و مشاهد شریفه و اطاعت از اوامر كتاب و عترت است و حقا آنان كه از این خانه هاى بلند مرتبه رو گرداندند و اوامر كتاب و سنت را گردن ننهادند، كسانى هستند كه اراده ى تكوینى خداوند به رفعت ایشان از حضیض طبیعت تعلق نگرفته است ، گر چه اراده ى تشریعى او برترى آنان را خواسته است ؛ و لو شئنا لرفعناه بها و لكنه اءخلد الى الاءرض و اتبع هویه . ⁽¹⁵¹⁾
این آیه به داستان بلعم باعور اشاره دارد كه وى مورد عنایت خداوند واقع شد و نشانه هایى به او عطا شد، ولى با سوء استفاده از این مقام ، از زیانكاران گردید چون از جهت اراده ى تشریعى ، خواست خداوند رفعت یافتن او بود و نمونه اى از آیات و نشانه هایش را نیز به او بخشید، ولى او از آیات الاهى بریده شد و به زمین میل كرد و شرط اراده ى تكوینى خداوند براى رفعت را به دست نیاورد.
از این رو، خداوند تكوینا رفعت او را اراده نكرد. زیرا اگر اراده ى تكوینى خداوند به بزرگى او تعلق گرفته بود، تحقق آن اراده ، قطعى و تخلف ناپذیر بود؛ لیكن عدم تحقق رفعت بلعم باعور نشانگر آن است كه اراده ى خداوند از نوع تشریعى بود، نه تكوینى .
همچنین روشن شد كه استنباط این شرط از روى وصف رفعت است كه خداوند براى آن صحف الاهى بیان داشته است و چنان كه گذشت شناخت هر چیز از سنخ همان چیز است . پس شناخت صحیفه ى عالى رتبه ناگزیر عارف بلند مرتبه مى طلبد - چنان كه در شرط بودن طهارت براى معرفت بیان گردید - زیرا ستودن صحیفه به رفعت ، مانند آن است كه گفته شود: این صحیفه تنها در معرض دستیابى كسانى است كه خداوند آنان را به مرتبه ى عالى بالا برده است .

151-سوره ى اعراف ، آیه ى 176.

منبع:کتاب قرآن کریم از منظر امام رضا علیه السلام

مولف:آیت الله جوادی آملی

بسم الله الرحمن الرحیم

یكى از راه هاى تحصیل طهارت رفت و آمد در مساجدى است كه بر اساس ‍ تقوا براى برپایى نماز و مانند آن بنیان نهاده شده است ؛ فیه رجال یحبون اءن یتطهروا و الله یحب المطهرین ⁽¹⁴⁶⁾ و نیز آیات دیگرى كه اساس طهارت را عبادت و بندگى خداوند سبحان در خصوص اوامر و نواهى او نام مى برد. از این رو، هر كس عابدترین و مطیع ترین انسان ها در پیشگاه خداوند باشد، مطهرترین و نیكوترین آنان است و نصیب و بهره ى او نیز از صحف مطهره فراوان تر است .
در مقابل ، كسى كه بر پایه ى استكبار، از عبادت خداوند خوددارى كند، در گمراهى مستى طبیعت ، آلوده به چرك و طغیان و پلیدى فتنه و سرگردانى است . پس به سبب نداشتن شرط شناخت و طهارت به هیچ وجه بهره اى از آن صحف مطهره ندارد. چون خداوند مى فرماید: ... و من یرد الله فتنته فلن تملك له من الله شیئا اءولئك الذین لم یرد الله اءن یطهر قلوبهم فى الدنیا خزى و لهم فى الاخرة عذاب عظیم . ⁽¹⁴⁷⁾
با توجه به این كه اراده ى خداوند دو نوع است : تكوینى و تشریعى ؛ اولى تخلف ناپذیر است و مراد آن قطعا محقق مى شود و دومى به جهت عصیان بندگان امكان تخلف و عدم تحقق دارد منظور از اراده در این آیه ، اراده ى تكوینى است ، نه تشریعى . زیرا اراده ى تشریعى اطلاق دارد و همه ى مكلفان را در بر مى گیرد. چون خداوند متعالى با اراده ى تشریعى عمومى اش خواسته است همه ى بندگان را پاك كند.
به همین دلیل بندگان را به طور مساوى در معرض تكالیفى قرار داده كه سبب تطهیر آنان مى شود؛ ولى بعضى از انسان ها از انجام دادن تكالیف سرپیچى كرده اند و زندگى دنیوى آنان را فریفته است و حیات اخروى را در مقابل دنیا از دست داده اند.
اینان كسانى هستند كه اراده ى تكوینى خداوند به تطهیر قلب هاى آنان تعلق نگرفته است ؛ معناى اراده در آیه ى تطهیر نیز اراده ى تكوینى است . چون اراده ى تكوینى خداوند به تطهیر عترت طاهره علیهم السلام اختصاص ‍ یافته است ، ولى اراده ى تطهیر از طریق قوانین تشریعى ، عام و شامل غیر عترت نیز هست .
بنابراین ، خداوند به اراده ى تشریعى اش خواسته است كه همه ى بندگان تطهیر شوند، ولى متعلق اراده ى تكوینى او در خصوص طهارت ، ویژه ى عترت طاهره علیهم السلام است . شاهد این مدعا كه مراد از طهارت در این آیات ، طهارت معنوى است ، این آیه است : لم یرد الله اءن یطهر قلوبهم .... ⁽¹⁴⁸⁾ چون متعلق تطهیر، قلب ها و باطن این افراد است ، نه بدن ها و ظواهر آنان .
همچنین خداوند سبحان از طریق اراده ى تشریعى عمومى خواسته است كه همه ى بندگان از حضیض پستى عالم طبیعت بالا آمده ، به فرا طبیعت پرواز كنند.
بدین جهت آنان را به امور عبادى مكلف فرموده تا به سوى خداوند كه كمال محض است ، تقرب جویند و به سوى او بالا روند؛ صعودى كه ویژه ى گروه خاصى نیست ، بلكه به همه ى بندگان در همه ى زمان ها و مكان ها، از طریق اذن تشریعى عمومى ، اجازه ى تكامل داده شده است ، جز این كه خداى متعالى مساجد و مشاهد مشرفه را خاص نه هاى خاصى قرار داده است و تكوینا اجازه داده تا این اماكن بدون وجود مانعى ، رفعت و بلندى یابد؛ ... فى بیوت اءذن الله اءن ترفع . ⁽¹⁴⁹⁾
بنابراین ، رفتن به مساجد و آمد و شد در مشاهد مشرفه سبب برترى ممدوح مى شود؛ یرفع الله الذین امنوا منكم و الذین اءوتوا العلم درجات . ⁽¹⁵⁰⁾ از این رو انسانى كه نسبت به اوامر ثقلین فرمانبردار باشد، به اذن خدا رفعت یافته ، عقلش به صحفى دست مى یازد كه از مرز حس و خیال و وهم و عالم طبیعت بالاتر است .

146-سوره ى توبه ، آیه ى 108.
147-سوره ى مائده ى ، آیه ى 41.
148-سوره ى مائده ، آیه ى 41.
149-سوره ى نور، آیه ى 36.
150-سوره ى مجادله ، آیه ى 11.

منبع:کتاب قرآن کریم از منظر امام رضا علیه السلام

مولف:آیت الله جوادی آملی

بسم الله الرحمن الرحیم

حاصل سخن این كه ، قرآن از صحف مطهره است ؛ فى صحف مكرمة * مرفوعة مطهرة * ⁽¹³⁹⁾ و رسول من الله یتلوا صحفا مطهرة ⁽¹⁴⁰⁾ و گذشت كه شناخت هر چیز از سنخ همان چیز است ، پس شناخت صحیفه ى مطهره قرآن ناگزیر باید از قید وهم و آلودگى خیال و زنگار غفلت پاك باشد.
روشن است كه اهل توهم و تخیل و مبتلایان به زنگار غفلت به شناخت پاك دسترسى ندارند و خداوند متعالى پس از معرفى پاكان - عترت و معصوم علیهم السلام - مردم را به تحصیل طهارت تشویق فرموده است ؛ ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین ⁽¹⁴¹⁾ و والله یحب المطهرین . ⁽¹⁴²⁾ چون حكم به محبوبیت انسانى كه خود را براى خدا سبحان پاك كرده است ، در حقیقت تشویق مردم به دست آوردن ملاك محبت است در حقیقت ، ملاك محبت چیزى جز طهارت نیست و خداوند سبحان راه هاى دستیابى به طهارت را بیان فرموده است .

راه هاى تحصیل طهارت  
1. انفاق در راه خداوند؛ خذ من اءموالهم صدقة تطهرهم و تزكیهم بها . ⁽¹⁴³⁾
2. رعایت حجاب و عفاف ؛ و اذا ساءلتموهن متاعا فسئلوهن من وراء حجاب ذلكم اءطهر لقلوبكم و قلوبهن . ⁽¹⁴⁴⁾
3. وضو و تیمم براى اعمالى كه مشروط به طهارت است و ان كنتم مرضى اءو على سفر اءو چاء اءحد منكم من الغائط اءو لمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبا... و لكن یرید لیطهركم و لیتم نعمته علیكم ... . ⁽¹⁴⁵⁾ مراد از طهارت در این آیه ، تنها نظافت و پاكیزگى ظاهرى نیست . زیرا از سویى در این نوع از طهارت ، قصد قربت شرط است و از سوى دیگر، نظافت به وسیله خاك - در تیمم - حاصل نمى شود. چون خاك مالى كردن صورت و دو دست نظافت نیست .
پس منظور از آیه ، طهارت از آلودگى خواهش هاى نفسانى و نیز پاكیزگى از پلیدى غرور و مانند آن است ؛ گر چه در بعضى از این موارد به نوعى از نظافت ظاهرى هم مى انجامد.

139-سوره ى عبس ، آیات 13 - 14.
140-سوره ى بینه ، آیه ى 2.
141-سوره ى بقره ، آیه ى 222.
142-سوره ى توبه ، آیه ى 108.
143-سوره ى توبه ، آیه ى 103.
144-سوره ى احزاب ، آیه ى 53.
145-سوره ی مائده,آیه ی6.

منبع:کتاب قرآن کریم از منظر امام رضا علیه السلام

مولف:آیت الله جوادی آملی

بسم الله الرحمن الرحیم

در مباحث پیشین گذشت كه ائمه علیهم السلام و رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم نور واحدند؛ پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم از جهت نبوت و رسالت نسبت به ائمه علیهم السلام امتیاز دارد، ولى از جهت ولایت هیچ اختلافى با یكدیگر ندارند. ایشان به تفسیر و تاءویل و ظاهر و باطن قرآن عالم هستند. چنان كه اقتضاى همراهى و جدایى ناپذیرى ثقلین از یكدیگر در همه ى مراتب وجودى چنین است .
پس رسیدن به كلیه ى حدود الاهى شدنى نیست ، مگر با رجوع به عترت طاهره علیهم السلام چنان كه اعتماد بر روایات نقل شده از ایشان شدنى نیست ، مگر پس از عرضه ى آن ها به قرآن ، آن روایات متعارض باشند یا نه ؛ چنان كه امر به عرضه ى روایات به قرآن به صورت متواتر از رخ ود ائمه علیهم السلام نقل شده است و این نیز مقتضاى اطلاق معیت ثقلین است .
كسى كه به اسلوب ثقلین آگاه باشد، به خوبى مى داند كه چگونه فهم هر یك در گرو فهم دیگرى است ، بدون آن كه اشكال دور پدید آید؛ بدین بیان كه براى فهم قرآن باید به كلام معصوم علیه السلام نگریست و براى درك كلام معصوم نیز باید به قرآن رجوع كرد. افزون بر آن كه بر اثر و نتیجه ى تلازم ثقلین و امتناع جدایى آن دو از یكدیگر نیز بر این اسلوب متوقف است .
حضرت رضا علیه السلام نیز به این مطلب كه علم به باطن قرآن و نیز تاءویل آن نزد دعوت طاهره علیهم السلام است ، اشاره كرده است . در پاسخ على بن محمد بن الجهم كه پرسید: اى پسر رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم آیا شما به عصمت پیامبران اعتقاد دارید؟ حضرت فرمودند: آرى . وى پرسید: پس در مورد آیه ى : و عصى ادم ربه فغوى ⁽¹³⁶⁾ چه مى فرمایید؟ حضرت فرمودند: واى بر تو اى على ! تقوا پیشه كن و زشتى ها را به پیامبران نسبت نده و كتاب خداوند بزرگ را با راءى خود تاءویل مكن . خداى والا مى فرماید: و ما یعلم تاءویله الا الله و الراسخون فى العلم ... ⁽¹³⁷⁾؛ و یحك یا على ، اتق الله و لا تنسب الى اءنبیاء الله الفواحش ، و لا تتاءول كتاب الله عزوجل براءیك ، فان الله عزوجل یقول : و ما یعلم تاءویله ... . ⁽¹³⁸⁾

136-سوره ى طه ، آیه ى 121.
137-سوره ى آل عمران ، آیه ى 7.

138-بحار,جلد11,ص72.

منبع:کتاب قرآن کریم از منظر امام رضا علیه السلام

مولف:آیت الله جوادی آملی

بسم الله الرحمن الرحیم

از جمله شرایط شناخت قرآن ، طهارت از هر پلیدى و پاكى از هر گونه آلودگى است . خداوند سبحان مى فرماید: انه لقران كریم * فى كتاب مكنون * لا یمسه الا المطهرون ⁽¹³⁰⁾؛ آن چه از كتاب مكنون از اجنبى پوشیده است ، براى انسان پیراسته از هر آلودگى نیل پذیر است و آن كتاب مكنون نیز ظرف این قرآن كریم و محیط به آن و باطن آن و معنا و مقصد آن است و براى حواس فهم پذیر نیست .

130-سوره ی واقعه,آیات77-79.

منبع:کتاب قرآن کریم از منظر امام رضا علیه السلام

مولف:آیت الله جوادی آملی

بسم الله الرحمن الرحیم

معارف قرآنى از امور محسوس و متخیل و موهوم نبوده ، نیز از امور اعتبارى و فرآورده ى دست بشرى نیست ، بلكه از امور وجودى حقیقى است كه حواس ، آن را درك نكرده ، خیالات و اوهام بدان نمى رسند. چون یگانگى و دانش و قدرت خداوند به هر چیزى احاطه دارد و حیات مطلقه اش كه مرگ آن را فرا نمى گیرد و نظایر این اوصاف حقیقى كه قرآن در الهیات آن را بیان مى كند، همگى از دسترس وهم و خیال ، به ویژه حس ، دور است .
پس ، بدین جهت حكم كلام قرآن و متلكم آن خداوند یكسان است ؛ چنان كه حس ظاهر توان درك حقیقت وحى و نبوت و رسالت و امامت و خلافت و عصمت و ملائكه و روز قیامت - با مواقف آن - را ندارد، ولى شاید بعضى از این امور، تخیل یا توهم شود، لیكن باید توجه شود كه شناخت صحیح آن ها تنها با عقل محض یا شهود تام شدنى است .
نیز علوم قرآنى مانند علوم طبیعى یا تعلیمى یا ادبى نیست كه به وسیله ى حس و تجربه یا اعتبار دست یافتنى باشد، گر چه معیار همه ى علوم و ادراكات حتى علوم طبیعى و ادبى در تحلیل نهایى همان عقل است . زیرا مستند همه ى علوم است ، جز این كه این علوم در عرصه ى طبیعت و ادبیات داراى مبادى محسوس یا اعتبارى هستند.
از این رو حس و اعتبار به آن ها دست مى یابد، ولى علوم الاهى كه بدان ها اشاره شد، از حس و اعتبار فراتر است ، حتى در مبادى خود از حس و اعتبار بى نیاز است . پس ، از جهت شیوه با علوم تجربى و غیر آن كه در بعد ذهن و خارج یا بعد خارج ، فقط با ماده سر و كار دارد نمى تواند مساوى باشد. زیرا علوم الاهى به طور كلى از ماده منزه است ، به گونه اى كه تعلق به ماده مانع درك آن ها مى شود؛ یعنى ماده نه تنها زمینه ساز نیست ، بلكه خود مانعى براى چنین علوم است كه در بیان موانع شناخت قرآن كریم به آن پرداخته مى شود؛

منبع:کتاب قرآن کریم از منظر امام رضا علیه السلام

مولف:آیت الله جوادی آملی

بسم الله الرحمن الرحیم

خداوند سبحان به تلاوت قرآن امر، مردم را به آن تشویق كرده است و آداب تلاوت ، مانند استعاذه و پناه بردن به خداوند از شر شیطان رجیم از آغاز تا پایان قرائت قرآن را بیان كرده است ؛ فاذا قراءت القران فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم ⁽¹²²⁾ به خداوندى پناهنده شو كه جز او پناهگاهى نیست ؛ و لن اءجد من دونه ملتحدا ⁽¹²³⁾ تا شیطان بر تو چیره نگردد؛ انه لیس له سلطان على الذین امنوا و على ربهم یتوكلون * انما سلطانه على الذین یتولونه و الذین همم به مشركون . ⁽¹²⁴⁾
آداب تلاوت قرآن  
یكى از آداب تلاوت پناه بردن به خداوند است در حال قرائت ؛ نه تنها در شروع آن ، بلكه از آغاز تا پایان ، یكى دیگر از آداب تلاوت ترتیل است ؛ و رتل القران ترتیلا ⁽¹²⁵⁾ و مانند آن از سنت هایى كه براى تلاوت ذكر مى شود.
فرمان خداوند به تدبر در قرآن  
افزون بر ترتیل ، خداوند به تدبر در قرآن امر، و مردم را به آن تشویق كرده است و براى آن آداب و احكامى بیان فرموده است و آن را تكلیف مهم الاهى قرار داده است ؛ كتاب اءنزلناه الیك مبارك لیدبروا ایاته و لیتذكر اءولوا الاءلباب ⁽¹²⁶⁾ و اءفلم یدبروا القول اءم جاءهم ما لم یاءت اباءهم الاءولین ⁽¹²⁷⁾ و اءفلا یتدبرون القران و لو كان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا كثیرا ⁽¹²⁸⁾ و اءفلا یتدبرون القران اءم على قلوب اءقفالها ⁽¹²⁹⁾ و دیگر آیاتى كه به تفكر و تعقل و تعلم معارف قرآنى فرا مى خواند.

122-سوره ى نحل ، آیه ى 98.
123-سوره ى جن ، آیه ى 22.
124-سوره ى نحل ، آیات 99 - 100.
125-سوره ى مزمل ، آیه ى 4.
126-سوره ى ص ، آیه ى 29.
127-سوره ى مؤ منون ، آیه ى 68.
128-سوره ى نساء، آیه ى 82.
129-سوره ى محمد، آیه ى 24.

منبع:کتاب قرآن کریم از منظر امام رضا علیه السلام

مولف:آِت الله جوادی آملی

بسم الله الرحمن الرحیم

نبودن كژى در قرآن بدین معناست كه قرآن از جهت لفظ و معنا صراط مستقیم است و منحرف كردن آن نیز شدنى نیست . چون تعبیر غیر ذى عوج مانند تعبیر غیر ذى زرع است ؛ یعنى با توجه به اقسام زمین كه دایر و بایر و موات و غیر ذى زرع است و دایر كشت پذیر است و در آن زراعت مى شود. دومى نیز چنین است ، ولى زراعتى در آن نیست و سومى اصلا قابلیت زراعت را ندارد و باید اصلاح شود و چهارمى نیز چنین است ، به گونه اى كه شدنى نیست آن زمین را تغییر داد و اصلاح صنعتى در آن بى اثر است .
بنابراین ، شباهت قرآن به چنین زمینى از آن جهت است كه اساسا تحریف ناپذیر است و هیچ تلاشى در كژ ساختن آن ثمر بخش نیست ؛ نه تنها اكنون ، بلكه در هیچ زمانى لباس تحریف بر تن نمى كند.
همچنین از آنجا كه قرآن به زبان عربى غیر ذى عوج است ، باید بر قواعد آن اطلاع كامل یافت تا نخست لفظ آن را فهمید، سپس به معنایش رسید. گاهى خداوند این زبان را به غیر ذى عوج مى ستاید و گاهى به عربى مبین . بدین معنا كه زبان قرآن همه ى زبان ها را بیان مى كند، با آن كه زبان هاى دیگر از تفسیر او ناتوانند. زبان قرآن روشنگر هر زبانى است ، ولى زبانى برتر از آن نیست كه روشنگر قرآن باشد. پس ، این زبان خصوصیتى دارد كه در غیر آن یافت نمى شود؛ لسان الذى یلحدون الیه اءعجمى و هذا لسان عربى مبین . ⁽¹²¹⁾
معناى قرآن نیز معارف بلندى است و تنها عقل هایى بدان مى رسند كه از سطح حس و خیال و وهم گذشته اند. زیرا این معارف داراى شاءن كتب مرفوعه اند و از جهت ذات صحف مطهره هستند؛ چنان كه الفاظ آن نیز به زبان عربى مبین است كه تنها ادیبان و فصیحان و بلیغان در قلمرو تخصص خودشان به قواعد آن دست مى یابند. هنگامى كه نخستین شرط، اطلاع از قواعد عربى مبین ، فراهم شد، نوبت به شناخت معانى قرآن و سایر شرایط آن مى رسد.

121-سوره ی نحل,آیه ی103.

منبع:کتاب قرآن کریم از منظر امام رضا علیه السلام

مولف:آیت الله جوادی آملی     

بسم الله الرحمن الرحیم

در بوستان پیشین گذشت كه قرآن نور و كلام روشن الاهى است و از آن جا كه در نور، تاریكى و در كلام روشن ، ابهامى نیست ، قرآن از هر گونه ظلمت پاك و از هر نوع ابهامى پیراسته است . پس قرآن در روشن ساختن هر چه به آن رجوع شود، به سان نور روشنگر است و شدنى نیست كه در شناساندن راه نیل به آن ، ساكت و بدون پاسخ باشد. چون از بارزترین خاصیت نور، روشن كردن راهى است كه به خود آن نور مى انجامد و نیز شناساندن موانع دست یابى به آن است .
پس قرآن شرایط و موانع شناخت خود را به روشنى بیان كرده است . اكنون برخى از این ها را بیان مى كنیم ؛ ولى پیش از آن ، ذكر مقدمه ى كوتاهى لازم است .
هم سنخ بودن معرفت و معروف  
در هر شناختى معرفت و معروف از یك سنخند؛ به گونه اى كه اگر معروف شناخته شده محسوس باشد، شناخت حسى بس است و اگر معروف از نوع تخیلات یا توهمات باشد، معرفت خیالى و وهمى بس است و اگر معروف از نوع معقول باشد، تنها معرفت عقلى شایسته است ؛ هر چند از معرفت حسى و خیالى و وهمى نیز مقدمتا مى توان سود برد.
اگر معروف برتر از این امور باشد، هیچ یك از این معرفت ها براى آن بس ‍ نیست ، بلكه گریزى از داشتن شهود قلبى نیست ؛ در عین حال كه باید از گرو حس و زندان خیال و قید و بند وهم و حجاب علم حصولى عقلى و دیگر حجاب هاى ظلمانى و نورانى رها شد، تا دیدگان قلب حجاب هاى نورانى را پاره كند و به معدن عظمت بپیوندد و روح از بندگى مولاى باطل درونى هواى نفس و برونى شیطان آزاد گردد و به مقام عزت خداى سبحان چنگ بزند و به نور عزت او دست یابد كه آن شكوهمندترین درخشنده هاست .
پس از آن با خداى سبحان آشنا مى شود و از غیر او او رو بر مى گرداند، در عین حال از خداى متعالى ترسان است ؛ ترس از آن كه مبادا با نظر كردن به غیر او آلوده شود و به پلیدى توجه به دیگران ، لكه دار گردد.
همسانى پیامبر و جانشینانش در ولایت  
شناخت هر چیزى از سنخ همان چیز است و از آن جا كه قرآن ریسمان متصلى است از باطن عالم حس تا آسمان عالم عقل ، و پس از آن از عرش ‍ عقل تا قاب قوسین یا نزدیك تر است ، چنگ زدن به هر حدى از آن ، فقط با دست معرفتى شدنى است كه هم سنخ آن حد باشد و شناخت نزدیك ترین حد آن یعنى حس و نیز بالاترین درجه یعنى شهود محض ایمانى ، فقط براى داراى قلبى میسور است كه دیده هایش را دروغ نمى پندارد و نیز دیده اى كه بیناییش كند نمى شود و هرگز طغیان نمى كند و آن همان رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم و عترت پاك او هستند؛ كسانى كه از یك نورند.
در مقام ولایت كه باطن هر مقام است اعم از نبوت و رسالت و امامت میان رسول خدا و عترت ایشان تمایزى نیست ، بلكه تمایز در نبوت و رسالت پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم است .
چگونگى روابط علوم اعتبارى با حالات نفسانى انسان  
افزون بر همه ى این مطالب ، قرآن كریم داراى الفاظى است كه از معانى خاص حكایت مى كنند و طبیعتا شمار زیادى از علوم ادبى را در بر مى گیرد كه همگى از علوم اعتبارى هستند، مانند نحو و صرف و لغت و معانى و بیان و بدیع ... ؛ هر چند این علوم نیز با بعضى از امور نسبتا حقیقى ، چون حالات نفسانى ؛ مانند برانگیختن و باز داشتن و نشاط و گرفتگى و هیجان و سكون و شادى و نگرانى و اشتیاق و كناره گیرى و اشتهار و گمنامى و... روابط رقیقى دارند، جز این كه اساس این علوم ادبى بر گرفته از اعتبارات عقلایى است كه از جهت وجود و عدم ، وسعت و ضیق به آن اعتبار وابسته است .
درجات این قواعد اعتبارى نیز به حسب اختلاف در اعتبار مرتبه ى حس و خیال و وهم متفاوت است تا به آن درجه اى برسد كه از اعتبار منزه ، از قید قرارداد اعتبارى تهى باشد، به گونه اى كه از عالم اعتبار به عالم واقع بالا رود.
در هر صورت ، تنها از طریق معرفت حقیقى است كه به معروف حقیقى مى توان دست یافت و براى شناخت معروف اعتبارى همان معرفت اعتبارى بس است هر یك به حسب حال خود.
پس از چینش این مقدمه مى گوییم : قرآن شرایط شناخت خود از پایین ترین مرتبه تا بالاترین و مهم ترین مرتبه را بیان كرده ، مردم را به تحصیل آن شرایط تشویق مى فرماید؛ چنان كه موانع شناخت خودش از رقیق ترین موانع تا شدیدترین آن ها را روشن كرده ، مردم را از آن ها برحذر داشته است . بنابراین ، تمام مبحث در دو بخش خلاصه مى شود: 1. شرایط شناخت . 2. موانع شناخت .

بخش یكم : شرایط شناخت قرآن  
از آن جا كه قرآن كلامى است با زبان خاص و كتابى است با لغت مخصوص ، و با توجه به این كه نخستین ارتباط با هر كتابى از طریق خواندن آن كتاب است ، باید شنونده و خواننده ى آن از كلمات و حروف و مفردات و تركیب هاى آن آگاه باشد، تا خواندن و شنیدن و گوش دادن به آن آسان گردد. بنابراین ، كسى كه زبان عربى نمى داند و آن دیگر را از دیگر زبان ها تشخیص نمى دهد، بر كمترین درجه ى ارتباط با قرآن و تلاوت آن توانایى ندارد، با آن كه در موارد متعددى خداوند سبحان مردم را به تلاوت قرآن امر فرموده است ؛ ... فاقرءوا ما تیسر من القران . ⁽¹¹⁶⁾
حضرت رضا علیه السلام شب ها در بستر خواب ، مقدار زیادى قرآن مى خواند و هنگامى كه به آیات یادآور بهشت یا جهنم مى رسید، بسیار مى گریست و از خداوند بهشت را مسئلت مى كرد و از آتش دوزخ به او پناه مى برد. ⁽¹¹⁷⁾
شرط یكم : آگاهى كامل بر قواعد عربى  
نخستین شرط براى تدبر در قرآن ، شناخت قواعد و علوم خاص زبان عربى است كه خداوند سبحان مى فرماید: انا اءنزلناه قرانا عربیا لعلكم تعقلون ⁽¹¹⁸⁾ و كتاب فصلت ایاته قرانا عربیا لقوم یعلمون ⁽¹¹⁹⁾ و قرانا عربیا غیر ذى عوج لعلهم یتقون . ⁽¹²⁰⁾

116-سوره ى مزمل ، آیه ى 20.
117-مسند الامام الرضا علیه السلام ، ج 1، باب سیرته و مكارم اخلاقه ، ص 34.
118-مسند الامام الرضا علیه السلام ، ج 1، باب سیرته و مكارم اخلاقه ، ص 34.
119-سوره ى فصلت ، آیه ى 3.
120-سوره ى زمر، آیه ى 28.

منبع:کتاب قرآن کریم از منظر امام رضا علیه السلام

مولف:آیت الله جوادی آملی